Rynki zbrojeniowe państw Unii Europejskiej: przykład Grecji i Polski

Rynki zbrojeniowe państw Unii

Europejskiej: przykład Grecji i Polski

PAWEŁ TURCZYŃSKI

DOI: 10.14746/rie.2014.8.10

Rynki zbrojeniowe państw Unii Europejskiej:

przykład Grecji i Polski

Wprowadzenie

W ostatnich latach następuje konsolidacja europejskiego potencjału zbrojeniowe­ go. Przebiega ona zarówno dzięki nowymregulacjom prawnym i powołaniu odpowie­ dzialnych zaten procesinstytucji(od lipca 2004 r.działa Europejska Agencja Obrony, zajmująca się standaryzacjąsprzętuwojskowego) -jaki dzięki oddolnym decyzjom poszczególnychfirmzbrojeniowychzacieśniających między sobą kooperację. Efek­ tem są liczneinteresujące programy zbrojeniowe i wzrost atrakcyjności europejskiego uzbrojenia wkrajach trzecich. Jednak w II dekadzie XXwieku UEnadal jest mniej efektywnym eksporteremuzbrojenianiż USA i tenstanrzeczy prędko się nie zmieni. Powodem są wyższe wydatki badawczo-rozwojowe firm amerykańskich i większeza­ awansowanie technologiczne amerykańskiego uzbrojenia. Dlaeksportu swojej broni UE musi poszukiwać nowych rynków, bądźteżstosować na kontrahentówpresję poli­ tyczno-gospodarczą.W pierwszymrzędzie walczy o dominacjęnarynkach państw ze swojego bezpośredniegootoczenia,a w dalszejkolejności - opozyskanie liczących się kontrahentów w innych częściach świata.

Naturalnymi nabywcami uzbrojenia produkowanego przez europejskie firmy zbro­ jeniowe sąpaństwa europejskie. W niniejszymartykulezaprezentowanezostaną pro­ gramy zbrójeniowe dwóch państw UE wydających na zbrójenia relatywnieduże środki - Grecji i Polski. Oba państwa starają się nabywać efektywne systemy uzbrojenia zarówno narynku europej skim, jak i amerykańskim. Oba- wydaj ącznacznekwoty na obronność- starają sięwyjść naprzeciw potencjalnym zagrożeniom, ponieważ wpo­ równaniu z innymi członkami UE są bardziej narażonena konflikty militarne. Oba wreszcie w ostatnichlatach borykały się z kryzysemgospodarczym (w Polsce przybrał on postać jedynie spowolnienia, w Grecji- głębokiej zapaści), który zmusił rządydo korekty planów zbrojeniowych.

Grecja - „armaty zamiast masła”

Znaczącymnabywcą uzbrojenia naeuropejskimrynku jest Grecja. Trwającaod wielu dekad rywalizacja z Turcją(np.po secesji północnegoCypru w 1974r.), a także aspiracje własnych elit politycznych, prowadziły do budowypotężnej -jak na greckie możliwości - armii. Ateny jeszcze przed kryzysem finansowym wydawały nawojsko rekordowe w skali Unii 4% PKB, podczas gdywiększość państw europejskich ma

kłopoty zosiągnięciem zalecanego przezNATO minimalnego pułapu 2% PKB (Polska w kolejnych budżetach rezerwuje środki nie mniejsze niż 1,95%). Ewenementem w skali Europyokazała się jednak grecka gotowośćdo intensyfikacji zbrojeń - wobli­ czu głębokiego kryzysu finansowego, który ujawnił się na przełomie 2009 i 2010 r.

Jeszczew1999 r. Grecja zamówiła dużą partię samolotów wielozadaniowych „Eu-rofighter”produkowanych przezEADS i brytyjską korporację BAESystems. Tych no­ woczesnych maszyn1 Ateny zamówiły 90, po 80 min euro za każdą. Zkoleiw 2000 r. Grecja zakontraktowała w koncernie Thyssen-Krupp czteryokręty podwodne klasy Edel 214, należącedo najnowocześniejszychnaświecie jednostek o napędzie konwen­ cjonalnym(Wieliński, 2010). Okręty powstawały w stoczni wKilonii, akontrakt był wart2 mldeuro, jednakjego realizacja stanęła podznakiem zapytania, gdy grecki kry­ zysfinansowyspowodował zwłokę w płatnościostatniej transzy -500mineuro. Sytu­ acja Grecji na przełomie 2009/2010 tak się pogorszyła, żeabyuniknąć bankructwa, otrzymała ona 2maja2010 r. wsparcie w wysokości 110 mld euro od UniiEuropej skiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). Można było spodziewać się głębokich cięć w greckim budżecie obronnym, ale premier Jorgios Papandreu w paź­ dzierniku2009r. zadeklarował, że okrętyzostaną opłacone i odebrane- wynegocjował jedynie redukcję ceny o 200 mineuro. Pierwszy z nich („Papanikolis”) trafił do grec­ kiej floty w 2010r.Papandreu wprawdziezredukowałbudżet obronny na2010r.aż o jedną czwartą, ale i tak wyniósł on 6,5 mld euro12. Grecki budżet nazbrojenia na 2010 r. wynosiłniemal 3 %PKB - większyodsetekna zbrójeniaprzeznaczają w NATO jedynie Stany Zjednoczone. Zresztą w porównaniu zcięciamiw systemiesocjalnym re­ dukcje wojskowe są niewielkie - i takw2011r. wydatki na zakup broni zredukowano o 460mineuro, ale planowano powetowanie ich w kolejnych latach- tymczasem wy­ datki socjalne zredukowano o 1,8 mld euro (Tatje, 2012).

1 Ich oblot nastąpił w 1994 r., do produkcji seryjnej weszły w 2002 r.

2 PKB Grecji to ok. 190 mld euro, PKB Polski to ok. 500 mld euro (a nasze wydatki zbrojeniowe to rocznie ok. 30-35 mld zł, czyli 7,5-8,5 mld euro).

Jako podstawowąprzesłankę takiej gotowości do zbrojeń greccy politycy podają obawę Grecji przed Turcją i jej zbrojeniami: „DopókiTurcjabędzie prowadzić agre­ sywną politykę,będziemy potrzebowaćśrodków,by sięprzed nią bronić” zadeklaro­ wałw kwietniu2010 r. Philippos Petsalnikos, przewodniczącygreckiego parlamentu (Wieliński, 2010). Z kolei JanisEmmanouilidis, ekspert brukselskiego European Poli­ cy Center stwierdził:„Strach przed Turcjąjest elementem greckiej tożsamości.Wielu naszych polityków uważa, że kryzys kryzysem, ale armia musi być gotowa. Turcja to nadal nasz odwiecznywróg”. Emmanouilidis podsumował „Szalone zbrojeniaskończą się, gdyGrecjawreszcie ułoży sobie stosunki z Turcją [... ] Turcy wysłali dobry sygnał. Papandreu gopodchwycił, bo chce pojednania. Ale naniepotrzebaczasu”.

Oprócz okrętów podwodnych grecka armiazamówiłateż za 2,5 mld euro sześć francusko-włoskich fregat typu FREMM. Z koleidla wojsk lądowych w 2002 r. Grecy zakontraktowali wNiemczech 170czołgów „Leopard II”za 1,8 mld euro - pojazdy dotarły dokońca 2009 r. W 2010 r.Ateny zakupiłyteż w Niemczech ponad200 samo­ bieżnychhaubicza 400mineuro,aw niemiecko-francuskim koncernie EADS 20 heli­ kopterówtransportowych NH 90 (Grecja kupuje, 2012). Zakupy te przyczyniły się

w znacznej mierze dogwałtownegowzrostu greckiegozadłużenia.Jednym z niewielu skasowanychzamówień były „Eurofightery” z 1999 r. -w 2001 r. zredukowanoten kontrakt do 60 samolotów po65 min euro, a następnie w ogóle anulowano.

Bardzo interesujące były oceny greckich zbrojeń w silniejszych państwachUE. Niemcy,których gospodarka wręcz na kryzysie skorzystałai któresąnajwiększymeks­ porterembroniw Europie, nawet zachęcały Grecję dokolejnych zakupów uzbrojenia. W2010 r. Grecy byli największym poPortugalczykach - notabene również znajdu­ jących się na skraju bankructwa - odbiorcą niemieckiejbroni(Bericht, 2010).Zachęty te stały wjaskrawej sprzeczności z formułowanymi przez tych samych niemieckich politykówi ekonomistów pod adresem Grecjizarzutamioniegospodarność i fałszowa­ nie statystyk finansowych. Chęć zysku niemieckich przedsiębiorców była takduża, że w lutym 2010 r.na Greków naciskałszefniemieckiejdyplomacji Guido Westerwelle, domagaj ącsię od nich zakupu„Eurofighterów”, a na przełomie kwietnia i maja 2010 r., w momencienegocjacji nad pakietempomocowym dlaGrecji, kanclerzAngela Merkel i francuski prezydent Nicolas Sarkozy mieligrozić,że zablokują pomoc,jeśli Ateny wycofają się z zakupu niemieckich U-Bootów ifrancuskich fregat.Rzecznikniemiec­ kiegorządu z jednej strony chwalił greckirządza„kroki zmierzające dokonsolidacji budżetu”, z drugiejwyrażałnadzieję,że:„rząd grecki [...]weźmie pod uwagę redukcję wydatków wsektorze wojskowym”, a wreszciepotępił przypadki nieuregulowania na­ leżności wkontraktachzbrojeniowych: „Rząd Niemiec dał wyraz swemu stanowcze­ mu oczekiwaniu, żenależy dotrzymywać zawartych umów” (Tatje, 2012).

Na przełomie 2011/2012r.Grecji nadal groziłobankructwo, negocjowała kolejną transzępomocy w wysokości 80 mld euro i desperackocięła wszelkie wydatki publicz­ ne3. Redukcje przewidziane w programie oszczędnościowym nadzorowanym przez ekspertów MFW, Europejskiego Banku Centralnego i Komisji Europejskiej (KE) - tzw. „trójkę”, znów ominęły budżet na obronność i przemysł zbrojeniowy. Na kolej­ nym szczycie UEdnia 23 października 2011 r. A. Merkel i N.Sarkozy mieli ponownie naciskać na greckirząd, aby wywiązał się z zawartych już kontraktów zbrojeniowych lub zawarłnowe (Tatje, 2012).W pozostałych państwach unijnychtylko nieliczni poli­ tycy domagali się publicznieredukcjigreckichwydatków zbrojeniowych. Należał do nich Daniel Cohn-Bendit, lider Zielonych w Parlamencie Europejskim. Sygnały tenie miały jednak wielkiego znaczenia, podobnie jak sugestieKEz 2011, że Grecjapowin­ na dążyćdo „zmniejszenia wydatków na obronnośćkraju”. Wkolejnym budżecie, na 2012 r.przewidziano, że wydatki socjalne skurczą się o kolejne 2 mld euro (o 9%), pod­ czas gdy składka członkowskana rzeczNATOwzrośnie do60min euro (o 50%), zaś bieżące wydatki obronne zwiększą sięz 1,1 do 1,3 mld euro (o 18%). Zapowiedziano wręcz,że po uzyskaniu kolejnej transzy pomocy międzynarodowej Grecjazakupiko­ lejną partię niemiecko-francuskiego uzbrojenia(Grecja kupuje, 2012).

3 W ateńskich szpitalach lekarze operowali jedynie w nagłych przypadkach, w szkołach brako­ wało podręczników, a liczni ekonomiści uznawali, że nie da się utrzymać Grecji w strefie euro i ko­ nieczne będzie przywrócenie drachmy.

Ochronasektora zbrojeniowegoprzed redukcjami jestprzez Greków akceptowana: przynajmniejjedenobszarrozbudowanej aktywności państwazostajeutrzymany.Daje to Grekom poczucie bezpieczeństwa-orazmiejsca pracy, co ważne, gdyżGrecja prak­

tycznie nie ma własnegoprzemysłu. Niemieckie przedsiębiorstwazbrojeniowe wcześ­ nieto dostrzegłyi zadzierzgnęły silne więzi z greckimi partnerami.

Co interesujące, wydatki na zakup nowej broni niebyły skorelowane z podnosze­ niem,czy choćby utrzymaniem poziomu życia greckichżołnierzy. Ichwynagrodzenia od2009 r. zredukowano naweto 50%, na początku2013 r. szeregowy zarabiałnetto 700, a porucznik 900 euro miesięcznie. Wydatki na uposażenia wojskowych zostały w Grecji zmniejszonew 2013 r. oniemal 80 min euro,a na2014r. zaplanowano kolejną redukcję- niemal o 90mineuro.

Według danych NATO, nawet w „najczarniejszych” latach 2012-2013, pomimo najgłębszegozałamania wgospodarce i dochodachbudżetowych,Grecyprzeznaczali naobronę około2,3%PKB. WII połowie 2014r.,program modernizacji greckiej armii trwałw najlepsze (Palowski, 2014):planowano unowocześnienie posiadanego wypo­ sażenia, w tym czterech morskich samolotów patrolowych P-3 „Orion” (350 min euro), 4 fregat MĘKO 200 (400 min euro) oraz 36 wyrzutni MLRS M270. Do posiadanych czołgów „Leopard 2” planuje się zakup 30 tys.pocisków (za 150 mineuro).

Były (dopołowy 2011 r.) greckiszefdyplomacji DimitrisDroutsas podkreślał, że greckie granice trzeba chronić przednapływem imigrantówz Afryki Północnej i z Azji. Pozatym niemal codziennie dochodzić miało do granicznych incydentów z Turcją: „Gdy byłem ministremspraw zagranicznych, każdego popołudnia otrzymywałem in­ formację z ministerstwa obronyna temat przypadków naruszenia naszej przestrzeni powietrznej przez Turcję” (Tatje,2012).Co więcej,Grecję niepokoiła wzrastającaak­ tywność tureckiej marynarkiwojennej na Morzu Egejskim.To wytłumaczenie niedaje siędokońcaobronić: właśnie w 2011 r., gdy przez Morze Śródziemne ruszyładoEuro­ py Południowej fala uchodźcówzogarniętej wojnądomową Libii, okazało się, ze kraj e najłatwiejdostępne zAfryki Północnej -Włochyi Grecja właśnie, na tyleograniczyły swoje wydatki na ochronęgranicmorskich, że UE zmuszonabyła im pomóc, urucha­ miając własne misje uszczelniające regiony Morza Śródziemnego. Europejska Agencja ZarządzaniaWspółpracąOperacyjną naGranicach Zewnętrznych Państw Członkow­ skich Unii Europejskiej (FRONTEX) na wodachotaczających Włochyuruchomiła mi­ sję „Hermes 2011”, a wokół Grecji -„Posejdon2011” (Wspólne, 2011).

Możnaprzyjąć jakotezę dość prawdopodobną: maksymalizując zakupy uzbrojenia za granicą,przy jednoczesnych cięciach wydatków na żołnierskiewynagrodzenia, czy też wydatków na ochronę granic do stopnia, wktórym wkraczać musząbezpośrednio agendy unijne,Grecja nie zwiększała swojego bezpieczeństwa. Możnaprzyjąć, że za­ kupy te (dokonywane głównie w niemieckich i francuskich firmach) były swoistą „ceną” za pomoc finansową, udzielaną Grecji (równieżgłównie z francuskich i nie­ mieckich środków). Wten sposób niegospodarność ipodatnośćna załamaniagospo­ darcze zwiększały grackie uzależnienie nie tylko ekonomiczne - lecz takżemilitarne - od silniejszych państw UE.

Polska - ambitny program pokorektach

Jeszczew2001 r. wprowadzonow naszym prawie pewną„kotwicęfinansową”dla obronności, przyjmując że w każdorocznymbudżecie wydatki na ten cel nie mogą

spaśćponiżej 1,95% PKB. W ostatnich latach są to kwoty rzędu30-35 mld zł, ale znaczną ichczęść pochłaniają kosztystałe:osoboweczy utrzymanie posiadanej infra­ strukturyi sprzętu. Na zakupynowegowyposażeniapozostaje ok. 20% budżetu - ok. 6,5 mld zł rocznie.

Na początku2009 r.został zaprezentowany„Program Rozwoju Sił Zbrojnych” na lata 2009-2018. Przewidywano, że wtymokresie na modemizacjętechniczną będzie można przeznaczyć ok.62 mld zł.Ponieważ kwota ta miała objąć też zakupyamunicji, serwisowanie i remontowanie sprzętu - realne środkina nowe wyposażenie miały wy­ nosićok. 50 mldzł. Przewidziane w planie projekty modernizacyjne możnabyło po­ dzielić na trzy grupy:

- kontynuacja czołowych programów wieloletnich, uruchomionych główniewlatach 2001-2003. Były to: Kołowy Transporter Opancerzony „Rosomak”, pociski prze­ ciwpancerne „Spike”, pociski przeciwlotnicze „Grom” oraz pociski przeciwokręto- we RBS 15 Mk 3. Należało donichdoliczyć kontrakt na samoloty wielozadaniowe F-16, którego realizacja trwaćmiała do 2014r. oraz pozyskanie samolotów C-130 „Hercules” od rządu USAw 2009 r.;

- projekty rozpoczęte tuż przed zatwierdzeniem programuoraz te, które dopieromiały wystartować. Były to: projekt indywidualnegowyposażenia i uzbrojenia żołnierza „Tytan”, zakupy nowych symulatorów i trenażerów, samolotuszkolno-bojowego, wdrażaniezmodernizowanych wyrzutni rakietowychWR-40„Langusta”, ciężkich wyrzutni rakietowychMLRS „Homar”i działsamobieżnych kalibru 155 mm„Krab”, modernizacja (odziedziczonych jeszcze poUkładzie Warszawskim) bojowych wo­ zów piechoty BWP-1 oraz zakup samolotów M-28 „Skytruck”;

- najważniejsza grupa - pięć projektów określanych jako priorytety wieloletnie mo­ dernizacji technicznej armiinalata 2009-2018:

I. system obrony powietrznej : wojska przeciwlotniczeotrzymać miały zestawyartyle­ ryjskie i artyleryjsko-rakietowebliskiegozasięgu(odpowiednio do 4 i 10 km) oraz zestawyrakietowekrótkiego i średniego zasięgu (odpowiednio do 25 i 100 km); II. śmigłowce wsparcia bojowego i zabezpieczenia: wielozadaniowe, poszuki­

wawczo-ratownicze(serach and rescue, SAR)oraz przeznaczone do zwalcza­ nia okrętów podwodnych (ZOP) i zadań transportowych;

III. modernizacja Marynarki Wojennej: zakupy wielozadaniowych korwet „Gaw­ ron”,niszczycieli min „Kormoran”, okrętów podwodnych oraz uzbrojeniadla nadbrzeżnego dywizjonu rakietowego;

IV. systemy wsparcia dowodzeniaoraz zobrazowaniapola walki (C4ISR: Com-mand, Control, Communications, Computers, Intelligence, Surveillance and Reconnaissancey,

V. bezzałogowe statki latające (BSL,ang. UAV- unmannedaerial vehiclé)rozpo­ znawcze i rozpoznawczo-uderzeniowe.

Zarówno kryzys ekonomiczny, jak i zmiana sytuacji międzynarodowej spowodo­ wały konieczność odejścia od tego wieloletniego programu4. Jeszczew 2010 r. zostało

4 W 2012 r. trzeba było w Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni przerwać prace nad korwetą „Gawron” - początkowo planowano budowę serii 7 jednostek, później program redukowano, aż po­ został kadłub tylko jednego okrętu.

przyjętych 14 programówoperacyjnych dotyczących modernizacji naszych sił zbroj­ nych, ale już w 2012 r. wymagałyone modyfikacji i dopasowania doświatowych tren­ dów w zakresie nowych technologii militarnych (Skrzypczak, 2012, s. 26-31). Zbyt skromnybył np. program BSL, który nie przewidywał wyposażenianaszej armii w róż­ ne ich typy(odrozpoznawczych po uderzeniowe) i dlategomożnabyło go uznać za niepełny. Rozszerzenie programu modernizacji oznaczało jednak kolejne wydatki, podczasgdy wydatki na powyższe 14 programówjuż szacowano naprawie 160 mld zł5. Kwota była gigantyczna,alenieco bliższarealiom,jeśli program obejmowałby hory­ zontlat 2030-2040. Istotna byłaby teżalokacja środków-rezygnacjazmodernizacji starego, poradzieckiego sprzętu (wyrzutnie rakiet „Newa” czy czołgi T-72), który w ciągukilkulat i tak straciłbywalorybojowe. Środkite można było przeznaczać na nowetechnologie.

5 Paradoksem było, że armia nie zawsze potrafiła należycie wykorzystać nawet tak skromne środki. W 2011 r. do Skarbu Państwa wróciło prawie 800 milionów złotych.

Premier Donald Tusk w czasie swojego „drugiego exposé” 12października 2012 r. zapowiedział, żew ciągu2 lat MON dostanie 10 mld zł na modernizację armii, a do 2022 r. na ten cel przeznaczy się 100 mldzł. Wydatkimiałyby objąć zakupy dla sił zbrojnych,inwestycjew przemysł obronny i ośrodki naukowe. Dzięki produkcji wPol­ sce śmigłowców, okrętów, transporterów „Rosomak” czyprzeciwrakietowego systemu obrony powietrznej miałyby powstawać nowe miejsca pracy. Warunkiem inwestycji w polski przemysł miałajednak być wysoka jakośćsprzętu,jaki będą oferowaćnasze firmy. Premier podkreślił, że: „Bezpieczeństwo Polski możliwe jest też dzięki ścisłej współpracy z sojuszem i Stanami Zjednoczonymi w tworzeniu systemu obrony po­ wietrznej, w tym przeciwrakietowej, a temu towarzyszy realizacja natowskiej idei

smart dcfcncc".

Projekt modernizacji technicznej naszej armii przygotowywany był w sytuacji zmieniaj ących się dla niej priorytetów.Nową hierarchięj ej zadań postulowałod2012r. prezydent Bronisław Komorowski, który najpierw przedstawił „autorski” projekt polskiej tarczy antyrakietowej, a następniewielokrotnie podkreślał, że aktywność zagranicznąi udział w misjach ekspedycyjnych polskich żołnierzy uważa za nie­ współmiernie kosztowną w porównaniu z efektami i nazbytobciążającą polskie siły zbrojne (Trudny, 2013, s. 8). Prezydentopowiedział sięza strategią budowania polskiej armii pod kątemwzmacniania zdolnoścido obrony własnegoterytorium oraz możli­ wości wypełnieniapolskich zobowiązań wynikającychz członkostwa wNATO.

Według przyjętego w grudniu 2012 r. przez Ministerstwo Obrony Narodowej „Pro­ gramu rozwoju Sił Zbrojnych RP w latach 2013-2022” wydatki obronne w latach 2013-2016 wynieść miały ponad 135 mld zł, w tym na modernizację techniczną -około 37,8 mld zł,czyli 27,8%całościbudżetu obronnego (Inwestycja, 2013, s. 9).Na lata 2017-2022 natomiast zapowiedziano wydatki obronnew wysokości 273 mld zł, z czego ponad 102 mld na modernizacjętechniczną. Wramach „Planumodernizacji technicznej Sił Zbrojnych RPna lata 2013-2022” opracowano kolejnych 14 priory­ tetów modernizacyjnych, wśród których znalazł się międzyinnymi program obrony powietrznej i przeciwlotniczej. Resort obrony zaplanował też zakupy śmigłowców wsparciabojowego i zabezpieczenia. Wtymczasie armia dostałaby również 359 Ro­

somakóww wersji bojowej i 307podwozibazowychtychwozów podwersje specjal­ ne. Przewidziano także środki na rozwój Marynarki Wojennej (Siemoniak, 2013, s. 20-23)6.

6 Nie wszystkie propozycje uwzględniono - zdaniem ministra obrony program modernizacji technicznej armii mógł zostać poszerzony o wprowadzenie nowego systemu kierowania i dowodze­ nia siłami zbrojnymi.

7 Pojawiały się tez kwoty wyraźnie wyższe, np. 160 mld zł.

Jesienią2013 r. MONusystematyzował owe 14 priorytetów,a rządprzyjął jew do­ kumencie „Priorytetowe zadania modernizacji technicznejSił Zbrojnych RP w ramach programówoperacyjnych”. Działo się to w momencie, gdy nasza gospodarka wyraźnie spowolniła wskutek światowego kryzysu, awydatki na obronnośćporazpierwszy zo­ stały zredukowaneponiżej 1,95% PKB. Dokument, który zostałujęty w projekcie bu­ dżetu na2014 r., określałjakie są kluczowe programy operacyjne dla naszej armii i ustalał limit ich finansowania do 2022r. Zakładano, żenasza armia do 2016r. wydana nowy sprzęt i uzbrojenie do 16 mld zł, a wlatach 2014-2022 - ogółem 91,5 mldzł (było to znaczniemniej niż przewidywał „Program”z 2012 r.). Te redukcje miały być zrekompensowane przez dodatkowe wydatkina modernizację wojskanieuwzględnio­ ne w planie - ok. 40 mld zł, dzięki czemu łączne wydatki na modernizację armii nieskurczyłyby się zbytnio w porównaniu z „Programem” z 2012 r. (zmalałyby z ok.

140 do ok. 130 mld zł).

Zasada przeznaczania na bezpieczeństwo państwaprzynajmniej 1,95%PKB z roku poprzedniego została utrzymana, apieniądze na programymodernizacyjne niewydane w danym roku budżetowym miały przechodzić nalata następne. Potencjalnym za­ grożeniem na przyszłośćbył więc już nie brak środków, aleich błędna alokacj aczy na­ wet niemożność ich wykorzystania (wlatach 2007-2011 niewydano blisko 4 mldzł). Miała ona dwie przyczyny: błędnie zaplanowany w poprzednich latach program moder­ nizacji techniczneji złe procedury zakupu sprzętu. Obowiązujące przepisy często wza­ jemnie się wykluczały,powodując chaos i utrudniając sprawne dostawy uzbrojenia.

Dlakoordynacji i hierarchizacjiszczegółowych projektów dotyczących przebudo­ wynaszych sił zbrojnych rząd 17 września 2013 r. określiłlistę 14 priorytetowych programów na lata 2013-2022 (Uchwała, 2013). Pochłoną one w sumie 91 spośród 139 mld zł zaplanowanych narealizację planu w tym czasieibędą ujmowane w projek­ tach ustawbudżetowych (Skrzypczak, 2012, s. 26-31)7.

Wśród priorytetówjest nietylko modernizacja sił zbrojnych, ale też maksymalny, możliwy w niej udział krajowego przemysłu obronnego.Współudział, w wypadku roz­ wiązań pochodzących z zagranicyioptymalna „polonizacja” powiązana zpozyskiwaniem nowoczesnych technologii.Program zakłada więc, że znaczna częśćz tej puli środkówtrafi do polskiego przemysłu, wzmacniając potencjałobronny igospodarczy kraju.

Lista priorytetówwedług Ministerstwa Obrony Narodowej wyglądanastępująco: 1) systemobrony powietrznej- wramach programu będą pozyskiwane m.in. prze­

ciwlotnicze zestawy rakietowe: średniego zasięgu „Wisła”; krótkiego zasięgu „Narew”; samobieżne „Poprad”; przenośne „Grom” i „Piorun”; przeciwlotnicze systemyrakietowo-artyleryjskie bliskiego zasięgu „Pilica”; mobilne stacj e radiolo­ kacyjne „Soła” i „Bystra”;

2) śmigłowce wsparciabojowego, zabezpieczeniai VIP wramach programu będą pozyskiwane m.in. śmigłowce: wielozadaniowe, transportowe,poszukiwawczo-ra­ townicze (serach and rescue, SAR), zwalczania okrętów podwodnych,uderzenio­ we, do przewozu pasażerów VIP;

3)zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia oraz zobrazowania pola walki (C4ISR) -wramach programu będąpozyskiwanem.in.: Zintegrowane Systemy DowodzeniaiKierowania Środkami Walki,integrujące systemy rozpoznania,ra­ żenia ogniowego i logistyki; Mobilne Moduły Stanowisk Dowodzenia; wozy do­ wodzenia i wozydowódczo-bojowe oraz system monitorowania położenia wojsk własnychwyposażonych w transportery „Rosomak”; taktyczne systemytransmisji danych; systemy obrony przedcyberatakami;

4) modernizacjaWojsk Pancernych i Zmechanizowanych unowocześnienie na­ szych czołgów„Leopard”. Prace potrwają do końca2019r.,wartość kontraktu sza­ cuj esię na ok.miliard złotych, a unowocześnione maszynyotrzymaj ą nową nazwę - Leopard 2PL;

5)zwalczanie zagrożeńna morzu- wramach programu będąpozyskiwane m.in.: okręty podwodne nowego typu, niszczyciele min „Kormoran II”,okręty patrolo­ we: w wersji podstawowej „Ślązak” iz funkcją zwalczaniamin „Czapla”, okręty obrony wybrzeża „Miecznik”, okręt rozpoznania elektronicznego „Delfin”, okręt wsparciadziałań połączonych „Marlin”,okręt ratowniczy „Ratownik”, pływająca stacja demagnetyzacyjna „Magneto”, nadbrzeżny dywizjon rakietowy Marynarki Wojenneji rakiety dla niego;

6) rozpoznanie obrazowe i satelitarne - w ramachprogramubędą pozyskiwane m.in. bezzałogowe statkipowietrzne (BSP): krótkiego, średniegoi operacyjnego zasięgu;

7) indywidualnewyposażenie i uzbrojenieżołnierza wtymprogramie podstawą jest projekt „Tytan”.

8) modernizacja Wojsk Rakietowych i Artylerii w ramach programu pozyskiwane będąm.in.: armato-haubice 155 mm„Krab” wraz z inteligentną amunicją, wyrzutnie rakietowe „Homar”, samobieżne moździerze 120 mm „Rak”, Zautomatyzowany Ze­ staw Kierowania Ogniem „Topaz”, zestawy rozpoznania artyleryjskiego;

9) symulatory itrenażery;

10)samolot szkolno-treningowy;

11) samoloty transportowe -wramach programu zostaną zakupione kolejne samolo­ ty transportowe C-295M „Casa” oraz samoloty transportowe M-28 „Skytruck”

(Nowe,2012, s. II)8;

12)kołowetransportery opancerzone ROSOMAK9 budowa ok. 700 transpor­ terów „Rosomak” (zarówno w wersjachbojowych, jaki specjalistycznych); 8 Jeszcze w 2012 r. zawarto umowę na zakup pięciu kolejnych maszyn CASA C-295M, o wartości ok. 900 min zł (wraz z pakietem logistycznym i offsetem obejmującym zorganizowanie w Polsce centrum serwisowego dla tych maszyn). Po dostarczeniu tej partii samolotów, Polska posia­ da ich razem 16 i jest jednym z większych użytkowników na świecie. Stacjonują one w 8 Bazie Lot­ nictwa Transportowego w Krakowie.

9 Do2018r.Woj skowe Zakłady Mechaniczne w Siemianowicach Śląskich wyprodukuj ą kolejnych 200 „Rosomaków”, a ogólna liczba maszyn przekazanych naszej armii wzrośnie do około 850 sztuk.

13)przeciwpancernepociski kierowane SPIKE;

14)rozpoznanie -wramachtego programu będąpozyskiwane m.in.: lekkie opance­ rzone transporteryrozpoznawcze, pojazdy rozpoznawcze dla pododdziałówdale­ kiegorozpoznania, mobilne bezzałogowe pojazdy rozpoznawcze, informatyczny system zbierania, analizy idystrybucjiinformacji, zautomatyzowany system zbie­ rania, gromadzenia,przetwarzania i dystrybucji.

Modernizacja polskiej armii to zadanie długofalowe, na szczęście poważne kroki już podjęto i stan naszychsił zbrojnychpowinien z każdym rokiemsiępoprawiać. Jest toszczególnie ważne zuwagi na konflikt ukraińsko-rosyjski, którydestabilizuje Euro­ pę Wschodnią i niesie ze sobą potencjalnezagrożeniarównież dla Polski. Rozmaite formy nieoficjalnej agresji, nasyłanie bojówkarzy i regularnej armii udających „se­ paratystów”w poszczególnychregionach - stałysię w ciągu ostatniego roku rzeczywis­ tością i w dodatku dość skutecznym narzędziem realizacji mocarstwowychaspiracji Rosji. O ile trudno oczekiwać, aby polska armia potrafiła owłasnychsiłach wygrać wojskową konfrontacjęzRosją - o tylemożna ją doposażyć na tyle, aby walczyłale­ piejniż siły ukraińskie, a zwłaszcza - aby mogła powstrzymaćagresję do czasu otrzy­ mania pomocyodzachodnioeuropejskich sojuszników.

Podsumowanie

Podstawowąróżnicąmiędzy koncepcjami obronnymi Polski i Grecji jest inaczej zdefiniowane zagrożenie. Podstawowymzagrożeniem dla Polski jest Rosja,przy czym agresja z jej stronymoże przybrać rozmaite formy: kombinowanejpresji ekonomicz- no-dywersyjnej(wojnaelektroniczna), ograniczonej agresjiw postaci podsycania se-paratyzmów (czy wręcz kreowania ich napotrzeby konfliktu), awreszcie - otwartego ataku z Kaliningradu czy też przez Białoruś (w niektórych scenariuszach Rosjanie zakładają nawet zastosowanie wobecPolski broni masowego rażenia). W innych wa­ riantach Polskanie byłaby atakowana bezpośrednio, ale musiałaby wspierać słabszych sojuszników wramach NATO (np. państwa nadbałtyckie) w ich konflikcie z Rosją. Ewentualne starcie miałoby charakter przede wszystkim lądowy z silnym komponen­ tem powietrznymi drugorzędnym- morskim.

Podstawowym zagrożeniem państwowym dla Grecjijest Turcja-państwobędące również członkiem NATO, nieposiadające bronimasowegorażenia,w związku z tym wswoich zachowaniach bardziejprzewidywalne. Ewentualne starciemiałobyprzede wszystkimcharaktermorski, z uzupełniaj ącymi go walkami opanowanie wpowietrzu, duże starcia na lądzie (wyspy Morza Egejskiego czy krótka granica lądowa) byłyby mniej prawdopodobne. Podobniejak Polska, Grecja możezostaćuwikłana w konflikt nie bezpośrednio (np.w związku z sytuacją na Cyprze). Grecja stoi natomiastwobec innego typu zagrożeń,którychnie musi obawiaćsię Polska- masowej,niekontrolowa­ nej imigracji ludności muzułmańskiej z Bliskiego Wschodulubprzez Morze Śród­ ziemne, a w związku z tym - pojawieniasię nagreckimterytorium grup radykałów muzułmańskichczy wręcz terrorystów.

Interesująca - i korzystna dla Polski - jest proporcja wydatków obronnych dokon­ dycji własnegoprzemysłu zbrojeniowego.Grecjawydajena obronność większy ułamek

swojego PKBniżPolska - ale wzasadzie całe nowoczesne uzbrojenie musi importo­ wać, co czyni ją bardzo zależną polityczniei gospodarczo od kontrahentówwojsko­ wych. Polskama znaczący sektor przemysłu obronnego i znaczna część składanych przez nas zamówień zagranicznych zawiera opcję„polonizacji” - wejścia przez sprze­ dawcędo kooperacji z naszymifirmami,dostarczenie im„offsetu”. Oile Grecja otrzy­ muje sprzęt „pod klucz”, o tyle Polska może pozwolić sobie na modernizację kupowanegosprzętu we własnych fabrykach- doskonałym przykładem są tutranspor­ tery „Rosomak”.

Rozbieżne strategie zaopatrzenia wbroń Polski i Grecjiwykazują, że w Europie jeszcze długo nie powstaniewspólny rynekuzbrojenia, a działaniaagend takich jak Eu­ ropejskaAgencja Obrony będą ograniczały siędoułatwiania kontrahentom poszuki­ wania na wspólnym rynkusprzętu odpowiadającegoich narodowym - i często nader rozbieżnym- zapotrzebowaniom.

Bibliografia

Bericht der Bundesregierung über ihre Exportpolitikfür konventionelle Rüstungsgüter im Jahre 2010 (Rüstungsexportbericht 2010), http://www.sipri.org/research/armaments/transfers/transpa- rency/national_reports/germany/germny-2010.pdf, 10.09.2014.

Grecja kupuje niemiecką broń za fundusze z pakietów pomocowych, 10.01.2012, „Gazeta Wyborcza”, http://m.wyborcza.biz/biznes/l ,106501,10941152,Grecja_kupuje_niemiecka_bron_za_fun- dusze_Z—pakietow.html, 10.09.2014.

http ://www.defence24 .pl/news_mon-priorytety-modemizacj i-sil-zbrojnych, 19.10.2013.

Inwestycja w armię, „Polska Zbrojna” ze stycznia 2013 r.

Nowe skrzydła, „Polska Zbrojna” z sierpnia 2012 r.

Palowski J. (2014), Grecja modernizuje uzbrojenie za miliard euro, 21.07.2014, http://www.defen-

ce24 .pl/news_grecj a-modemizuj e-uzbroj enie-za-miliard-euro, 15.09.2014. Siemoniak T. (2013), O wojsku bez przesądów, „Polska Zbrojna” z lutego 2013 r. Skrzypczak W. (2012), Punkty krytyczne, „Polska Zbrojna” z czerwca 2012 r.

Tatje C. (2012), Grecka armia nie wie, co to oszczędności, 11.01.2012, „Die Zeit Hamburg”,

http://www.voxeurop.eu/pl/content/article/1383861-grecka-armia-nie-wie-co-oszczednosci, 10.09.2014.

Trudny, ale dobry rok, „Polska Zbrojna” z kwietnia 2013 r.

Uchwała Rady Ministrów nr 164 z dnia 17 września 2013 r. w sprawie ustanowienia programu wielo­ letniego „Priorytetowe Zadania Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w ramach programów operacyjnych ”, Monitor Polski, Dziennik Urzędowy Rzeczy­

pospolitej Polskiej, Warszawa, dnia 4 października 2013 r., poz. 796.

Wieliński B. (2010), Grecja kupuje broń za 2 mld euro, 21.05.2010, „Gazeta Wyborcza”, http://wy- borcza.pl/l,76842,7912979,Grecja_kupuje_bron_za_2_mld_euro.html#ixzz3CSybwfsD,

10.09.2014.

Wspólne podejście do migracji z Afryki Północnej, 15.04.2011, http://consilium.europa.eu/homepage/

Streszczenie

Unia Europejska od dekady podejmuje działania na rzecz konsolidacji rynków zbrojenio­ wych. Jednak istotną przeszkodą w tym procesie są zróżnicowane interesy, strategie bezpieczeń­ stwa i możliwości poszczególnych państw członkowskich. Polska i Grecja są nielicznymi członkami UE, którzy w ostatnich latach zwiększają swoje wydatki obronne. Oba kraje jednak w swoich zakupach zbrojeniowych kierują się innymi celami. Polska obawia się lądowego star­ cia z przeciwnikiem posiadającym broń masowego rażenia i demonstrującym lekceważenie dla norm prawa międzynarodowego. Natomiast dla Grecji potencjalnym przeciwnikiem jest czło­ nek tego samego sojuszu wojskowego, bardziej przewidywalny w swoich zachowaniach, a ewentualne starcie miałoby charakter powietrzno-morski. Grecja natomiast bardziej niż Polska narażona jest na ataki terrorystyczne i niekontrolowane migracje. Polska posiada liczący się przemysł zbrojeniowy i część zapotrzebowania wojskowego może wyprodukować o własnych siłach. Grecja jest zmuszona do importowania o wiele większej ilości broni. Trudno więc liczyć na standaryzację uzbrójenia na europej skich rynkach czy też na znaczące zbliżanie strategii bez­ pieczeństwa rozmaitych członków UE.

Słowa kluczowe: Unia Europejska, bezpieczeństwo międzynarodowe, zbrojenia, budżet

EU arms markets in Greece and Poland

Summary

The European Union has been acting to consolidate arms markets for a decade. These endeavours have been seriously impeded by the diverse interests, security strategies and poten­ tial of individual member states. Poland and Greece are among the few EU members that have been increasing their defence expenditure in recent years. They are driven by different objectives when making their arms purchases, though. Poland fears a land confrontation with an enemy possessing weapons of mass destruction and demonstrating disregard for the norms of interna­ tional law. Greece, in turn, sees a potential enemy in a member of the same military alliance, whose behaviour is more predictable, and where the potential confrontation would occur in the air and at sea. Greece is also at a greater risk of terrorist attacks and uncontrolled immigration than Poland. Poland has a considerable arms industry and is able to produce a part of its military supplies on its own. Greece is required to import weapons to a much greater extent. It is therefore difficult to assume the standardisation of weapons in European markets or any considerable con­ vergence of security strategies implemented by different EU members.