Niemcy wobec kryzysu finansowego strefy euro państw Unii Europejskiej

Bogdan Koszel

Niemcy wobec kryzysu finansowego

strefy euro państw Unii Europejskiej

Rocznik Integracji Europejskiej nr 5, 111-129

2011

BOGDAN

KOSZEL

Poznań

Niemcy

wobec

kryzysu

finansowego

strefy

euro

państw

Unii

Europejskiej

W 2008 r. pojawiły się oznaki załamaniakoniunktury zapoczątkowanegobankruc­ twem banków i instytucji kredytowych w Stanach Zjednoczonych na niespotykaną w XXI wieku skalę. Stało się to wokresieprzewodnictwaFrancjiw Unii Europejskiej iinicjatywęw zarządzaniu kryzysowym automatycznie przejąłprezydent Nicolas Sar­ kozy. 4 października 2008 r. w Paryżu odbył się szczyt europejskich członków G-8 z dodatkowymudziałem prezesa Europejskiego Banku Centralnego Jeana-Claude’a Tricheta i przewodniczącegotzw. eurogrupy Jeana-Claude’a Junckera. Francjaopo­ wiedziała sięza holenderskąpropozycjąby wzorem USA stworzyć specjalnyparasol ochronny wwysokości 300mld euro dlaunijnych państw zagrożonych bankructwem. Jaksię wydaje, prezydentSarkozy dobrze wyczuwał zbliżające się zagrożenie, alenie znalazł w RFN zrozumienia. Niemcyz miejsca odrzucili tę propozycję uważając wspól­ nedziałania za zbyteczne i proponując ograniczenie się tylkodorozwiązywaniakon­ kretnych przypadków,jeżeli rzeczywiściezaistnieje kryzysowa sytuacja. Niemiecki ministerfinansów Peter Steinbrück argumentował,żeutworzenie europejskiego fun­ duszu pomocy spowodowałoby, że lwią część udziałów musieliby pokryć Niemcy, przy bardzoograniczonejmożliwości z ich strony kontroli wydatkowaniatych pie­ niędzy.

Niemiecka odmowa wywołała falekrytycznych komentarzy,ale szczyt zakończył się przyj ęciem pewnych wspólnych ustaleń.Postanowiono m.in.skoordynować wspól­ nedziałania ratunkowe państw UE, wzmocnićnadzór bankowy i zwołać międzynaro­ dowe spotkanie w celu wypracowania nowej światowej strategii finansowej1.

1 J. Claaßen,Diedeutsch-französischenBeziehungen. Funktioniert der „ Motorder Integration ” inder EU-27?,Würzburg 2011, s. 87; D. Schwarzer, La présidence française de l’Union

euro-péeenne: quels objectifs, quels partenaires?, „Politique étrangère” 2008,nr 2,s. 361-371. 2 Por. J. Mistral, H.Unterwedde, Wirtschafts- und Finanzpolitik: Herausforderungen und Per­ spektiven einer deutsch-französischer Initiative,w:Deutschland-Frankreich: Fünf Visionen für Eu-

Pierwsze spotkanieukazało diametralnie różne poglądy Niemiec i Francji nasposo­ bywyjścia z sytuacji kryzysowej. Niemcyproponowały interwencję państwową tylko w ostateczności, wkonkretnych, poszczególnychwypadkach,gdzie punktciężkości położony byłby na oszczędności, dyscyplinębudżetową i ograniczeniewewnętrznego zadłużenia państwa. Francja siłą republikańskiej tradycji preferującamocnąrolę pań­ stwa w gospodarce i prymatu nadnią polityki,opowiadała sięnatomiastzawspólnymi, skoordynowanymi działaniami międzynarodowymi uważając, że to zdecydowanie podniesie efektywność ewentualnych akcji ratunkowych2.

112 Bogdan Koszel RIE5’11 Zaistniałych sprzeczności w oceniemetod zapobiegania kryzysom finansowychnie zdołała usunąć wizyta kanclerz Angeli Merkel 10 października 2008 r. w Colom-bey-les-Deux Eglises z okazji odsłonięcia pomnika Charlesade Gaulle’a. Szefowa nie­ mieckiego rządu nadalopowiadała się za udzielaniempomocy zagrożonymbankom wpierwszej kolejności przez ich własne rządy. Nie wykluczałajednak wspólnejkoor­ dynacjidziałańwtymzakresie przez państwa strefy euro3.

ropa, „KAS Publikation. Deutsch-französischerDialog” 2010, H2,s. 31;Ch. Deubner,Der deutsche

undfranzösische Wegaus derFinanzkrise, „DGAP Analyse”,April 2011; P. Kauffrnann, H.Unter- wedde, Verlorene Konvergenz? Deutschland,FrankreichunddieEuro-Krise,„Aus Politik und Zeit­ geschichte” 2010, Bd. 43, s. 13-14.

3 J. Claaßen, op.cit., s. 88.

4 D. Bohnenkamp, Deutsch-französischerDissens. Die EU sucht Wegeaus der Wirtschafts- und

Finanzkrise,„Dokumente. Zeitschrift für den deutsch-französischenDialog”2009, nr 1, s.508.

5 Deutschland erteilt SarkozysKrisenplan Absage, „Die Welt” z22.10.2008. 6 J. Claaßen, op.cit., s. 90.

Pewien przełom w stanowisku niemieckim nastąpił na kolejnym kryzysowym szczycie w Paryżu 12 października 2008 r. Wzięły w nim udział państwaeurolandu oraz dodatkowo Wielka Brytania. Pod wrażeniem informacjinapływających z USA, uzgodniono skoncentrowane działania w celu ratowania europejskich systemówban­ kowych. Banki miały otrzymaćgwarancjępaństwa na pokryciedługów i wzmocnienie kapitałowez ich stronyprzy jednoczesnejścisłej kontroli nadzorufinansowego przez Europejski Bank Centralny (EBC).

W szybkim tempie, 17 października, Bundestaguchwaliłspecjalnąustawę o „stabi­ lizacji rynków finansowych”. W śladyRFN poszła Francja.Docelowo pakietfinansowy przygotowany przez państwaunijnezamknąć miał się astronomiczną kwotą 2bln euro. Szczyt Unii Europejskiej, któryodbył się 15-16 października 2008 r. wBrukselizaak­ ceptował przyjęte rozwiązania. Niemcydały jednak do zrozumienia, że traktujątęsytu­ acjęjako wyjątkową, która niepowinna powtórzyć sięw przyszłości4.

Rozwinięciem francuskichkoncepcji ratowania systemów finansowych państw EU była kolejna, nie uzgodniona z Niemcami propozycja francuskiego przywódcy. 21 paź­ dziernika 2008 r. w przemówieniu wygłoszonym w ParlamencieEuropejskimzapropo­ nował on po raz pierwszy utworzenie europejskiego rządu gospodarczego i nawet upaństwowienie części przemysłu państw członkowskich. Drugim pomysłem było utworzeniepaństwowych funduszy inwestycyjnych krajówczłonkowskich UE, które wykupywałybyakcje firm znajdujących sięw tarapatach. Federalny minister gospo­ darkiMichaelGlos(CSU) uznał j eza niedo pogodzenia z filozofią niemieckiejgospo­ darki i z miejsca odrzucił francuskie propozycje5.

Poszczycie państw wysokorozwiniętych G-20 15 listopada 2008 r., wWaszyngto­ nie, gdzie doszło do porozumienia w sprawie ścisłej kontroli systemów bankowych wświecie, kolejny francusko-niemiecki szczyt z 24listopada pogłębiłistniejąceróż­ nice. Kiedy prezydent Sarkozy zapowiedział serię posunięć antykryzysowych ma­ jących szybkopobudzić gospodarkę, Niemcyz pewnym ociąganiem poinformowali, żezabiorą sięza polepszenie koniunktury, aledopiero od stycznia 2009r. Skłoniło to francuskiego przywódcę dowygłoszeniauszczypliwejuwagi, że podczas gdy„Francja pracuje, Niemcy sięzastanawiają”6.

W końculistopada2008 r. kanclerz Merkel nie wyraziła zgodyna uruchomienie przezwszystkie państwaczłonkowskie UE130 mid euro w formie pakietu antykryzy- sowego, dającdozrozumienia, żejego przyjęcie będzieoznaczało wyrzucenie w błoto pieniędzy niemieckich podatników. Jakkolwiek pod naciskiem partnerów z UE rząd Merkel na początku grudnia wkońcu zapowiedział wydanie 32mid euro na polepsze­ niekoniunktury gospodarczej we własnym kraju -Niemcy nadal byłyoskarżane o grę na zwłokę i niedocenianie narastającego zagrożenia. Nic więc dziwnego,że na zwołane 8grudnia spotkaniewLondynie z udziałem Sarkozy’ego, premiera Gordona Browna i José Manuela Barroso poświęcone omówieniu sytuacji kryzysowej i drogom wyjścia z zapaści,kanclerz Niemiecniezostałazaproszona. „Wygląda na to - pisałkonserwa­ tywny dziennik „DieWelt” - że Merkelznalazła sięw defensywie. Obywateledomagają się szybkiej odpowiedzi na kryzys, więc przychodzą Brown i Sarkozyz propozycją wydania ciężkich miliardów euro w celu ugaszeniapożaru, co jest lepiej odbierane aniżeli umiarkowane zastrzykifinansowe Merkelw celu zdynamizowania koniunktu­ ry. W odczuciu części społeczeństwa niemieckiego, aletakże brytyjskiego i francuskie­ go, Merkel uważana jest za hamulcową,którasamasię izoluje, kiedy Sarkozyi Brown śmiało idąnaprzód i nadają kierunek działaniacałejUnii Europejskiej”7.

7 Ch. B. Schiltz, WarumMerkel in Europagar nicht isoliert ist,„Die Welt” z 5.12.2008.

8 Rada Europejskaw Brukseli 11 i12grudnia 2008 r.Konkluzje prezydencji,http://www.eu2008.fr/ webdav/site/PFUE/shared/import/121 l_Conseil_europeen/Rada_Europejska_12-12-2008_Konklu- zje_PL.pdf. Dodatkowo zobowiązano się dozwiększeniaprzez Europej ski Bank Inwestycyjnykwoty 20 mld euro w latach 2009-2010, narzecz małych iśrednich przedsiębiorstw,energii ze źródeł odna­ wialnychi ekologicznegotransportu, w szczególności narzecz sektora motoryzacyjnego, a także utworzenie europejskiego funduszu na rzecz energii, zmianklimatycznychi infrastruktury. Ibidem. Ocena stanowiska niemieckiego zob. H. Crolly, C.Schiltz, Merkelsetzt „ Non’’-Politikgegen Sarkozy durch, „Die Welt”z 12.12.2008.

Ostatniepod francuskimprzewodnictwemposiedzenie RadyEuropejskiejwBruk­ seli w dniach 11-12 grudnia2008r. zakończyło się połowicznym sukcesem Francji. Państwaczłonkowskie zatwierdziły plannaprawy sytuacjigospodarczej opiewający na około 1,5%PKB UE, co przekładało się nakonkretnąkwotę w wielkości 200 mid euro. Wobec oporuNiemców, było to mniej, aniżeli oczekiwał Sarkozy. W konkluzjach ze szczytu podkreślono, żew obliczu kryzysu finansowego i przewidywanej recesji, „w tychwyjątkowych okolicznościach Europa będzie działać w sposób jednolity,silny, szybki i zdecydowany,aby uniknąć spirali recesji wesprzećdziałalność gospodarczą i zatrudnienie”8.

Prezydencja francuskaw Radzie Unii Europejskiej siłą rzeczy spowodowała, że oczy całej Europy i światazwróconebyły na Paryż i prezydenta Sarkozy’ego. Z pew­ nością dokładał on wszelkichstarań, aby zmniejszyć dominimum skutkiświatowego kryzysufinansowego, które uderzyły w Unię Europejską.Występował z wielomapo­ mysłami ożywienia koniunktury gospodarczej na kontynencie, ajego nadaktywność wtymzakresiebudziła szacunek nawetniemieckichekspertów i komentatorów życia politycznego. Problembył w tym, że niejednokrotnie nie uzgadniał swoich planów i przedsięwzięć z niemieckimpartnerem, lub informowało swoich zamierzeniachzbyt późno lub ogólnikowo. Zepchnięcie RFNnadrugiplan w UEzaowocowało powrotem

114 Bogdan Koszel RIE5’11 do chłodnej atmosfery w obustronnychrelacjach, podobnej dotej ponicejskim szczy­ cie z 2000 r.9

9 G.Muller-Brandeck-Boquet,Deutsche Politik unter AngelaMerkel, w: Deutsche Europapolitik vonAdenauer bisMerkel, Hrsg.G. Müller-Brandeck-Bocquet, Wiesbaden 2010,s. 329.

10 H. Stark, Rück undAusblick: Frankreich-Deutschlandeine komplexe Beziehung, w: Deut­ schland-Frankreich:Fünf Visionen für Europa, op. cit., s. 23.

11 C. Gammelin, Dreier-Initiative. Warum die EU schon wieder ein Sondergipfel braucht,

„Süddeutsche Zeitung”z 11.02.2009.

12 Szczegółyzob.The GlobalPlan forRecovery andReform. 2 April2009, http://www.g20.org/Do-cuments /fmal-communique.pdf.

W okresiekolejnej -tym razem czeskiej - prezydencji w Radzie Unii Europej­ skiej stosunkina liniiParyż-Berlin stopniowo ocieplały się. Do odprężenia przyczyniły się przyjęcie przez rządniemiecki pakietu na stymulację gospodarki w wysokości 80 mid euro, czegood dawnadomagano się we Francji orazustępstwa niemieckie w kwestii elastyczniejszegopodejściado stawki VATw UE.Merkel i Sarkozy wspól­ nie wystąpili nakolokwiumzorganizowanymw Paryżu wstyczniu2009 r.(Noveau

monde,noveau capitalisme), które poświęcone było uzdrowieniu kapitalizmu. Szyb­ koteż doszli do porozumieniaw drażliwej dotąd sprawie subwencji do produkcji samochodów10.

1 marca 2009r. z inicjatywyN. Sarkozy’egoi A. Merkeldoszło do zwołania nad­ zwyczajnego szczytu Rady Europejskiej. Intencją francuskiego prezydentabyło, aby wzięli w nim udział tylko szefowie państw irządówpaństwstrefy euro. Niemcy nie zgodzili się,gdyż uważali, żefinansoweproblemy dotyczą wszystkichpaństwczłon­ kowskich. W efekcie w spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele wszystkich państw członkowskich UE. Podjęte zobowiązaniadotyczyłyzwiększeniadyscypliny budżeto­ wej i ograniczenia deficytów,finansowegonadzorunadbankami i zwalczania protek­ cjonizmu11.

Po niemiecko-francuskich konsultacjach w Berlinie w kilka dni później wobliczu zbliżającegosię rutynowego szczytu Rady Europejskiej, przywódcyobu krajów zwró­ cilisię zlistem do przewodniczącegoczeskiej prezydencji premiera Miroslava Topo-lanka z postulatem twardego forsowania kursu na regulację rynków finansowych i opracowanieglobalnej strategiifinansowej. To wspólne stanowisko demonstrujące jedność obu krajównarzecz uzdrowienia rynków finansowych zaprezentowane na szczycie 19 i 20marca 2009r. miało wpływna przebieg posiedzenia G-20 w Londynie. Zgodnie z oczekiwaniamiFrancji iNiemiec przyjęto tam The GlobalPlan for Recovery and Reform.Zapowiedziano w nimścisłą kontrolę rynków finansowych i agencji ratin-gowych,wzmocnienie międzynarodowychinstytucji walutowych, stopniowąlikwida­ cję„rajówpodatkowych”,wzrost środków finansowych Banku Światowego i MFW przeznaczonych na wspieranie gospodarki, zwłaszcza w krajach rozwijających się i zwalczanie protekcjonizmu handlowego12.

W kwietniu 2009 r. Międzynarodowy Fundusz Walutowyostrzegł, że pomimo pod­ jętych środkówkryzys może dotknąć krajestrefy euro i spowodować recesję gospo­ darczą i bezrobocie o olbrzymim natężeniu i zasięgu.Unia Walutowai Gospodarcza UE stanęła przedolbrzymimi wyzwaniami i szybko okazałosię, że jej najsłabsze pań­

stwazachwiać mogąjej całą konstrukcją13.Na cenzurowanym znalazła się Grecja, która w 2001 r. tylnymi drzwiami weszła do unii walutowej,częściowofałszującstaty­ styki związane z konwergencją. Brakdyscypliny fiskalnej, związany z olbrzymimi wydatkami na cele społeczne i„życiem ponad stan” rychło doprowadziły do załamania się greckiej gospodarki.Problemem stały sięgreckie obligacje. Początkowo papiery dłużne emitowane w euro miały podobnąrentowność, niezależnie odkraju pochodze­ nia ze strefy euro.Do końca 2009 r. rentowność obligacji greckichzbliżona była do 4% (niemieckich - 2,98%). Jednakżejużw październiku 2009 r.grecki minister finansów Giorgios Papakonstantinou poinformował o zwiększeniu deficytu budżetowego do

12,7%, coz miejsca pogłębiło nieufność rynkówfinansowych dotegokrajui wstrzy­ manie się od zakupu greckich obligacji. W końcu kwietnia 2010r. rynkowe oprocen­ towanie dziesięcioletnich obligacji Grecji wzrosło do 10,97%, czyli było ponad 3,5-krotnie wyższeod oprocentowania obligacjiniemieckich. Zakuppapierów grec­ kich pomimowysokiego oprocentowania był takryzykowny,że niekwapionosię z ich nabywaniem. Obniżona została wiarygodność kredytowa Grecji dopoziomu, przy któ­ rym obligacjeokreślasię jako„śmieciowe”14.

13 A. Schmidt, Die Wirtschafts- und Finanzkrise 2008/09 - Die erste Bewährungsprobe für Die

Wirtschafts- und Währungsunion,„Integration” 2009, nr 4, s. 388-397; H. Enderlein, Die Krise im Euro-Raum: Auslöser, Antworten,Ausblick, „AusPolitik und Zeitgeschichte” 2010,Bd.43, s. 7-12.

14 J. Krakowski, Kryzys finansowyświata zachodniegoi kryzys euro,„Sprawy Międzynarodowe” 2011,nr 2, s. 31.

15 Ujawnione dokumenty wskazująnaówczesnego ministrafinansówHansa Eichela,zob. Grie­

chenland-Krise:Neue Dokumentesetzen Elans Eichel unter Druck,„Die Welt” z 2.11.2010.

16 Verkauft docheuere Inselnihre Pleite-Griechen, „Das Bild” z 27.10.2009; Empörte Griechen vollen Inseln nich verkaufen, „Die Welt” z 4.03.2010; T. Bielecki,L. Baj,Merkel zablokujepomoc dla Grecji?, „Gazeta Wyborcza” z 25.03.2010;J. Pawlicki, Nowe Niemcy w nowej Europie, ibidem;por. M. Schieritz, Merkel lernt französisch, „Die Zeit” z 18.02.2010; P. Pinzler, Das Ende der Illusionen.

Największy płatnik do budżetu UENiemcy, którzy od początku podobno mieli świadomość nadużyć statystycznychzwiązanychz wejściem Grecji do unii waluto­ wej15początkowo nie wyrażalizgody by rzucać Grekom koła ratunkowe. Kanclerz Merkel obawiałasię, że w razie udzielenia wsparcia finansowego w kolejce do pomocy ustawiąsię inne kraje UE,jak np. Irlandia, Portugalia iHiszpania.Sprzeciwiła się, by ewentualne wsparcie dla zadłużonej Grecji było udzielane w ramach skoordynowa­ nychpożyczek od państw obszaru wspólnej waluty.

Przed decydującym spotkaniem w Brukseli odżyły spekulacje na temat postawy panikanclerz. W prasie pojawiłysięspekulacje,że największe państwo UEw pierw­ szej kolejności dbaćbędzie o interesywłasnych podatnikówi nie pozwoli na żadne ustępstwa, którerujnowałyby zasady unii walutowej. A. Merkel miałazasugerować, by łamiących zasady wyrzucać ze strefy euro. Minister finansówWolfgang Schaublepro­ ponował karać państwanieprzestrzegaj ące zasad zmniejszaniem ich siły głosu winsty­ tucjach decyzyjnych Unii. Wiele gazet publikowało aroganckie żądania, by Grecy sprzedali swoje niezasiedlone wyspy, a kilku znanychpolityków CDUi FDP przy­ łączyło się do tegoapelu. Politycygreccy otwarcie mówili, iż teraz Niemcy ujawnią swoje prawdziwe oblicze i okaże sięczy A. Merkel zasługuje bardziej na określenie „ladyEuropę”, czy „Frau Germania”16.

116 Bogdan Koszel RIE5’11 Posiedzenie RadyEuropejskiej wdniach 25-26 marca 2010 r. wdużymstopniu przebiegało pod dyktando Niemiec i Francji. W konkluzjach ze szczytu zaapelowa­ no o nową strategię koordynacji polityk gospodarczych i -co było wyraźną aluzją wobec Grecji - „zagwarantowanie jakości i wiarygodności danych statystycz­ nych”. Powołano grupę zadaniową, której celem miałobyć opracowanie środków w celu szybszego wyjściaz kryzysu izwiększeniadyscypliny budżetowej. Kanc­ lerzMerkel określana teraz jako madamenon wyrażałazgodę na pomoc dlaAten, ale opatrzyła jątwardymi warunkami. Jej uczestnikiem miał być mającyw takich operacjach doświadczenie Międzynarodowy Fundusz Walutowy, wsparciemogło nastąpić tylko w kategoriach ultimo ratio, a reguły Paktu Stabilności i Wzrostu uległyby zaostrzeniu17.

Wenn die EU ihrentiefen ideologischen Risse kittet, kann sie sogar gestärk aus derKrise hervorge­ hen, „InternationalePolitik” 2010,nr 3, s.58-63.

17 C. Volkery,Merkel beimEU-Gipfel. Madame Nons riskanterPoker,„Der Spiegel”z26.03.2010; G.Bannas, Das deutsche Dilemma, „Frankfurter Allgemeine Zeitung” z 26.03.2010; Rada Europej­

ska 25-26 marca 2010. Konkluzje, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressda-ta/PL/ec/113605.pdf; Merkel podyktowała UEwarunki porozumienia, „Gazeta Wyborcza”z 26.03.2010.

18 J. Fischer,Frau Germania.Merkel und Europa, „Süddeutsche Zeitung” z 29.03.2010.

Po spotkaniu brukselskim dwuznacznie komplementując panią kanclerz prasaeuro­ pejska porównywała ją do Margaret Thatcher, i„żelaznego” kanclerza Otto von Bi­ smarcka,polityków, którzy potrafili narzucać swoje zdanie innym państwom. Zdaniem wielu polityków niemieckich podążyła ona śladem kanclerza Gerharda Schródera i jegoRealpolitik, gdzie rzeczą nadrzędną była dbałość o niemieckie interesy. Zarzuca­ nojej również, że kieruje się niskimi pobudkami i zabiega o głosy wyborców przez wyborami krajowymi do Północnej Nadrenii-Westfalii,któremiałysię odbyć 9maja 2010 r.18 Takie stwierdzenia byłyjednak uproszczone.W rzeczywistości Merkelmiała silneargumentyza tym, by niepoddać się presji rynków ieuropejskiej opinii publicz­ nej. Obwarowanie pomocy dla Grecji twardymi warunkami oraz zaangażowanie w nią Międzynarodowego Funduszu Walutowegokosztowały czas, ale były konieczne. Tak­ żezarzuty o Alleingang nie dokońca odpowiadały prawdzie,gdyż wiele państw cho­ wając sięza plecami panikanclerz,popierało jej linię. Finansowe wsparcie dlaGrecji nigdy niestało w Berlinie pod znakiemzapytania -nie tylkoz obawy o stabilnośćeuro, lecz także ze względu na narodowyinteres. Bankructwo Grecjiuderzyłoby w pierw­ szym rzędzie w niemieckie banki, które zakupiły greckie obligacje nasumę około 40mldeuro.

Postulowany przezNiemcy udział Międzynarodowego Funduszu Walutowego jako bezprecedensowa w historiistrefy euro interwencja z zewnątrz, był dotąd przez wiele krajówzFrancjąna czele uważany za zamachna wiarygodność wspólnejwaluty i pod­ daniesię dyktatowiMFW kontrolowanemuprzezUSA. Nieprzypadkowo spadek wia­ rygodności igwałtownywzrostkosztów zadłużenia Grecji nastąpiłw lutym 2010 r., kiedy rządFrancji na tym etapie zablokował zamiar Aten zwrócenia się ointerwencję do MFW.

Plan pomocy miałrównież obejmować dwustronnedobrowolne pożyczki odpaństw strefy euro.Pożyczki miały byćskoordynowane i wymagały jednomyślnejzgodycałej

strefyeuroi Europejskiego Banku Centralnego.Warunkiem udzielenia pomocy miał być drastyczny program oszczędnościowy rządu Jeoriosa Papandreu19.

19 P.Kauffmarm, H. Unterwedde,Verlorene Konwergenz? Deutschland,Frankreichund dieEu­

ro-Krise,„Aus PolitikundZeitgeschichte” 2010,Bd. 43,s. 13-18.

20 Merkel obiecuje pomoc dla Grecji i straszy, „GazetaWyborcza” z 20.05.2010; por.G. Nonnen­ macher, StundederWahrheit,„Frankfurter Allgemeine Zeitung” z 6.05.2010', Merkel: Europa stoi na rozdrożu. Sytuacja w Grecji przeraża, „GazetaWyborcza” z 5.05.2010; Niemcy pomogą Grecji,

ale...,ibidem z 27.04.2010.

23 kwietnia 2010 r. Grecja zwróciła się zoficjalną prośbą do Unii Europejskiej i MFW o pomoc finansową. 2maja ministrowiefinansów eurolandu uzgodnili pakiet ratunkowy dlaGrecjiw wysokości 110 mld eurona okres najbliższychtrzechlat i to pod warunkiemdokonaniaostrychcięć budżetowych. Udział MFWw akcjipomocy ustalony został na pułapie 30 mldeuro.

27 kwietniaMinisterstwo Finansów RFN przedłożyło parlamentowi projekt spe­ cjalnej ustawy. 7 maja 2010r. kanclerz Merkel naforum Bundestagu zaprezentowała posłom projektplanupomocy dla Grecji i poinformowała, że udziałNiemiecbędzie wynosić 22,4 mld euro w formie pożyczek i gwarancjikredytowych. Jej zdaniem obiet­ nica przyjęcia przez rządgrecki radykalnego programuobniżeniadeficytu budżetowe­ go pozwoli nauruchomienie planu pomocy. Kanclerz cierpliwie tłumaczyła,że żadna ważna decyzja w Unii Europejskiej niemoże zostaćpodjętabezNiemiecani przeciw Niemcom. Twierdziła, nie można było udzielić Grecji pomocyfinansowej wcześniej, ponieważ mogło to przynieść przeciwny efekt dozamierzonego. Wprowadzeniew ży­ cie pakieturatunkowego dla Grecji było możliwe tylkowtedy,kiedy Grecja ujawniła, w jakisposóbzamierza zredukować swój nadmiernydeficyt budżetowyi zadłużenie wewnętrzne. Już po pierwszym czytaniu w Bundestaguprzyj ęto proj ektustawy pozwa­ lający rządowi nauczestnictwo w planie ratunkowym. 19 maja w przyspieszonym tempiewpłynął do Bundestagu kolejnyproj ekt o gwarancj ach finansowych rządu w ra­ mach europejskiego mechanizmu finansowego, a już 22 maja przyjął go Bundesrat i podpispod dokumentem jednym zostatnich na tym urzędziezłożył prezydent RFN HorstKohler. Kilkadni wcześniej podobny projekt pojawił się we francuskim Zgroma­ dzeniu Narodowym. Tutaj również bez szerszej debaty, posłowieuchwalilipakietpo­ mocowy dla Grecji w wysokości 18,6 mld euro20.

Wodpowiedzi na ostrekryteriaudzielenia pomocy, mieszkańcy Grecji rozpoczęli akcję protestacyjną. Na ulicach Aten i wielu innychmiast doszło do rozruchów, w wy­ nikuktórych śmierć poniosłytrzy osoby. Rząd J. Papandreu nieugiąłsię pod żądania­ mi manifestantów i 6 maja po burzliwej debacie parlament grecki przyjął ustawy oszczędnościowe. 10 maja Komisja Europejska, szefowie Europejskiego Banku Cen­ tralnegoiprzedstawiciele MFW (tzw. trojka)uzgodniliutworzenie specjalnegopakietu ratunkowego w wysokości 750 mld eurona wypadek powtórzeniasię podobnej sytuacji w innych słabszych ekonomiczniepaństwach strefy euro.Dzień później ministrowie fi­ nansów (ECOFIN) na podstawie art. 122. Traktatu o funkcjonowaniuUE ustanowili europejski mechanizm stabilności finansowej (The European Financial Stability

Mechanizm - EFSM) oraz powołano instytucjonalnyinstrumentpomocy dla państw eurolandu o nazwie Europejski Instrument Stabilności Finansowej (The European

118 Bogdan Koszel RIE5’11

FinancialStability Facility - EFSF). Przewidywał onuruchomienie pożyczek ilinii kredytowych oraz upoważniał KomisjęEuropejską dozaciągania pożyczek na rynkach kapitałowych lubod instytucji finansowych. Kierowanyprzez specjalistęzNiemiec Klausa Reglingamiałbyć rozwiązaniem tymczasowym i zastąpionym w2013 r.przez obliczony na lata specjalnymechanizmfinansowy21.

21 RozporządzenieRady ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej, 9606/10, http://register.consilium.europa.eu/pdf/pl/10/st09/st09606.pll0.pdf.

22 C. Gammelin, M. Kläsgen,EinBrief,zwei Welten,„Süddeutsche Zeitung” z 10.06.2010.

23 Rada Europejska. 17 czerwca 2010 r. Konkluzje, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/ cmsdata/docs/pressdata/PL/ec/115354.pdf.

Po otrzymaniu zgody parlamentu niemieckiego, ruszyła skoordynowana akcja państwstrefy euro i MFW, cozaowocowało uruchamianiem kolejnychtranszpomocy finansowej dla Grecjize wspomnianegoolbrzymiegopakietu finansowego wwysokości

110 mldeuro. Pieniądze w pierwszej kolejnościprzeznaczone były nawsparcie banków krajowych, ustabilizowanie budżetui powstrzymanie załamaniagospodarczego.

Nie ulegało wątpliwości, że pomiędzy Niemcami i Francją nadal istniały rozbieżno­ ści w kwestii dalszych działań UE dotyczących gospodarki i sektora finansowego. N. Sarkozy słusznieargumentował, że uniawalutowa i gospodarcza z EBC naczele to zdecydowanie zamało, gdy brakuje wspólnej polityki makroekonomicznej. Podtrzy­ mywał swoją wcześniejszą ofertę utworzenia „rządu gospodarczego” (gouvernement

économique)państw strefy euroo szerokichpełnomocnictwach. Kanclerz Merkel od­ rzucała te propozycje, preferując raczej gouvernance économique,tj. ścisłą koordyna­ cję i współpracę wszystkich27 unijnychkrajów. Nie chciała dzielić Unii Europejskiej na dwaugrupowania,obawiała się,że „rząd gospodarczy” niekorzystnie wpłyniena nie­ miecki modelgospodarczy i naruszy niezależność Europejskiego Banku Centralnego22.

Szczyt Rady Europejskiej 17 czerwca 2010r. był pewnym kompromisempomiędzy oczekiwaniami obu polityków. Wkonkluzjach ogólnikowo potwierdzono „naszą wspólnądeterminację, by zapewnićstabilność budżetową, m.in. przez przyspieszenie -w uzasadnionych przypadkach - realizacji planów konsolidacji budżetowej”, zobo­ wiązano się do zapewnienia stabilności finansowej „eliminując luki w przepisach i nadzorzerynków finansowych, zarównona szczeblu UE, jaki w ramach grupy G-20”. Opowiedzianosięza „pilnąpotrzebąwzmocnieniakoordynacji naszychpolitykgospo­ darczych”. Przyjęto także pierwszeregulacje dotyczące Paktu Stabilności i Wzrostu, nadzoru budżetowego, jak również szerszego nadzoru makroekonomicznego. Kon­ kretnie mówiąc złożono obietnicę wzmocnienia Paktu Stabilności i Wzrostu, poprzez uwzględnienie postulatu Komisji Europejskiej, bysankcje finansoweobejmowały pań­ stwanaruszające nietylko 3% próg deficytu budżetowego, ale równieżprzekraczające 60% pułap zadłużenia publicznego. Przewidywano odpowiednie zmiany traktatu liz­ bońskiego i odebranie prawa do głosowania winstytucjach unijnych państwom,które łamałyby notorycznie rygory finansowe. Merkelzastrzegła, że w wypadku przeforso­ wania koncepcji „rządu gospodarczego” powinien on objąć wszystkie 27 państw członkowskich23.

Środki prewencyjne mające uchronić UEprzed kolejnymi wstrząsami podjętezo­ stały na spotkaniu ministrów finansów 9-10 października 2010 r. Na ewentualną akcję

ratunkową miano wyasygnowaćogółem 750 mldeuro, zczego 440 mld wyłożyć miały państwa strefy euro. 60 mld stawiała do dyspozycji KomisjaEuropejska, a pozostałe 250 mld eurona kredytydlapaństw zagrożonych-Międzynarodowy Fundusz Waluto­ wy. Na krótko poprawiło to sytuację. Wzrosły notowania eurona giełdachświatowych, zmniejszyło się oprocentowanie obligacji emitowanych przezsłabsze kraje południa UE24.

24 H. Enderlein,DieKriseim Euro-Raum:Auslöser, Anworten, Ausblick,„Aus Politik und Zeit­ geschichte” 2010, Bd. 43, s. 7-12.

25 P. Ehrlich, J.Zepelin, L. Meier, AlsMerkelStabilitätspakt aufveichte, „Financial Times Deut­ schland” z 21.10.2010; C. Gammelin, S. Ulrich. Merkel gibtbei Stabilitätspakt nach,„Süddeutsche Zeitung”z 19.10.2010;Szczytfrancusko-niemiecki w Deauville,„GazetaWyborcza” z 18.10.2010;

Merkel: potrzebne zmianyw traktatachUE, ibidemz 27.10.2010.

26 Germany proposes new euro-zone stability fundpaper, 23.20.2011, http://af.reuters.com/artic-le/metalsNews/idAFLDE6BM05420101223; R. Berschens,Berlinund Paris beratenüber Nachfol­ ger fürEuro-Rettungsfonds, „Handelsblatt” z 27.12.2010. O wizycie Tuska: В. Т. Wieliński, Tusk

pomaga Merkel, „GazetaWyborcza” z 7.12.2010.

Podczas francusko-niemieckichkonsultacji w Deuaville w październiku2010 r. ustalono, że docelowo obecny mechanizm kryzysowy ma być zastąpiony nowym, znacznie surowszymiuzyska on zapis traktatowy.Kierującyrozmowami ekspertów błyskotliwy sekretarz generalnyPałacu Elizejskiego Xavier Muscai doradca niemiec­ kiejkanclerzds. europejskich Uwe Corsepius doszlidoporozumieniaw sprawie kara­ nia krajów UE, które nie spełniają fiskalnych wymogów wymaganychprzez Unię. W ramach porozumienia obie strony uzgodniły, że w ekstremalnych przypadkach niek­ tóre państwa mogątracić nawet prawo do głosowania wkluczowych dla UEsprawach. Idącna kompromis,kanclerz Merkelodstąpiła od wcześniej silnie bronionego postula­ tu, by sankcje dla niesubordynowanych członków strefy euro były nakładaneautoma­ tycznie, bez zgody Rady Unii Europejskiej. W zamian N. Sarkozypoparł niemieckie żądania w sprawie zmian traktatowych. Wspólnie odrzuconopostulowaną przez nie­ które państwa UE emisję euroobligacji. Nowe regulacje miały wejść wżyciedo końca 2013 r.25.

Jakkolwiek propozycja zmian traktatulizbońskiegozaskoczyła pozostałe państwa unijne, Niemcyi Francja twardoforsowałyprzyjęteustalenia. Kanclerz miała poparcie polskiego premiera Donalda Tuska, który 6 grudnia przebywał w Berlinie na pol­ sko-niemieckich konsultacjach międzyrządowych. Nieco wcześniej, w początkach grudnia w formie Non-Paper rząd niemiecki przedstawił propozycje funduszu stabili­ zacyjnego (European StabilityandGrowth Investement Fund), który chronić miałby w przyszłości zadłużone kraje strefy euro26.

Obradujący w dniach 16-17 grudnia 2010r.szczyt Rady Europejskiej w Brukseli zaaprobował wcześniej uzgodnione francusko-niemieckie warunki. Podpresją Nie­ miec uzgodniono zmianę traktatu lizbońskiego i wprowadzenie zapisu, że państwa członkowskie strefy euro „mogą ustanowić mechanizm stabilizacyjny, jeżeli będzie to niezbędne dlastabilności strefy euro jako całości. Udzielenie wszelkiejniezbędnejpo­ mocyfinansowej w ramachtakiego mechanizmu będziepodlegało rygorystycznym warunkom”. Zmiana traktatu dla kanclerz Merkel była niezbędna. Obawiała się ona, że udzielaniehojną ręką przez RFNpomocy państwom UE znajdującym sięw finanso­

120 Bogdan Koszel RIE5’11 wych tarapatach zostanie zaskarżone do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego. Traktatowe umocowanietakiej możliwości udzielania pomocyoddalało takąniebez­ piecznądlarządu perspektywę27.

27 N. Busse,EinBrüsssel Gipfelfür DieKarlsruher Richter,„FrankfurterAllgemeine Zeitung” z 17.12.2010; Deutschland diktiertniemandem etwas,ibidem z 16.12.2010; Merkel Auflagenfür

Pleiteländer durch, „DieWelt”z17.12.2010; Währungskriseist in Wahrheit eine Schuldenkrise, ibi­ dem; RadaEuropejska 16-17grudnia 2010. Konkluzje. Załącznik nr I,http://www.consilium.euro- pa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/PL/ec/l 18607.pdf; Szczytna wagę euro,„Gazeta Wyborcza” z 17.12.2010.

28 R. Alexander, J. Hildebrand,Euro-Krise: Europa brennt - und Deutsche sind an allenFronten,

„Die Welt” z 16.10.2010.

Projekt poprawki, którą zatwierdziłgrudniowy szczytUE miałpozwolićpaństwom euro na powołanie 1 lipca 2013 r.stałego mechanizmuzarządzaniakryzysowego dla państw strefyeuro (ESM),który z kapitałem 700 mld euro zastąpiłby EFSF i byłby oparty nawzajemnych kredytach oraz gwarancjachkredytowych dla krajów znaj­ dujących sięwtrudnościach. Przyszła pomoc strefyeuroprzewidywałaby „kontrolo­ wane bankructwo”, co oznaczałoby, że za złe długi krajów euro płaciliby nie tylko podatnicypaństwstrefyeuro, aleteż prywatni wierzyciele (głównie banki)nierozważ­ nie pożyczającypieniądze krajom o złychperspektywach finansowych. Udział Niemiec ustalonona 27,1% (odpowiadało to 190 mld euro udziału kapitałowegoigwarancji), a Francji na 20,3% (142,7 mld euro).

Wpoczątkach 2011 r. zaobserwować można było zmianę strategii rządu niemiec­ kiegow kwestii walki z kryzysem finansowym na obszarze eurolandu.Kanclerz Mer-kel przyjęła francuski punkt widzenia, że utworzenie rządugospodarczego strefy euro jest koniecznością, a posiedzeniaantykryzysowewpierwszej kolejności powinny od­ bywać sięw gronie 17 państw.Niewątpliwiewpływmiała na tokoniecznośćratowania kolejnegopaństwa-Irlandii, gdziedoszło do zachwiania całegosystemu bankowego i jego wsparcie z stronyrząduzachwiałofinansami państwa. 21 listopada 2010 r. rząd irlandzki poprosiłopomoc i taką szybko otrzymał wpostaci 85 mld euro pakietu ratun­ kowego. Sytuacjapowtórzyła sięwkilkamiesięcy później, gdy 16maja2011 r. Portu­ galiaotrzymałapomocw wysokości78 mldeuro28.

15 marca 2011 r. ministrowie finansówUEopowiedzielisięza planowanąreformą paktu stabilizacyjnegoi ostrzejszymi sankcjami dla państwnaruszających deficyt bu­ dżetowy. Pomimo, że 26kwietnia Grecja poinformowała, że nie udało sięjej obniżyć deficytu budżetowegow zakładanej skali, 3 czerwca„trojka” pozytywnie odniosła się do oszczędnościowych przedsięwzięć rządu greckiego.

Nanadzwyczajnym szczycie państw UE11-12 marcai następnie na kolejnym spo­ tkaniu w Brukseli w dniach 24-25 marca2011 r. potwierdzono wolę utworzeniaESM i sprecyzowanozasady niemieckiego udziału. RFN miałaudzielić gwarancji kredyto­ wych na sumę 168,3 mld euro oraz wpłacić 21,7 mld euro bezpośrednioz budżetu fede­ ralnego. Kanclerz A. Merkel udałosię zmienić wcześniejszeustalenia, według których Niemcy mieli wpłacić połowę pieniędzy do 2013 r., któryjest rokiem wyborczym w RFN. Według nowychustaleń niemieckie wpłaty zostanąrozłożonena pięć równych transz wpłacanych do 2017 roku, co zmniejszypresjęnaniemiecki budżet wroku wy­ borczym. Ponadto Niemcy dzięki dużemu udziałowi w kapitale ESM będą mieli

w praktyce prawo weta wobec każdejdecyzji ESM. Pozostałe kraje zgodziły się także na niemieckiepostulaty zakazuemisji wspólnych obligacji przez ESM oraz pociągnięcia do odpowiedzialności zaratowanie zadłużonych państw także prywatnych wierzycieli.

Na kolejnym spotkaniu przywódcówUE w lutym 2011 r. przedstawiono opracowa­ ny wspólnie przez Niemcy i Francję tzw.pakt konkurencyjności. Rozszerzał onzakres zarządzaniaekonomicznego. Zapowiadałonnadzorowanie sytuacji gospodarczej za pomocąwskaźników mierzących stabilność finansów publicznych oraz konkurencyj­ ność.W celu zapewnieniatej ostatniej wprowadzone miały byćtwarde zobowiązania: przyjęciekonstytucyjnego dopuszczalnego deficytu budżetowego, zlikwidowanie in­ deksacjiemerytur,płac i rent,dostosowanie, a w praktyce wydłużeniewieku emerytal­ nego, ustalenie wspólnej podstawy podatku korporacyjnego, ustanowienie krajowych zasad zarządzania kryzysowego w sektorze bankowym, wzajemnego uznawania dyplomów ikwalifikacji zawodowych29.

29 J. Krakowski, op. cit.,s. 39.

30 G. Verhofstadt,M. Schulz, J. Daul, Sprecht man gutüber Europa!, „Financial Times Deut­ schland” z23.06.2011.

Kanclerz Merkeljednoznacznie dawała do zrozumienia, żeakceptacja dla nowych rozwiązań poszerzy możliwość działania obecnegomechanizmufinansowego isprzy­ jać będzie ustanowieniu trwałego europejskiego mechanizmu stabilizacyjnego. Nie kryła, że otrzymanie takiej zgody będzie warunkiem przyłączenia się RFN do rozsze­ rzonej gwarancji pomocy w sytuacji zagrożenia wypłacalności państweurolandu.

Propozycje nowych rozwiązań wchodziły na obszar kompetencji zastrzeżonych dla państwa członkowskiego UE, stąd też wzbudziły silnyopór i kontestację. Projekt został krytycznie oceniony przez przywódcówdwóchnajwiększych frakcji w Parlamencie Europejskim, gdyż odbyło się to bezudziałuKomisjiEuropejskiej i konsultacji z PE. Socjaliści uważali, że koszty uzdrowienia gospodarki europejskiej przerzucone zo­ staną na barki zwykłych ludzi, awinne zaistniałej sytuacji kierownictwa wielkich banków iinstytucji finansowych pozostanąbezkame. Przywódcafrakcji liberałów i de­ mokratów Guy Verhofstadt skierował krytyczny list do J. M. Barroso, zarzucającPary­ żowi i Berlinowi, że takimi metodami działaniaosłabiają spójność UE.Wezwał do opracowaniaprzez Komisję Europejską kompleksowej koncepcji europejskiego za­ rządzaniagospodarczego. Wspólnie zprzewodniczącym frakcji socjalistówMartinem Schulzem i przewodniczącym Europejskiej Partii Ludowej Josephem Daulem opubli­ kowali wspólny artykuł na łamach „FinancialTimes Deutschland” twierdząc, że Euro­ pie„uda sięwyjśćzkryzysutylkowówczasjeżeli państwa członkowskie tworzyć będą zgranądrużynę”. Jednoznaczniewypowiedzieli sięza koncepcją utworzenia rządugo­ spodarczego strefy euro30.

Niemcy iFrancuzidomagali się,aby paktkonkurencyjności przyjęty został przez przedstawicieli eurogrupy 11 marcajeszcze przed planowanymposiedzeniem Rady Europejskiej. Polska i Szwecjawyraziły zastrzeżenie z powodu zamiaruzwoływania dwóch odrębnychposiedzeń. Wtej sytuacji przewodniczącyRadyEuropejskiej Her­ man vanRompuy i J. M. Barroso rozpoczęli konsultacje nadnową wersjąpaktu moż­ liwą doprzyjęcia przezwszystkie państwastrefyeuro. Szczegóły rozmów i osiągnięte porozumienie ujawniono naszczycie eurogrupy 11 marca. Przyjęto tam nowąnazwę

122 Bogdan Koszel RIE5’11 „paktna rzecz euro”. W ramach uzgodnionej wspólnej polityki zachowania konkuren­ cyjności i stabilności finansowej państwaeurogrupy otrzymałymożliwość samodziel­ nego decydowaniaikształtowania tych polityk.Zaaprobowanozwiększenieefektywnych środkówEFSFdo przewidzianej wysokości 440 mid euro orazustanowienie stałego europejskiegomechanizmustabilności finansowej dysponującego kwotą 500 mid euro. Obniżono oprocentowanie pożyczek udzielanychGrecji do poziomu 4,2%zokresem wydłużonej spłaty do 7,5 roku31.

31 C. Gammelin,Der Paktfürden Euro,„Süddeutsche Zeitung” z 11.03.2011; por. EU vereinbart

„Pakt für Euro” aufkleinsterLinie,„DieWelt” z 12.03.2011.

32 Więcej szczegółówzob.Rada Europejska 24-25 marca 2011 roku. Konkluzje, http://www.con-silium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/PL/ec/120311.pdf; Pakt für den Euro,Die Bundes­ regierung, http://www.bundesregierung.de/nn_987416/Content/DE/Artikel/2011/03/2011 -03-25-pakt--fuer-den-euro.html; A. Słojewska, Rusza pakt narzecz euro,„Rzeczpospolita”z 23 03.2011;Z. Para-fianowicz, Pakt dla euro czydla podziału UE,„Gazeta Prawna” z24.03.2011.

33 Proteste in Athen: Die Griechen haben einen Sündenbock - Deutschland, „Die Welt” z 20.06.2011; J. Dams, A. Rexer, Griechenland-Krise: Europas Hin und Herbringt den Eurounter Druck,ibidem;Wut über Sparkurs: Griechen zeigen ihrenHass auf Deutschland,ibidem z 6.06.2011; M. Morisse-Schilbach, „Ach Deutschland! ”: Greece,the Eurocrisis, and thecostsand benefits ofbe-ing a benign hegemon,„Internationale Politik undGesellschaft” 2011,nr 1, s. 26-41.

Tak więc Republice Federalnej udało się przeforsować zwiększenie koordynacji gospodarczej w strefieeuro wramach„Paktu na rzeczeuro” i takie rozwiązanie przy­ jęła Rada Europejska na posiedzeniu 24-25 marca2011 r. Wyraziła też zgodęna jego poszerzonąformułę „Pakt euro Plus”, ponieważ do porozumienia zdecydowały się przyłączyćinne krajespoza strefy euro - Polska, Dania,Litwa,Łotwa, Bułgaria i Ru­ munia.W ramach „Paktu EuroPlus” kraje w nim uczestniczące zgodziłysię nareduk­ cje długów publicznych poniżej 60% PKB, a także ułatwienie nakładaniasankcji na nadmiernie zadłużone kraje. Państwo będzie mogło uniknąć kary, jedyniegdy zgodzi się na to 2/3 krajów. Wstępnie ustalono cztery obszary współpracy:konkurencyjność (ułatwienia w prowadzeniu biznesu,inwestycjewbadania i rozwój, a także powiązanie wzrostupłac ze wzrostem produktywności), wzrostzatrudnienia(reforma rynku pracy, zmniejszenie bezrobocia, zmniejszenieopodatkowania pracy), finanse publiczne (usta­ wowe progi dlazadłużenia, reforma systemu emerytalnego i ograniczenie wcześniej­ szego przechodzenia na emeryturę) i koordynacja podatkowa (propozycja wspólnej bazy podatkowej dla przedsiębiorstw)32.

W kwietniu 2011 r. rząd grecki pod presją Komisji Europejskiejogłosił przyjęcie ostrego kursu naoszczędności w wydatkachpaństwa. Nadal utrzymywał sięwysoki deficytbudżetowy(10,5% PKB), agencja ratingowaStandard &Poor’s obniżyłaotrzy stopnie poziom wiarygodnościGrecji. Posiadane zasoby finansowe wystarczyć miały do połowy lipca. W obliczu grożącego krachu doszło do masowychwystąpieńna ulicachgreckich miast przeciwko drastycznym oszczędnościom rządu. Premier J. Papan­ dreu zaproponowałrekonstrukcjęgabinetui zwrócił się o wotum zaufania doparlamentu. Nie spowodowało to opadnięcia falizamieszek,strajków i demonstracji,w dużym stopniu skierowanym przeciwko Niemcom winnym rzekomo greckim trudnościom33.

10czerwca 2011 r. niemiecki Bundestaguchwalił nowypakiet pomocowy dla Grecji obwarowanyjednakżetwardymi warunkami.Atenymiały dokonać głębokiej prywaty­

zacji majątku państwowegoi utrzymaćoszczędnościowy kurs wpolitycefinansowej. Minister finansów W. Schäuble domagał sięudziałuw akcjiratunkowej prywatnych wierzycieli, przede wszystkim banków komercyjnych, które hojną ręką udzielały Gre­ cjipożyczek i kupowałygreckieobligacje,orientującsięw opłakanymstanie finansów tego państwa34.

34 J. Hildebrand,Merkel undSchäuble werben für weiteresHilfspaket,„Die Welt”z 8.06.2011.

35 Politycy chcą, abybanki dołączyły dopomocy dlaGrecji, „GazetaWyborcza” z 30.06.2011.

36 Griechenland-Hilfe:Merkel und Sarkozy wollen Privatsektor beteiligen, „Die Welt” z 17.06.2011.

37 Rada Europejska 23-24czerwca2011 roku. Konkluzje, http://www.consilium.europa.eu/ue-

docs/cms_data/docs/pressdata/PL/ec/123087.pdf; Euro-Gipfel: Die wichtigsten Faktenzum Grie­ chenland-Paket, „DerSpiegel” z 23.06.2011; Ch.B. Schiltz, U-Gipfel:Viele Regierungschefssind

von Griechenland genervt, „Die Welt” z23.06.2011.

38 Ch. B. Schlitz, Viele Regierungschefs sind von Griechenland genervt, op.cit.

Według wyliczeńBankuRozrachunków Międzynarodowych (BIS) wrękach euro­ pejskich banków znajdowały się greckie obligacje o wartości 52,3 mldUSD. Z tego 43 %tej kwotyprzypadało na niemieckie instytucje finansowe, a kolejne 27% - na fran­ cuskie. Biorącpod uwagę także długi tamtejszego sektora prywatnego, towłaśnie fran­ cuskiebankibyłynajwiększym wierzycielem Grecji. Podkoniec 2010r. państwo to było winne zagranicy prawie 150 mld USD. Zobowiązania wobecfrancuskichbanków wynosiły 56,7 mld USD, a wobec niemieckich34mldUSD35.

Najnowsze wydarzeniaw Grecji doprowadziły 17czerwcado nieplanowanego spot­ kania kanclerz Merkel z prezydentem Sarkozy’mw Berlinie. Obaj politycy uzgodnili konieczność dobrowolnegowsparcia finansowegodla Grecji ze strony sektora prywat­ nego. Uznali za konieczne przygotowanie dla Grecjidrugiego pakietu pomocowego z czynnym udziałem EuropejskiegoBanku Centralnego. Warunkiem udzielenia pomo­ cy miała być kontynuacja przez rządgrecki reform oszczędnościowychi porozumienie sięw tej sprawie ważniejszych sił politycznych w tymkraju, a zwłaszcza konserwa­ tywnej opozycjiz socjalistami36.

W zaistniałej sytuacji grożącej niewypłacalnościąAten, szczyt Unii Europejskiej w Brukseli23-24 czerwcaprzyjąłnowe zobowiązania wobec tegopaństwa, tym bar­ dziej, że premier J.Papandreuuzyskał w parlamencie Votum zaufania i przyrzekł kon­ tynuacjęsurowych reformoszczędnościowych. Uzgodniono, że dodatkowe środki dla Grecji „będą finansowane ze źródeł publicznych, jak i prywatnych”. Oznaczało to nowypakietfinansowy państwstrefy euroi MFWw wysokości109 mldeuro.Po raz pierwszy uczestniczyć wnimmiały banki komercyjne, fundusze emerytalne i instytu­ cjeubezpieczeniowena sumę 37mldeuro.Rada Zaapelowała do Grecji o „jedność na­ rodową” i poparcie wszystkich sił politycznych „wceluzapewnienia rygorystycznej i sprawnej realizacji reform”37.

Przyjęcie przez parlament grecki29 czerwca reform oszczędnościowych spowodo­ wało, że 2 lipca ministrowie finansów strefy euro uruchomili transferdoGrecji12 mld euro pochodzących jeszcze z pierwszegopakietupomocowegona załatanie najpilniej­ szychpotrzeb. „Europejczycy sami zafundowalisobie takądramaturgię - pisał Christoph B. Schütz znanykomentator dziennika „DieWelt” -Nie mieli przy tymwyboru. Jeżeli Grecja w lipcu nie ma splajtować,muszą płacić, obojętnieczy będzie się oszczędzać,czy teżnie. Gotówkaza oszczędzanie. Pięknemotto,aleto nie jest żaden środeknacisku”38.

124 Bogdan Koszel RIE5’11 Wprzeddzień szczytu brukselskiego w stolicy Niemiec doszło do siedmiogodzin-nych trudnych niemiecko-francuskichrozmów, które miały przygotować scenariusz na obrady Rady Europejskiej. Rezultaty brukselskiego szczytu z 21 lipcauznane zostały zapołowiczne. Kanclerz Merkel mogła zaliczyćdo swoichsukcesówudział prywat­ nych wierzycieli w pomocy dla Grecji, o co miesiącamizabiegała. Grecja otrzymać miała nowy zastrzyk pieniędzy z EFSF w postaci niskooprocentowanego kredytu (3,5%), a okres spłaty wydłużono z 7,5 do 15 lat. Poszerzone zostały instrumenty działaniaantykryzysowegow ramach EFSF. Europejski Instrument Stabilizacji Finan­ sowej mógłw przyszłości kupować świeżo emitowane obligacje państw członkow­ skichstrefy euro, jak też dokonywaćich zakupu na rynku wtórnym (w wyjątkowych przypadkach wobrocie giełdowym).Pojawićsię miała możliwość uruchomienia pre­ wencyjnychlinii kredytowych, które niemusiały byćwykorzystane, ale mogłysłużyć douspokojenia rynków kapitałowych39.

39 Umschuldungspläne: Gewinner undVerlierer der Griechenland-Einigung,„FinancialTimes Deutschland”z 22.07.2011;Gipfeltreffen der Euroländer: Banken wollensich anGriechenland-Hilfe beteiligen, „Frankfurter Allgemeine Zeitung” z 21.07.2011; Euro-Krise: EU-Sondergipfel soll Flächenbrandverhindern,„Die Welt” z 16.07.2011 ; EU-Sondergipfel:Die gegensätzlichenZiele im

Kampf um den Euro,ibidem z 21.07.2011 ;Bankructwo Grecji: grecki pożar zduszony, ale jeszczenie

ugaszony,„GazetaWyborcza” z 21.07.2011.Rozmowyw Berlinie zob.Griechenland-Rettung:Mer­ kel und Sarkozyeinigensich, „Die Zeit” z 21.07.2011 ; T. Vitzthum, M.Kamann, Krise in Griechen­

land: Merkel-Sarkozy-Treffen offenbart Ratlosigkeitder EU, „Die Welt” z 20.07.2011; Sarkozy:

niemiecki egoizm przestępczy, „Rzeczpospolita” z 20.07.2011.

40 Ch. Roche,Ch. von Boetticher,Krise:Europa sollte Deutschland einen hohenPreis wertsein,

„Die Welt” z 16.08.2011; S.Lehnartz, Drei-Punkte-Plan soll Europas Währung retten,„Die Welt”, ibidem;Sarkozy et Merkelfavorables é des sanctionscontre les mauvais élèves dela zone euro, ,,Le-Monde”z 17.08.2011;Sarkozy et Merkel cherchent le remède pour rassurer les marchés, ibidem z16.08.2011; Der Gipfelder Erwartungen,„Handelsblatt”z 16.08.2011.

Dążeniom do bliższej integracji ekonomicznej w strefie euro wychodziła naprzeciw kolejna propozycja kanclerz Merkeli prezydentaSrakozy’ego ogłoszona 16 sierpnia po rozmowach w Pałacu Elizejskim. Wracając dostarych propozycji obajpolitycyza­ proponowaliutworzenierządu ekonomicznego strefy euro, który miałby zbierać się dwa razywroku. Najego czelestanąć miałH.van Rompuy. Zamierzanowprowadzić dodatkowow konstytucjach państweurolanduprogi zadłużania się, a także podatek od transakcji finansowych. Zgłoszono postulat, aby od początku 2013 r. obowiązywała wspólna podstawa obliczania podatku CIT, co obniży konkurencyjność przedsię­ biorstwz krajów,które mają niskie stawki tego podatku. Dając dobry przykład, Merkel i Sarkozy ogłosili że w pierwszej kolejnościnastąpi harmonizacj atego podatku w RFN i Francji40.

Postulaty przedstawionena szczycie spotkały się wNiemczech zkrytykąpartii opo­ zycyjnych (SPD, Partii Zielonych i Partii Lewicy).Opozycja oceniła krytycznie posta­ nowieniaszczytu jako deklaracje i działania pozorowane, które zamiaststabilizować strefę euro, zaostrzają jej kryzys. Partie domagały się konkretnychrozwiązań,m.in. wprowadzenia euroobligacji jakometodystanowiącej mniejsze zło dla Niemiec niż ko­ lejne pakietyratunkowedla bankrutujących krajów. Kanclerz Merkelzostała skrytyko­ wana również zato, że zewzględu na koalicyjną FDP, stanowczo sprzeciwiającąsię wprowadzeniu euroobligacji, pominęła ten tematw oficjalnym programie spotkania

z prezydentem Sarkozy’m.Zastrzeżeniado polityki rządu w sprawie działań mających uratować euro zgłosił publicznie prezydent Christian Wulff. Wielu deputowanych CDU proponowało, aby Grecja wystąpiła ze strefy euro i ogłosiła bankructwo. Ambit­ na i niesubordynowana ministerpracyw rządzie CDU/CSU-FDP Ursula von der Leyen domagała się, by dalsze wsparcie dla Grecjiodbyło siępodwarunkiem, że Ateny dadzą pod zastaw swoje rezerwy złota41.

41 P. Jendroszczyk, Wszyscy przeciwkoMerkel, „Rzeczpospolita” z25.08.2011.

42 Beschwerde zurückgewiesen: Bundesverfassungsgericht billigt EU-Rettungsschirm, „Frankfu- retr Allgemeine Zeitung” z7.09.2011; Euro-Urteil in Karlsruhe: Welche Folgen hat der Richter­ spruch?, „Der Tagesspiegel”z 7.09.2011; Euro-Urteil: Richter rettenEuro-Retter, „FinancialTimes Deutschland” z 7.09.2011; FederalnyTrybunałKonstytucyjny Niemieclegalizuje bailout, „Gazeta

Prawna” z 8.09.2011; por. P.Gillies,Verfassungsklage: In Karlsruhe stehtdie Euro-Rettung vor Ge­

richt,„Die Welt” z 4.07.2011.

43 Generaldebatte im Bundestag: „ Scheitert derEuro,scheitert Europa ”,„Frankfurter Allgemeine Zeitung” z 7.09.2011; R.Alexander, Auftritt im Bundestag: MerkelsKampfredetrifft den Nervihrer Frak­ tion, „Die Welt”z 7.09.2011; W. Kumm,Merkel verteidigt die Euro-Rettung, „Die Zeit” z 7.09.2011.

Atakowanej nawet we własnym obozie kanclerz Merkel udało się na posiedzeniu gabinetu 31 sierpnia przyjąć nowe ustalenia podjętew sprawie udziału Niemiecwpo­ szerzenia mechanizmu EFSF, ale ostateczną decyzję w tej kwestii musieli podjąć posłowie. Kanclerz mogła też odetchnąć, gdyna początku września wydane zostało orzeczenie Federalnego TrybunałuKonstytucyjnego. W przyspieszonym trybie grupa tzw. eurorebeliantów na czele ze znanym z wcześniejszych podobnych wystąpień ba­ warskim politykiem Peterem Gauweilerem wspieranym przez profesora prawa i kon­ stytucjonalistę z Norymbergii KarlaAlbrechta Schachtschneidera, ekonomistę z Tybingi Joachima Starbatty’ego,byłegohamburskiego senatoraWilhelma Nollinga, 82-letnie- go ekonomistęWilhelma Hankela oraz byłegoszefa koncernuThyssenaDietera Speth- mannazłożyłaskargękonstytucyjną,że ich zdaniem decyzja rządu o udziale wEFSF doprowadzidopowiększenia i tak już rekordowego zadłużenia Niemiec oraz rozkręci inflację. Skarga została odrzucona, ale Trybunał z Karlsruheuznał, że w przyszłości rząd, zanim pożyczyinnemu krajowi pieniądze, musi uzyskać zgodękomisji budżeto­ wej parlamentu42.

Pomimo, że 4 wrześniaCDU poniosłakolejnądotkliwąporażkęw wyborachkrajo­ wych do landtagu wMeklemburgii-Przedpomorzu, wtrzy dni późniejwBundestagu kanclerzMerkelprzestrzegładeputowanych, że „jeśliupadnie euro,upadnieEuropa”. Podkreśliła, iż„euronie możeupaść, niemoże inieupadnie, o ilepójdziemy długą itrudną drogą. Ale jest todroga właściwa” - zapewniała kanclerz. I przekonywała, że opanowanie tego kryzysu to zadanie dla obecnego pokolenia. Werbowała zwolen­ ników mówiąc, żeprzyszłość Niemiec „jestnierozerwalniezwiązana z przyszłością Europy”, a Europa„oznacza wiele, znacznie więcej niżwspólna waluta”. Zapowie­ działa oszczędności iatakowała przytym poprzedni rząd SPD i Zielonych,którynie potrafiłzreformować finansów publicznych i wbrew zdaniu ekspertówzgodził się, by Grecja weszła do strefy euro. W odpowiedzisocj aldemokracizarzucilij ej,że prowadzi chaotyczną politykęzagraniczną i zwlekała z daniem zielonego światładla pomocy Grecji, bo nie chciała drażnić wyborców przed ważnymi wyborami do parlamentów krajowych43.

126 Bogdan Koszel RIE5’11 Przed ważnym dla gabinetu Merkel głosowaniem w Bundestagu,wkońcu września 2011 r., Niemcy wzmogli naciski naGrecję, aby ta kontynuowała zdecydowaniedzieło naprawy finansów państwa,gdyż od tego zależeć będzie dopływ pieniędzy do jej go­ spodarkiwpostaci kolejnejtranszy z EFSF.Jednocześnie działając w napięciu i atmo­ sferze pewnejnerwowości kanclerz Merkel zmuszonabyła do pacyfikacji opornych polityków i posłówwe własnych szeregachpartii Unii i koalicyjnej FDP,którejprzy­ wódca i zarazem wicekanclerz,minister gospodarki i technologii Philipp Róslerotwar­ cie mówił okoniecznościdopuszczenia do bankructwa Grecji. „Nigdy dotąd się nie zdarzyło -pisał komentator konserwatywnej „FrankfurterAllgemeine Zeitung” Gunter Bannas - by wicekanclerz i szef koalicyjnejpartii został tak złajany przez gremium przywódczeCDU” 44.

44 G.Bannas, DieKanzlerin und der Sündenbock,„FrankfurterAllgemeine Zeitung” z 15.09.2011;

PhilippRösler: Vizekanzler bringt Staatspleite Griechenlands ins Spiel, „Die Welt”z 11.09.2011;

Griechenland-Debatte: FDP rebelliertgegen Merkels „Schweigegelübde”, ibidemz 14.09.2011; por.Debatte über Euro-Rettungsschirm: Berlin erhöht Druck aufGriechenland, „Frankfurter Allge­ meine Zeitung” z 8.09.2011.

45 Europas Finanzminister: Griechenland-Hilfe verzögert sich- Europas Schuldenkrise, „Frank­ furter Allgemeine Zeitung”z 17.09.2011; EU-Finanzminstertreffen:Griechenland-Rettung verzögert sich, „Financial Times Deutschland” z 17.09.2011.

46 28 września 2011 r. projekt „sześciopaku” złożonegoz dwóchnowych dyrektyw, dwóch projek­ tów nowych rozporządzeń i dwóch nowelizacji przyjął Parlament Europejski. Zob.Parlament Euro­

pejskiprzyjąłtzw. sześciopak, „GazetaWyborcza” z 28.09.2011.

16 września na nieformalnym spotkaniu ministrów finansów UE we Wrocławiu zdecydowano,że decyzja o wypłacie kolejnej transzy pomocy dlaAtenwwysokości 8 mld euro zapadnie dopiero w październiku 2011 r.,a nie we wrześniu, jak wcześniej planowano.Minister Schauble próbował przeciąć spekulacje o napięciach włonieko­ alicji i zapewniał, że niemiecki rząd jest zgodny w sprawie działań służących ratowaniu Grecjii stabilizacji euroi w tej kwestii mówijednym głosem45.

Sukcesempolskiej prezydencji i wrocławskiego spotkania było przyjęcie tzw. „sze- ściopaku” ustawodawczego, którypozwoliłbyna skuteczniejszedyscyplinowanie kra­ jów UE, którepsują swój budżet - przekraczają próg 3% deficytuoraz 60% długu publicznego. Szczególnie ważnebyło wzmocnienie kryterium długu, dotychczas od­ grywaj ącego dużo mniejszą rolę niż kryterium deficytu,wczęści korygującąPakt Sta­ bilności i Wzrostu oraz rozszerzeniemożliwości stosowania sankcji wobec państw strefy euro za nieprzestrzeganie regułizasad polityki budżetowej Proces nakładania sankcjimiałbybyć łatwiejszy i skuteczniejszy,a rolaKomisji Europejskiej w ramach nadzoru zostanie wzmocniona. Co roku miałaby ona sprawdzać, czy w państwach członkowskich pojawiają się sygnały świadczące onarastaniu nierównowagi, a nakraje, które nie przestrzegałyby zasad, automatyczniebędą nakładanewspomniane sankcje46.

Pomimootwartego buntu w CDUi CSUkanclerz miałaświadomość, że granicelo­ jalności koalicyjnejnie zostanąprzekroczone, gdyż alternatywą byłbyupadek jej rządu i przedterminowe wybory.Była też świadoma, żew tejkwestii liczyćmoże na opozy­ cyjną proeuropejską SPD, wspierającą planyratowania Grecjiz zapaści finansowej. W tejsytuacji wyniki głosowania w Bundestagu 29września 2011r.byłyprzesądzone. Projekt poszerzenia i zwiększeniakompetencji EFSF został poparty w Bundestagu

przez zdecydowaną większość posłów. Za głosowało523 członkówBundestagu, prze­ ciw było 85. Trzech posłów wstrzymało się odgłosu.

* * *

Zwycięskie dla koalicji CDU/CSU-FDPgłosowaniew Bundestagu świadczyło, że Niemcy doskonale orientują się, że uzdrowienie euro i europejskiej gospodarki leży w głębokim interesie Republiki Federalnej. Niemcy najwięcej korzystają z ułatwień jednolitegorynkuwewnętrznego,gdyżsprzedają na nim bez żadnych ograniczeń lwią częśćswojej olbrzymiejprodukcji przemysłowej. Niemcy zwiększyły nadwyżkęhan­ dlową wlatach 2000-2008 trzykrotnie, z 61 do182 mld euro i ponad połowatej nad­ wyżki pochodziła z obrotów handlowych z państwami strefy euro. Załamanie się gospodarcze krajów południa Unii automatycznie zmniejszyłoby import towarów z RFN, zmniejszenie zamówień i wzrost bezrobocia wtym kraju.Wielu ekonomistów niebezracji argumentowało,że część winy ponoszą też same Niemcy, przez wielelat tolerujące zadłużaniesię słabszychpaństw w imię utrzymania koniunktury naniemiec­ kie produkty. Gospodarka niemieckapobudzana była silnymwzrostem eksportu przy jednoczesnej stagnacji popytu krajowego. Wysoka jakość i konkurencyjność niemiec­ kich maszyn,samochodów, wyrobów przemysłuchemicznegododatkowo miałaby ne­ gatywnie wpływać narozwój gospodarczy państw, których towary nie miały szans w starciuz niemiecką konkurencją. Powodowało to m.in., że mające nadwyżkę Niem­ cy stawały sięwierzycielemsłabszych krajów mającychdeficyt,co mogło wostatecz­ nym efekcie zagrażać stabilności niemieckichbanków i instytucji finansowych47.

47 AngelaMerkelunddieEuro-Krise: Die eiserneKanzlerin laviert, „Frankfurter Allgemeine Zeitung” z 20.07.2011; J.Krakowski, op. cit., s. 28.

48 Währungen: DeutschlandwürdeAus der Euro-Zone teuer bezahlen, „Die Welt” z 13.08.2011.

Niemcy obawiająsię, że odejście od idei swobodnego przepływu towarów i kapi­ tału zaowocować mogłoby powstaniem nowych barier celnych iwzrostem protekcjo­ nizmuhandlowego. Postulowany przez niektórych ekonomistów odwrót od wspólnej waluty i powrót do marki niemieckiejprzyniósłbywięcej strat, aniżeli korzyści.Zamie­ szanieichaosna rynkach finansowych z powodu takiej operacjitrwałoby długo i nie wiadomo, jak wyglądałyby wzajemne różne rozliczeniapomiędzypaństwami. Symu­ lacjei prognozy Bundesbanku wskazują,żedoszłoby do gwałtownej aprecjacji kursu marki, podrożenianiemieckich towarów na zagranicznych rynkach i tymsamym wy­ hamowania eksportu, któryjest dźwignią niemieckiej gospodarki. Jakobliczyły nie­ mieckie instytucje finansowe dotychczasowe korzyści płynące ze wspólnej waluty stymulowały w RFN wzrost gospodarczy rzędu 1-1,5% PKB rocznie, a tylko 10% wzrost ceny DM na giełdach walutowych spowodowałby spadek wzrostu gospo­ darczegorównież o 1-1,5% PKB rocznie48.

I wreszcie rozpad strefy euro mógłbyoznaczaćpoczątek końca „projektu Europa”, wktóregorealizację Niemcy dotądwłożyli tyle trudu i pieniędzy. Nic więc dziwnego, że wobronie euro rozpoczętoolbrzymią akcję propagandową i promocyjną nałamach prasy w UE, w której wzięło udział 70 najwybitniejszych menedżerów zNiemiec

128 Bogdan Koszel RIE5’11 i Francji, na czele z szefami zarządów takichgigantów jak BMW, Telekom, Daimler, czySiemens49.

49 Por. Euro bringt Wohlstandgewinn in Miliardenhöhe, „Die Welt” z 8.09.2011;J. Dams,J. Hil­ debrandt,SindD-Mark oder Nord-Euro der letzte Ausweg?, ibidem z9.08.2011; Deutsche Top-Ma-

nager werben für den Euro, ibidem z 17.06.2011.

50 G. Hom,Die schwachenArgumenten der Euro-Bonds-Gegner,„DieZeit” z24.08.2011. 51 J. Dams,M.Greive, J. Hildebrand, Transferunion: Deutschland wird zum Zahlmeister Europas,

„Die Welt” z 13.08.2011;Finanzkrise: Die Panikmache der Euro-Bonds-Gegner,„Die Zeit” z6.09.2011.

Do września 2011 r. Niemcy energicznie sprzeciwiali się emisji „euroobligacji” uważając, żeichemisjaspowodowałaby powstanie „wspólnoty inflacyjnej”.Kanclerz A. Merkel, nazywała takie przedsięwzięcie „kolektywizacjązadłużenia”,które jeszcze bardziej pogorszyłoby sytuację strefy euro. Przeciwnicy udziału Niemiecw emisji eu­ roobligacji, zwłaszcza z szeregówkoalicyjnej FDP argumentowali,żeich oprocento­ wanie byłoby znacznie wyższe, aniżeli dotychczas istniejące w RFN. Dla słabych ekonomicznie państw UE jednakże nadal na tyle niskie, żestanowiłobyzachętę doich dalszej sprzedażyitym samym nakręcania spirali wewnętrznegozadłużenia50. Z powodu niewielkich potrzeb pożyczkowych rządu berlińskiego podaż niemieckich uważanych za bezpieczne obligacji była niewielka, a duży popytnanie ze strony inwestorów finan­ sowych był tak wielki, że wsierpniu2011 r. ichoprocentowanienie przekraczało 2%. „Uwspólnotowienie” tych papierów i ich emisja w formie euroobligacji podwyż­ szyłaby poziomoprocentowania.WedługmonachijskiegoInfo-Institut kosztowałoby to budżet państwa 47 mld euro rocznie, a wedługMinisterstwaFinansów od 20 do 25 mld euro rocznie51.

Jednakże pod naporem narastających trudności Komisja Europejska nie wycofała się z zapowiedzi przygotowaniaraportu na temat wykonalności takiegoprzedsięwzię­ cia. Ichwprowadzenie wymagaćbędzie zmianyunijnych traktatów ikonstytucji państw strefy euro. Pomysł te popiera wielu wpływowych polityków UE, m.in. brytyj ski mini­ ster skarbu George Osbome, belgijski minister finansówDidier Reynders szefwłoskie­ go resortu finansów Giulio Tremonti, a także premier Luksemburga Jean-Claude Juncker, który jest szefem eurogrupy. W RFN za tym rozwiązaniem opowiada się opo­ zycyjnaSPD.Argumentuje się,że istotąeuroobligacji będzie wzajemne gwarantowa­ nie sobie przez państwa europejskie długów, dzięki czemu inwestorzy uznaliby te obligacjeza bardzobezpieczne,co przekładałoby się zkoleinaniskie oprocentowanie. Jednocześnie podkreśla się, że euroobligacje byłyby spektakularnymkrokiemwkie­ runkuintegracji gospodarczej Unii Europejskiej.

wrzesień 2011

Summary

Germanyandthe crisis of the Eurozone states ofthe European Union

Since the financial crunch swept Europe in late 2008, Germanyhas opposed a coordinated EU campaign to aid the endangeredstates,claiming thateach case should undergo a separate

analysis.It was onlythe collapseof public financesin Greeceand the financialproblems ofIre­ landandPortugalthat made Germany agree with France that it wasnecessary to establish special EU financial mechanisms in order to preventthe financial crises of EU member states; Germany alsoagreedthat an ‘economic government’ of Eurozone states be created.Germanyrealizes very well that healing the Euroandthe European economy is inits interest. Germany takes the great­ estadvantage of the singleinternal market as it sells the lion’s share of its vast industrialoutput withoutrestriction there. Germany fearsthatabandoningtheidea ofthe free flow of goodsand capital may resultin the emergence of new customs barriersand increased commercial protec­ tionism. Finally,the collapse of the Eurozonemight mean the end ofthe ‘project Europe’Ger­ many has contributed so mucheffortand money to.