Prawicowe i lewicowe partie
populistyczne po wyborach do
Parlamentu Europejskiego w 2014
roku na przykładzie Wolnościowej
Partii Austrii oraz Partii Lewicy w
Niemczech
Rocznik Integracji Europejskiej nr 9, 528-549
2015
tyjnyw Austrii, broniący interesy„zwykłych ludzi”,niebędących klientelą uprawia jących patronaż elit politycznych(Nalewajko, 2004, s. 47-48). PartiaLewicy (wcześniej PartiaDemokratycznego Socjalizmu)topopulistyczneugrupowanie powstałe w spo łeczeństwiepostsocjalistycznym w odpowiedzi na procesy transformacji ustrojowej
i gospodarczej (Dzwończyk, 2000, s. 57-71) zachodzące w zjednoczonychNiem
czech, które uznaje sięza jedynego autentycznegoreprezentanta NiemcówzeWscho du (niem. Ossis). Politycy zarówno FPÓ, jak i Partii Lewicy, ciesząc się stałym
poparciemwyborców, od lat posiadają reprezentacjęw parlamencie narodowym1 jak i w parlamentach krajówzwiązkowych12, a także mimoantysystemowegoapeluuczest niczą wrządach krajów związkowych3.
1 FPÖ od utworzenia w 1955 roku jest stale obecna w Radzie Narodowej. Największy sukces Wolnościowa Partia Austrii odniosła pod rządami Jörga Haidera w wyborach do Rady Narodowej w 1999 roku, gdy uzyskała najwyższe poparcie (26,9 proc.). W ostatnich wyborach parlamentarnych w 2013 roku FPÖ zdobyła 20,5 proc, głosowi stała się najsilniejszą partią opozycyjną. Politycy Partii Demokratycznego Socjalizmu (od 2007 roku Partii Lewicy) zasiadają w Bundestagu od 1990 roku. Najwyższe poparcie Partia Lewicy uzyskała w wyborach federalnych w 2009 roku, zdobywając 11,9 proc, głosów. W ostatnich wyborach do Bundestagu na jesieni 2013 roku na Partię Lewicy głoso wało 8,6 proc, elektoratu.
2 Wolnościowa Partia Austrii posiada reprezentację w parlamencie krajowym każdego z 9 au striackich krajów związkowych. Partia Lewicy obecna jest w 10 z 16 parlamentów niemieckich kra jów związkowych (stan na 1 lipca 2015 r.). Ugrupowanie zasiada w parlamentach wszystkich wschodnich landów oraz posiada reprezentację w parlamentach w czterech zachodnich krajach związkowych (w Bremie, Hamburgi, Hesji oraz Kraju Saary).
3 Po raz pierwszy w kwietniu 1989 roku J. Haider lider Wolnościowej Partii Austrii został pre mierem Karyntii - kraju związkowego w Austrii. Później FPÖ była u władzy w Karyntii w latach 1999-2005 (od 2005-2008 miejsce jej zajął Sojusz na rzecz Przyszłości Austrii (niem. Bündnis für Zukunft Österreichs - BZÖ) - ugrupowanie powstałe z rozpadu FPÖ, na czele którego stanął Haider). W wyniku ostatnich wyborów do kraju związkowego Burgenland z 31 maja 2015 roku Wolnościowa Partii Austrii współtworzy koalicję rządzącą z Socjaldemokratyczną Partią Austrii (niem. Sozialde mokratische Partei Österreichs - SPÖ). Partia Demokratycznego Socjalizmu (od 2007 roku Partia Lewicy) pierwszy raz weszła w 1998 roku w skład koalicji z socjaldemokratami w rządzie Meklem burgii Pomorze Przednie. Od tego czasu coraz częściej Partia Lewicy współtworzy rządy krajowe. W grudniu 2014 roku po raz pierwszy na czele rządu w Turyngii (złożonego z Partii Lewicy, socjal demokratów i zielonych) stanął polityk wywodzący się z Partii Lewicy. Od 2014 roku Partia Lewicy uczestniczy także w koalicji rządzącej w Brandenburgii.
FPÓ od połowy lat 90-tych koncentruje na sobieuwagę politologów, analizujących fenomen tego populistycznego ugrupowania, nazywanego partią Haidera (Muller, 2007,s. 224-225), które jako pierwsze odniosłospektakularne zwycięstwawyborcze wEuropie Zachodniej, umożliwiające dojście do władzy w 2000 roku. Sukcesy Partii
Lewicy, ugrupowania które wychodzi z izolacji i corazczęściej partycypuje w rządze niu,tworząc stabilnekoalicje naszczeblu krajów związkowych,interpretowane sąjako
zasługa demagogii liderów w krytykowaniu kapitalizmu,kontestowaniudziałań elit
politycznych igospodarczych oraz propagowaniu wprowadzaniaidei oddolnych i or ganizowaniureferendów ludowych jakoważnego elementu demokracji reprezentatyw
nej (Cziomer, 2011, s. 92).
W artykule przyjęto hipotezę,że antyelityzm,oznaczający krytykę szeroko rozu
mianych elitpolitycznych, gospodarczychiinstytucji oraz antyeuropejska retoryka
nych, który umożliwia im mobilizację niechętnego integracji europejskiej elektoratu podczastak europejskich, jak inarodowych elekcji. Szanse na skonsolidowane dzia łania tak prawicowych jak i lewicowych populistówna forum PE są jednak bardzo małe. Grupy polityczne, wramach których funkcjonują eurodeputowani z radykalnie
lewicowychorazradykalnie prawicowychpartiieurosceptycznych sąnie tylko mało liczne, wewnętrznieniejednolite oraz pozbawione spójnej politykijak i nietrwałe. Niezrzeszeni eurodeputowani z ugrupowańpopulistycznych mają jeszcze mniejsze
możliwości oddziaływaniana politykę PE niż posłowie działający w ramach heteroge
nicznychfrakcji.
Podejmowanew pracy rozważania podzielono na cztery części,wpierwszejkolej
ności dokonano analizy bogatej literatury przedmiotu dotyczącej populizmu oraz zapro ponowano wykorzystanie wybranych koncepcji do wskazaniacech charakterystycznych
dla ugrupowań populistycznych.Następnieanaliziepoddano aktualne programy euro pejskie Wolnościowej Partii Austrii i PartiiLewicy, przyjęte przezugrupowaniaprzed zbliżającymi się wyborami doPE.Wskazano kluczowe hasła, wokółktórych ognisko wała siękampania prawicowychi lewicowych populistów do ParlamentuEuropejskie
go w 2014 roku. W trzeciej części analiza objęła wyniki europejskiej elekcji oraz uzyskane przez ugrupowania poparcie,w odniesieniu do wcześniejszych wyborówdo
PE, w których uczestniczyły obie analizowane partie populistyczne. W ostatniej, czwartej części artykułu przedstawionezostały dziedziny aktywności oraz narzędzia pracy parlamentarnej, z których korzystali eurodeputowani z FPOi Partii Lewicywraz z oceną ich aktywności oraz ewentualnego wpływu na politykę Parlamentu Europej skiego VIIIkadencji.
W pracy została zastosowana metoda komparatywna, umożliwiającazestawienie i porównanieprogramów europejskichobu analizowanych ugrupowań populistycz
nych ikampanii wyborczej z2014, rezultatówwyborów do PE w Austrii i w Niem
czech, a także działań podejmowanych przez posłów doPE VIII kadencji pod kątem zaobserwowanych podobieństwi różnic. Podstawę źródłowąstanowiłyprogramyeu ropejskie, ulotki i programy z kampanii wyborczej obupartii do PE, wynikiwyborów
oraz danedotycząceeuropejskichelekcji podanem.in. na stronach parlamentów narodo wych. Przy analizie aktywności eurodeputowanych z Wolnościowej Partii Austrii, jak iPartiiLewicy pomocna była dokumentacja, zamieszczona na stronach Parlamentu Euro
pejskiego.Zbadano udział reprezentantów w gremiach, komisjach,delegacjach, wtworze niu rezolucji, sprawozdań i opinii. Z uwagi nafakt, że analizailościowa obejmuje krótki,bozaledwie roczny okresdziałalności eurodeputowanych (1.07.2014-1.07.2015),
stąd przedstawione dane, choć dająjedynie ograniczonąorientacjęw podejmowanych przezposłów formach aktywności,torównocześnie dobrze ukazują tendencjeco doza angażowania populistycznycheurodeputowanych w prace ParlamentuEuropejskiego.
Populizm-ideologiao cienkimrdzeniu
Mimo występujących kontrowersji i sporów, jakie wśród politologów oraz so
cjologów wywołuje nieprecyzyjne określenie „populizm”,nonszalancko nadużywane
zdefiniowania tego zj awiska sui generis. Treściowo nieokreślonypopulizm identyfiko wanyjest zarówno z ideologią, stylem politycznym, doktryną, ruchem politycznym, jak i formą politycznejagitacji. Zdaniem Jerzego Szackiego,populizm stał się określeniem niemalżewszystkiego, a ta wieloznaczność i wielopostaciowość podważa jegoprzy
datnośćjako narzędziaanalizy życiapolitycznego (Szacki,2007, s. 13). Yves Meny i Yves Surel twierdzą, że „populizm jest pustym opakowaniem, które może zostać napełnioneróżnątreścią”, a tadopiero określa jegowartość(Meny, Surel,2007, s.34). Ta główna właściwość populizmu skutecznie zatem utrudnia wskazanie kanonu cech, które razsformułowanebyłyby dalej niezmiennie powielane.Emsto Laclauprzekonu je, że analizującpopulizm jako kategorięontologiczną, a nie ontyczną, trzeba szukać
jego znaczenia w szczególnym sposobie artykulacji dowolnych,społecznych, politycz
nych bądź ideologicznych treści (Laclau, 2010, s. 101). Peter Willes odżegnujesię od tego,abypopulizmuznać za doktrynę,araczej interpretować jako „syndrom politycz nyodznaczającysię zadziwiająca trwałością, który posiadaraczej charakter moralis-
tycznyniż programowy” (Willes, 2010, s.26).
Część badaczy takich jak Margaret Cano van oraz CasMudde, którzysą świadomi istniejących obiekcji, podejmuje próbę wskazania cech populistycznej ideologii, od wołując się dopodejścia MichaelaFreedena, którydokonał rozróżnienia na: 1) ideolo
gie silnie ustrukturyzowanego rdzenia, zawierające konfigurację niezmiennych pojęć
oraz2) ideologie rozszerzone (ang. thin centred) z wąskim zakresem pojęć (Freeden, 1996, s.485-487).Populizmposiadając tzw. cienkirdzeń z łatwością łączysię z inny mi ideologiami takimijak komunizm, nacjonalizm, socjalizm(Mudde, 2010,s. 341).
Meny oraz Sureldowodzą, że rozmyta treśćramy ideologicznejsprawia,że populizm jest bardziej elastyczny i oportunistyczny niż dominujące ideologie, obciążone kon kretnymiwartościami (Meny, Surel 2007, s. 50).
Ściśle ze sobąpowiązane cechy4takiejak: apeldoludu,antyelitaryzm orazkrytyka
demokracji przedstawicielskiej zawsze pojawiają się w populistycznym dyskursie, choć ich występowanie nie stanowi dowodu na fundamentalną jedność populizmu,po
nieważ same pojęciasą ulotne i niejednoznaczne (Canovan, 2010, s. 69)5.Mimo płyn nego charakteru zjawiska, brytyjski politolog Paul Taggart wyróżnił sześć wątków występujących w populizmie: 1) wrogość do reprezentacyjnego modelu polityki; 2) identyfikacja zrdzenną krainą,matecznikiem rozumianą jakowyidealizowany ob szar społeczno-kulturowy, w ramach faworyzowanej wspólnoty; 3) brak podstawo
wych wartości; 4) reakcja na poczucie głębokiego kryzysu; 5) samoograniczenie;
6) dostosowywanie się dozmieniającego otoczenia (Taggart, 2010, s.79). Wg Taggar-
ta, pusty trzon ideologiczny populizmu, oznaczający brak podstawowych wartości, połączony z perfekcyjnie opanowaną umiejętnością do „kameleonowego dostosowa
niasię” stanowi kluczdo sukcesu populistycznych ugrupowań. Stąd partie polityczne
4 Inne elementy, jak przekonuje Aleksandra Moroska, takie jak: charyzmatyczny lider, scentrali zowany styl rządzenia ugrupowaniem, tabloidowy styl komunikacji ze społeczeństwem, idealizowa nie przeszłości, kreowanie teorii spiskowych czy odwoływanie się do resentymentów społecznych stanowią dopełnienie a nie konstrukcję pojęcia populizmu (Moroska, 2009, s. 135).
5 Margaret Canovan dowodzi, że rdzeń ideologii populizmu tworzą powiązane ze sobą pojęcia: „lud jako zbiorowość obdarzona wspólną wolą”, „demokracja”, „suwerenność ludu” oraz „zasada większości” (Canovan, 2007, s. 68-69).
określane mianem populistycznych charakteryzujeduża heterogeniczność
ideologicz-no-programowa dostrzegalnazarówno wśród ugrupowań zaliczanych do prawicowe go, jak ilewicowegowariantu.
Cas Muddeza elementcentralny w populizmiewskazał zaakcentowaną dychoto mię podziału na: „nieskażonylud” demos, czyli „zwykłych ludzi” oraz„zepsute elity”,
podkreślając równocześnie, żeobie te kategorie „lud”i „elity”funkcjonują jako kon strukcje moralne isą odzwierciedleniem manichejskiej, czarno-białejwizji świata, co oznacza że ichrozróżnienie izdefiniowaniekształtowane j estprzez populistów w zależ
ności odsytuacjii potrzeb(Mudde, 2007, s. 295). „Lud”jest, jak zauważa Jerzy Szacki,
w ustach populistów antonimem słowa „elity”, przez co staje siępojęciemwieloznacz
nym (Szacki, 2007, s. 10). Populizm sprowadzając lud do jednorodnej masy, konstruuje
poprzez ekskluzję homogeniczną tożsamość wspólnoty, którą następnie odgradza od rządzącej elity, poprzezwprowadzenie podziału na „my” i „oni”. Ludzostajetakże
odróżnionyodinnychosób, procesów oraz instytucji,których przynależność jest kwe stionowana bo mogłabyzagrozić dobru wspólnoty (Meny, Surel,2007, s. 41). Rdze niem populizmu jest zatem żądanie, aby „zwykłych ludzi” wynieść ponad rządzących polityków, którzy postrzegani sąjako„obcy” (Pelinka, 2010,s. 18). Aroganckie i sko rumpowane elity polityczne przedstawiane sąjako ci, którzy zdradzili i wyzyskują „lud”,kierując się tylko swoim partykularnym interesem,stąd należywykluczyćelity oraz zlikwidować istniejące układy, a władze oddać w ręce prawegoludu.Ten antyelitar- ny apel ma mobilizować milczących obywateliprzeciwko starym partiom politycznym, politykom, urzędnikomjak równieżintelektualistom, międzynarodowym instytucjom, zagranicznyminwestoromoraz mediom. Elity wedługpopulistów, jak podsumowuje Jerzy Szacki, towszyscy, którzy mającoś, czego lud nie ma (władzę,majątek,wy kształcenie, wpływy) i działająna jego szkodę, stądlikwidacja układu umożliwiłaby zbawienną odmianę losu wszystkich pokrzywdzonych (Szacki, 2007, s. 24-25). Ele
mentem ściśle powiązanym z nieufnością wobec elit jest szerzonaprzez populistów wiara w teorie spiskowe, których sednem jest przekonanie, że władza manipuluje i oszukuje lud (Willes, 2010, s. 27).
Populiści dokonując ekstemalizacji zła, dopatrują się na zewnątrz zagrożenia dla homogenicznego, stawianegona piedestale „ludu”. Prawicowi populiści, kierując się
kwestiami etnicznymi ikulturowyminawołują do „wykluczenia”, czyli zamknięcia
granicdla imigrantów z innych państw, a tymsamym ochrony elitarnego klubu, jakim sąobywatele danego narodu. Luddefiniowanyjestzatemjako ethos a imigranci przed
stawianisąjakoobcy, stanowiący zagrożeniedla bezpieczeństwapaństwa,kultury na rodowej, stylu życiai tożsamości (Krawczyk, 2010, s. 69).Ci, którym zagwarantowano specjalne prawa: imigranci, mniejszości narodowe,ludzie żyjący z zasiłków atakowani
są, jak dowodzi Canovan, gdyż są beneficjentamidanego układuoraz klientelą elit,
któreokradają„zwykłych ludzi” (Canovan, 2007, s. 67). Prawicowi populiści sięgają po rasistowskie argumenty, uzasadniające ich wizjęświata, astosowanaksenofobiczna
retoryka często przechodzi w synonimnacjonalizmu(Wysocka, 2009, s. 64). Mudde
nazywapartieprawicowego populizmu kombinacjąnatywizmu (będącego mieszanką
ksenofobii inacjonalizmu) autorytaryzmu orazpopulizmu (Mudde, 2008, s. 17).
Lewicowi populiści,na co zwraca uwagę Aleksandra Moroska,pozostająnatomiast wierni egalitarnym ideałom (Moroska, 2009, s. 133). Niemniej i oni chcą wydzielenia
tych, którzy pozostają w antagonistycznym stosunkudo monolitycznego „ludu” czyli grup (kapitaliści), procesów (globalizacja, amerykanizacja) oraz instytucji (międzyna rodowe koncerny). Elementem umożliwiającym rozróżnienie lewicowego i prawico
wego populizmujest zatem odmiennie położony nacisk na kwestie ekonomiczne
i społeczną równość (lewicowipopuliści) oraz na oparte na idei nacjonalizmu kwestie
związane ztożsamością kulturową (prawicowi populiści) (Moroska, 2009, s. 134). Co
razbardziej zacierają się jednak między partiami populistycznymi klasyczne podziały
politycznena lewicę i prawicę, których wspólnym postulatempozostaje utrzymanie protekcjonizmupaństwa, krytyka ekonomicznej globalizacjioraz pragnienie zlikwido waniadyktatu banków i zagranicznych koncernów.
Wykorzystywany negatywizm ma uczynić z populistówtych, którzy głoszą prawdę
oraz chcąchronić lud przedzagrożeniami. Przeciwieństwem populizmu jest elitaryzm
orazpluralizm (Mudde, 2010, s. 341). Elitaryzm zakłada bowiem, że polityka powinna
być realizowana przez moralne elity, a nie prymitywny lud. Natomiast głównym
założeniem pluralizmu jest uznanie, że społeczeństwo jestróżnorodnym zbiorem grup i poszczególnych osób o odmiennych poglądach i pragnieniach,co stanowi zaprzecze
nie tezy oistnieniu monolitycznego „ludu”, na którejpopuliści
opierająkolektywnąpo-litykę tożsamościową.
Cechą składająca się na „cienkirdzeń ideologiczny” populizmujest krytyka demo
kracjiliberalnej,gdyżta zakłada, że władza przedstawicielska pochodząc od ludu, jest wielorako ograniczona w realizacji dobra wspólnego, bowiem respektuje istnienie
mniejszościoraz równoważy sprzeczne interesy istniejące w pluralistycznym społe
czeństwie.Populiści domagają sięwiększejinkluzywnościprocesupolitycznego, chcą widocznego uczestnictwa ludu wsprawowaniu władzy,dlatego nawołują obywatelido
bezpośredniego wyrażania swojej woli poprzez referenda i plebiscyty.Istniejąca forma
konsensualnego rządzenia i podejmowaniadecyzjiwdemokracjiprzedstawicielskiej krytykowana jest jako nieprzejrzysta i zagmatwana dla „zwykłego obywatela”, Populiści
bazują nawspółczesnym paradoksie demokracji, który polega natym, żeprzybliżanie
polityki ludziom, tak abystała się zrozumiała przy jednoczesnym upodmiotowieniu prowadzi do nieprzejrzystościsystemu politycznego (Canovan, 2007, s. 61). Jednak jak przekonują Yves Mény i Yves Surel,partiepopulistyczne wswoim apelunie tyle
odrzucają demokrację, co kontestują jej zdegenerowane formy organizacyjne (Meny,
Surel,2007, s. 36-41). Populiścinie godzą się na sprzeczność występującą w demokra cji przedstawicielskiej międzywładzą ludu (ideologia) awładzą elitwybranychprzez
lud (praktyka), która pogłębia poczucie brakuwpływu obywateli na podejmowane de cyzje. Chcązdecydowanego ograniczeniazasadyreprezentacji (Meny, Surel, 2007,
s. 48).Populistyczne partie żądając, aby politykabyła kontrolowanaprzez lud, mobili zująwyborców, dowysłania jasnego komunikatu dlarządzących, iż utracili zaufanie obywateli, a tym samymlegitymację do dalszego sprawowania władzy.Populiścichoć mają krytyczny stosunek do demokracji przedstawicielskiej akceptują zasady obo wiązujące w demokratycznych systemach politycznychi poruszają sięwich obszarze. Argument ten stanowi dla Mudde dowód, iżpopulizm choć jest rodzajem politycznego radykalizmu znacząco różni się od antysystemowego ekstremizmu, który całkowicie neguje demokrację, dążąc do jej obalenia (Mudde, 2008,s. 13). Michał Syskaprzyta cza ponadto rozróżnienie radykalnej i ekstremalnej lewicy, jakie zaproponował Lukę
March (Syska, 2013, s. 107). Radykalnalewica, w oboziektórej obok zreformowanych partii komunistycznych, demokratyczno-socjalistycznych obecnesątakże populistyczne
partie socjalistyczne, dopuszcza udział w rządzeniu i współpracę z innymi partiami po
litycznymi, a krytykując neoliberalny modelglobalizacjisprzeciwia się prywatyzacji
i marketyzacji.Lewica ekstremalnaodrzuca natomiastdemokrację ikapitalizm, a swo
je cele chce osiągnąćpozaparlamentarnąwalką, nieidąc nażadne kompromisy. Coraz częściej nietylko postulaty ochrony interesów „ludu”przed krytykowanymi elitami politycznymi,ale i sprzeciwwobec integracji europejskiej i demokracji liberal
nej,utożsamianej z UniąEuropejską, postrzegane sąjako symptomywspółczesnego populizmuw Europie6. Zarówno lewicowe,j ak iprawicowepartie uznawaneza popu
listyczne w państwach członkowskich formułują swój protest wobec mechanizmów
ireguł funkcjonujących w UE, dostrzegając zależność między procesami europeizacji a realizowanąnaszczeblu krajowym polityką publiczną.Unia Europejska utożsamiana jest ztrans-i postnarodową organizacją, brukselską biurokracjąoraz demokracją deli-beralną, odrzucaną przez populistów jako wyraz dominacji interesu elit politycznych
nad dobrem „ludu”. Wielopoziomowe zarządzanie, angażującew konsensualny i zde centralizowany proces podejmowania decyzji w UE ponadnarodowychi międzyrządo
wychaktorów, grupy interesów,regiony oraz parlamentynarodowe, postrzegane jest przezpopulistów jako dowód na rozmycie odpowiedzialności elit politycznych oraz nieczytelnerozproszenie władzy. Populizmo tyle jest niebezpieczny dla samej Unii, że
podważajej sens oraz głównezasady,na jakich sięona opiera. Postulat prawicowych populistów, aby Unia stała się Europą narodów towyraz protestu wobec krajowych ieuropejskich elit, akceptujących prawa mniejszościetnicznych i religijnych i innych w zjednoczonejEuropie(Wysocka, 2009, s. 65). Sprzeciwpopulistówwobec integracji europejskiej, to także zdaniem Paula Taggartaobrona„rdzennej krainy- matecznika”,
tworzącego etniczną i kulturową homogenicznącałośćprzedzagrożeniamitakimi jak imigranci,globalizacja, ingerencjai kontrola ze stronyunijnych biurokratów (Taggart,
2007, s. 113).
6 Anna Pacześniak zwraca uwagę, że populizm nie jest równoznaczny z eurosceptycyzmem czy eurokrytycyzmem, są to raczej pojęcia ze sobą sprzężone. Co więcej populistyczny dyskurs obecny jest także wśród zwolenników integracji europejskiej (Pacześniak, 2010, s. 153).
Prawicowi populiści swój eurosceptyczny apeluzasadniająkoniecznościąochrony „ofiarmodernizacji”, prostych ludzi, dla których zniesieniebarier ekonomicznych,po
litycznych,społecznych i kulturalnych w ramachprocesów globalizacji oraz integracji
europejskiej oznacza niekorzystnezmianyniosące zagrożeniedla socjalnego państwa
dobrobytu(Pelinka, 2010, s. 23). Populizm w swoim prawicowym jak i lewicowym
wariancie krytykuje przede wszystkimniedostateczną demokratyzację UE,brak trans- parentności działań instytucji unijnych, nadmiernąbiurokratyzację oraz niskąefektyw
ność. Zarówno prawicowe, jak i lewicowe partie populistyczne oczekująod UE ielit
politycznychzdecydowanych działań w obliczu kryzysugospodarczego strefy euro,
kontestując podejmowane dotychczasśrodki.Skrajnie różnajest jednakpodejmowana przez lewicowe i prawicowe ugrupowaniaocena przyczyn kryzysu gospodarczego orazpostulowanych rozwiązań.
Unia Europejska-wprogramach FPÖi Die Linke oraz w kampanii wyborczej ugrupowańdo PE w 2014 roku
Źródła niechętnego stosunku partii politycznych do integracji europejskiej mogą być różne. Anna Pacześniak, za Christophern Bouillaud, wskazuje pięć głównych
powodów eurosceptycyzmu: 1) prawicowy nacjonalizm, 2) silną identyfikację reli gijną, 3) skrajnąlewicowość, 4) eurokrytycyzm oraz 5) neoliberalizm ekonomiczny ispołeczny(Pacześniak, 2010, s. 149). Przy analizie programów politycznychugrupo
wań populistycznych, należy pamiętać, że charakteryzuje je eklektyzmideologiczny
orazoportunizm(Meny, Surel,2007, s. 49). Zmiany wstosunkudanej partii dointegra cji europejskiej mogąbyćkonsekwencją zarówno nastawienia lidera partii, jak idojścia
ugrupowaniadowładzy, co wymusza większąkompromisowość. Cechąprowadzo
nych natomiast kampanii wyborczych do PE jest większekoncentrowanie się na te
matach krajowych niż wyzwaniach europejskich, choć analizowane ugrupowania populistyczne starają się wykazaćwzajemne zależności między UE a sytuacjąw kraju, kontestujączarówno politykęwłasnegorządu, jaki unijnych instytucji.
Pierre-Andre Taguieff dostrzegł w działaniach i programieWolnościowej Partii Au
striitypowe cechy populistycznego prawicowego dyskursu politycznego takie jak: an- tyintelektualizm, hiperpersonalizacja ruchu przez postać charyzmatycznegolidera oraz obrona wartości ekonomicznego liberalizmu(Taguieff, 2010, s. 171). Wzrost znacze
nia ugrupowania od 1986 roku powiązany jest, jak przekonuje Wolfgang C. Müller, z wykorzystaniem przez FPÖstrategiipopulistycznej skupiającej siępoziomych, a nie
pionowych podziałach socjopolitycznych, a także dzięki szybkiej reakcji na nowe obiektywneproblemy(Müller, 2007, s.239-240). Lansowanietakich kwestii jak: kry tyka członkostwa Austrii w UE, integracjieuropejskiej, protestwobec nadużyć klasy politycznej, kontrola napływu obcokrajowców, walka z przestępczością i korupcją oraz marnotrawieniempublicznych pieniędzy, reformywpolitycesocjalnej i podatkowejna nowo wykreowały FPÖ, zapewniającjejzwycięstwo pod konieclat 90-tych orazudział
w rządach (Müller, 2007, s. 231-239). Po odejściu J. Haidera zpartii orazkolejnym rozpadziepartii w 2005roku FPÖ powoli traciłana znaczeniu. Nowy lider
Wolnościow-ców Heinz Christian Strache wydobył ugrupowanie z marazmu, za jego sprawą partia
stopniowo umacniała swojąpozycję na scenie krajowej i europejskiej, radykalizując
równocześnie poglądy7.
7 Dowodem na radykalizację FPO był jej program wyborczy pod hasłem „Zachód w rękach chrześcijan” z kampanii do PE w 2009 roku, który spotkał się z ostrą krytyką innych sił politycznych w samej Austrii i w Unii Europejskiej. Martin Schulz, ówczesny niemiecki eurodeputowany z Grupy Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim nazwał lidera FPO - H. Ch. Strache „nazistą”, gdy ten trzymając podczas jednego z wieców partyjnych w Wiedniu de monstracyjnie drewniany krzyż domagał się wolnej od muzułmanów Europy (Strache, 2013).
Podczas 31. federalnego zjazdu partyjnego w grudniu 2013 roku w Grazu FPÖ wskazała pięć kluczowych punktów swojego programu europejskiego,wokółktórych oparła późniejszą kampanię w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014 roku (Leitantrag: Für, 2013): 1)sprzeciw wobec dalszej centralizacji UE wraz zpostulatem powrotu kompetencji do parlamentunarodowego orazobywateli; 2) sprzeciwwobec
islamizacji Europy oraz napływu azylantów do Austrii; 3) postulat restrukturyzacji
strefy euro,tak aby wykluczone z niej zostałysłabe i zadłużone gospodarki; 4) ochrona
austriackiego rynkupracy oraz systemu socjalnego;5) ochrona tradycyjnej rodziny.
Wolnościowa Partia Austrii opowiada sięza utrzymaniem narodowej suwerenności izdecydowanie sprzeciwia się procesom centralizacji, prowadzącym dopowstania eu ropejskiego państwazwiązkowego na kształtStanów Zjednoczonych Ameryki.Popie ra natomiast koncepcję powstania konfederacji suwerennych europejskich państw narodowych zsilną demokratyczną legitymizacją. Władza powinna wrócić do ludu, którypoprzez formy demokracji bezpośredniej powinien decydować oprzyszłości
procesu integracji. Partia krytykuje kontrolę UE i wszechobecny nadzór unijnych urzędników. Równocześnie zapowiadawalkę zkorupcją oraz domaga się większej przejrzystości działania polityków i surowychkar za wszystkie nadużycia. Chce ogra
niczonego dostępulobbystów i grup interesu do PE.
FPÓ chce utrzymania kulturalnej tożsamości europejskich narodów, opartej na
chrześcijaństwie. Z tego względu protestuje przeciwko masowej migracji do UE i do
Austrii oraz akcesjiTurcjido struktur UE. Odrzuca ideę wielokulturowego społeczeń
stwa, głoszącgroźbęislamizacji Zachodu.
Partia krytykuje podejmowane przez elity krajowe i europejskiedziałania narzecz pomocy zadłużonym państwom południowejEuropy. Głównym zarzutem jest to,że od
bywa się ona kosztemaustriackich podatników, którzy płacą za błędyi źle prowadzoną
polityką gospodarczą innych. FPO zdecydowanie sprzeciwia się udziałowi Austrii w europejskim mechanizmie stabilizacyjnym,jak i w pakcie fiskalnym, podważając
prawomocnośćrealizacji obu instrumentów, które obowiązują bez zgodyobywateli
wyrażonejw referendum. Opowiada się za utrzymaniemnarodowych gospodarek, wy stępując przeciwkodyktatowi wielonarodowychkoncernów i banków. Chcerestruktu ryzacjistrefyeuro oraz umożliwienia państwom członkowskim prowadzeniawłasnej walutowej oraz gospodarczej polityki. Postuluje powrót do walut narodowych lub utrzymania strefywspólnejwaluty,ale w oparciu o związekpodobnie silnych gospodarek narodowych.FPO chceutrzymania austriackiegosystemupomocy socjalnej, dla którego
zagrożenie stanowi globalizacja, dumpingpłacoraz dyktat międzynarodowych rynków finansowych. Partiabroniąc tradycyjnej rodziny, opowiada sięprzeciwko polityce gen- der,dekadencji, hedonizmowi panuj ącemu wUE.FPO opowiada sięzarealizacj ąpolity ki prorodzinnej, która odwróci negatywny trend demograficzny w Europie.
Wolnościowa Partia Austrii zapowiedziała,żew swojej polityce europejskiej reali zowanej tak na płaszczyźnie krajowej,jaki europejskiej będziekoncentrować sięm.in. na postulatach:powrotu kompetencjilegislacyjnych na poziom parlamentów narodo
wych,większej kontroli przestrzeganiazasady subsydiamości,zmniejszenia budżetu
UEza sprawąrenacjonalizacji WPR oraz znaczącejredukcji funduszy strukturalnych; utrzymani a tylko jednej siedziby PE (wStrassburgu); wstrzymanie dalszegorozszerze
nia UE;promocji europejskiej kulturyprzewodniej; wprowadzenia zmian wpolityce migracyjnej UE, ochrony przed islamizacją, powstrzymania napływu uchodźców (z Afryki i Azji)do UE/do Austrii; walkiz bezrobociem wśródrodzimych obywateli poprzez ograniczenieswobód jednolitego rynku, powstrzymania dumpinguplac, walki ze zorganizowaną przestępczością utożsamianą głównie z zagranicznymi mafiami. Równocześnie FPO zastrzegła,że wystąpienie Austriize strefy euro, jaki z samej Unii
Europejskiej nie stanowi dla niej tabu i jeśliUEstanie się państwem centralnym naru szającym zasady subsydiamościi demokracji, to Austriapowrócido waluty narodowej
inie pozostanie w UE.
Główny slogan wyborczyWolnościowców w kampaniidoPE w 2014 roku brzmiał
„Austria zmienia swój sposób myślenia - za wieleUE jest głupotą” (niem. Österreich denktum,zu vielEUist dumm). Na plakatach i emitowanych w mediach spotach wy
borczychFPÖpojawiałysię hasła: „Austria wpierwszejkolejności!”, „Lepiej dla Au strii, lepiejdla Europy”,„Najpierw Austriacy potemEuropejczycy- zawolnąEuropę”, „Wolność zamiast przymusu UE” czy też„Turcja, nie znami”. Partia nakłaniała do ogłoszenia referendum ogólnonarodowego w sprawie pozostania Austrii w europej
skim mechanizmie stabilizacyjnymoraz pakcie fiskalnym. Żąda zawieszenia strefy Schengen, celem ograniczenia przestępczości,napływu imigrantów, jak i ochronyrodzi
mego rynku pracy przed obcokrajowcamizinnych państw UE. Na partyjnym zjeździe
w grudniu 2013 roku Heinz Christian Strache wybrany kolejny raz na przewod
niczącego ugrupowania, większością ponad96proc, głosów,apelował, aby wyborydo PE stały sięokazją do ukarania czerwono-czarnej koalicji SPÖ-ÖVP(niem.Denkzettel fürEU& Rot-Schwarz)(Strache,2013).
Partia Lewicy skoncentrowała się w swoim programie europejskim pt. „Europa może być inna: społeczna,pokojowa, demokratyczna” (niem. Europa geht anders. So zial, friedlich, demokratisch), który zostałuchwalonyna zjeździepartyjnym15 lutego 2014 rokuw Hamburgu (Leitantrag zum, 2014) na kwestiach społecznychi ekono
micznych.Partia krytykujekrajowe, jaki europejskie elity polityczne za brak efektyw
nej walkizkryzysem gospodarczymoraz bezrobociem.Twardo sprzeciwia siępolityce oszczędności, która jedynie zaostrza sytuację społecznąw Europie, a prowadząc do ob
niżenia płac,emerytur oraz zasiłków uderza w zwykłych obywateli i wnajuboższych. Dostrzegając pogłębiający sięrozdźwiękmiędzy bogatymi a biednymi wNiemczech
oraz wEuropie Die Linke domaga się zakończeniadyktatubanków i wielkich koncer
nóworaz przekonuje„Ktochce Europy musi zabrać bogatym”. Unianie możedłużej zez walaćna ucieczkę podatników wramach istniejących w Europie rajówpodatkowych.
Partia deklarowała skonsolidowanąwspółpracę na forumPE z innymi ugrupowa niami radykalnej lewicy ukierunkowaną na wspólną walkę o nową UE, w której za
gwarantowane będąwysokie standardy społeczne. Główne postulaty Partii Lewicy zawartewjej programie europejskim towalka z biedą, likwidacja rajów podatkowych w UE, wprowadzenie płacy minimalnejw całej Europie(ustalanej na minimalnym po
ziomie60% średnich zarobków w danympaństwie), likwidacjaumów o dzieło i pracę tymczasową, sprzeciw wobec podnoszenia wieku emerytalnego, a przede wszystkim obniżaniaświadczeń emerytalnychwodpowiedzi na kryzys gospodarczy8.
8 Postuluje, aby minimalna emerytura ustalana była na poziomie 60% średnich zarobków w da nym kraju UE.
Krytykującinstytucje unijne i realizowanąantykryzysową politykę, Lewicapostu luje, aby ich działania były kontrolowane przez parlamenty narodoweoraz obywateli.
Unia Europejska,jak przekonujePartia Lewicy, koncentruje się na mało znaczących
drobiazgowychregulacjach,a nie nadzoruje bankówani spekulantów, co prowadzi do kryzysu,któregokoszty ponoszą zwykli ludzie.
Kontestującdotychczas podejmowane działania przez elitypolitycznewodpowie
dzi na kryzys gospodarczy Lewicadomaga się wprowadzenia kontroli nad sektorem bankowym. Zdecydowanie odrzuca dotychczasową formę pomocy dla zadłużonych państw strefy euro, która oznacza przejęcie aż 90 proc, transferowanych środków przez rynekfinansowy(banki), a nie przez społeczeństwa. Kierując się solidarnością euro pejską chce pomocy dla ludzi a niedla sektora finansowego, przekonując, żerealizo wana przez establishment polityka antykryzysowa niszczy w Europie demokrację
i państwo socjalne. Chce ukrócenia działanialobby gospodarczego i jego oddziaływania na instytucjeunijne przede wszystkim zaś na Komisję Europejską. Zadaniem banków europejskich, zdaniem Lewicy,powinno być przede wszystkim wspieranie inwestycji
gospodarczych orazdbanie o środkifinansoweklientów,anieinwestycjewceluzwięk szenia zysku samychbanków.Partiachce wprowadzenia odpowiedzialności klientów banków zanieefektywnąpolitykęinstytucji finansowych oraz zwolnienie z tego obo
wiązku budżetów państwowych. Chce uwolnienia budżetównarodowychod dyktatury
rynków finansowych, odrzucaustalenia paktu fiskalnego. Przekonuje, że banki powin ny być bardziejkontrolowane, podatki ściąganeod bogaczy, a wydatki państwczłon
kowskich na armię i zbrojenie wstrzymane.
Unia,j ak przekonuje w swoimprogramie europej skim PartiaLewicy, nie może zos tać zredukowana dokonkurencyjnego obszaru gospodarczego. Priorytetem dlaUEnie powinno być osiągnięcie większej konkurencyjności gospodarczej względemUSA czy
też państwazjatyckich, alelikwidacjawewnętrznychdysproporcjimiędzy europejski mi regionamioraz redukcja biedy. Niechce powrotu do myśleniaw kategoriach państw
narodowych, dostrzegakonieczność działaniawramachzjednoczonej Europynarzecz
utworzenia nowej bardziej społecznej,demokratycznej, ekologicznej i pokojowej Unii Europejskiej. Odrzuca traktat z Lizbony.
Partia Lewicy chcedemokratyzacjiUE poprzez częstsze stosowanieinstrumentów demokracjibezpośredniejw UE(referendaoraz europejskiejinicjatywy obywatelskiej), a także za sprawą wzmocnienia roli PE wobec KE i Rady, oraz większego zaangażowa
nia parlamentów narodowych i regionalnyw unijnyprocesdecyzyjny.Postulującdemo kratyczną i transparentnie działającą Europęwytyka niskie standardy demokratyczne UE,dodatkowoosłabione przez kryzysgospodarczy. Domagasię, aby wszelkie trakta
tybyły przyjmowanew referendach, dając możliwośćwypowiedzenia się obywatelom UE w sprawach dotyczącychkształtu zjednoczonej Europy.
Lewica opowiada się za humanitarnąpolityką imigracyjną UE, za większą pomocą
dla azylantów. Podkreśla, że żaden człowiekniej est nielegalny, a Europa nie może stać
się twierdzą, zamurami której giną ludzie. Domaga sięrozwiązaniatakich agencji unij
nychjak Frontex i Eurosurm. Chcezagwarantowania w całej Unii prawa do azylu, zniesieniawiz do UE oraz poszanowania swobody podróżowaniai przemieszczaniasię wUE. Deklaruje przeciwstawienie się skrajnie prawicowym, neofaszystowskim ugru powaniomoraz promowanemu przez nie rasizmowi, islamofobii, antysemityzmowi iksenofobii. Popiera dalszerozszerzenia UE, sprzeciwiającsię wysuwaniu kolejnych warunkówwobec państw kandydackich. Krytykuje zmniejszony nalata 2014-2020
budżetUE oraz wprowadzone oszczędności wpolityce spójności, domagającsię utrzy mania dalszegowsparciadla uboższych regionów oraz likwidacji rabatów i wszelkich ulg dla bogatych państw członkowskich.
Zarówno na europejskiej, jaki narodowej płaszczyźnieLewicazapowiada walkę w imiężądań socjalnych oraz o prawa demokratyczne. Przekonuje: „Tam prowadzimy walkę, gdzie onasię toczy, gdziepoddawane są w wątpliwość zasady demokracjii pań stwa socjalnego” (Leitantrag zum, 2014, s. 35), odobre życie wszystkichw Europie. Hasła, zktórymi występowała Partia Lewicy w wyborach do PEw maju 2014r. to:
„wybierz Lewicę - dla socjalnej Europy” na plakatach wyborczych pojawiały się
także postulaty: zagwarantowania wyższych płac i emerytur, zaprzestania dalszego
wspierania banków zbudżetupieniędzmi podatników, wprowadzenia zakazu eksportu
broni orazdemokratyzacjiUE poprzezreferenda.
Tabela 1
Główne punkty programu europejskiego FPÓ i Partii Lewicy FPÓ Die Linke
1 2 3
Wady i słabości UE Deficyt demokracji, centralizm prowadzący do powstania państwa związkowego, roz rost biurokracji, korupcja.
Deficyt demokracji, dyktat banków i kon cernów (silne lobby gospodarcze), brak transparentności działań.
Wizja zjednoczonej Europy
Europa narodów i ojczyzn - konfederacja suwerennych państw.
Europa federalna, ale bardziej socjalna, de mokratyczna, ekologiczna i pokojowa. Stosunek do pogłę
bienia integracji eu ropejskiej
Odrzucenie Traktatu z Lizbony.
Pierwszeństwo prawa krajowego nad wspól notowym, utrzymane prawo narodów do sa mostanowienia.
Odrzucenie traktatu z Lizbony.
Za pogłębieniem integracji europejskiej, odej ście od myślenia w kategoriach państwa narodowego. Zjednoczona Europa ma być bardziej demokratyczna i zorientowana na kwestie społeczne.
Stosunek do rozsze rzenia UE
Sprzeciw wobec dalszego rozszerzania UE, odrzucenie członkostwa Turcji w UE (wy jątek akcesja Bałkanów Zachodnich).
Poparcie dla rozszerzenia UE.
Walka z kryzysem gospodarczy m/ocena podjętych działań
Odrzucenie EMS i paktu fiskalnego - bu dżety narodowe wolne od kontroli KE. Re organizacja strefy euro - wystąpienie słabszych gospodarek.
Sprzeciw wobec europejskiego mechaniz mu stabilizacyjnego oraz paktu fiskalnego. Krytyka podjętych działań w walce z kryzy sem, podważanie zasady solidarności euro pejskiej -pieniądze austriackich podatników nie powinny być przesyłane do zadłużo nych państw.
Odrzucenie EMS i paktu fiskalnego - bu dżety narodowe wolne od kontroli KE. Nadzór nad bankami - większa ich odpo wiedzialność za podejmowane działania, li kwidacja rajów podatkowych.
Udzielana pomoc powinna trafiać do społe czeństw państw zadłużonych a nie do odpo wiedzialnych za kryzys banków.
Sprzeciw wobec polityki oszczędności.
Walka z deficytem demokracji
Powrót kompetencji do parlamentów narodo wych, większy udział obywateli w podejmo waniu decyzji (częste stosowania referendum ogólnonarodowego).
Większy udział parlamentów narodowych i PE w systemie decyzyjnym, więcej form demokracji bezpośredniej.
Problemy społeczne (bezrobocie, imigran ci)
Wystąpienie ze strefy Schengen - uszczel nienie granic, ochrona rodzimych pracow ników przed dumpingiem płac i napływem tańszych pracowników z innych państw UE. Powstrzymanie islamizacji Europy. Re strykcyjna polityka imigracyjna, wstrzyma nie napływu azylantów do Austrii. Idea przewodniej kultury zachodniej.
Likwidacja rajów podatkowych, reformy w polityce społecznej, koniec z ochronąbo- gaczy. Wprowadzenie płacy i emerytury mini malnej, walka z biedą, ochrona najuboższych. Humanitarna polityka azylowa realizowana przez UE z większym zaangażowaniem. Walka z rasizmem, islamofobią. Idea wielo kulturowego społeczeństwa.
Źródło: Opracowanie własne.
1 2 3
Priorytety polityki eu- ropejskiej
Ochrona interesów obywateli Austrii. Ochrona interesów „zwykłych ludzi”.
Wolnościowa PartiaAustrii,jakwynikazprzeprowadzonej analizy programu euro
pejskiego(zob. tabela 1) wpisujesię w eurosceptycyzm prawicowo-nacjonalistyczny, wynikający głównie z antyimigracyjnejpostawy oraz odrzucenia federalnej wizji zjed
noczenia Europy. Partia Lewicy źródło swojej krytycznej postawy czerpie zarówno
z podważenia przyjętegomodelu gospodarczo-społecznego, jak i braku efektywności i transparentności działaniainstytucji unijnych. Oba ugrupowania kontestują dotych czasowy modelintegracjiEuropejskiej, odrzucają traktat z Lizbony, wskazując nanis
kie standardy demokratyczne oraz brak akceptacji społecznej dla wprowadzonych reform.Podważają także realizowane przez krajoweieuropejskieelitydziałania anty-kryzysowe. FPO argumentowała, że są one wymierzone w interesyaustriackich po
datników, a dla Partii Lewicy prowadzona polityka oszczędnościstanowidowódna dominację banków ioddaleniesięUnii od„zwykłych ludzi”. W programachobu partii znalazłasię deklaracja współpracy z innymi partiami politycznymi na forum PE, moc
niej została ona jednak akcentowana przez PartięLewicy.
Wolnościowa Partia Austrii i PartiaLewicy wwyborach doParlamentuEuropejskiego
Począwszy od 1994 roku partia PDS startowała wwyborachdo Parlamentu Euro
pejskiego (zob. tabela 2). Początkowo bezskutecznie próbowała przekroczyć 5%
klauzulęzaporową,obowiązującąw trakcie europejskichwyborów w Niemczech, po
konując ją dopiero w 1999 roku wraz z wynikiem 5,8 proc, poparcia w skali kraju. Wkolejnychwyborachreprezentacja PDS, a od2009 Partii Lewicynieznaczniezwięk szyła się z 6do 8 eurodeputowanych. W wyniku ostatniej europejskiejelekcji wmaju 2014roku ugrupowanie uzyskałoniemalże identyczne poparcie jakpięćlat wcześniej (7,4 proc), alewprowadziłodo PE już ojeden mandatmniejszą, bo 7-osobową repre
zentację9.
Wyniki wyborów do Parlamentu Europejskiego dla PDS/Partii Lewicy
Tabela 2
Wybory do PE Poparcie % Zdobyte mandaty do PE (liczba niemieckich miejsc w PE)
1 2 3
1994 4,7
-1999 5,8 6 (z 99)
9 Eurodeputowani Partii Lewicy w PE VIII kadencji (2014-2019) to: Fabio de Mast, Cornelia Ernst, Thomas Händel, Sabine Lösing, Martina Michels, Helmut Scholz, Gabriele Zimmer.
Źródło: http://www.wahlrecht.de/ergebnisse/europa.htm, 4.07.2015.
1 2 3
2004 6,1 7 (z 99)
2009 7,5 8 (z 99)
2014 7,4 7 (z 96)
Począwszy od pierwszych wyborów do Parlamentu Europejskiego, w których uczestniczyła Austria w 1996 roku, FPÓ zdobywałapoparcie, gwarantującejej wysła
niedoBrukseli swoich posłów. Sukcesten powtórzyła w wyborach do PEz 1999roku,
gdy osiągając poparcie 23,4 proc,zdobyła 5 mandatów. Jednakże jużpo dwóchlatach
koalicji zchadekami(wramachtzw. I rząduSchussela 2000-2003) Wolnościowa Par tia Austrii odnotowałazdecydowany spadek liczbyoddanychna niągłosóww europej
-skiej elekcji. W wyborach z 2004 rokudo PE VI kadencji udało sięjej utrzymać tylko 1 mandat, a wynik 6,3 proc, był najniższy w historii ugrupowania (zob. tabela 3).
W ciągu ostatniej dekady partiiudało się jednak wyrównać straty. WwyborachdoPE
z 2014 roku FPÓ zdobyła 19,7 proc, poparcia i 4 mandaty10. Przedwyborcze sondaże wskazywały, żepartia FPÓ podprzewodnictwem HeinzaChristiana Strachemożeliczyć nawet na 27 proc, oddanych głosów,stąd mimopoparcia większego o 7,8 pkt procento
wych,w porównaniu z rokiem 2009, Wolnościowcy musielikryć swojerozczarowanie uzyskanym wynikiem. Niewątpliwą satysfakcją dla FPÓ był jednak słaby wynik pra
wico wo-populistycznego BZÓ, które zdobywajączaledwie0,5 proc, głosównie wpro wadziło żadnego swojego politykado PE.
10 Eurodeputowani Wolnościowej Partii Austrii w PE VIII kadencji (2014-2019) to: Barbara Kappel, Georg Mayer, Franz Obermayr, Harald Yilimsky.
Poparcie dla Austriackiej Partii Wolnościowej w wyborach do PE oraz zdobyte mandaty
Tabela 3
Wybory do PE Poparcie % Zdobyte mandaty do PE (liczba niemieckich miejsc w PE)
1996 27,5 6 (z 21)
1999 23,4 5 (z 21)
2004 6,3 1 (z 18)
2009 12,7 2 (z 19)
2014 19,7 4 (z 18)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.bmi.gv.at/cms/BMI_wahlen/europawahl/start.aspx,
2.02.2015.
Wolnościowa Partia Austrii i Partia Lewicyw PEVIII kadencji - ocena pozycji i aktywnościeurodeputowanych obu partii
W kolejnych kadencjach Parlamentu Europejskiego eurodeputowani z FPÓ nie
dziłyby do powstania frakcji politycznej, wybierając status posłów niezrzeszonych
(zob. tabela 4). Odstępstwem była trwająca od stycznia do listopada 2007 roku współpraca FPÔ z innymi ugrupowaniami europejskimi wramachnowoutworzonej
frakcji Tożsamość Tradycja i Suwerenność w Parlamencie Europejskim (ang.Identity, Tradition andSovereignty - ITS). W VIIkadencji PE (w latach2009-2014) eurodepu- towaniz Wolnościowej Partii Austrii nieweszliw skład żadnej z istniejących parla
mentarnych grup politycznych. Niemniej przed ostatnimi wyborami do PE w maju 2014 Christian Strache lider Wolnościowej Partii Austrii zapowiedział gotowość
współpracy z innymi prawicowymi i eurosceptycznymi ugrupowaniami (wtymprzede
wszystkimz francuskim Frontem Narodowym)naforumParlamentu Europejskiego
(Strache, 2013). Brakjednakżewystarczającej liczbypaństwczłonkowskich (7) umoż liwiającejpowołanie odrębnej grupy w PE VIII kadencji spowodował, że eurodeputo- waniz FPÓ przez rok pozostali posłami niezrzeszonymi. Swoistym potwierdzeniem
gotowości do współpracy eurosceptycznej inarodowej prawicy,niechętnejglobalizacji
oraz opowiadającej się za renacjonalizacją wielupolityk(w tym imigracyjneji finan
sów),było powołanie po wyborach do PE w październiku2014 rokunowej europej skiejpartii politycznej Ruchu na rzecz EuropyNarodówi Wolności (ang. Movement for a Europe of Nations andFreedom - MENF),do której dołączyłaWolnościowa Par tia Austrii11. Przewodniczącym ugrupowaniazostał Louis Aliot a skarbnikiem au
striacki eurodeputowany Harald Vilimsky.Wniecałyrok później z dniem 16 czerwca 2015 rokuogłoszono powstanie w Parlamencie Europejskiej nowej grupy politycznej Europy Narodówi Wolności (ang. EuropeofNations and Freedom - ENF), wskład
którejweszli posłowie z Wolnościowej Partii Austrii, a Harald Vilimskyzostałjej wi
ceprzewodniczącym.W momencie utworzeniado frakcjiprzystąpiło 36deputowanych
z 7 państw członkowskich, wywodzących się zprawicowo-populistycznych i euro- sceptycznych ugrupowań12. Nowa europarlamentamagrupa politycznazajmujepod
względem wielkości ósmą pozycjęwśród innych frakcji wPE VIII kadencji.
Obecność partii w grupach politycznych w Parlamencie Europejskim (w latach 1999-2015)
Tabela 4
Kadencja PE FPÓ liczba posłów do PE (przynależność do grupy politycznej w PE)*
PDS (od 2007 Die Linke) (przynależność do grupy politycznej w PE)
1 2 3 1999-2004 (V kadencja) 5 (posłowie niezrzeszeni) 6
Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej
11 Do Ruchu przystąpiły oprócz FPO następujące ugrupowania: francuski Front Narodowy (fr. Front National), włoska Liga Północna (wł. Lega Nordper l ’Indipendenza delta Padania), belgijski Interes Flamandzki (nid. Ylaams Belang), a w maju 2015 roku także czescy konserwatyści z Obywa telskiej Partii Konserwatywnej (czes. Obćanska konzervativni strana), http://www.menleuropa.eu/ national-delegation/m, 10.08. 2015.
12 Do grupy politycznej Europy Narodów i Wolności przystąpiło w momencie jej tworzenia w czerwcu 2015 roku 20 posłów z francuskiego Frontu Narodowego, 5 z włoskiej Ligi Północnej, 4 z Wolnościowej Partii Austrii, 3 z holenderskiej Partii Wolności (nid. Partij voor de Yrijheid), 2 z polskiego Kongresu Nowej Prawicy, 1 z belgijskiego Interesu Flamandzkiego i Brytyjka Janice Atkinson, która została wykluczona z Partii Niepodległości Zjednoczonego Królestwa.
* Posłowie FPÓ zasiadali w PE od 1996 roku. W rok po akcesji Austrii do UE odbyły się w 1996 roku uzu pełniające wybory do PE IV kadencji, Wolnościowa Partia Austrii zdobyła wówczas 6 mandatów (wszyscy euro- deputowani z FPÓ pozostali posłami niezrzeszonymi).
Źródło: Opracowanie własne.
1 2 3
2004-2009 (VI kadencja)
1
Tożsamość Tradycja i Suwerenność (I-XI 2007)
7
Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej 2009-2014 (VII kadencja) 2 (posłowie niezrzeszeni) 8 Zjednoczona Lewica Europejska 2014-2019
(VIII kadencja)
4
Europa Narodów i Wolności (od 16.06.2015)
7
Zjednoczona Lewica Europejska-Nordycka Zielona Lewica
Wszyscy posłowiePartii Lewicyod 1999 roku pozostają członkami Konfederacyjnej
Grupy ZjednoczonejLewicyEuropejskiej-Nordyckiej Zielonej Lewicy (ang. Confede- ral Group of the European UnitedLeft-Nordic Green Left - GUE/NGL), skupiającej
partie socjalistyczne, komunistyczne, ekologiczne i pacyfistyczne. GUE/NGL liczy w PE VIII kadencji 52 członkówi stanowi piątą co do wielkości grupę polityczną13. Siła pozycji niemieckiej reprezentacji we frakcji GUE/NGL wynika zarówno zfaktu, że Partia Lewicy jest obecna w we frakcji od1999 roku oraz że jest równocześnie naj liczniejsza delegacjąposłów wywodzących się z jednego ugrupowania. Die Linkenale
ży również do utworzonej w 2004roku w Rzymie PartiiEuropejskiej Lewicy (ang. Party of theEuropean Left), któragrupuje dwadzieścia siedem partiioraz organizacji socjalistycznychi komunistycznych z 21 państw. Michał Syska zwraca uwagę na fakt,
że silna fragmentaryzacja zarówno europarlamentamej grupy politycznejjak itransna rodowej reprezentacjiradykalnejlewicy utrudnia współpracę między zróżnicowanymi
ugrupowaniami, mimo iż internacjonalizmstanowijedną zich programowych wartości naczelnych (Syska,2013, s. 110).
13 Oprócz niemieckich posłów z Partii Lewicy do Konfederacyjnej Grupy Zjednoczonej Lewicy Europejskiej-Nordyckiej Zielonej Lewicy należą posłowie z Komunistycznej Partii Czech i Moraw (czes. Komunistickd strana Cech a Moravy), z duńskiego Ruchu Ludowego Przeciwko Unii Europej skiej (duń. Folkebevtegelsen mod EU), irlandzkiej Sinn Fein, greckiej koalicji na rzecz radykalnej Le wicy - Syriza (gr. Synaspismós Rizospastikis Aristeras), hiszpańskich partii Podemos, Izquierda Unida, Alternativa galega de esquerda en Europa, EHBILDUoraz z francuskiego Front de Gauche oraz L ’union pour les Outremer, a także Komunistycznej Partii Portugalii (port. Partido Comunista Portugues) Bloco de Esquerda, fińskiego Finlandia Vasemmistoliitto, holenderskiej Partii Socjali stycznej (nid. Socialistische Partij) i Holandia Partij voor de Dieren, a także cypryjskiej Postępowej Partii Ludu Pracującego (gr. Anorthotiko(n) Koma tu Ergazomęnu Lau - AKEL) i pojedynczych posłów niezależnych, http://www.eur.europa.eu/meps/pl/search.html, 10.08.2015.
Wlatach 2009-2012 przewodniczącym frakcji GUE/NGL był Lothar Bisky, który w 2012 roku ustąpił na rzeczGabi Zimmer.Europosłanka ZimmerzLinke została wy brana na funkcj ę przewodniczącej frakcji także po wyborachz 2014 roku w PE VIII ka
dencji. Pełnienie tej funkcji umożliwia uczestnictwo w posiedzeniach Konferencji
Przewodniczących decydującej o tak istotnych aspektach jak organizacja prac PE, ka lendarz prac, porządekdzienny sesji, a ponadtookreśla kompetencjekomisji parlamen
Spośród czterecheurodeputowanych wywodzących się z FPÓ wybranychwmaju 2014 roku tylko HaraldVilimsky, pełni funkcj ę wiceprzewodniczącego grupypolitycz
nej Europy Narodów i Wolności. Trzechz czterech nowo wybranychpolityków FPÓ po razpierwszy zasiada w PE, choćposłowieposiadają już doświadczenie polityczne zdo
bytenajczęściejw gremiach samorządowychlub parlamencie narodowym. Austriaccy populiści zasiadająwKomisjiPrzemysłu, BadańNaukowych i Energii, KomisjiHan dlu Międzynarodowego, Komisji Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw
Wewnętrznych oraz Komisji Transportu i Turystyki, a także sączłonkami następu jącychdelegacji: dosprawstosunków ze Stanami Zjednoczonymi, dospraw stosunków
z Indiami,KomisjiParlamentarnejStowarzyszeniaUE-Ukraina, Zgromadzenia Parla mentarnego Euronest,do spraw stosunków zpaństwami Azji Południowej, Euro-Latyno-
amerykańskiego Zgromadzenia Parlamentarnego. Żadenjednakz austriackichpopulistów nie jestprzewodniczącym komisji czy też delegacjiparlamentarnej wPE.
W przeciwieństwie do Wolnościowców, posłowie z Partii Lewicy objęli ważne funkcje w PE:posłanka Gabriele Zimmer przewodniczy frakcji politycznej, posełTho
mas Handel przewodniczy Komisji Zatrudnieniai Spraw Socjalnych,KorneliaErnst jest wiceprzewodniczącą Delegacji do sprawstosunków z Iranem, a posłanka Sabinę
Lósing jest wiceprzewodniczącą PodkomisjiBezpieczeństwa i Obrony. Spośród sied
miu posłówPartiiLewicy, którzy dostali siędo PE, aż sześciuzasiadało w PE w VII ka
dencji. Zdobyte doświadczenie parlamentarne procentuje w obejmowaniuważnych
stanowisk naforum PE oraz w podejmowanych aktywnościach (takich jak sprawozda
nia oraz kontrsprawozadania).
Miernikami,za pomocą którychmożnazmierzyćw jakim stopniu i w jaki sposób posłowie partycypowali wpracach PE (w zależnościod przynależności do parlamen tarnej grupy politycznej) są: liczba sporządzanych sprawozdań (oraz
kontrsprawoz-dań), opinii, pytań ioświadczeń pisemnych oraz wystąpieńplenarnych, choć teostatnie postrzegane sąjako najmniej skuteczne (Szczepanik, Kaca, Łada, 2009, s. 45).Należy
jednak pamiętać, że sporą częśćpracy posłów do PEstanowią nieformalne rozmowy,
negocjacjena forumkomisji,podczasktórych wypracowywanesąkompromisy i poro
zumienia, aktórychniemożnazmieścićw statystycznychzestawieniach.
Istotnym wskaźnikiemskuteczności oraz aktywności posłów doPE jest sporządza
nie sprawozdań, które są analizą danego zagadnienia bądź stanowiskiem do projektu
zaproponowanegoprzezKomisję Europejskąlub niezależnymprojektem europosłów. Podziałstanowi przedmiotnegocj acji pomiędzyfrakcjamiPE, a w ramach danej frakcji
sprawozdania są przyznawaneproporcjonalnie w zależności odpozycjidanej partii. Przygotowane sprawozdaniaprzez posłazmałej frakcji sąniewielkie. Mogąonijednak zostać kontrsprawozdawcami, nazywanymi także sprawozdawcami cieniami (ang. shadow rapporteur),których zadaniem jest przedstawiaćpoglądypolityczne innych grup,niżtado której należy sprawozdawca. W analizowanymokresie pierwszego roku VIII kadencji PE eurodeputowani zPartii Lewicy przygotowali tylkoj edno sprawoz danie, aleaż 13 kontrsprawozdań. Spośródaustriackich populistówjedynie eurode-putowana Barbara Kappel opracowała kontrsprawozdanie. Dużą aktywnością wśród eurodeputowanych Lewicy wyróżnia się Helmut Scholz, który w ciągu pierwszego
roku nowejkadencji PE był już raz sprawozdawcą orazaż sześciokrotnie
Liczba przygotowanych opinii przezróżne komisje w PE, ma służyć opracowywa
niukońcowego sprawozdania. Zaangażowanie posła w powstanie opinii także świad czy o aktywności danego parlamentarzystyi jego szczególnym zainteresowaniu daną sprawą (Szczepaniak, Kaca, Łada, 2009, s. 50). Opracowywaniukontrsprawozdań
służą kontropinie częściej opracowywane przez posłówmałychfrakcji.O ile niemiec
cy lewicowipopuliści stosunkowo często korzystają z tych narzędzi parlamentarnej pracy, o tyle eurodeputowani z FPÓ nie przygotowali w ciągupierwszego roku nowej
kadencjiPE nie tylko żadnej opiniido sprawozdania, ale także żadnej kontropinii. Niemieccyeurodeputowani zPartii Lewicy niemalżepięć razyczęściej byli autora mi lubwspółautorami projektówrezolucji (95projektów) niżposłowie z FPÓ(22 rezo lucje) (zob. Tabela 5. Eurodeputowani z Partii Lewicy poprzez wspierane rezolucje
oraz wystąpienia podkreślali swój sprzeciw wobec polityki antyimigracyjnej niek
tórych państw UE, zarzucającelitom politycznympasywność Unii wstosunkudo wy darzeńna południu Europy i śmierci uchodźców z Afryki próbujących pokonać Morze Śródziemne. Protestowali przeciwko redukcji wydatków nacele publiczne, polityce
oszczędności jakoskutecznej odpowiedzi na kryzys gospodarczy.Wierni pacyfistycz
nym przekonaniom sprzeciwiali się interwencjom zbrojnym w różnych regionach świata, opowiadającsięza rozbrojeniem Europy. Wspierali pomoc dla państw trzecie
go świataoraz walkęo prawa człowieka.
Wspierane przez połów FPÓ rezolucje korespondowały z eurosceptycznym profi lemugrupowania i dotyczyłymożliwości zniesienia pomocy socjalnej dlaimigrantów
zUnii, wniosku o wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, likwidacji takich unijnych instytucji, jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Komitet Regio nów, AgencjaPrawPodstawowych,Europej skaSłużbaDziałań Zewnętrznychoraz do magali siępowstrzymaniaumowy UEz USA o wolnym handlu, a także zawieszenia stosowania układu zSchengen.
Tabela 5
Formy aktywności parlamentarnej posłów z FPÓ i Partii Lewicy w PE VIII kadencji (stan na 15.08.2015) Formy aktywności parlamentarnej FPÓ Die Linke
Sprawozdania - 1
Opinie jako sprawozdawca - 2
Kontrsprawozdania 1 13
Opinie jako kontrsprawozdawca - 12
Oświadczenia pisemne ogółem/przyjęte 2/1 4/2 (w toku)
Projekty rezolucji 22 91
Pytania plenarne 164 170
Wystąpienia plenarne 1241 95
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze strony http://www.europarl.europa.eu/meps/pl, 15.08.2015. Zanajmniejskuteczną formęaktywnościparlamentarnej postrzegane są wystąpie
nia plenarne i interpelacj e,którechoćstanowią okazję do promowania własnych wyra zistych poglądów, odzwierciedlenia opinii danego eurodeputowanego w grupie, to
wiska tuż przed głosowaniem podczas sesji plenarnej jest częstym narzędziem stoso
wanym przez eurodeputowanych niezrzeszonych lub wywodzących się z małych frakcji, z uwagi nafakt, że pozwala zaakcentować swojąobecnośćna forum PE (Szcze
panik, Kaca, Łada,2009, s. 53). Czworo austriackich populistówzasiadających wPE VIII kadencji aż 1241 zabierałogłos na forum Parlamentu. Zdecydowanym liderem był eurodeputowany Georg Meyer, którymiał w ciągu roku 363 wystąpień. Siedmioro
posłówPartii Lewicy bezporównania rzadziej korzystało z tejformy aktywnościparla mentarnej, przemawiając podczas sesji plenarnych jedynie95 razy.
Zakończenie
Trwający od paru lat kryzys gospodarczy wstrefieeuro, rosnące bezrobociewUnii Europejskiej, wywołujące falęspołecznych niepokojów, pogłębiają się procesy dezin-
tegracyjne,sprzyjając wzrostowi znaczenia ugrupowań populistycznych tak z lewejjak i zprawej strony sceny politycznej. Potwierdza to tezę, którąwysunęli Yves Mény i Yves Surel, że populizm sygnalizując niedomogi demokracji wówczas zyskuje na
znaczeniu, gdy system politycznynie funkcjonuje dobrze, gdy napięcia wewnętrzne są
nazbytodczuwalne, a elity polityczne utraciłyzaufanie obywateli (Mény,Surel, 2007,
s. 35).Pożywką dla populizmu jest także brak przejrzystości w sferze procesów decy zyjnych oraz niezrozumiały dla mas kooperacyjny model programowania i wdrażania
polityki publicznejprzy udziale licznych gremiów,tworzących policentrystyczny sys tem rządzenia wUnii Europejskiej, który dla populistówstanowi dowód,że władza
sprawowana przez aktorów państwowych ulega osłabieniu (Papadopoulus, 2007,
s. 96-97). Radykalne ugrupowania populistyczne,które na eurosceptycyzmie zbijają
swój kapitał polityczny, przedstawiają UE jako twór klasypolitycznej wyalienowanej
ze społeczeństw krajów europejskich oraz unijnych biurokratów, z którym przeciętny
obywatelUE sięnie utożsamia.
Obie analizowane partie to radykalne ugrupowania populistyczne,wykorzystujące antyeuropejskąretorykę wswoich programach oraz kampaniach wyborczych. Wolno ściowa Partia Austrii, wpisując się w eurosceptycyzm prawicowo-nacjonalistyczny krytykuj e federalną koncepcj ęzj ednoczeniaEuropyprowadzącą do powstania scentra
lizowanego super państwa, zarządzanego przez biurokratów. Partia Lewicy źródło
swojej krytycznej postawy czerpie zpodważeniaprzyjętego modelugospodarczo-spo łecznego w UE, w której liczą się interesy rynków finansowych i wielkich koncernów
międzynarodowych, a nie zwykłych obywateli. Wspólnym hasłem lewicowych i pra
wicowych populistówjest zwiększenie transparentności działania instytucjiunijnych oraz większa demokratyzacja oznaczająca większy udział parlamentów narodowych oraz obywateli w europejskim procesie decyzyjnym.
Oba ugrupowania kontestują dotychczasowymodel integracji Europejskiej, nie
godzą się na traktat z Lizbony, wskazując brak akceptacji społecznej dlawprowadzo
nych reform. Niemniej FPÔ wysuwa postulat wystąpienia Austrii zuniiwalutowej
i strefySchengen, a nawetzUE. Lewica,która chce „nowejUnii”, zdecydowanie od rzucapowrót dopaństw narodowych. Wkampaniido PE w 2014 roku zarówno prawi cowe, j ak ilewicowe ugrupowania populistycznena przykładzie FPÓ w Austrii i Partii
Lewicy w Niemczech krytykowały realizowane przez krajowe i europejskie elity
działania antykryzysowe. Dla FPÖwymuszony przezUEtransfer środków finansowych
z bogatych państw do dłużników zpołudniowej Europy, to okradanie austriackichpo
datników, którzysąobciążani konsekwencjamilekkomyślnej polityki budżetowej in
nych krajów członkowskich.Dla Partii Lewicy prowadzonapolityka austerity stanowi
dowód nadominację banków i oddalenie się Unii od„zwykłych ludzi”.
Populiściw Austrii zdobywają proporcjonalnie więcejmandatów doPE (niemalże
25 proc,puli mandatów dla Austrii) niż Partia Lewicy, której reprezentanci posiadają mniej niż 10 proc, miejsc, o które ubiegają się niemieckie ugrupowania podczas euro
pejskichelekcji. Niemniej, to niemieccy lewicowipopuliści, działając od lat w ramach
GUE/NGL wraz z innymi ugrupowaniami skrajnie lewicowymi są bardziej aktywnina
forum PE niżpolitycy FPÖ, którzynajczęściej pozostają eurodeputowanymi niezrze- szonymilub tworząnietrwałe grupy politycznewraz z innymi eurosceptycznymi pra- wicowo-populistycznymi ugrupowaniami.Niemieccyeurodeputowani zPartii Lewicy sązdecydowanie częściej autorami lub współautorami projektów rezolucji, a także sprawozdawcami lub kontrsprawozdawcami. Aktywność eurodeputowanych z FPÖ widoczna jest przede wszystkimw imponującej liczbie wystąpień orazzapytańplenar
nych,tenarzędzia postrzegane są jednakjakookazja do zaprezentowaniawyrazistych poglądów posłów, a nie jako skuteczny instrument oddziaływaniana procespodejmo wania decyzji wPE.
Bibliografia
Canovan M. (2007), Polityka dla ludzi. Populizm jako ideologia demokracji, w: Demokracja w ob liczu populizmu, red. Y. Meny, Y. Surel przy współpracy C. Tame i L. de Sousy, przekład A. Gąsior-Niemiec, red. J. Szacki, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Canovan M. (2010), Populizm, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu War szawskiego, Warszawa.
Cziomer E. (2011), Populizm - rola i znaczenie polityczne w Niemczech, „Krakowskie Studia Międzynarodowe”, nr 1.
Dzwończyk J. (2000), Populistyczne tendencje w społeczeństwiepostsocjalistycznym (naprzykładzie Polski), Wydawnictwo Marszałek, Toruń.
FreedenM. (1996), Ideologies and Political Theory: a Conceptual Approach, Clarendon Press, Oxford. Krawczyk T. (2010), Populizm we współczesnych demokracjach Europy. Perspektywa krytyczna
wobec obecnego stanu badań, w: Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, red. J. M. De Waele, A. Pacześniak, Oficyna Naukowa, Wrocław.
Laclau E. (2010), Czym jest populizm?, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Leitantrag zum Programm, der Partei Die Linke zur Europawahl 2014 Leitantrag des Parteivors tandes der Partei DIE LINKE zum Parteitag 15./16. Februar 2014, http://www.die-linke.de/ fileadmin/download/wahlen2014/download/europawahlprogramm2014_deutsch/europawahl- programm2014_langfassung.pdf, 10.08.2015.
Leitantrag: Für ein freies Europa. Zuerst Österreicher, dann Europäer! Leitantrag zum 31. Ordent lichen Bundesparteitag der Freiheitlichen Partei Österreichs am 7. Dezember 2013 in Graz, http://www.fpoe.at/themen/leitantrag/einleitung, 5.07.2015.
Meny Y, Surel Y. (2007), Zasadnicza dwuznaczność populizmu, w: Demokracja w obliczu populiz mu, red. Y. Meny, Y. Surel przy współpracy C. Tame i L. de Sousy, przekład A. Gąsior-Nie- miec, red. nauk. J. Szacki, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Moroska A. (2009), Partie prawicowego populizmu - próba zdefiniowania zjawiska, w: Dokąd zmierza Europa? Nacjonalizm, separatyzm migracje - nowe wyzwania Unii Europejskiej, red. P. Mickiewicz, H. Wyligała, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław.
Mudde C. (2007), Populist Radical Right Parties in Europe, University Press, Cambridge. Mudde C. (2007), W imię chłopów, robotników i narodu. Populizm w Europie Wschodniej, w:
Demokracja w obliczu populizmu, red. Y. Meny, Y. Surel przy współpracy C. Tame i L. de Sousy, przekład A. Gąsior-Niemiec, red. J. Szacki, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Mudde C. (2008), Radikale Parteien in Europa, „Aus Politik und Zeitgeschichte”, 47/28, http://www.bpb.de/apuz/30836/extremistisclie-parteien, 17.08.2015.
Mudde C. (2010), Populistyczny Zeitgeist, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uni wersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Muller W. C. (2007), Populizm jako element rywalizacji między partiami w Austrii, w: Demokracja w obliczu populizmu, red. Y. Meny, Y. Surel przy współpracy C. Tame i L. de Sousy, przekład A. Gąsior-Niemiec, red. J. Szacki, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Nalewajko E. (2004), Populizm w demokracji, w: Populizm a demokracja, red. R. Markowski, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Pacześniak A. (2010), Populizm w służbie eurosceptyków i euroentuzjostów, w: Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, red. nauk. J. M. De Waele, A. Pacześniak, Oficyna Naukowa, Wrocław.
Papadopoulus Y. (2007), Populizm, demokracja i współczesny model rządzenia, w: Demokracja w ob liczu populizmu, red. Y. Meny, Y. Surel przy współpracy C. Tame i L. de Sousy, przekład A. Gąsior-Niemiec, red. nauk. J. Szacki, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Pelinka A. (2010), Populizm w Europie - w poszukiwaniu znaczenia mglistego pojęcia, w: Populizm w Europie. Defekt i przejaw demokracji?, red. J. M. De Waele, A. Pacześniak, Oficyna Naukowa, Wrocław.
Staszczyk A. (2014), Parlament Europejski - sukces eurosceptyków: komentarz do wyników wybo rów europejskich z 2014 r., „Biuletyn Instytutu Zachodniego”, nr 166, http://www.iz.poz- nan.pl/news/956_eurowybory.pdf.
StracheH. C. (2013), Redezum FPÓ-Bundesparteitag in Graz, 7.12.2013, https://www.youtube.com/ watch?v=X38DDyUvtEk, 17.08.2015.
Syska M. (2013), Rządowe gabinety zamiast rewolucji. Partie radykalnej lewicy w Europie Za chodniej po 1989 roku, w: Partie polityczne w Polsce i w Europie. Struktury, funkcje i stra tegie w zmieniającym się otoczeniu, Instytut Badań Polityczno-Prawnych, red. A. Pacześniak, M. Wincławska, Wrocław-Toruń.
Szacki J. (2007), Wstęp, w: Demokracja w obliczu populizmu, red. Y. Meny, Y. Surel przy współpracy C. Tame i L. de Sousy, przekład A. Gąsior-Niemiec, red. J. Szacki, Oficyna naukowa, Warszawa.
Szczepanik M., Kaca E., Łada A. (2009), Bilans aktywności polskich posłów do Parlamentu Euro pejskiego. Cele osiągnięcia, wnioski na przyszłość, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa. Taggart P. (2007), Populizm i patologie polityki przedstawicielskiej, w: Demokracja w obliczu
populizmu, red. Y. Meny, Y. Surel przy współpracy C. Tame i L. de Sousy, przekład A. Gąsior-Niemiec, red. J. Szacki, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Taggart P. (2010), Populizm, lud i rdzenna kraina, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Taguieff P. A. (2010), Nauki polityczne w konfrontacji z populizmem. Od konceptualnego mirażu do realnego problemu, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu War szawskiego, Warszawa.
Willes P. (2010), Syndrom a nie doktryna: kilka podstawowych tez o populizmie, w: Populizm, red. O. Wysocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Wysocka O. (2009), Europa dla Europejczyków. Populizm w wyborach do Parlamentu Europej skiego, w: W stronę europejskiego demos? Polskie wybory do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku w perspektywie porównawczej, red. J. Kucharczyk. A. Łada, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Streszczenie
Celem badawczym artykułu jest analiza programów europejskich populistycznej prawico- wo-radykalnej Wolnościowej Partii Austrii (FPÓ) oraz populistycznej lewicowo-radykalnej Partii Lewicy {Die Linke), ukazanie ich kampanii wyborczej do Parlamentu Europejskiego z 2014 roku, a także ocena form aktywności eurodeputowanych z tych ugrupowań na forum PE VIII kadencji. Podejmowane w pracy rozważania podzielono na cztery części, w pierwszej ko lejności dokonano analizy bogatej literatury przedmiotu dotyczącej populizmu oraz zapropono wano wykorzystanie wybranych koncepcji do wskazania cech charakterystycznych dla ugrupowań populistycznych. Następnie przeanalizowano aktualne programy europejskie Wolnościowej Partii Austrii i Partii Lewicy oraz wskazano główne tematy, wokół których koncentrowała się kampania wyborcza do PE prawicowych i lewicowych populistów. W trzeciej części analiza objęła wyniki wyborów do PE oraz uzyskane przez ugrupowania poparcie, w odniesieniu do wcześniejszych europejskich elekcji, w których uczestniczyły obie badane partie populistyczne. W ostatniej czwartej części artykułu przedstawione zostały dziedziny aktywności oraz narzędzia pracy parlamentarnej, z których korzystają eurodeputowani z FPÓ i Partii Lewicy wraz z oceną wpływu na politykę Parlamentu Europejskiego VIII kadencji.
Słowa kluczowe: populizm, Wolnościowa Partia Austrii, Partia Lewicy, Austria, Niemcy, Parla ment Europejski
Right-wing and left-wing populist parties following the 2014 elections to the European Parliament - the example of the Freedom Party of Austria and the Left Party in Germany
Summary
The research objective of this paper is to analyse European programmes of the right wing, populist Freedom Party of Austria (FPO) and the left wing, populist German Left Party {Die Linke), to present their 2014 election campaigns for the European Parliament, and also to assess the activities undertaken by Members of the European Parliament of these political groups on the forum of the eighth EP. The reflections presented in this work were divided into four parts. First, the analysis of a large body of literature referring to populism is made and selected concepts for indicating the characteristic features of populist groups are proposed. Next, the European
programmes of the Freedom Party of Austria and the German Left party are analysed. Then, the main subjects around which the political campaign to the EP of right- and left-wing populists was concentrated are indicated. In the third part, the analysis covers the EP election results and the voter support gained by the respective groups in relation to previous European elections in which both populist groups participated. Finally, the fourth part of the paper lists the areas of ac tivities and the tools for parliamentary work used by the MEPs from FPO and the Left Party, in cluding an assessment of their influence on the policy of the current EP.
Key words: populism, The Freedom Party of Austria, The Left, Austria, Germany, European Parliament
