Janusz Włodzimierz Adamowski
University of Warsaw
Daria Zielińska-Pękał (2019), Poradnictwo
telewizyjne w perspektywie poradoznawczej
[Television counselling from the perspective of
counsellogy]. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza
Uniwersytetu Zielonogórskiego, pp. 304
The assessment of television counselling
by a media studies expert
I wish to start this review with a caveat that will be fundamental for my comments below: this is not a review of a monograph on television counselling written from the perspective of a counsellogy specialist. The author of this review is a political scientist and media expert, and it was from this position that I had proceeded with a careful reading and then reflection on the monograph, both of which spurred this review. Attentive reading of this monograph was a very interesting experience, as the publication relates to television – a particularly important medium, which is still dominant in the sphere of social communication.
Despite the increasing significance of the Internet and the social media embed- ded in it, television is still a particularly important and popular mass medium, re- sulting from numerous conceptual and practical efforts initiated as early as the first quarter of the 20th century (or, according to some media historians, in the previous century) and continued until today. In the sciences focusing on social communi- cation and media, it constitutes a key subject of much scientific research, includ- ing: the analysis of TV programming content, reception of broadcasts, its impact on public opinion, and presence on the advertising market, and many more. I be- lieve that this medium is also of considerable importance to counsellogy experts, as demonstrated in an extensive and competent take on the subject offered by the author of the monograph reviewed here.
Doi: 10.34862/sp.2020.11
This work is clearly interdisciplinary in nature, which is, of course, in no way a negative comment on Daria Zielińska-Pękalski’s study. On the contrary, the strength of this monograph lies in very skilful interweaving of numerous issues re- lating to the domains of pedagogy, psychology, media studies and even sociology, because – as in many other fields of research – counselling is keen to use tools devel- oped by other disciplines. The vast spectrum of television counselling programmes, subjected by the author to a thorough analysis, is a clear evidence that they provided the author with plentiful food for thought, which she shared with her readers.
From the point of view of writing technique, the book is fully commendable: it has been logically and harmoniously structured and consists of informative chap- ters presenting a variety of data (which proved very useful to the media expert as well), preceded by a well-written introduction. In Chapter 1, the author presents counselling practiced in a direct relation between people (in the introduction she is
“treating it as a primary model for that practiced indirectly”). Chapter 2 constitutes an attempt to look at television counselling in the context of contemporary me- diatization processes. In this chapter, the author discusses e.g. the opinions of key researchers focusing on social communication and media sciences, such as Denis McQuail, Manuel Castells or Winfried Schultz, as well as Polish experts Tomasz Goban-Klas, Wiesław Godzic and Maciej Mrozowski. From my point of view, the approach to television as a mass medium is of particular importance here, and in particular a synthetic but concise analysis of its ongoing transformations, especially those that occurred in recent years.
Chapter 3 is a follow up on the issues presented in the first two excerpts of the reviewed monograph and focuses on intermediary counselling. As the author wrote:
“My aim was to highlight the process of the emergence of scientific reflec- tion on such counselling. Thus, I present the beginnings of such reflection, which are linked to indirect counselling, thus sketching the idea of emer- gence of mediated counselling as a separate subject. I describe its specificity, trying to situate it within not only mass communication, but also mediated communication.”
The main task Zielińska-Pękal set for Chapter 4 was to demonstrate the meth- odological framework of television counselling, by situating her analysis within a broadly understood discourse of qualitative research. In other words, in this part of her monograph, the author presented the methodological solutions she applied in writing her book.
The key issue for the author was to identify and conduct an in-depth analysis of three kinds of counselling: counselling “through television”, “in television”
and “with television”. The next three chapters of her book Zielińska-Pękał dedi- cated to such an analysis (which in fact made the four preceding chapters a meth- odological and theoretical springboard, necessary for the ensuing analysis). As the author stated:
“The key element for understanding each of these three kinds [of counselling, JWA] are the particles I use to identify them. “Through” indicates counsel- ling. By counselling done “through” television I mean counselling situations occurring due to television understood as a medium and a tool for passing on advice. (…) The particle “in”, on the other hand, points out to a certain em- beddedness of advice in the world of televised images and texts. I approach counselling done “in television” as a scripted, storied counselling show per- formed for the TV audience. (…) The particle “with”, which I use to identify the third kind of counselling, highlights assistance and accompanying. In- deed, I understand counselling done “with television” to be television-based practices that are inherent in televised narratives, embedded in the coun- sellee’s daily life and accompanying them closely. Whether such a narrative will have counselling consequences (i.e. become advice) depends fully on its subjective reception by the television audience seeking advice; it will depend on the meaning ascribed to it by the viewer.”
The seven chapters are complemented by concise but informative conclusions and a relatively rich bibliography (where I found many helpful and relevant sources, but also publications that seem redundant or not entirely relevant). The final part lists the television shows which were analysed, as well as the list of tables and dia- grams. Here, I wish to recommend to careful Readers (including media experts) to pay attention to three interesting (in my view) tables on page 195 (Table no 20),
“Elements of Teun van Dijk’s triad in the activities of counsellors”, page 215 (Table no 25) “Client types in televised shows”, and page 283 (Table no 28) “Types of tele- vision counselling”. All of them were produced by the author of this scientifically thorough monograph.
In terms of the structure of the reviewed monograph, as the above brief descrip- tion shows, less than a half of the book (about 45% of the total text) has been devot- ed to the presentation of the theoretical “foundations” of the subsequent reflection by the author (I already mentioned that I especially appreciated the sections focus- ing on dynamic evolution of television as a mass medium). The author’s discussion of the television-based counselling and their unique character constitutes over half of the monograph and is – in my view – interesting and cognitively valuable. I un- derstand and accept the mise en abyme perspective adopted by the author, as it “cre- ates the possibility to approach television counselling as open to new descriptions, interpretations and re-interpretations” (quote from the book). I am also glad that the author seems open to further analysis and research related to such a currently and prospectively interesting topic for academic inquiry as television counselling.
As the concluding remark of this brief review, I wish to point out some short- comings of this overall superb counsellogy publication, hopefully giving the author the opportunity to reflect on the following issues:
◆ change in the typesetting in the next editions the book, which is printed – in my humble opinion – in a manner that does not do justice to the value of its content (even though I understand the difficult financial situation of publishing houses, but I cannot approve of such policy). The font (espe- cially that used in the numerous footnotes) is definitely too small, and the line spacing too tight, which presents difficulties in the mindful “consump- tion” by the reader of this delicious “dish” served by the author. Also a more dynamic layout would certainly make the book more readable and provide more clarity.
◆ correcting the style and expressions (and general proofreading). Let me quote just a few of such shortcomings in terms of language or terminol- ogy, and typos that I think could be corrected, e.g. on page 118 (line 2–3) we find the term “automonia metodologiczna“ (methodological automony, instead of the intended “autonomia”), on page 226 (line 3), we come across a similar proofreading error: “postawa to bierno-konsturktywna” (passive- consturctive approach, where “konstruktywna”” was probably meant). On page 122 the referenced author’s name Czachur was wrongly declined in accusative as “Czachury”, whereas the correct form in this case is “Czachu- ra”. To continue this merciless dissection of the text – on page 245 the sub- section title is: “Generowanie i sepizowanie problemów, czyli sposoby ujar- zmiania homo consultans” (Generating and SEP-ing problems: the ways to subjugate the homo consultans). The author briefly explains her intention for this part of the text, but I still find it difficult – despite an increasingly tolerant approach of our Polish language experts (including those whom I hold in high regard, my colleagues – professors from the University of Warsaw: J. Bralczyk and A. Markowski) – to accept the word generować (generate) as part of the Polish language, instead seeing it as an anglicized expression imposed on our beautiful mother tongue (not to mention the term “SEP-ing” rendered as “sepizowanie”). Last but not least, let me quote one more “savoury” bit from page 278 (here in the English translation): “By calling the counsellee a “casual vagrant” (“przygodny włoczykij”) I wished to highlight that he or she represents a position of a shouting co-existence (“postawę krzyczącego współbycia”, emphasis added, JWA) with television counselling, identified further by a characteristic that I call “transitiveness”.
The author experiments with diverse kinds of terms used for counselee ty- pology, which she introduced in her publication – my two favourite being (p. 279) the above-mentioned “casual vagrant” and “errant sheep”.
To conclude, I wish to emphasize that my comments above in no way diminish the unquestionably valuable work by Daria Zielińska-Pękał, but only aim to assist the author (if she allows me) in improving the subsequent editions of this very in- teresting and skilfully written book. Certainly, her monograph constitutes a helpful
and valuable source of information, allowing the readers to supplement our knowl- edge about television as a mass medium crucial to the society, as seen from a per- spective other than that of a media expert, with great care and in-depth reflection.
Translated by Katarzyna Byłów
Janusz Włodzimierz Adamowski
Uniwersytet Warszawski
Daria Zielińska-Pękał (2019). Poradnictwo
telewizyjne w perspektywie poradoznawczej.
Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu
Zielonogórskiego, ss. 304
Jak udanie piszą o poradnictwie telewizyjnym –
widziane okiem medioznawcy
Już w pierwszych słowach tego tekstu poczynić wypada zasadniczą dla jego póź- niejszej treści uwagę: to nie jest recenzja monografii na temat poradnictwa telewi- zyjnego pisana z perspektywy specjalisty wywodzącego się „z branży” poradoznaw- czej. Autor tej recenzji jest bowiem politologiem i medioznawcą, i z tychże właśnie pozycji poddał recenzowaną monografię najpierw uważnej lekturze, a potem prze- myśleniom własnym, które stały się kanwą niniejszej recenzji. Wnikliwa lektura tej monografii stanowiła dla niego bardzo interesujące doświadczenie, albowiem rzecz dotyczy medium szczególnie istotnego, nadal dominującego w sferze komunikacji społecznej, jakim jest telewizja.
Ten nadal bardzo popularny – mimo rosnącego w siłę Internetu oraz bazują- cych na nim mediów społecznościowych – środek masowego przekazu, będący efektem wielu prac koncepcyjnych i działań praktycznych zapoczątkowanych jesz- cze w pierwszej ćwierci XX wieku (a nawet, jak chcą niektórzy historycy mediów – jeszcze w poprzednim stuleciu), prowadzonych konsekwentnie aż do dzisiaj, jest medium ważnym z wielu punktów widzenia. Dla nauk o komunikacji społecz- nej i mediach stanowi szczególnie istotny przedmiot wielu naukowych dociekań:
od strony analizy zawartości programowej, odbioru przekazywanych treści, wpły- wu na opinię publiczną, obecności na rynku reklamy i wielu jeszcze innych. Dla poradoznawców – jak mniemam – ma to medium także znaczenie niebagatelne, o czym bardzo obszernie i kompetentnie pisze, a także czego skutecznie dowodzi w recenzowanej tutaj monografii jej nieznana mi uprzednio Autorka.
Doi: 10.34862/sp.2020.11
Praca ta ma wyraźnie interdyscyplinarny charakter, co nie jest oczywiście w żadnej mierze zarzutem skierowanym pod adresem Pani dr Darii Zielińskiej-Pę- kał. Wprost przeciwnie, o sile tej monografii stanowi to właśnie, że w sposób nader udany przeplatają się tam i łączą ze sobą rozliczne kwestie z zakresu pedagogiki, psychologii, medioznawstwa, a nawet socjologii, gdyż – jak w wielu innych dzie- dzinach badań – poradoznawstwo stara się wykorzystywać do swoich celów także narzędzia przynależne innym dyscyplinom. Rozległe zaś spektrum telewizyjnych programów poradniczych, przeanalizowanych tak wnikliwie przez Autorkę, do- wodzi dobitnie, że dostarczyły Jej one solidnego materiału do wielu interesujących przemyśleń i wniosków, którymi też podzieliła się z czytelnikami swej książki.
Od strony warsztatowej niczego wspomnianej pracy zarzucić właściwie nie można: jej struktura jest logicznie i harmonijnie zbudowana, a składają się na nią treściwe, nasycone różnorodną informacją (wielce pożyteczną i przydatną także medioznawcy) rozdziały, poprzedzone dobrze napisanym wstępem. W pierwszym z nich Autorka prezentuje poradnictwo uprawiane w relacji bezpośredniej (jak pi- sze we wprowadzeniu do swej książki: „traktując je jako prymarny model uprawia- nego w sposób zapośredniczony”). Rozdział drugi to próba spojrzenia na poradni- ctwo telewizyjne w kontekście współcześnie zachodzących procesów mediatyzacyj- nych. W rozdziale tym Autorka przywołuje m.in. opinie tak znaczących dla nauk o komunikacji społecznej i mediach badaczy, jak Denis McQuail, Manuel Castells czy Winfried Schultz, a z polskich – Tomasz Goban-Klas, Wiesław Godzic i Maciej Mrozowski. Z mego punktu widzenia szczególne znaczenie mają zaprezentowane tam kwestie dotyczące telewizji jako medium masowego, a przede wszystkim syn- tetyczna, lecz wysoce treściwa analiza przemian, jakim ona podlega, zwłaszcza zaś ostatnimi laty.
Trzeci rozdział stanowi konsekwencję pojawienia się tych treści, jakie zostały zaprezentowane w dwóch pierwszych fragmentach recenzowanej monografii i do- tyczy samego poradnictwa zapośredniczonego. Jak pisze sama Autorka:
„Moim celem było jednak zaakcentowanie procesu wyłaniania się naukowej refleksji nad nim. Ukazuję więc początki takich myśli, które wiążą się z po- radnictwem pośrednim, rysując na tej podstawie zamysł do wyodrębnienia się pośrednictwa zapośredniczonego. Opisuję jego specyfikę, starając się jed- nocześnie ukazać go w perspektywie nie tylko komunikacji masowej, ale też zapośredniczonej”.
Zasadniczym zadaniem rozdziału czwartego monografii było dla dr Zielińskiej- -Pękał ukazanie metodologicznych ram poradnictwa telewizyjnego, poprzez wpisa- nie analizy tegoż poradnictwa w szeroko rozumiany dyskurs badań jakościowych.
Innymi słowy, w tym fragmencie monografii jej Autorka pokazała metodologiczne rozwiązania przyjęte przez Nią w procesie powstawania recenzowanej tutaj książki.
Kluczową kwestią merytorycznej natury stało się dla Niej wyodrębnie- nie w pracy oraz poddanie pogłębionej analizie trzech rodzajów poradnictwa:
uprawianego „poprzez telewizję”, „w telewizji”, a wreszcie – „z telewizją”. Szcze- gółowym analizom tych zagadnień dr Zielińska-Pękał poświęciła trzy kolejne roz- działy swej książki (co w istocie oznaczało, iż cztery pierwsze rozdziały stały się dla Niej swego rodzaju podkładem metodologiczno-teoretycznym, niezbędnym jednak w prowadzonych później pracach analitycznych). Jak sama pisze:
„Wiodącym elementem w zrozumieniu każdego z tych rodzajów [porad- nictwa – dopisek JWA] są użyte przeze mnie przyimki. »Poprzez« wskazuje na pośrednictwo. Mówiąc więc o poradnictwie uprawianym »poprzez« tele- wizję będę miała na myśli sytuacje poradnicze dokonujące się dzięki telewizji rozumianej jako medium i narzędzie do przekazywania rad. […] Przyimek
»w« wskazuje natomiast na swoiste zanurzenie porad w świecie telewizyjnych obrazów i tekstów. Poradnictwo uprawiane »w telewizji« traktuję bowiem jako wykreowane, sfabularyzowane widowisko poradnicze odbywające się na oczach telewidzów. […] Przyimek »z« użyty przeze mnie do wyodrębnie- nia trzeciego rodzaju poradnictwa wskazuje na asystowanie, na współtowa- rzyszenie. I rzeczywiście, przez poradnictwo uprawiane »z telewizją« rozu- miem praktyki telewizyjne mimowolnie wplecione w telewizyjną narrację, które zastają radzącego się w jego codzienności, są tuż przy nim, współtowa- rzyszą mu. Jednak to, czy owa narracja będzie miała poradnicze konsekwen- cje (czy stanie się poradą), zależy jedynie od subiektywnego odczytania jej przez radzącego się telewidza; od tego, jakie on nada jej znaczenie”.
Dopełnienie wspomnianych siedmiu rozdziałów stanowią: niezbyt rozbudo- wane, ale jednak treściwe zakończenie oraz stosunkowo bogata bibliografia (w któ- rej znajduję wiele pozycji cennych i merytorycznie uzasadnionych, ale też i prace chyba jednak tam zbędne lub niekoniecznie zasadnie tam ulokowane). Wreszcie – Wykaz programów telewizyjnych poddanych analizie oraz Spis tabel i Spis schema- tów. W tym miejscu pragnę zarekomendować uważnemu Czytelnikowi tej książki (także medioznawcy) trzy nader interesujące (moim zdaniem oczywiście) tabele:
ze strony 195 (nr 20) noszącą tytuł „Elementy triady Teuna van Dijka w działaniu osób doradzających”, ze strony 215 (o numerze 25) zatytułowaną „Typy klientów w programach telewizyjnych” oraz ze strony 283 (o numerze 28) – „Rodzaje porad- nictwa telewizyjnego”; wszystkie opracowane przez Autorkę tej rzetelnej naukowo monografii.
Wracam do ogólnych uwag na temat struktury pracy. Jak więc z powyższego krótkiego jej opisu dość jasno wynika, nieco mniej aniżeli jej połowę (ok. 45 proc.
całości tekstu) stanowi ów wspomniany uprzednio teoretyczny „podkład” pod póź- niejsze rozważania Autorki (wspomniałem już, że w tych fragmentach monografii doceniam zwłaszcza te podrozdziały, które mówią o dokonującej się dynamicznie ewolucji telewizji jako medium masowego). Natomiast rozważania Autorki na te- mat telewizyjnych porad oraz ich specyfiki w pracy tej zajmują dość znacznie po- nad połowę jej pojemności i są – w moim mniemaniu – interesujące oraz cenne
poznawczo. Akceptuję także z pełnym zrozumieniem przyjętą przez Nią perspekty- wę mise en abyme jako tę, która daje „możność potraktowania poradnictwa telewi- zyjnego jako otwartego na nowe opisy, interpretacje i reinterpretacje” (tu posługuję się, po raz kolejny, cytatem zaczerpniętym z pracy). Cieszy mnie także myśl, że jest Autorka otwarta na dalsze prace analityczno-badawcze związane z tak wdzięcznym przedmiotem analizy naukowej, jakim nadal jest (i zapewne przez czas jakiś będzie) poradnictwo telewizyjne.Niemniej, już niejako na koniec tego niezbyt rozbudowa- nego objętościowo tekstu, pragnę jednak wrzucić nieco dziegciu do tej beczki „po- radoznawczego miodu”, za jaki uznaję publikację Pani dr Darii Zielińskiej-Pękał, dając Autorce owej udanej i cennej poznawczo monografii pod rozwagę następują- ce kwestie:
◆ w przypadku kolejnych wydań recenzowanej tutaj pracy sugestię zmiany szaty edytorskiej książki, wydrukowanej – moim skromnym zdaniem – nadmiernie oszczędnie (co oczywiście staram się zrozumieć – uczelniane wydawnictwa nie narzekają na nadmiar środków finansowych – niemniej tego nie pochwalam). Czcionka (zwłaszcza w przypisach – licznych prze- cież w tej monografii) jest zbyt mała, zaś interlinie zastosowane w tekście wydają się nadmiernie zagęszczone, tworząc czasem swoistą barierę w ro- zumnym, przemyślanym „konsumowaniu” dość smacznego przecież dania, jakie serwuje nam Autorka tej monografii. Zresztą także bardziej dynamicz- ne łamanie tej książki dodałoby jej wiele na atrakcyjności i przejrzystości.
◆ Jednak dokonanie pewnych poprawek stylistyczno-językowych (jak rów- nież o czysto korektorskim charakterze) w tekście recenzowanej monogra- fii. Przywołam tutaj przykłady potknięć językowych, zwrotów lub też zwy- kłych błędów korektorskich (tzw. literówek), wprost wyjęte z książki, które to – jak się wydaje – można by poprawić lub udoskonalić. Na przykład na s.
118 (w. 2–3) znajdujemy określenie „automonia metodologiczna” – jak mniemam, chodzi tu raczej o „autonomię”. Idąc dalej – na s. 226, w w. 3 wy- stępuje podobny do poprzednio przywołanego błąd korektorski: „postawa to bierno-konsturktywna” („konstruktywna”? – JWA). Na s. 122 nazwisko autora o nazwisku Czachur odmieniono jako (kogo, czego – JWA) Czachu- ry, podczas gdy – moim zdaniem – powinno być Czachura. Kontynuując moje „pastwienie się” nad językiem pracy – na s. 245 tytuł podrozdziału brzmi: „Generowanie i sepizowanie problemów, czyli sposoby ujarzmiania homo consultans”. Autorka poniżej zamieszcza krótkie tłumaczenie, o co jej chodzi w tym fragmencie pracy, ja jednak – mimo coraz dalej posuniętej tolerancyjności polonistycznych autorytetów (w tym także szczególnie bli- skich mi PP. Profesorów-Kolegów z UW: J. Bralczyka i A. Markowskiego) – nadal nie akceptuję w polszczyźnie słowa „generować”, jako klasycznej niemal brytyjskiej naleciałości w naszej pięknej mowie ojczystej (o sepi- zowaniu litościwie już nie wspomnę). Wreszcie, już na koniec tej krótkiej w istocie „wyliczanki”, przywołam dość smakowity kąsek-cytat ze s. 278:
„Nazywając radzącego się »przygodnym włóczykijem«, chciałam bowiem zwrócić uwagę na to, że reprezentuje on postawę krzączego współbycia [?? – podkreślenie JWA] z poradnictwem telewizyjnym, dookreśloną przez cechę, którą nazwałam cechą »przechodniości«”. Autorka próbuje zresztą poeksperymentować sobie nieco z różnego rodzaju terminami określają- cymi typy poradobiorców, wprowadzanymi przez siebie do recenzowanej książki; dwa moje ulubione ze s. 279 to „przygodny włóczykij” oraz „błędna owca”.
Konkludując, pragnę jednak zaznaczyć z całą mocą, iż przywołuję powyższe nie po to, by w jakikolwiek sposób podważyć bezspornie wysoką wartość monografii autorstwa Pani dr Darii Zielińskiej-Pękał, a jedynie po to, by pomóc Jej udoskonalić (jeśli zechce Ona to uczynić) kolejne wydania tej interesującej i bardzo sprawnie napisanej książki. Bez wątpienia stanowi bowiem ta pozycja interesujące i cenne źródło informacji, dające szansę uzupełnienia naszej wiedzy o telewizji jako szcze- gólnie ważnym społecznie środku przekazu masowego. Oglądanym z troską i wni- kliwie z innej, aniżeli medioznawcza, perspektywy.
