A C T A P A L A E O N T O L O G I C A P O L O N I C A
Vol. I 1956
WANDA JESIONEK
No. I
O
BSERWACJ E NAD
MORFOLOGIĄ PYGOMALUS ANALIS(AGASSIZ)
(ECHINIDA
,DISASTERIDAE)
St r eszczen ie. - Zbadanie kilk uset ok azó w Pygomalu s analis (Agassiz), zebranych przez autorkę w górnym batonie Piły Kościeleckiej (ark Chrzanów ), dało możność
:za n alizowania zmian , ja ki m podlega pancerz te go jeżowca, poczyn ienia szeregu no- wych obserwacji doty czących morfologii jeg o tarczy szczytowe] i perysto m u oraz
wyj aśnienia stosu n k u do niego formy opisyw anej pod nazwąpygomalusfaba(Desor).
WSTĘP
W 1954 r.
zebrałamw Pile
Kościeleckiej kołoChrzanowa w górnym
batonie ok
.800 okazów
jeżowcaPygomalus analis(Agassiz) z rodziny Di-
sasteridae. Tak obfity
materiał dałmi
możność dokładnegozbadania
różnych
szczegółówmorfologii tego gatunku, ustalenia granic
zmiennościniektórych jego cech, jak
również wyjaśnieniajego synonimiki.
Pracę tę wykonałam
w
ZakładziePaleozoologii PAN pod kierun-
kiem Profesora
R. Kozłowskiego,któremu
dziękujęza cenne rady.
Dziękuję również
Doc. Dr. S. Si
edleckiemuza wskazanie mi miej-
sca w Pile Kościeleckiej,gdzie
występujepoziom z
jeżowcami,oraz Pro-
fesorowi S. Z.
Różyckiemuza obejrz
eniemego
materiałuiustalenie jego
przynależności
do górnego batonu.
WARUNKI STRATYGRAFICZNE
Opracowany przeze mnie
materiałpochodzi z
Piły Kościeleckiej, położonejna obszarze sedymentacyjnym chrzanowskim (ark. Chrzanów,
pas 48,
słup29).
Wedługinformacji, udzielonych mi uprzejmie przez Pro-
fesora S. Z.
Różyckiego,jura na tym obszarze rozpoczyna
sięgórnym ba-
tonem i spoczywa niezgodnie na osadach triasowych (kajper i
wapieńm
uszlowy).
Najniższeosady
środkowejjury tego terenu stanowi warstwa
górno-bato ńskich zlepieńcówi piaskowców,
częstoz
dużą zawartościąoolitów
żelazistych wgórnej
częścii z
obfitą fauną. Najwyższybaton
idolny kelowej
rozwiniętetu
są wpos
taciwapieni oolitowych, przecho-
dzących w górnej części
w margle ooli
to we ,a czasem w margle bez ooli-
tów . Od
środkowej części górnego kelowejupo dolny dy we z
ciągnie sięActa Palaeon tologtca Polonica - vol. I/I 4
50 WA :-':DAJESIONEK
facja szarych, ilastych margli glaukonitowych.
Wyżej leżą biało-szaremargle z
zanikającymstopniowo glaukonitem, a
następnie białemargle.
Najwyższe
ogniwo
stanowiąwapienie
płytowe.Dla
Piły Kościeleckieji
Bolęcinaszczególnie charakterystyczne jest
pojawienie
siępiaszczystych odmian oolitu,
trwającychod
najwyższych częścigórnego batonu do
spągugórnego keloweju.
Profil wkopów wykonanych przeze mnie w
płd.-zachodniej części Piły Kościeleckiej przedstawiał się, poczynającod góry
, następująco:5. gleba - 22 cm,
4. warstwa żółto-brązowego iłu bez fauny - ok. 50 cm,
3. wapień piaszczysto-oolitowy, głównie z fauną amonitów - ok. 15 cm, 2. margiel z obfitą fauną jeżowców, brachiopodów i małżów - ok. 25 cm, 1. twardy piaskowiec (nie przebity).
Margle
mają jasnożółtykolor i
zawierają trochęoolitów
żelazistych.Z kwasem solnym
burzą siębardzo
.silnie. Poziom ten wykazuje nie-zwykłe
bogactwo
jeżowców.Nieco mniej licznie reprezentowane
sątu
brachiopody, z których
częsta Acantothyris spinosa Schloth. wskazuje nawiek
batońskitej
skały. Dośćobficie
również występują małże.Wyżej leżący wapień
piaszczysto-oolitowy ma zabarwienie
żółtobrązowe
i odznacza
się dużą zawartościąoolitów
żelazistych. Skałata
z kwasem solnym silnie
sięburzy.
Występującetu amonity
Macrocepha- lites tumidus Rein. i M. lamellosus Sowo sącharakterystyczne dla dol-
nego keloweju.
Z margli
zebrałam dużą ilość jeżowców należącychdo czterech ro-
dzajów:
Pygomalus, Holectsrpu«, Echinobrissus i Hyboclypeus.Dominuje
tu zdecydowanie
Pygomalus,reprezentowany
wyłącznieprzez gatunek
Pygomalus analis (Agassiz). O jego przewadze liczebnej świadczyfakt,
że
na ok
.900 sztuk zebranych tu
jeżowcówtylko 77
należydo
pozostałychrodzajów.
Liczne
odsłonięciaoraz bogata i dobrze zachowana fauna Jury Kra-
kowskiej
sprawiły, że jużod dawna teren ten
stał sięprzedmiotem zain-
teresowania wielu geologów i paleontologów, zarówno polskich jak i za-
granicznych
. Pomijającprace o charakterze czysto stratygraficznym, fau-
nę
Jury Krakowskiej badali m
.in
.G. Laube (1876), M
.Neumayr (1871)
i W. Szajnocha (1879),
opisując głównie faunęBalina i okolic. Z tego
teżterenu
opisałG. Laube (1867) 13 gatunków
jeżowców pochodzącychz tzw. oolitu
balińskiego. Wśródnich cytuje on
też Pygomalus analis (Collyrites ovalis) jako gatunek bardzo pospolity.Jeżowce
jurajskie Polski wzmiankowane
są równieżw monografii
Beurlena (1934)
,w której autor ten wspomina,
że miałdo dyspozycji 60
okazów
Pygomalus analis z Balina,Krakowa i Filipowie.
MORFO I. O GI A PYGOM :1LUS ANALiS (AGASSI Z)
METODYKA
51
Wobec
dość złegostanu zachowania badanego
materiału(pancerze
silnie rozmyte i przepojone limonitem), dla uwidocznienia zarysu poje-
dynczych
płytek stosowałampodtrawianie
oglądanychfragmentów pan-
cerza
słabymroztworem kwasu solnego, a
następnie zwilżałampowierzch-
nię gliceryną.
Dla uzyskania ostrych granic
między płytkami(przy wy-
konywaniu rysunków)
stosowałam teżbarwienie roztworem
błękitume-
tylenowego. Barwnik
przenikał między płytki znacząc wyraźnieich
zarysy.
Istotną częścią
mojej pracy
byłowykonanie szeregu pomiarów,
które
umożliwiły ilościowe ujęcie zmiennościpancerza,
zależnejod jego
wielkości,
a
równocześnie pozwoliły wyjaśnić,czy w rozwoju ontogene-
t
ycznymbadanego gatunku zachodzi migracja trivium i bivium oraz
w jakim odbywa
siękierunku.
Otrzymane w
yniki porównałamz
podobną tabeląpomiarów za-
mieszczoną
przez Beurlena (1934) i
stwierdziłampewne
rozbieżności, zwłaszczaw liczbach
odnoszących siędo pomiaru
odległościtrivium i bi-
vium od przedniego brzegu pancerza.
Niezgodnośćta wynika zapewne
z
różnicyw sposobie wykonywania pomiarów (autor wspomnianej mo-
nografii nie podaje
żadnych wyjaśnień).Aby wyniki moich pomiarów
były
jednoznaczne omawiam je nieco
dokładniej.Fig. 1. - Sch e m a ty ilustruj ące pomiary odległości mi ędzy: 1° części ą prok sy-
malną tarczy szczytow ej a przednim br zegiem pance rz a (a), 2° częścią dystalną
tej tarczy a prz ednim brzegie m pancerza (b) ,3° pe ry st omem a przednim brze- giem pancerza (c).
Odległość
proksymalnej
częścitarczy ap ikalnej od przedniego brze-
gu pancerza
uzyskiwałamz rysunku,
mierząc odległośćod przedniej gra-
nicy
płytkiocelarnej III do konturu, który
byłrzutem ambitusa. Przy
analogicznych pomiarach t
ylnej częścitarczy
wyłoniło sięp
ytanie,od
którego punktu
należy rozpocząćpomiar,
gdyż tworzące ją płytkiocelar-
ne prawie ni
gdyni
e leżąw jednej linii; jedna z nich wysuwa
sięzwykle
więcej
ku przodowi.
Ponieważdystalna
częśćtarczy szczytowej jest
zawsze silnie
związana zbivium
,pomiar
rozpoczyna łamod linii,
łączącej52 WA:-IDA JESION EK
dwa tylne pasy ambulakralne i
przechodzącejzawsze mniej
więcejw po-
łowie płytek
ocelarnych. Sposoby pomiarów ilustruje schematycznie fig.
l.Uzyskane wyniki
przeliczałamzawsze w stosunku do
całkowitej długościpancerza.
OPIS
Rodzina Disasteridae Gras, 1848
Podrodzina Collyritinae Beurlen, 1934
Rodzaj Pygomalus Pomel, 1885
Opis form
należącychdo
.tego rodzaju pojawia sięw literaturze
jużw 1835 r., kiedy to L. Agassiz wprowadza
nazwęDisaster dla form bar-
dzo
zbliżonychdo nieco
wcześniejopisanego przez Des Moulins rodzaju
Collyrites.
Na zasadzie priorytetu Disaster zostaje
późniejuznany za synonim
ColZyrites. Mimo to poszczególni autorzy do 1885 r
.w swoich opisach
używają
obu wspomnianych nazw. W tym czasie Pomel wprowadza ter-
min Pygomalus jako
nazwępodrodzaju,
należącegodo wydzielonego
przez siebie w tym samym roku rodzaju Pygorhytis,
skupiającegogatun-
ki Collyrites analis (Agassiz), Col l. ovalis (Leske) i Coll. faba Deser. Pod-
stawą włączenia
Pygomalus do Pygorhytis
byłfakt,
żew obu przypad-
kach bivium styka
sięz peryproktem.
Ważność
tej cechy z taksonomicznego punktu widzenia zakwestio-
nował
Gregory w 1900 r
., przypisującjej
dużą zmienność.Autor ten
zwrócił uwagę
na
różnicemorfologiczne, jakie
zachodzą międzyprzed-
stawicielami Pygomalus i Pygorhytis na
przykładw
wykształceniupasów
ambulakralnych.
Pogląd
Gregorego nie
został przyjętyi
następnibadacze, jak Va-
lette, a
takżeLambert l Thiery,
uważająPygomalus za podrodzaj ro-
dzaju Pygorhitis. Dwaj ostatni
podkreślająznaczenie
obecnościbivium
tuż
przy otworze peryproktalnym, ale
przypisująinny,
niżto
czyniłPo-
mel, zakres rodzajowi Pygomalus,
biorącza
głównekryterium
wyróżnienia
wysokość płytekambulakralnych
,co w rezultacie
dało łączenieze
sobą
form
niewątpliwie odrębnych,które zalicza
sięobecnie do dwu
różnych rodzajów. Tak
więc .wyodrębnioneprzez tych badaczy jednostki
łączą
formy
bliżejze
sobąniespokrewnione.
Stanowisko Lamberta i Thiery'ego
poparłMercier (1932)
opisującformy o niskich
płytkachambulakralnych jako Pygorhytis
,o wysokich
zaś
- jako Pygomalus. W ten sposób autor ten
umieściłpod
nazwąPy-
90rhytis typowy, jak z jego opisu wynika, Pygomalus w
ujęciuPomela,
opierając się
na tym,
żeu form t
ych płytkiambulakralne
sąniskie, a za-
tem pory
ułożone są gęsto.MO RFOLOGIA rv OiHALUS ANALlS (AGASSIZ) 53
Beurlen (1934) stoi zdecyd wanie na stanowisku
samodzielnościro-
dzaju Pygomalus,
umieszczającgo nawet w
obrębienowej podrodziny
Collyritinae,
wyodrębnionejprz
zni
egoz dawniej przez Lamberta usta-
nowionej Pygorhytinae. Zdanie tego autora takie cechy, jak brak
szczątkowej
floscelli,
niewgłębine ambulakry i perystom, a
takżeprze-
sunięcie
perystomu bardziej ku przodowi,
wystarczająco odróżniająPy-
gomalus od Pygorhytis,
zbliżajągo
zaśdo rodzajów Collyrites i Pro hola-
ster, dla których to Beurlen
.s worzył wspomnianą podrodzinęColly-
ritinae. I
Mortensen (1950) przyjmuje
powyższy poglądBeurlena, lecz za naj-
ważniejszą cechę systematyczną uważa tarczę apikalną, podkreślającw ten sposób bliskie pokrewieństwo, jakie zachodzi między tymi dwoma
rodzajami. Nie
uważaon
teżza konieczne ustanawianie nowej podrodzi-
ny, jak to czyni Beurlen, ale
końcu podziałten zachowuje,
gdyż,jak
mówi, " I see no harm in adop ing the subfamilies as limited by Beur-
len" (p. 13).
Pygomal s analis (Agassiz)
1835. Disa st er analis Agassiz ; L. Ag ssiz, Prodrome d'une Monographie des iRadiai- res ou Echinodermes, p. 183.
I
1858. Collyrites faba Desor; E. Desor, Synopsi s Eohin. foss., p. 209.
1934. Pygomalus analis (Agassiz) ; ~. Beurlen, Monographie der Echinoiden - Fa- milie Coblyritidae d'Orb., p. 67, fig. 9 (tu kompletna synonimika).
Materiał. - Około 800 oklzów, z których 300 nieźle zachowanych.
Pochodzenie materiału: górny
bat onPiły Kościeleckiej koło Chrzanowa
.Rozprzestrzenienie. - Z b~josu znany z Francji i Szwajcarii. W ba-
tonie występuje obficie we Fdncji, Szwajcarii, w południowych Niem-
czech, w Jurze Krakowskiej i a Kaukazie. W keloweju,
wedługBeur-
lena, ograniczony do
połuqnio,,?chNiemiec i Jury Szwajcarskiej. Posia-
dane przeze mnie okazy z poziomu Macrocephalites macrocephalus
świadczyłyby o przetrwaniu tego ga
lu n ku w Jurze Krakowskiej jeszcze przy-
najmniej w dolnym keloweju.
.Opis. - Zarys pancerza szeroko owalny, lekko
zwężający sięku ty-
łowi. Największa szerokość za
4szeprzed środkiem (fig. 2). Linia podłuż
nego profilu pancerza wznosi
sięod przodu
łagodnym łukiem, osiągając najwyższypunkt w miejscu
położeniatarczy szczytowej lub nieco poz
anią, następnie
powoli
obniża się,a
doszedłszydo otworu peryproktalnego
opada ostrym łukiemlub pionowo w
dół.Na stronie dolnej linia profilu
podłużnego
jest prawie równa.
Długość
poszczególnych okazów waha
sięod 16 do 35 mm. Szero-
kość
jest zawsze mniejsza
niż długość,Stosunek
szerokoścido
długości54 WAND AJESIO:-lEK
wynosi od 0,89 do 0,98, przy czym, wraz ze wzrostem długości, szerokość również powoli się powiększa. Wysokośćjest bardzo zmienna. Stosunek
A B
Fig. 2. - Zmienność kształtu pan cerza ; A wid ok z góry, B z boku
wysokości do długości wynosi od 0,52 do 0,79, średnio 0,65. Istnieje wy-
raźna korelacja długości i wysokości wyrażająca się w tym, że, w miarę zwiększania się długości, wysokość względna maleje.
.\\OIIFO I.OG IA PYGOMALUS ANALlS (AGAS Sf Z) 55
Fig. 3. - Rozmieszcz en ie
płytek dodatkowy ch (za- .k r op k owane) między pro-
ksymalną a dystalną czę- ścią tarc zy szczytow e j g płytki ge n it a ln e, o płyt
ki ocelarne, pp peryp r okt ---.
trnrn pp
Aparat apikalny jest rozerwany; jego
częśćprzednia
leżyzawsze
przed
środkiem, choć może siędo niego znacznie
zbliżać; częśćtylna na-
torniast znajduje
sięzawsze przy otworze peryproktalnym. Obie
czę ści są często połączonemniej lub
więcejkompletnym szeregiem
płytekdodat-
kowych o
kształciesilnie
wydłużonymw kierunku
płaszczyznysymetrii
(fig. 3).
Tarcza szczytowa w swym przednim od-
cinku
składa sięz trzech
płytekocelarnych
i czterech genitalnych. Niekiedy
występujątu jeszcze
małe płytkidodatkowe w liczbie
1 do 3 (fig. 4).
Częśćtarczy szczytowej,
leżąca przy bivium, znajduje
się tużprzy otwo-
rze peryproktalnym i razem z nim na górnej
części
tylnej
pochyłościpancerza.
Sąto dwie
płytki
ocelarne; w przypadku natomiast, gdy
bivium jest nieco
odsuniętedo przodu
,do-
chodzą
jeszcze
1do
3 płytekdodatkowych
(fig. 5).
Odległość
proksymalnej
częściaparatu
apikalnego od brzegu przedniego pancerza
w stosunku do jego
całkowitej długościwy-
nosi od 0,29 do 0,39,
średnio0,34, a
częścidystalnej - od 0,81 do 0,94,
średnio0,87.
Druga z tych dwu
wielkościwykazuje pew-
ną zależność
od
całkowitej długościpance-
rza: wraz z jej wzrostem, wzrasta
teżodle-
głość
tylnej
częścitarczy apikalnej od brze-
gu przedniego (tab. A, p
.57)
.Pasy ambulakralne
wchodzącew
składtrivium nie
różnią się między sobąpod
względem szerokości
i
wykształcenia.Przed-
ni nieparzysty jest na stronie dolnej lekko
wgłębiony tworząc bruzdę,
na której
końcu leżyotwór perystomalny. Dwa
boczne ambulakry
są wygiętelekko ku przodowi i na stronie dolnej ni
e-wgłębione.
Pasy te zbudowane
sąz
płytek pięciokątnych, wąskichi niskich
w
pobliżutarczy szczytowej
,nieco
wyższychiszerszych w okolicy ambi-
tusa.
Poniżej płytki tracązarys
wydłużonych pięciokątów, osiągającpra-
wie
taką samą szerokość,jak
wysokość.W
pobliżuotworu perystomalne-
go
sąone znów coraz
niższe,przy samym
zaśperystomie
zupełnieni
skie,o
kształtachbardzo ni
eregularnych(fig
.6).
56 WAND AJE5IO:"lEK
Pory
am bulakr alne są kształtu okrągłegolub owalnego. NIekiedy
pory
zewnętrzne sąowalne,
wewnętrznenatomiast
okrągłe(fig. 7).
Leżąone
tużprzy dolnej granicy
płytki,ustawione do niej
skośnie,a czasem
nawet prostopadle. Rozmieszczenie porów jest na
ogół gęste, zależnejed-
nak od okolicy pancerza.
Tużprzy tarczy szczytowej
leżąone bardzo
gęsto, na stronie dolnej
są słabiej wykształconei
leżądaleko od siebie.
Tużprzy perystomie
następujesilne
zagęszczenieporów ambulakralnyc h
,związane ściśle
ze znacznym zmniejszeniem
się wysokości płytek.I---f
1mm
Fig. 4. - Proksymalnaczęść tarczy szczytowej d płytka dodatkowa, g pł, genitalna, m pł.
madreporowa, o pł, oce- larna.
pp
1 - - - 4
tmm
Fig. 5. - Dystalna część tarczy szczy- towej; bbivium, d płytki dodatkowe.
o pł. ocelarna, pp peryprokt.
A B
--.1mm Fig. 6.- Przedni pas ambulakralny },A część aboralna, B część oraln a, ps perystom.
Dwa tylne pasy ambulakralne
tworzącebivium
rozpoczynają się tużprz
y górnej krawędziperyproktu i
leżąrazem z nim na
początkutylnej
pochyłości
pancerza.
Stądbivium ostrym
łukiemopada ku stronie dolnej
, gdzie nie wgłębiając siębiegnie do otworu perystomalnego. Poszczególne
płytki
ambulakralne
sątu
trochę wyższei szersze,
niżanalogiczne
płytkiw pasach przednich, dlatego
teżambulakry tylne
są częstonieco
większe.Peryprokt ma zarys gruszkowaty i
położonyjest zawsze w górne
jczęści
tylnej
pochyłościpancerza. Od góry jest on ograniezony
płytkamiMORFOLOG IA PI'GOM ALUS ANAl./3 (AGASSIZ )
Tabela A
Pomiary osobników typowych (w mm]
Mensurations de la forme typique(en mm )
Długość szer./dług. wy s./dług. Odległość- Distance
Longu.eur larg./long. haut ./long . a* b c
16,4 0,91 0,73 0,33 0,85 0,30
21,2 0,91 0,67 0,30 0,84 0,25
22,8 0,95 0,76 0,38 0,86 0,27
23,3 0,90 0,74 0,33 0,91 0,25
23,6 0,97 0,71 0,33 0,86 0,31
24,2 0,91 0,78 0,31 0.85 0,31
24,6 0,72 0,33 0,88 0,23
25,5 0,93 0,67 0.31 0,88 0,27
25,9 0,93 0,66 0,37 0,91 0,25
26,4 0,92 0,70 0,36 0,88 0,29
26,9 0,61 0,32 0,91 0,27
27,0 0,92 0,57 0,30 0,87 0,28
27,2 0,90 9,64 0,32 0,91 0,26
27,8 0,92 0,52 0,37 0,94 0,25
28,2 0,67 0,38 0,90 0,23.
28,7 0,90 0,57 0,32 0,89 0,28
29,3 0,94 0,62 0,34 0,90 0,28
29,6 0,94 0,63 0,32 0,91 0,30
30,3 0,63 0,31 0,92 0,27
34,5 0,92 0,56 0,35 0,93 0,30
Tabela B
Pomiary osobników typu "faba" (w mm) Mensur ations de la forme "f aba" (en mm)
26,3 0,90 0,74 0,34 0,30
23,6 0,92 0,87
23,7 0,91 0,74 0,31 0,84 0,25
25,0 0,94 0,79 0,28 0,86 0,30
25,2 0,94 0,73 0,27 0,82
25,5 0,90 0,87 0,28
26,5 0,90 0,32 0,86 0,28
* Odległości (dista n ces)a, b, c- vide fig. 1.
57
\\,;\ :-</),\ JE SI O:'>l EI\
ocelarnymi, niekiedy
również płytkamidodatkowymi
,a z boku i z
dołu dośćniskimi
płytkamiinterambulakralnymi. Pole subanalne u form
mniejszych jest lekko
wypukłe,u
większychnatomiast
płaskie,niekiedy
zaśw postaci
słabo zagłębionej
szerokiej bruzdy, zanika-
j
ącejna stronie dolnej.
Budowa pasów interambulakralnych jest
jednolita.
Składają sięone z
dużych pięciokątnych płytek,
niekiedy
łukowato zagiętychi zmiennej
wysokości(fig
.8).
lmm
Dolna strona pancerza jest prawie zu-
Fig. 7. - Przykład zrOZnICO - pełnie płaska,
z
wyjątkiem płytkiejbruzdy
wani a porów am bu lakra lnych.
przedniej, utworzonej przez
wgłębionyni
e-p
arzystyambulakr. Perystom niekiedy jest
także słabo wgłębiony .
Sternum
najczęściejnieuwypuklone lub bardzo
nieznacznie uwypuklone .
Perystom
wysuniętyj
est zawsze daleko ku przodowi. Stosunek od-
ległości
przedniej
krawędziperystomu , od przedniego brzegu pancerza
do
całkowitej długościpancerza , wynosi od 0,20 do 0,31. Dl
a małychi du-
żych
form
średniawyn osi 0,26.
Kształtperystomu jest
najczęściejsu b-
pentagonalny.
ł--ł
1mm
naFig. 8. - Fr agmen t przedniej części pancerza; ia inter a m bulakr, na niep a r zys ty am bu la kr.
,\\O RF OI.O GJ..\ I'I'GOMALlJS r1.\A LlS (,\GA SS I Z) 59
Brodawki
znajdują sięna wszystkich
płytkach,Na stronie górnej
jest ich mniej,
stają się gęstszew okolicyambitusa, na stronie dolnej
zaśjest ich
najwięcej.Tutaj
teżustawione
sąekscentrycznie w swoich pól-
kach,
zbliżając siędo ich przodu. Poczynienie
dokładniejszychobserwa-
cji nad ich
morfologią było niemożliwez powodu
złego st an u zachowa-nia po
wierzchnipancerzy.
Zmienność.
- Opisywany gatunek odznacza
siębardzo
dużązmien-
nością;
do
tyczyona przede wszystkim
kształtupancerza, co
uzależnionejest od trzech czynników: 1° stosunku
długoścido
wysokości,2°
wykształcenia pola subanalnego, 3°
obecnościswego rodzaju kila na górnej stro-
nie pancerza. Dwie pierwsze cechy
są ściśle związanez poszczególnymi
stadiami wzrostu. Osobniki
małe mają już kształtpancerza zgodny z ogól-
nym schematem dla
Pygomalus analis,a
więczarys owalny, lekko
zwężający się
ku
tyłowi,przy czym
odznaczają sięone
dość dużąwysoko-
ścią względną.
Linia profilu
podłużnego, zbliżając siędo tylnego brzegu
pancerza, opada, w sposób charakterystyczny dla form
małych, łagodnym
łukiemw
stronę dolną.U osobników
średnich wysokośćpozostaje
nadal
dość duża,zmienia
sięjednak linia profilu,
gdyżpole analne ulega
u nich
spłaszczeniu.Wreszcie formy
duże odznaczają sięstosunkowo
małą wysokościąprzy znacznej
długościoraz nieco
większą,w stosunku do oka-
zów mniejszych,
szerokością względną.Pole subanalne jest u nich silnie
spłaszczone
i
najczęściejzaznacza
siętu
płytkabruzda analna
,zanika-
jąca
w
pobliżudolnej strony panc
erza. Zmienność tęilustruje fig. 9.
Osobną grupę wśród
osobników
średnichstanowi bardzo nieliczny
zespół
okazów (7 sztuk),
odróżniających sięod innych pewnym szczegó-
łem
morfologicznym pancerza, widocznym szczególnie dobrze na profilu
poprzecznym. Jest to rodzaj
słabouwypuklonego kila (fig
.10),
biegnącego na górnej stronie pancerza w
płaszczyźniesymetrii,
poczynającod tyl-
n
ejpary
płytekgenitalnych
,a
kończącprzy peryprokcie.
Wśródtych
osobników
znajdują sięformy o
różnymstopniu
wyrazistościtego szcze-
gółu
morfologicznego: od ledwie zaznaczonej
wypukłościpancerza
ażdo
stosunkowo
wyraźnegowyniesienia
.Ta szczególna cecha
skłoniłaniektó-
rych autorów do wydzielenia podobnych form w osobny gatunek pod na-
zwą jaba,
przeciw czemu
wystąpił słusznieBeurlen (1934, p. 70).
Badania, jakie
przeprowadziłamna moich okazach o typie budowy
jaba, przekonałymnie,
żejest to istotnie forma
Pygomalus analis,nie
wykraczająca
poza ramy szerzej
pojętej zmienności wewnątrzgatunkowej
.Zarówno linia profilu
podłużnego, osiągająca najwyższypunkt
w miej
scu położeniatarczy szcz
ytowej,jak i
gęste ułożenieporów ambu-
lakralnych
sątakie
,jakie
cechują Pygomalus analis. Równieżwyniki po-
miarów,
odnoszących sięzarówno do
wielkościpancerza, jak i do odle-
60 \VANDA JESIONE K
głości pr zedniej i tylnej części tarczy, szczytowej od przedniego brzegu pancerza, wskazuj ą na to, że mamy tu do czynienia ze wspomnianym gatunkiem (tab. A, B). Jedyną cechą odróżniającą formę faba od typowej analis jest występowanie kila, którego stopień wyrazistości jest zresztą
.bardzo różny.
e
•• •· · ··
• :::: .· · : · ·
•· ·
••···
•o,"..
: ::, . ,.:: : :
..A B
Fig.9.- Poszczególne stad ia wzrostu; A stron a aboralna,B profil podłużny.
Przednia część tarczy szczytowej zbudowana jest u wszystkich osob- ników jednolicie i podlega małej zmienności.Zachowany jest stale jed- nakowy porządek ułożenia poszczególnychpłytek. Pewną zmienność moż-
MORFOLOGIA PY GOMALUS ANA LIS (AGASS 1Z) 61
B
A
na
obserwowaćjedynie w
obrębietylnej pary
płytekgenitalnych.
Dotyczy ona zarówno ich
kształtu,jak i wzajemnego
ułożenia.Naj-
częściej
spotykanym typem
są płytkio
wyglądzienieregularnych
wielokątów,
o mniej
więcejrów-
nych osiach. Czasem zarys ich
.F'ig. 10.- Dwa okazy widziane od strony
zmienia
sięna silnie
wydłużonytylne j ; A for ma typowa, B forma "f aba".
do
tyłu. Płytki mogą byćusta-
wione jedna przy drugiej w linii
,p r ostej (fig .
11 B), lub
teżjedna z n
ich może wysunąćsiębardziej ku przo-
-
d owi (fig
.11 A, C). W
związkuz tym pozostaje rozmieszczenie otworów
-genitaln y ch
,które
leżą wstosunku do otworów przedniej pary równo -
.legle albo
ukośnie.W kilku przypadkach
zauważyłam nadliczbowośćotworów genital-
.nych . Jak stwierdziłam, piątyot
wór może byćumieszczony albo w
płytkach ocelarnych V lub II (fig. 12 A, B), albo
też mogą byćdwa otwory
'w obrębiejednej
płytkigenitalnej (fig. 12 C). W jednym przypadku
.stwierdziłam obecność piątej płytkigenitalnej
, leżącej poniżejpary
pły.t
ek
tylnych i przylegającejdo nich (fig. 12 D).
,
..,lmm
A B c
Fig. 11.- Róż ne us taw ien ie pły tek genitalnyc h.
Dys talna
część tar czy szczytowej zbudowana jest zawszez dwu
pły-t
ek ocelarnych o
kształcie wydłużonymdo
tyłu. Końce tych płytektwo-
.rzą
obramowanie peryproktu, ze
względu jedn ak na złystan zachow a-
:n ia okazów
nie
mogę stwierdzić,czy jest to
regułą(fig
.13).
62 WA:-<DA.JI' SJO ;':E K
Na niektó r ych okazach,gdzie bivium odsuwa się od peryproktu, po-
jawiają się między płytkami ocel arnymi płytki dodatkowe, które przy -
legają do górnej części peryp roktu. Przesunięte bivium nie traci nigdy
1---4
1rn rn
Fig. 12.- Nadlic zb owe otwory genitalne:A iB w płytkach ocelarnyc h,C dwa:
ot w ory w jed nej płytce geriitalnej, D piąta pły tka genita ln a.
b
-- - p p
...--.
lmm
Fig. 13. - Ust awie n ie pły tek oce- Ja rnyc h w st osun k u do peryproktu b bivium, o płytka ocelarna, pp pe-
ryprokt.
7e~
/ 6~
/ .~
1m.u
Fig. 14.-Schema t usta- wienia bivium wst osu n- ku do otworu perypr ok -
taluego.
kontaktu z pery p ro k te m, z który m łączy się za pośrednictwem wydłużo
nych płytek ocelarny ch. Bivium wykazu je jedynie pewną zmienność po-
łożenia w stosu n k u do perypr oktu: leży z boku lub z góry, przy czym
;\lO!<f' OI.O GIA Pl'GOMALUS AiVAUS (AG ASSIZ) 63
istnieje
całyszereg
przejść międzytymi skrajnymi
możliwościami(fig
.14).
Otwór perystomalny ma przewaznie zarys subpentagonalny, nieco
rzadziej pentagonalny, a stosunkowo rzadko
okrągły.Jest
rzecząszcze-
gólnie
interesującą, że pięciokątny.kształtperystomu
występujew 75%
u osobników
małych,w 17,5% u
średnich,a tylko 7,5% przypada na for-
my
duże. Kształtsubpentagonalny
przeważau osobników
średnich,które
też często mają
zarys
okrągły. Powyższefakty
pozwalają wnioskować, żew rozwoju ontogenetycznym
następujepowoli
przekształcenieotworu
perystomalnego z
pięciokątnegona subpentagonalny, a nawet
okrągły(fig. 15).
A B c
t - - - l
trnrrl
Fig,15.- Różne kształtyperystomu ;A penta gon alny,Bsub - pentagonalny, C okrągły .
Stosunki i różnice.-
Opisany gatunek
zostałpo raz pierwszy
wzm ian kow any przez Agassiza w 1835 r
.pod
nazwą Disaster analis,a scharakteryzowany
przezeń bliżejw 1839 r
.Ten sam autor
stworzył ,dla form
małycha wysokich, gatun
ek Disaster avellana,opisany
dokładni
ejprzez Desora w 1842 r
.W
kilkanaścielat
później(1858) Desor poda-
je
również diagnozęustanowionego
przezeńgatunku
Collyrites faba.W
o- kół zagadnienia odrębności tychgatunków, a
także stosunku ich do bli- sko spokrewnionego Pygomalu s ovalis (Leske), rozwinęła się długady-
skusja.
Cotteau i Triger, w pracach opublikowanych w latach 1857-1869,
uważali ovalis, analis i avellana za jeden gatunek, później
jednak stwier-
dzili
, żegatunek
ovalis należyz tej grup
y wydzielić.Wright (1857-1878)
op isu j e trzy wspomniane gatunki łączniepod
nazwąCollyrites ovalis (Le- ske). Tego samego zdaniabyli Laube (1867) i Quenstedt (1875). Natomiast
Pomel (1885)
uważał ovalis, analis i avellanaza gatunki samodzielne.
Lambert
iThiery w publikacji z 1924 r.
opisująwsz
ystkieformy o du-
żej wysokości
pod
nazwąavellana, mieszającw ten sposób
ovalisz
analis.Mercier (1932),
przyjmującnowy, zaproponowany przez Lamberta
iThiery'ego, zakres rodzajów
Pygorhytis i Pygomalus, opisuje pod na-zwą Pygorhytis ovalis
ok
azy mająceniskie
płytkiambulakralne i
słabo<64 \\'A:>lD'\ JESIONEK
wypukły kształt
pancerza. Natomiast w
obrębi e Pygomalus avellana autorten
umieściłformy o
dużej wysokości płytekambulakralnych i wynio-
słym
profilu pancerza.
Jak z' t
egow
ynika,brak us
talonegokryterium zarówno dla rodzaju
Pygomalus,jak i dl
agatunk
ówcnclis,
ovalis czy avellana, był dużąprze-
szkodą
w
rozróżnianiuzaliczanych do niego form.
.Gruntowną rewizj ę
omówion ych
poglądów przeprowadziłdopiero
.B
eu r len (1934). Oddzieliłon rodz
aj Pygomalusod
Pygorhytis (o czym by-ła
mowa poprzednio),
później zaś podał szczegółową diagnozęgatunków
an alis i ovalis, przyjmując następującekryteria: dla gatunku
analis cha-r
akterystyc znaj
estlinia profilu
podłużnego, wznosząca się łagodnieod
przodu i
osiągająca naj wyższypunkt w mie jscu
położeniatarczy szczy-
towej lub nieco poza
nią,oraz ni
skie płytkiambulakralne, a co za t
ymidzie,
gęste ułożenieporów. I
stniej e takżeu tego
gatun ku ścisła zależność wysokości
i
długości, wyrażająca sięw zmniejszeniu
wysokościw
miaręwzrostu
długości.W
związku z tym
gatun ek
avellana ,jako od-
znaczaj ący.się
w
ysokimprofilem prz
y małej długości, uznałBeurlen
(1934) za form
y młodocianegatunku
analis.U
Pygomalus ovalis natomiastnajwyższy
punkt profilu
podłużnegoznajduj
e sięprzy przednim brzegu
pancerza,
płytkizaś am bu la kr aln e sąwysoki
e.Brak u niego
wyraźnejko-
relacji
między wysokościąa
długościąpancerza. Odmienne nieco roz-
przestrzenienie geograficzne obu gatunków (brak
ovalisna wschód od po-
łudniowych
Niemiec i
obecność analisw jurze Polski
ina Kaukazie) jest
również poważnym
argumentem
przemawiającymza ich
odrębnością.Mortensen (1950) ni
eanalizuje
bliżejrewizji gatunków przeprowa-
-dzonej przez Beurlena, w ogólnych j edn ak
założeniachjest
skłonnyprzy-
znać rację
temu autorowi.
Wyróżniony
przez Desora w 1858
r.
Collyrites faba byłprzez swego
au tora
uważanyza gatunek
zbliżonydo
Collyrite s capistratai
Coll.bi-
cortiata,a
późniejt
ylkodo
Coll. capis trat a.Beurlen (1934)
stwierdził, żetakie cechy , jak
położeniebivium
tużprzy peryprokcie i brak bruzdy dla przedniego nieparzystego
am bu la kr u,uzasadniają
zaliczenie wszystkich t
ych for m do rodzaju
Pygomalus.Inne
cechy
, a więclinia profilu
podłużnego, wysokość płytekambulakralnych
irozmieszczenie obu
częścitarczy sz
czytowej , są zupełniezgodne z ga-
tunkiem
analis. Obecnośćna górnej stronie pancerza pewnego rodzaju
wyniosłości
ma, zdaniem Beurlena , znacze n ie
drugorzędne.Wyniki m
o-ich
badań,opartych na obfitym materiale z Polski,
są zgodn e z wynikami tego
au tor a.Zakład Paleozoologii Pols k i ej Akademii Na u k Warszawa, październik 1955 r.
MORFOLOGI A PYGOMAI.US ANALlS (AGASSI Z)
WAZNIEJSZA LITERATURA - BIBLIOGRAPHIE SOMMAIRE
65
BEURLEN K. 1934. Monographie der Echinoiden - Familie Collyritidae d'Orb.
PaZaeontogr., 80, Abt. A, 41-144. Stuttgart.
LAUBE.G . 1867. Die Echinodermen der Braunen Jura von Balin. Denkschr. Kais.
Akad. Wiss., Mathem. naturw. Kl., 27, 1-14. Wien.'
MERCIER J. 1932. Etudes sur les Eohinidesdu Bathonien de la Bordure oecldentale du Bassin de Paris.
Mem.
Soc. Linn. de Normandie, n. ser., 2, 1>1-273. Caen.MORTENSEN TH. 1950. Monograph of the Echinoidea. Vol. 1. Spatangoldea. I, 1-432.
Copenhagen.
WRIGHT TH. 1857-1878. Monograph on the Briti sh Fossil Echinodermata of the Oolitic Formations. I. The Echinoidea, 1-481. London.
WAND Ą JESIO N E K
OBSERVATIONS SUR LA MORPHOLOGIE DE PYGOMALUS ANALIS (AGASSIZ) (ECHINIDA, DISASTERIDAE)
Resume
Un materiel exceptionnellement abondant (environ 800 specimens) de l'Echi- nide en question reuni par l'auteur dans le Bathonien de Piła KościeleCika(feuille Chrzanów), lui a permis de faire des observation s dćtaillees de la variabilite de ses differents caracteres,
Caracteristique de Z'espece. - Test
a
contour ovale , retreci vers I'arriere.Ligne de profil Iongitud inal s'elevant en arc doux d'avant vers l'arriere et atteignant son pointculminant dans l'appareil apical o~ un peu plus en arriere,pour s'abaisser ensu ite lentement jusqu'au periprocte et y tomb er plus au moins
a
pic. A la face Inf er leur e le profil esta
peu pres rectiltgne,Sur les ech a n t illon s mesures la longueur varie entre 16 et 35 mm, la largeur etan t toujours moindre que la longueur. La vale ur. du rapport entre la longueur et la Iargeur oscille entre 0,89 et 0,98 et celle entre.la hauteur et la Iongueur ~
entre 0,52 et 0,79; ce dernier rapport diminue avec l'accroissement de la taille des
indlvidu ś .
La part ie an te r ieu re de l'a ppa re il apica l est placee toujours en avant du centre du test, et la partie posterteure - tout pres du pćrtprocte, Entre les deux parties
ił y a, en general, des plaques supplementalres (fig. 3 du texte polonais), Ces plaques ex is tent parfois ćgalement dans la partie proxim ale (fig. 4) et la distale (fig. 5) de l'app a re il apical.
Les var iationsde la position de deux parti es de l'appareil apical sont Illustrees par des chitfres du tableau A ~. 57 du texte polonals), qui expriment le rapport en tr e la distance de chacune de ces parties du bor d antśrieur du test et la Ion gue u r totale de celul-ci,
Acta Palaeontologjca Polonica - vol. [/1 5
66 WA:-JDA .JESIO NEK
Dans le trivium l'arnbuJacre impa ir est legerement enfonce ił la race infć
rieure et les lateraux son t doucement inflec h is vers l'avant, sans etre cependant enfonces,
Les plaques ambulacraires, basses et etroite s ił proximite de l'appareil apical, de v iennent plus elevees et larges vers I'ambitus,tandis qu'au voisinage du peristome
•
elle s sontpetites, ił contour irrć gul ier (fig. 6). Les pores ambu1acraires sont arrondis ou ovales, parfois les externes sont oval es et les in te rn es arrondis (fig. 7). A proxi- mite de l'appareil apical et du peristome les pores sont tr es condense s,tandis qu'ils sont assez espaces ailleurs, surtout au-dessous de l'ambitus.
Le bivium, place sur la pente posterreure du test, est reuni au periprocte par I'In terrnediaire des plaques oculaires. Le periprocte est de contour piriforme, eta n t delimitśen haut par les plaques oculaireset parfois egalernent par les plaques sup p lem en t aires , Le champ subanal est legerement convexe chez les in divid us petits et aplati chez les plus grands , chez lesquels il forme parfois une douce depression.
La face-inferieure est ił peu pres plate. Le sternum n'est pas sureleve ou l'est tres
peu.Le'p eristome,parfois une peu enfonce, varie entre pentagonal et arrondi (fig. 15).
Sa distance du hord anterieur du test, calculee par rapport ił la longueur totale du test, oscille entre 0,20et 0,3.1, etant assez fixe dans des Individus d'une meme taille.
Les tubercules sont assez clairsemes ił la face superieure et condensćs ił la face in fer ieure, Oli ils sont places exeentriquement et vers l'avant dans leurs scr ob icu les.
Variations. - L'espece est carac te r isee par une vartahil ite assez etendue de la forme du test et de la morphologie de l'appareil apical.
La forme du test depend: 1°du rapport entre sa longueur et sa hauteur, 2° de la forme doli champ anal, et 3° du developpernent plus ou moins grand d'une carene
ił la face superieure du test.
Les deux premiers caracteres son t etroiternent lies aux stades de croissance.
Les individus petits sont relativement eleves et la Iigne de J.eur profil longitudinal tombe en arc doux au voisinage du bord postćrleur. Chez les individus de taille moyenne, la hauteur reste assez grande, mais le champ anal subit un apJ.atissement.
Enfin, les grands individus se caracterisent par une hauteur relativement petite par rapport ił la longueur et leur champ subanal est fortement aplati ou meme Iegerernent enfonce dans une depression qui disparalt vers la face inferieure (fig. 9).
Certains individus, peu nombreux, de taille moyenne, se distinguent par la presence d'une carene qui s'etend ił la face supe r ieu r e, suivant la J.igne medianę du test, depuis la paire posterteure.des plaques gen itales jusqu'au póriprocte. Le degre de developpęment de cette carene est variable: parfois elle est ił peine distincte, d'autres fois tres nette, La presence de cette carene fut considśreepar certains au- teurs comme un trait distinctif de va leur specifique et pour de tel s individus fut creee I'espece Pygomalus faba (Desor). Les observations faites sur les matćriaux po- lon a is ont conva incu l'a u te ur que la forme caren e e se Iie intim eme n t par tous ses
.\\ORFOLOG IA PHJOMALUS Mi ALIS (AGASSJZ) 67
car actere s ił la forme typiq ue sans carene (tabl. B) et ne peut nullement en etre se- paree. La rneme opinion a ete exprimće par Beurlen (1934, p. 70).
La struotu re de I'appareil ap!oal varie peu, seule la paire postćrieure des plaques gemtalesestvaria'ble quant ił leur forme et leur rapport reciproque (fig. 11).
Dans certains cas l'auteur a pu eonstater la presence des pores gćnitaux surnume- raires. Le cinq uieme pore est alors place tantót sur une plaque oculaire, tantót deux pores sont places sur une seule plaque genitale; enfin, sur un seul spćcimen, on a constate la presence de la cinquieme plaque gen ita le, placee au-dessous de la paire posterieure (fig. 12).
La partie distale de l'appareil apicalcomprend toujours deuxplaques oculair es all en ge e s de faęon ił encadrer le periprocte (fig. 13). La position des ambulacres du biviu m par rapport au periprocte est variable: leurs extremites sont placees tantót lateralement, tantót en avant du periprocte (fig. 14), sans jamais perdre toutefois leur jonction avec le periprocte par l'Intermediaire des plaque s ocułaires.
Le peristome est tantót et le plus souvent su bp en tag on al, tantót pentagonal, et assez rarement arrondi (fig. 15). Parmi les sp ecim ens ił peristomepentagonal, 75%
córresp ondent ił des Individus petits, 17,5% seulernent ił des formes plus grandes.
Chez les individus de taille moyenne domine la forme subpentagonale duperistome.
De ces obser v ation s on peut conclur e que,lors de la croissance de l'inddvidu, la for- me du peristorne change progressivement de pentagonale ił la subpen t ag on ale et
a
l'arrondie (fig. 15).EXP LI CATIO N DES FIGURES D.a.NS LE TEXTE POLONAIS
Fig. 1 (p. 51)
Schemas expliquant les mensurations des distances entre: 1° la partie proximale de I'appareilapical et le bord anterieur du test(a),2° la partie distale de cet appareil
et le bord antśrleurdu test (b), 3° le peristomeetIe bord anterieur du test (e).
Fig. 2 (p. 54)
Varia tions de la forme du test - A vus d'en haut, B de profil, Fig. 3 (p. 55)
Disposition des plaques supplementaires (pointtllees) entre les parties proximale et disbale de l'appareil apical - g plaques genitales, o pL oeulaires, pp peripiTocte.
Fig. 4 (p. 56)
Par-tie proximale de I'apparell apdcal - d plaque supplćmentarre, g pl. genitale, m pl, madreporique, o pl. oeulaire.
Fig. 5 (p. 56)
Partie distale de l'appareil apical - b bivium, d plaques supplśrnentaires, o pl.
oculaire,pp periprocte, Fig. 6 (p. 56)
Un ambulacre anter ieur - A partie aoorale, B partie orale, ps pertstorne.
Fig. 7 (p. 58)
Diffór enciation des pores d'u n e paire.
68 WA:>IDAJESIONEK
Fig. 8 (p. 58)
Fragment de la pa r tie anterieure du test - ia inte ra mb ul acre, na am bu lacre impair.
Fig. 9 (p. 60)
Indlvidus
a
differents stades de croissance vus par la face aborale(AJet de profil(B).Fig. 10 (p. 61)
Deux specimens vus du coM posterieure - A forme typique, B form e "j a ba" . Fig. 11 (p. 61)
Varia tions dans la dispo sition des plaques genita łes.
Fig. 12 (p. 62)
Pores genitaux surnumeraire s A et B dans les plaques oculair es, C deu x pores dans une plaquegeni tale, D cinqudemeplaque genitale.
Fig. 13 (p. 62)
Disposibion des pla q ues ocu laires par rapport au periproc te - b bivLu m, o plaque oculaire, pp pćrlprocte,
Fig. 14 (p. 62)
Schema de la positi on du biviurn par rapport au per ip r octe.
Fig. 15
(p.
63)Dlfferentes formes du pertstorn e - A pentagona le, B suope n tagon ale, C arr ondie.
B/\ HA /\ ECEH3K
HABJIIOAEHHR HAA MO P <I>OJIO r H E F1 PYGOMAL US ANALIS (AGA.SSIZ) (ECH IN IDA, DISASTERIDAE)
Orars n eonepacar pe3YJIbTaTbI IICCJI€'J{OBaHHli HaJ{ MopepoJIOrHeH MopcH oro ezea Pygomalus anali s (Agassiz), npoH3BeJ{cHHbIX Ha OCHOBaHlI1ł J{eTaJIbHOrO H3yqeHlIll OHO-
JIO800 3K3 e MIlJIllpO B 113 OTJIOiłteHIIH sep xae ro 6aTOHa B Ilarre Hocueneuaoa y Xpaca-
HOBa . Ha6 .'lIOJ{eHHll 6bIJIH cocpenorosensr Ha cTpoeHHII anasansno r o W;IłTa, aM6yJIllH-
paJIbHbI X IlOJIe/ł Ił epOp Illbl nanusrp a, B pe3YJIb TaTe aHaJIH3a H3MeHeHHH aapynmocr a rtaausrps B 3c1BIIC llMOC111OT noapacrnoa C'Ta.!{HH (H HlibIX .I(aHHbIX) 6bIJIO yCTaliOBJJeHO, 'I TO cj:lopMa ormcsrsaearaa nOJ{ aaanaaaen Pygoma lus faba (Desor ) aanaerca sapaaa -
TOM pygomalus analis (A gassiz), qTO IlO.I(TBe p lK A a eT MHeHHe asrcaaaan aoe no 3TOMY
DOIIpoCy BeYP JIe HOM. ASTOp onucsraaer tarosę Ha6JIIO.I(eHlłlł aacaroumeca IlOlłBJIeHHfl .qo6aBOqHblX IlJIaeTlmOK Ha rrpOKCUMaJI bHOii II AIłCTaJIbHOfl qaCT fl X aepum nuoro W;HTKa ,
a raiose lIeTlIITlIqHOrO crpoenas nepenaea qaCTH sepunnnroro ru;IITKa y HeIW TopbIX
ocoóeit, sstpaiaeaaoro yBCJIH'IeHlIeM 'meJIa renarans asrx OTBe pCTlIii. HaKOH CI.{ rrpa-
Be.I(eHbI 3aMeqaHHll 06 1I3 Me He HlI fl X cpopMbl nepaeroaa B paansrx soapacrirsrx crannsx naanoro BHJ\a.