Ks. Stanisław Celestyn Puławski (1866-1937)

Walenty Wójcik

Ks. Stanisław Celestyn Puławski (1866-1937)

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 18/1-2, 185-209

1975

MATERIAŁY DO HISTORII NAUKI I LITERATURY PRAWA KANONICZNEGO W POLSCE

P r a w o K a n o n ic z n e 18 (1975) n r 1— 2

B P W A L E N T Y W Ó JC IK

K S . S T A N IS Ł A W C E L E S T Y N P U Ł A W S K I (1866— 1937)

T r e ś ć : W stę p -ż y c io ry s. 1. P r a c a d y d a k ty c z n a i n a u k o w a . 2. U d ział w p ra w o d a w s tw ie . 3. Z a ję c ia a d m in is tra c y jn e . 4. D z ia ła ln o ść są d o w a . 5. K a n o n is ta - p r a k ty k . 6. W y k a z p r a c d ru k o w a n y c h . Ź ró d ła i li te r a tu r a .

W stę p — ż y c io ry s

Z a c ie k a w ie n ie b u d z i p o s ta ć k s. P., — g d y ż p rz e z d z ie s ią tk i l a t u c h o d z ił o n w oczach b is k u p ó w i d u c h o w ie ń s tw a s a n d o m ie rs k ie g o za „ p ie rw sz e g o k a n o n is tę d ie c e z ji” . U ro d z ił się 6 IV 1866 w W a rs z a w ie z K a z im ie rz a i H e le n y z U le js k ic h . R o d zice n a le ż e li do s ta n u szlach eck ieg o . N osili h e r b Slepowron *. P o ic h p rz e d w c z e s n e j śm ie rc i k s z ta łc ił się p o d o p ie k ą s ta rs z e g o b r a t a w I I I g im n a z ju m w W a rs z a w ie . Z e św ia d e c tw e m 5 k la s p r z y ję ty z o s ta ł w 1882 r. do w a rs z a w s k ie g o S e m in a riu m M e tro p o lita l­

n eg o . W r o k u n a s tę p n y m c h c ia ł on w s tą p ić do Z g ro m a d z e n ia K sięży Z m a rtw y c h w s ta ń c ó w i w y je c h a ć n a s tu d ia te o lo g ic z n e d o R zy m u , b y p ó ź n ie j u d a ć się n a p r a c ę do B u łg a rii. N a s k u te k sp rz e c iw u ro d z in y o d s tą p ił od te g o z a m ia ru . P rz e n ió s ł się d o S e m in a riu m D uchow nego- w S a n d o m ie rz u . W la ta c h 1886— 1890 s tu d io w a ł on w A k a d e m ii D u ­ c h o w n e j w P e te r s b u r g u . O trz y m a ł d y p lo m i k rz y ż m a g is tra teo lo g u . Z e w s z y s tk ic h p rz e d m io tó w m ia ł o cen y „ e m in e n te r ” a ty lk o z w y m o w y i ze ś p ie w u „ b o n a c la s s is ”. 11 V 1890 p r z y ją ł św ię c e n ia k a p ła ń s k ie .

W ty m ż e r o k u o b ją ł k s. P . w ik a r i a t w p a r a f ii k a te d r a ln e j w S a n d o ­ m ie rz u . W r o k u n a s tę p n y m — s ta n o w is k o p ro f e s o ra i b ib lio te k a rz a S e ­ m in a riu m D u ch o w n eg o . P ó ź n ie j — s e k r e ta r z a w k o n s y s to rz u b is k u p im . W g r u d n iu 1893 r. z w o ln io n y z o s ta ł ze w s z y s tk ic h s ta n o w is k n a s k u te k u ja w n ie n ia się p o d p is a n e j p rz e z n ieg o w ra z z r e s z tą a b itu r ie n tó w a k a d e m ii w P e te s b u r g u d e k la r a c ji, że b ę d ą p ra c o w a ć w y łą c z n ie d la K o ścio ła i w s p ie ra ć się m o d litw ą a w ra z ie p o tr z e b y p o m o c ą m a te r i a l-

1 W b io g ra fii sw e j z 1935 r. p is a ł k s. P ., ż e b y ł k r e w n y m K a z im ie ­ rz a P u ła s k ie g o p o le g łe g o p o d S a v a n n a h w 1779 r. w lin ii b o c z n e j od W o jc ie c h a — IV sto p ie ń z II. D o d a n ie w o s ta tn ie j s y la b ie n a z w is k a lite r y „ w ” m ia ło n a s tą p ić p rz y tr u d n o ś c ia c h z n o b ilita c ją . A rc h iw u m K u rii D ie c e z ja ln e j w S a n d o m ie rz u — a k ta o so b iste ks. P . (1890— 1937),, (s k ró t: A K D ). R zecz w y m a g a ła b y b liższeg o z b a d a n ia .

186 M ateriały do historii [2]

n ą 2. 21 I 1895 z o sta ł k s. P . w y w ie z io n y n a z e sła n ie do K o stro m y . P r z y u s iln y c h s ta r a n ia c h b p a A. S o tk ie w ic z a o b ję to go a m n e s tią z o k a z ji k o ro n a c ji c a r a M ik o ła ja II w 1896 r. i p o 19 m ie sią c a c h z sy łk i w ró c ił o n w e w rz e ś n iu teg o ż r o k u do d ie c e z ji5. Z a k a z a n o m u je d n a k n a u c z a ­ n ia w s e m in a riu m i w sz k o ła c h ś re d n ic h . O b ją ł s ta n o w is k o w ik a riu s z a p r z y k o śc ie le p o b e rn a r d y ń s k im w R a d o m iu . J e d n o c z e ś n ie p ra c o w a ł w T o w a rz y s tw ie D o b ro czy n n o ści. P o s t a r a ł się o s p r o w a d z e n ie s ió s tr s z a ­ r y t e k do s z p ita la i do D o m u P ra c y , g d z ie p o w s ta ł p r z y tu łe k d la s t a r ­ có w i o c h ro n k a d la d z ie c i4.

W r. 1900 ro z p o c z ą ł ks. P . p r a c ę ja k o p ro b o sz c z w J e d ln i. D o k o ń czy ł t a m b u d o w y k o śc io ła w cią g u 2 la t. W zn ió sł w ła s n y m k o sz te m p le b a n ię . Z a ło ż y ł W ło ś c ia ń sk ą S p ó łk ę R o ln ic z ą i b ib lio te k ę . P ro w a d z ił k u r s y a lf a b e ty z a c ji i d o k s z ta łc a n ia m ło d zieży . — P o 8 la ta c h m ia n o w a n y z o s ta ł k s . P . p ro b o sz c z e m i d z ie k a n e m w K o p rz y w n ic y . D o k o ń czy ł ta m b u d o ­ w y p le b a n ii. Z ało ży ł b ib lio te k ę , K ó łk o R o ln icze, sp ó łd z ie ln ię szew ców , s k le p sp o ży w czy i s tr a ż p o ż a rn ą . G d y w r. 1915 s p a lił się p o d czas w a lk fr o n to w y c h d a c h k o śc io ła p a ra f ia ln e g o , d o k o n a ł o d b u d o w y . W y je d n a ł u w ła d z a u s tria c k ic h m a t e r i a ł b u d o w la n y d la p o sz k o d o w a n y c h p o d czas f r o n t u i fu n d u s z n a d o ż y w ia n ie lu d n o śc i. Z a ło ż y ł 8 sz k ó ł w p a r a f ii i p rz e d s z k o le . P ra c o w a ł w K o m ite c ie R a tu n k o w y m .

Z a z a słu g i w d u s z p a s te rs tw ie m ia n o w a n y z o sta ł k s. P . w 1911 r. t a j ­ n y m sz a m b e la n e m p a p ie s k im , w r . 1919 p r a ł a te m d z ie k a n e m k a p itu ły k o le g ia c k ie j w O p a to w ie , w r. 1920 p r a ł a te m d o m o w y m O jc a św . Z a p r a c ę d u s z p a s te rs k ą w K o s tro m ie w y je d n a ł m u a b p E. R o p p w 1031 r . k rz y ż Pro Fide et Ecclesia. O z a u fa n iu , ja k im cieszył się ks. P . w sp o ­ łe c z e ń stw ie , św ia d c z y jeg o w y b ó r do s e jm ik u p o w ia to w e g o w 1917 r.

W n a s tę p n y m ro k u p o w o ła n y on z o sta ł n a z a s tę p c ę p o sła d o R a d y S ta ­

2 P o d c z a s re w iz ji w S e m in a riu m D u c h o w n y m w K ie lc a c h zn ale zio n o u je d n e g o z k się ż y d e k la r a c ję p o d p is a n ą p rz e z 9 a b itu r ie n tó w a k a d e m ii w 1890 r., P. K u b i c k i , Społeczna działalność Kościoła w Połsce, S a n ­ d o m ie rz 1930, 190 n n ; w s p r a w ie z sy łk i p rz y ta c z a r e la c ję k s. P . ten że , Kapłani Bojownicy, S a n d o m ie rz 1933, cz. I t. I I I s. 21— 24.

3 W K o s tro m ie w s p o m a g a ł ks. P. F ir m in a M ę d rk ie w ic z a , b. w ik a ­ r iu s z a w K a łu sz y n ie , w y w iezio n eg o za o d b ie r a n ie p rz y s ię g i od p o w s ta ń ­ ców w 1863 r. do k a to r g i, u ła s k a w io n e g o po 12 la ta c h z n a k a z e m p o b y ­ t u w K o stro m ie . K s. P. n a b y ł n ie ru c h o m o ść i u rz ą d z ił k a p lic ę d la 150 ta m te js z y c h k a to lik ó w o ra z m ie sz k a n ie d la d u s z p a s te rz a , M. N i w i ń ­ s k i — Ks. J. W i ś n i e w s k i , Uzupełnienia do katałogu prałatów i ka­

noników sandomierskich, W a rs z a w a 1938, 15.

4 Z R a d o m ia w y sz e d ł n a s k u te k z a ta rg ó w z d z ie k a n e m i z in n y m i k się ż m i. S zło o p o tę p ie n ie p rz e z k s. P . z b ió re k u lic z n y c h n a rzecz T o ­ w a r z y s tw a D o b ro czy n n o ści, p o m in ię c ie n ie k tó ry c h d o b ro d z ie jó w p o d ­ czas p rz e m ó w ie n ia p rz y p o św ię c e n iu D o m u P r a c y i i. P o ja w ił się w te j s p r a w ie a r t y k u ł w Gazecie Radomskiej n r 89 z 1899 r. Ks. P.

o k re ś lo n o w ó w c z a s ja k o cz ło w ie k a sz la c h e tn e g o , św ia tłe g o , o d d a n e g o s p r a w ie a le z b y t „ k re w k ie g o ” . S ta n ę ła za n im in te lig e n c ja (ok. 150 p o d p is ó w n a p ro ś b ie o z a tr z y m a n ie go). B p S o tk ie w ic z u d z ie lił m u w liśc ie p rz y ja c ie ls k ic h p o u c z e ń o ro z tro p n o śc i w m o w ie, A K D .

13] M a teria ły do h istorii 187 n u . W r. 1925 o tr z y m a ł s r e b r n y k rz y ż z a słu g i za p r a c ę sp o łe c z n ą i c h a ­ r y ta ty w n ą .

B p M. R y x p o w ie rz y ł k s. P . f u n k c je p ro b o sz c z a k o n s u lto ra , p ro m o ­ to r a sy n o d u d ie c e z ja ln e g o , w iz y ta to r a n a u k i re lig ii, d y r e k to r a dzieł m i­

s y jn y c h , p rz e w o d n ic z ą c e g o k o m is ji o rg a n is to w s k ie j itd . Z le c ił m u p r o ­ w a d z e n ie w k u r ii d ie c e z ja ln e j r e f e r a t u k o n f e r e n c ji i k o n g re g a c ji d e k a l- n y c h . P o śm ie rc i te g o ż b is k u p a w 1930 r. zło ży ł k s. P . re z y g n a c ję z ty c h s ta n o w is k o ra z ze s ta n o w is k a p ro b o s z c z a i d z ie k a n a w K o p rz y w n ic y . P r a g n ą ł z a m ie sz k a ć w D o m u K się ż y E m e ry tó w . B p W. J a s iń s k i n a s k u ­ t e k p ró ś b sp o ś ró d d u c h o w ie ń s tw a 5 m ia n o w a ł w 1932 r. k s. P . k a n o n i­

k ie m g re m ia ln y m k a p it u ły k a te d r a ln e j, o fic ja łe m S ą d u B isk u p ieg o , ra d c ą k u r i i d ie c e z ja ln e j, e g z a m in a to r e m p ro s y n o d a ln y m , c z ło n k ie m k o ­ m is ji a rc h ite k to n ic z n e j, s p o w ie d n ik ie m k le r y k ó w itd . Z le c a ł m u d e le ­ g a c ję do ro z s trz y g a n ia ró ż n y c h s p o ró w i p ro b le m ó w p ra w n y c h . T e s a ­ m e f u n k c j e p e łn ił k s. P . za rz ą d ó w a d m in is tr a to r ó w a p o s to ls k ic h ks.

A. K a s p rz y c k ie g o i b p a J . L o rk a . Z m a r ł 19 V I 1937. P o c h o w a n y w g ro ­ b o w c u c z ło n k ó w k a p itu ły n a c m e n ta r z u k a te d r a ln y m w S a n d o m ie rz u .

1. Prace dydaktyczne i naukowe

W o p in ii u c h o d z ił k s. P . za w y b itn e g o p r o f e s o r a p r a w a . A u re o li d o d a ła m u k a r a z e s ła n ia , w y m ie rz o n a p rz e z z a b o rc ę . R zecz w y m a g a p e w n y c h w y ja ś n ie ń . S ta n o w is k o p ro f e s o ra w m ie js c o w y m s e m in a riu m d u c h o w n y m o b ją ł on w e w rz e ś n iu 1891 r. S e s ja k się ż y p ro fe s o ró w p rz y d z ie liła m u p o z a w y k ła d a m i p r a w a k a n o n ic z n e g o n a u c z a n ie a r c h e ­ ologii, in tr o d u k c ji i k a te c h iz m u . W r o k u n a s tę p n y m d o d a n o le k c je w y ­ m o w y . D o szły z a ję c ia b ib lio te k a rz a . W cało ści p r a c a w s e m in a riu m z a j­

m o w a ła m u 10— 12 g o d z in ty g o d n io w o . Z a ję c ia t e t r w a ł y ty lk o do g r u d n ia 1893 r. J e ś li w e ź m ie m y p o d u w a g ę , że k a ż d y z w y m ie n io n y c h p rz e d m io tó w m a o d rę b n ą m e to d ę n a u k o w ą i że p o z a s e m in a riu m p r z y ­ j ą ł k s. P . n ie b a w e m z a ję c ia b iu r o w e w k o n s y s to rz u , tr z e b a s tw ie rd z ić , ż e n ie m ia ł on c z a su n a w y p ra c o w a n ie w ła s n e g o sp o s o b u n a u c z a n ia . O p a r ł się n a z n a n y c h so b ie z d o św ia d c z e n ia słu c h a c z a p r a k ty k a c h , k tó r e s to s o w a n o w ó w c z a s w s e m in a riu m w a rs z a w s k im i s a n d o m ie rs k im o ra z w a k a d e m ii p e te r s b u r s k ie j.

S tw ie r d z e n ie to o d n o si się ró w n ie ż do w y k ła d ó w p r a w a k a n o n ic z n e g o . P r z e d m io tu te g o n a u c z a ł k s. P . p rz e z p e łn e 2 g o d z in y w ty g o d n iu n a

5 W r. 1931 p rz e m a w ia ł do b p a J a s iń s k ie g o k s. J . R o k o sz n y n a p le ­ b a n ii w K o w a li k. R a d o m ia m . i. w s p r a w ie ks. P . N a z w a ł go „ f r a tr u m a m a t o r ” i p ro s ił o je g o „ r e h a b ilita c ję ” . W śró d p r z y ja c ió ł ks. P. b y ło p rz e k o n a n ie , że z o sta ł on c e lo w o s k ie ro w a n y do k a p itu ły o p a to w s k ie j (z r e la c ji u s tn e j św ia d k a ).

188 M ateriały do historii [41

4 o s ta tn ic h k u r s a c h e. S łu c h a c z y m ia ł ok. 30. P r z e r a b ia n o cało ść m a te ­ ria łu , a w ię c w s tę p do n a u k i p r a w a , h is to rię ź ró d e ł i w s z y s tk ie in s ty t u ­ c je w e d łu g u k ła d u : w ła d z a k a p ła ń s k a , n a u c z y c ie ls k a i p a s te r s k a . U ję c ie m ia ło b y ć p o d k ą te m p rz y s z łe j p r a c y p a r a f ia ln e j. N a o fic ja ln y m p o ­ d rę c z n ik u J . C. F e r r a r i , S u m m a institutionum canonicarum, t. I —I I , G e n o v a e 1847, P a ris iis -R o m a e 1889 n ie m o ż n a b y ło p o leg ać, g d y ż d l a z n a c z n e j części k le r y k ó w b y ł on n ie d o s tę p n y . P ro f e s o r m u s ia ł s k r a c a ć te k s t k s ią ż k i lu b w ła s n y c h ła c iń s k ic h n o ta te k czy lito g r a fo w a n y c h s k r y p tó w z a k a d e m ii. K s. P. s p r o w a d z a ł n o w e k s ią ż k i i s k r y p t y 7. J a k ś w ia d c z ą z a c h o w a n e je g o n o ta tk i, p is a ł p o ła c in ie n a k a r t k a c h f o r m a tu 12° te z y i o b ja ś n ie n ia n o r m w r a z z o d n o ś n ik a m i do ro z d z ia łó w p o d rę c z ­ n ik a . T e k s t d y k to w a ł słu c h a c z o m . N a n a s tę p n e j le k c ji s p r a w d z a ł o p a n o ­ w a n ie m a te r ia łu i d o łą c z a ł d a ls z e o b ja ś n ie n ia i u z u p e łn ie n ia o c h a r a k ­ te r z e d u s z p a s te rs k im . P o z a ty m k ilk a r a z y w p ó łro c z u o d p y ty w a ł „ n a s to p n ie ” z n o te s e m w rę k u . D a w a ł te ż k le ry k o m , z d a je się o s ta tn io le t- n im tz w . k la u z u r ę czy li w y p ra c o w a n ie szk o ln e. K a ż d y słu c h a c z o tr z y ­ m y w a ł n a k a r t c e o p is a n y p o ła c in ie lu b p o p o ls k u o d rę b n y k a z u s p r a ­ w n y d o ro z w ią z a n ia n a p iśm ie. P r a k t y k a t a b y ła p rz y g o to w a n ie m do p ó ź n ie jsz e g o o d p o w ia d a n ia n a k w e s tie ro z s y ła n e k się ż o m p rz e z k o n s y - sto rz . Z a s tę p o w a ło to k o n f e r e n c je d e k a n a ln e .

K s. P . w s z e d ł b ez tr u d u w r y tm p r a c y d y d a k ty c z n e j. P o s ia d a ł ła tw o ś ć w y m o w y i d a r ja s n e g o w y k ła d u w d o sto so w a n iu do p o zio m u słu c h a c z y . P rz e z sw o je p o g o d n e u sp o so b ie n ie , p rz y s tę p n o ś ć , u m ia r w w y m a g a n ia c h , w y ro z u m ia ło ść i sz c z e rą ży czliw o ść b u d z ił z a c h w y t u słu c h a c z y . N a z y ­ w a n o go „ u k o c h a n y m p ro f e s o re m ” 8. T rz e b a p rz y ją ć , że p o d n ió s ł o n p o zio m n a u c z a n ia p r a w a k a n o n ic z n e g o 9. S tą d p o sz ła za n im o p in ia w y ­ b itn e g o p ro fe so ra .

O d c zasó w s tu d e n c k ic h a ż do s ta ro ś c i p r z e ja w ia ł k s. P . z a in te re s o w a ­ n ie b a d a n ia m i n a u k o w y m i. Z a c h o w a n e n o ta tk i z a k a d e m ii z 1888 r . z z a k re s u p a le o g r a fii i d y p lo m a ty k i św ia d c z ą , że p rz y g o to w y w a ł się on ja k o s tu d e n t do b a d a ń h is to ry c z n y c h . P o tw ie r d z a ją to p o z o s ta w io n e p rz e z n ie g o s tre s z c z e n ia d z ie ł n a u k o w y c h z z a k re s u h is to rii i k a n o n i-

• W . W ó j c i k , Nauczanie prawa kanonicznego w Seminarium Du­

chownym w Sandomierzu (1820— 1970), „ P ra w o k a n o n .” 15 (1972) n r 3—4,, s. 104. W y k ła d y b y ły w c z w a rtk i i so b o ty w godz. 9— 10. K s. P ., j a k św ia d c z y z a c h o w a n a k a r t k a , o p ra c o w a ł ro z k ła d w y k ła d a n e g o m a t e ­ r i a łu w e d łu g m ie się c y n a 2 la ta . N a le ż a ło b y w e d łu g te g o p o św ię c ić 3 lu b 4 g o d zin y ty g o d n io w o , B ib lio te k a S e m in a riu m D u c h o w n e g o w S a n d o m ie rz u , rę k o p is sy g n . I 1524 (s k ró t BSD).

7 B SD , sygn. I 1524. Z a c h o w a ły się lito g r a fo w a n e s k r y p ty : B. K ł o ­ p o t o w s k i , Praelectiones ex iure ecclesiastico — de fontibus iuris canomci, de iudiciis ecclesiasticis hobitae 1885— 1886; A. R e t k e , Prae- lectones in IV librum Decretalium, P e tr o p o li 1892.

“ N i w i ń s k i — W i ś n i e w s k i , dz. cy t., 15. W liśc ie d o k o le g i w R u d n ie k . L u b a r to w a p is a ł ks. P . w 1893 r., iż sły szy , że „ k le r y c y są z a c h w y c e n i je g o w y k ła d a m i”, B SD , sy g n . G 1201.

9 P o w y to c z e n iu m u s p r a w y k a r n e j p rz e z z a b o rc ę o fia ro w a ł się z w y ­ k ła d a m i w lu ty m 1894 r. s a m b p S o tk iew icz.

15] M a teria ły do historii 189 sty k i. N a u k a p o c ią g a ła go. N ie z n a m y ty t u łu je g o p ra c y m a g is te rs k ie j.

W e d łu g p ro g r a m u o d p o w ia d a ła o n a d z is ie jsz e j d y s e r ta c ji d o k to rsk ie ].

M u s ia ła b y ć w y b itn a i d o ty c z y ć h is to rii p r a w a k a n o n ic z n e g o , s k o ro s e n a t a k a d e m ic k i w y z n a c z y ł m u z a te m a t ro z p r a w y d o k to r s k ie j: h is to ria li te ­ r a t u r y p r a w a k a n o n ic z n e g o w P o lsce. R e k to r a k a d e m ii p is a ł do ks.

P . w 1893 r. w s p r a w ie p rz e w o d u d o k to rsk ie g o . N ie w ą tp liw ie w ła a z e a k a d e m ii z a m ie rz a ły z a tr u d n ić k s. P . n a s ta n o w is k u p ro f e s o ra p r a w a k a n o n ic z n e g o w u c z e ln i p e te r s b u r s k ie j, g d y ż ta m te js z y d o k to r a t o d p o ­ w ia d a ł m n ie j w ię c e j d z is ie jsz e j h a b ilita c ji. Z a r a d ą r e k t o r a a k a d e m ii p ro s ił k s. P . 10 I I I 1893 b p a S o tk ie w ic z a , a b y m u ze z w o lił n a s k ła d a n ie e g z a m in u n a s to p ie ń d o k to r a „ s a c r o ru m c a n o n u m ” i w y s ta w ił o p in ię 0 s p e łn ia n iu p rz e z n ie g o o b o w ią z k ó w k a p ła ń s k ic h . B is k u p p r z e s ła ł p o ­ tr z e b n e św ia d e c tw a . K s. P . in f o rm o w a ł w le c ie 1893 r. k o le g ę : że a a so b ie r a d ę z ro z p r a w ą d o k to r s k ą i z e g z a m in a m i. D o d ał, że p rz y ty m 1 s a m n a u c z y się le p ie j p r a w a k a n o n ic z n e g o i że s k o r z y s ta ją z teg o p rz e d e w s z y s tk im je g o słu c h a c z e .

N ie b a w e m w y b u c h ła s p r a w a „ k a r n a ” w lis to p a d z ie 1893 r. Ż e ks.

P . p rz y g o to w y w a ł się m im o w sz y stk o do d o k to r a tu , w s k a z u je w y s y ła n ie m u do K o s tro m y p rz e z b p a S o tk ie w ic z a dzid! n a u k o w y c h w ję z y k u n ie ­ m ie c k im 10. S p o d z ie w a n o się, ż e p o p o w ro c ie n ie b ę d z ie p rz e s z k ó d do o b ję c ia d a w n y c h s t a n o w i s k 11. O sta te c z n ie z a k a z a n o m u w sz e lk ie g o n a u ­ cz a n ia . W b io g ra fii sw e j z a z n a c z a on, że r o z p r a w ę d o k to r s k ą m ia ł w r ę ­ k o p is ie . P ra w d o p o d o b n ie z o s ta ła o n a p r z y j ę ta p rz e z s e n a t a k a d e m ii, g d y ż k s. P . o tr z y m a ł o d b itk i lito g r a fo w a n e ła c iń s k ic h p y ta ń n a e g z a m in d o k ­ to rs k i. R o zp o czął on s tu d iu m n a d te z a m i. J a k św ia d c z y z a p is k a z 4 X II 1899 u k o ń c z y ł on p r a c ę n a d te z a m i z h is to rii K o ścio ła w liczb ie 20.

O b e jm o w a ły o n e z a g a d n ie n ia z d z ie jó w p a p ie s tw a , so b o ró w i K o ścio ła w P o lsc e . M a te r ia ł e g z a m in a c y jn y z p r a w a o p ra c o w a n y z o s ta ł ju ż w J e - dln i, gdyż „ s k r ó t” n o si d a tę 29 X I I 1900. W 28 te z a c h o b e jm o w a ł on p ra w o p u b lic z n e , h is to rię ź ró d e ł i k lu c z o w e in s ty tu c je p r a w a k a n o n ic z ­ n ego. W y a k c e n to w a n o d o k tr y n ę i n o rm y o p ry m a c ie p a p ie s k im . D o k to ­ r a n t p is a ł n a jp i e r w w o p a rc iu o z n a n e p o d rę c z n ik i w ia d o m o ś c i do p o sz ­ cz e g ó ln y c h te z w g ru b y c h z e sz y ta c h f o r m a tu „ in fo lio ” z n u m e r a c ją m a rg in e s o w ą z a g a d n ie ń . D o łą c z y ł w y k a z l i te r a tu r y p rz e d m io tu . Z o s ta ­ w ia ł p rz y k a ż d e j te z ie p o k ilk a k a r t e k cz y sty c h n a d a ls z e d o p isk i. Do z e s z y tu z te z a m i z p r a w a k a n o n ic z n e g o w k ła d a ł k s. P . k a r t k i w y rw a n e z p o d rę c z n ik a S. A i c h n e r , C o m p e n d iu m iu r is e c c le s ia s tic i12, o b e jm u ­ ją c e m a te r ia ł do p o szcz e g ó ln y c h z a g a d n ie ń . P o z a ty m s p o rz ą d z a ł so b ie

„ s k r ó t” m a t e r ia łu e g z a m in a c y jn e g o . P is a ł w z n a c z n y c h o d s tę p a c h n a

10 L is t b p a S o tk ie w ic z a z 5 I I 1896, B SD , sygn. G 1201.

11 W y ższy u r z ę d n ik w W a rs z a w ie c z y n ił od p o c z ą tk u z a strz e ż e n ia co d o s ta n o w is k n a u c z y c ie lsk ic h . B p S o tk ie w ic z sp o d z ie w a ł się je d n a k , że d o b ra o p in ia od g u b e r n a to r a K o s tro m y p o zw o li u s u n ą ć t ę p rz e sz k o d ę .

12 A. P e t r a n i, N a u k a p ra w a k a n o n ic z n e g o w P o lsce, L u b lin 1961, 79n.

190 M ateriały do historii [61

p a r u s tr o n a c h a rk u s z o w y c h w ię k sz y m i li te r a m i te z y , a m ię d z y n im i

„ m a c z k ie m ” stre s z c z a ł w ia d o m o ś c i do o d p o w ie d z i n a k a ż d y t e m a t ls.

E g z a m in d o k to rs k i, p rz y g o to w a n y p ra c o w ic ie n ie o d b y ł się je d n a k K s. P . w s p o m in a ł o p rz e c ią ż e n iu in n y m i z a ję c ia m i. W y d a je się, że w ła ­ d z e za b o rc z e sp rz e c iw ia ły się d o k o ń c z e n iu p rz e w o d u z r a c j i d a w n e j k a r y z e sła n ia . Z n o w eg o „ s k r ó tu ” te z z h is to rii K o ścio ła n o sząceg o d a tę 25 X 1910 m o ż n a w n io sk o w a ć , że jesz c z e p o d czas sw e j p r a c y w K o ­ p rz y w n ic y m ia ł on n a d z ie ję n a zło że n ie e g z a m in u d o k to rsk ie g o . B r a k w ia d o m o ś c i o ty m n a s u w a d o m y sł, że p rz e s z k o d a tr w a ł a n a d a l.

S a m o d z ie ln e s tu d iu m o ra z p rz y g o to w a n ia d o e g z a m in u d o k to rsk ie g o ' p o z o s ta w iły u k s. P . u m ie ję tn o ś ć g łęb szeg o i n a u k o w e g o tr a k to w a n ia z a g a d n ie ń . Z a z n a c z y ło się to ju ż p o d czas p r a c y d u s z p a s te rs k ie j w J e - d l n i u . W K o p rz y w n ic y z a ją ł się k s. P . p rz e d e w sz y s tk im h i s t o r i ą k o ś c i o ł ó w w p o w ie c ie sa n d o m ie rs k im , k tó r y p o k ry w a ł się w ó w c z a s z te r e n e m je g o d e k a n a tu . P o p o w s ta n iu sty c z n io w y m , ja k ś w ia d c z ą p is m a z w łaszcza z d e k a n a tu o p o czy ń sk ieg o , n a d s y ła li p ro b o szczo w ie z a p o ś r e d n ic tw e m d z ie k a n ó w tz w . opisy h is to ry c z n e sw y c h k o ścio łó w i p a ­ ra fii. W o p a rc iu o te m a te r ia ły o p is a ł p o ła c in ie ks. A. K n o t h e (1844— 1894) 15 d z ie je k o ścio łó w w p o w ie c ie s a n d o m ie rs k im . K s. P . w y k o ­ r z y s ta ł b r u lio n y ty c h opisów , d o d a ł n o w e w ia d o m o ś c i z k o d e k s ó w d y ­ p lo m a ty c z n y c h i in n y c h ź ró d e ł o ra z z ó w c z e sn e j l i te r a tu r y h is to ry c z n e j.

W te n sp o só b p o w s ta ł rę k o p is n a 1336 s tr o n a c h a rk u s z o w y c h f o r m a tu 35X 21 c m 16. P r a c ę t ę p is a n ą p o p o ls k u ra z w b ru lio n ie i ra z w c z y sto - p is ie z a m ie rz a ł n ie w ą tp liw ie ogłosić d ru k ie m . K a z a ł j ą p rz e p isa ć . Z d a je się, że u p rz e d z ił go ks. J . W i ś n i e w s k i p u b lik a c ją sw eg o D e k a n a tu s a n d o m ie r s k ie g o 17 O p isy k o śc io łó w s ta n o w iły n a g ro m a d z e n ie w ia d o m o ­ śc i h is to ry c z n y c h b ez s p e c ja ln e j m y ś li p rz e w o d n ie j. B y ły re d a g o w a n e b ez a p a r a t u n a u k o w e g o i b ez u w a g k ry ty c z n y c h . Z a c h o w a n a część „ fi- sz e k ” św ia d c z y je d n a k o r z e te ln e j k w e re n d z ie . K s. P . u z u p e łn ia ł s w e dzieło. J e ź d z ił do a rc h iw ó w w K ra k o w ie , L w o w ie i W a rs z a w ie . M iał m a te r ia ły z P e te r s b u r g a . D o p rz e p is y w a n ia d o k u m e n tó w a n g a ż o w a ł

13 B SD , sy g n . I 1434, I 1464. Z a c h o w a n e w p a r u e g z e m p la rz a c h „ s k r ó ­ t y ” te z św ia d c z ą , iż k s. P . u c z y ł się p rz e z p rz e p is y w a n ie n o ta te k . T e k s t b y ł s ta le ro z s z e rz a n y .

14 W p ro to k ó ła c h p o sie d z e ń o rg a n iz a c ji z n a jd u je m y s t a ty s t y k i d o ty ­ c z ą c e s k ła d u p a r a f ia n , ic h u m ie ję tn o ś c i c z y ta n ia i p is a n ia itp . W K o p ­ rz y w n ic y p ro w a d z ił z e s ta w ie n ia d o ch o d ó w z „ iu r a s to la e ”, im io n i n a ­ z w isk ż o łn ie rz y p o le g ły c h w w a lk a c h w 1915 r., b ie d n y c h p o b ie r a ją c y c h w s p a rc ie , w y n ik ó w g ło s o w a ń w p o szczeg ó ln y ch lo k a la c h w y b o rc z y c h w p a r a f ii itd.

15 Ż y cio ry s ks. A. K n o th e p o d a ł k s. J. W i ś n i e w s k i , W ie rsz e o S a n d o m ie r z u n a p is a n e p r z e z k s . A . K n o th e , R a d o m 1915, 3 n. D ru k te n w y d a n o w je d n e j o p ra w ie z D e k a n a te m s a n d o m ie r s k im , R a d o m 1915. K s. S. K o t k o w s k i , S e m in a r iu m D u c h o w n e w S a n d o m ie r z u (1841— 1926), L u b lin 1971 (m aszy n o p is), 142 n.

16 B SD , sygn. 1001, G 1063 i G 1132.

17 R a d o m 1915, ss. 330. M e to d a u k ła d u m a te r ia łó w h is to ry c z n y c h b y ­ ła p o d o b n a .

[7] M ateriały do historii 191 sw y c h w ik a riu s z y i k le ry k ó w . Z e b ra n e m a te r ia ły m o g ą b y ć p o m o c ą p rz y p is a n iu m o n o g ra fii p o sz c z e g ó ln y c h kościołów .

I n n y m te m a te m h is to ry c z n y m , k tó r y p o c ią g a ł k s. P ., b y ły d z ie je K o ­ p rz y w n ic y a zw ła sz c z a ta m te js z e g o k o śc io ła i o p a c tw a c y ste rsó w . W o p isie k o ścio łó w d e k a n a tu o p ra c o w a ł on te n te m a t n a 192 a rk u s z o ­ w y c h s tro n a c h . D o p isy w a ł d a ls z e in f o r m a c je n a m a r g in e s a c h 1S. O d n a la z ł rę k o p is tzw . k r o n ik i k o p rz y w n ic k ie j w a rc h iw u m k a p itu ły w S a n d o ­ m ie rz u . K a z a ł p rz e p is a ć to źró d ło s w e m u w ik a riu s z o w i. S a m p r z e tłu m a ­ czył te k s t n a ję z y k p o l s k i 19. W o p a rc iu o to ź ró d ło i m a te r ia ły z e b ra n e w a rc h iw a c h i w te k s ta c h d r u k o w a n y c h o p ra c o w a ł on n a 508 s tro n a c h a rk u s z o w y c h d z ie je k la s z to r u w K o p r z y w n ic y 20. P r a c ę tę u z u p e łn ia ł d o ­ p is u ją c n a m a r g in e s a c h n o w e in f o rm a c je . C ało ść u ło ż o n a je s t w e d łu g c z a s u u rz ę d o w a n ia p o szczeg ó ln y ch o p a tó w . S ta n o w i on a ra c z e j zbiór, k tó r y w y m a g a k ry ty c z n e j oceny, h is to ry c z n e g o n a ś w ie tle n ia i a p a r a t u n a u k o w e g o . B r a k je s t ja k ie jś m y ś li p rz e w o d n ie j. M a te r ia ł z e b ra n y s u ­ m ie n n ie p o s ia d a w a rto ś ć d la h is to r y k a k la s z to r u w K o p rz y w n ic y i z a ­ k o n u c y s te rs ó w w P o l s c e 2ł.

P ó ź n ie j m y ś la ł k s. P . o ż y c io ry sie b p a S o tk ie w ic z a , z k tó r y m łą c z y ła go p rz y ja ź ń . P o z o s ta w ił 2 te c z k i m a t e r i a ł ó w 22. S ą to n o ta tk i d o ty c z ą c e w a ż n ie js z y c h w y d a rz e ń w ży ciu i o d p isy d o k u m e n tó w z o k re s u a d m in i­

s tr o w a n ia a rc h id ie c e z ją w a rs z a w s k ą . P o c h o d z ą o n e z 1928 r. W y k o rz y ­ s ta ł je b p K u b i c k i do sw e j p r a c y 23. P o z a ty m p o z o sta w ił k s. P. w r ę ­ k o p is ie 2 a r t y k u ły o J a n i e D łu g o sz u ja k o h is t o r y k u 24, o R z y m ie ja k o sto lic y b is k u p ie j k się c ia a p o sto łó w , o s to s u n k u p a p ie ż y do P o ls k i, o to - w ia n iź m ie i T o w ia ń sk im , o m o d e rn iź m ie i in. B y ły to ra c z e j r e f e r a t y in f o r m u ją c e n ie u ś w ia d o m io n y c h słu c h a c z y . D ziś n ie b u d z ą o n e w ię k ­ sz e g o z a n te re s o w a n ia .

Z d z ie d z in y p r a w a k a n o n i c z n e g o sp u ś c iz n a p is a r s k a ks. P . je s t z n a c z n ie u boższa. W sw e j b io g ra fii, p is a n e j d o r e d a k t o r a K r o n ik i D ie­

c e z ji S a n d o m ie r s k ie j w 1935 r. z a z n a c z y ł on, że w sw y c h s tu d ia c h „ p o ­ ró w n a ł p ra w o k a n o n ic z n e w P o ls c e z p r a w e m o g ó ln y m ” i że o d n a la z ł

„ b a rd z o d u żo p o m n ik ó w p r a w a k a n o n ic z n e g o u n a s ” . W k o ń c u p o in f o r­

18 B SD , sygn. G 1063. K s. A. B a s tr z y k o w s k i d o p is y w a ł o łó w k ie m n o ­ w e w iad o m o ści, z d o b y te p rz e z siebie.

19 B SD , sy g n . G 1131 a. T łu m a c z e n ie je s t o d rę c z n e . W y m a g a ło b y w y ­ g ła d z e n ia .

29 B SD , sy g n . G 1131 b.

21 K s. P . o d d a ł te m a te r ia ły k s. A. W y rz y k o w s k ie m u , k tó r y u m ie śc ił je w B ib lio te c e S e m in a r iu m D u c h o w n e g o w S a n d o m ie rz u . K o rz y s ta ł z n ic h ks. A. B a s trz y k o w s k i, d o p is u ją c n a m a r g in e s a c h o łó w k ie m d a l ­ sz e in f o rm a c je ; w la ta c h 1959— 1960 — o. d r A. C ie sie ls k i o p a t c y s te r ­ s ó w w M ogile.

22 B SD , sy g n . G 1009 i G 1133.

23 A n to n i K s a w e r y S o tk ie w ic z , S a n d o m ie rz 1931.

24 W ięk szy , p is a n y w 1909 r. o b e jm u je 20 s tr o n a rk u s z o w y c h , BSD, sy g n . G 1131 a, k . 106 r-117; m n ie js z y n a p is a n y je s t w z w y k ły m z e ­ sz y c ie s z k o ln y m w r. 1911, B SD , sy g n . G 1201.

192 M ateriały do historii [8]

m o w a ł, że „ p ra c ty c h n ie d o k o n a ł a le o d d a ł je w cało ści X . P ro f. G r a ­ b o w sk ie m u , a b y m ó g ł z ty c h p ra c zro b ić o d p o w ie d n i u ż y te k ” . D o ty c h m a te r ia łó w n ie u d a ło się d o trz e ć **. D o d ać m o żn a, że p r a c a p o ró w n a w ­ cza m ię d z y p r a w e m p a r ty k u la r n y m a p o w sz e c h n y m w y m a g a ła b y dziś o p a rc ia się n a n o w sz y c h ź ró d ła c h i n a o b s z e rn ie jsz e j lite r a tu r z e . P o m n i­

k i p r a w a k a n o n ic z n e g o są ró w n ie ż p u b lik o w a n e w s z e rsz y m z a k re s ie i z d o sk o n a lsz y m a p a r a t e m n a u k o w y m . T ru d n o się spo d ziew ać, że m a ­ t e r ia ł y p o k s. P . m o g ły p rz e d s ta w ia ć w ię k sz ą w a rto ś ć d la d zisiejszej n a u k i.

G d y id z ie o p ra w o o b o w ią z u ją c e , p o z o sta w ił ks. P. d ro b n e p r a c e n a te m a ty d y k to w a n e p o tr z e b ą ch w ili. O g ło sił a r t y k u ł o p is a n iu te s ta m e n ­ tó w . P o z a ty m p is a ł on r e f e r a ty : o ro z w ią z a n iu s p r a w y o rg a n is to w s k ie j w P o lsce, o k o re s p o n d e n c ji w ła d z c y w iln y c h z d u c h o w ie ń stw e m , o z a ­ b e z p ie c z e n iu d la k się ż y n a s ta ro ś ć i i.

B ib lio g ra fia d r u k ó w k s. P . o b e jm u je p o z a w s p o m n ia n y m a r ty k u łe m o te s ta m e n ta c h in f o rm a c je , o p isy u ro c z y s to śc i o ra z p rz e m ó w ie n ia o k o ­ licznościow e. M ia ły o n e zm aezenie d la ów czesn eg o d u c h o w ie ń stw a . P r z e ­ m ó w ie n ia m o g ły b y ć w z o re m i p o m o c ą d la d u s z p a s te rz y , p rz y g o to w u ją ­ c y c h się d o p rz e m ó w ie ń p u b lic z n y c h 26.

2. Udział w prawodawstwie

B is k u p i z w ra c a li się do k s. P . o p rz y g o to w a n ie p ro je k tó w te k s tu p r a ­ w a , k tó r e m ia ło b y ć o głoszone w diecezji. Z d o ln o ść w ty m k ie r u n k u u ja w n ił on w 1919 r., g d y z o s ta ł m ia n o w a n y p r a ła te m d z ie k a n e m k a p i­

t u ł y k o le g ia c k ie j w O p a to w ie . P o s ta n o w ił w te d y o p ra c o w a ć n o w e s t a ­ t u t y k a p i t u l n e , d o s to so w a n e do ogłoszonego k o d e k s u p r a w a k a ­ n o n iczn e g o . P rz e s tu d io w a ł s t a tu t y n a d a n e te j k a p itu le p rz e z d a w n y c h b is k u p ó w k ra k o w s k ic h o ra z p rz y w ile je ze s tr o n y b is k u p ó w s a n d o m ie rs ­ k ic h . A k tu a ln e z a g a d n ie n ia p r a w n e p rz e d s ta w ił on w r e f e ra c ie , k tó r y w y g ło sił n a n a d z w y c z a jn y m p o sie d z e n iu k a p itu ły 3 V III 1919. P o

■dyskusji i u s ta le n iu w y ty c z n y c h w y b r a n o w te d y k o m is ję zło żo n ą z ks.

P ., p r a ł a ta s c h lo la s ty k a ks. R . C ieszk o w sk ieg o i k a n o n ik a k s. A. K a s ­ p rz y c k ie g o . M ia ła o n a o p ra c o w a ć p r o je k t s ta tu tó w i p rz e d s ta w ić go n a s e s ji z w y c z a jn e j 11 X I 1919. S p ra w ę odłożono je d n a k , g d y ż b p R y x p o le c ił z a c z e k a ć n a n o w e s t a tu t y k a p itu ły k a te d r a ln e j w S a n d o m ie rz u . P o s ta n o w io n o zw ró cić się do n u n c ju s z a a p o sto lsk ie g o w W a rs z a w ie c e le m u z y s k a n ia d y sp e n s od re z y d e n c ji i od u d z ia łu w r e c y ta c ji c h ó ro ­

25 S p u śc iz n a p o śp. K s. P ro f. I. G ra b o w s k im p r z e k a z a n a z o s ta ła do B ib lio te k i S e m in a riu m M e tro p o lita ln e g o w W a rs z a w ie . Z a się g a n ie in f o r ­ m a c ji co do p rz e k a z u k s. P . n ie d ało w y n ik u . M ożliw e, że m a te ria ły z g in ę ły p o d czas p o w s ta n ia w 1944 r.

26 P o z o s ta ł r e f e r a t o p o ś r e d n ic tw ie N M P . P rz y g o to w a ł te ż do d ru k u Vad.e mecum przy odmawianiu brewiarza, ułożył X.S.P.

[9] M a teria ły do historii 193

w e j c o d zie n n eg o o fic ju m b r e w ia r z o w e g o 27 D o szła n ie w ą tp liw ie n a d z ie ja n o w eg o u r e g u lo w a n ia s p r a w k a p it u ł w k o n k o rd a c ie ze S to lic ą A p.

G d y w r. 1925 w s z e d ł w życie k o n k o r d a t, w z n o w ił k s. P . n a w y ra ż o n e u s tn ie ż y czen ie b p a R y x a p r a c ę n a d s ta tu ta m i. A b y m ieć m a te r ia ł p o ­ ró w n a w c z y , z w ra c a ł się on do in n y c h k a p itu ł k o le g ia c k ic h o p rz y s ła n ie ic h s t a t u t ó w 28. N a p o sie d z e n iu k a p itu ły 12 X I 1926 p rz e d s ta w ił ks.

P . n a p is a n y p rz e z sie b ie ła c iń s k i te k s t p r o j e k tu s ta tu tó w . P o p rz y ję c iu go p rz e z z e b ra n y c h n a s tą p iła a p r o b a ta b p a R y x a 4 X 1928. T e k s t og ło ­ szo n o d r u k i e m 29. P o z a w s tę p e m i k o n k lu z ją z a w ie ra o n 70 s ta tu tó w w 13 ro z d z ia ła c h . D o ty c z ą o n e p o w o ły w a n ia , p r a w i o b o w ią z k ó w c z ło n ­ k ó w k a p itu ły , k u lt u B ożego i d u s z p a s te r s tw a s p r a w o w a n e g o w k o śc ie le k o le g ia c k im , s to s u n k u do O rd y n a riu s z a m ie js c a i do k a p itu ły k a t e ­ d r a ln e j, s p r a w m a ją tk o w y c h , s e s ji k a p itu ły , p o g rz e b ó w je j c z ło n k ó w o ra z p rz e s trz e g a n ia o g ło szo n y ch n o rm . C ałość je s t o p ra c o w a n a w z o ro w o .

K a p itu ła k a te d r a ln a s a n d o m ie rs k a , do k tó r e j w sz e d ł k s. P . w 1932 r., p o s ia d a ła sw e s t a tu t y o p ra c o w a n e w d o sto so w a n iu do k o d e k s u i k o n ­ k o r d a tu p rz e z k s. J . K a w iń sk ie g o , p r z y ję te n a s e s ji 9 IX 1931 i z a tw ie r ­ d zo n e p rz e z b p a W. J a s iń s k ie g o 25 IX 1931 r . 30. P o p rz e n ie s ie n iu p rz e z teg o ż b is k u p a w 1934 r. p a r a f ii z k a te d r y do k o śc io ła św . J ó z e fa w y z n a ­ c z y ła k a p itu ła k o m is ję ce le m p rz e r o b ie n ia s ta tu t ó w 49—55 w ty t u le V I:

Relationes mutuae Capituli et parochi ecclesiae cathedralis. W szedł do n ie j k s. P . i k s. E. G ó rs k i p o za a u to r e m s t a tu t ó w k s. K a w iń s k im . S p r a ­ w a t a łą c z y ła się z o d d z ie le n ie m m a j ą tk u k a p it u ły od m ie n ia p a r a f ia l­

nego. K s. P . p r z e d s ta w ił n a p o sie d z e n iu p le n a r n y m k a p it u ły 9 IX 1935 sz e re g p o p r a w e k do p r o j e k tu n o w y c h s ta tu tó w . W te d y p o w o ła n o n o w ą k o m isję : k s. P., K a w iń s k i i A. S z y m a ń s k i. Z a s łu g ą k s. P. je s t, że z e b ra ł m a te r ia ł d o ty c z ą c y w ła s n o ś c i tz w . w ik a r ia tu — g m a c h u p ię tro w e g o p rz y k a te d r z e z 1754 r., w k tó r y m m ie sz k a li k ie d y ś w ik a riu s z e k a n o n ik ó w a o b e c n ie c z ło n k o w ie k a p itu ły i in n i k się ż a 31.

S w e w ia d o m o ś c i k a n o n is ty c z n e , d o św ia d c z e n ie , zd o ln o ść do o rg a n iz a c ji i w s p ó łp r a c y o ra z u m ie ję tn o ś ć tw o rz e n ia p r o je k tó w n o rm p ra w n y c h u ja w n ił k s. P. w p ra c a c h n a d s y n o d e m d i e c e z j a l n y m . J u ż w r.

1920 zlec ił m u b p R y x tę s p r a w ę . W r. 1921 o g ło sił ks. P . a r ty k u ły : O pracach przygotowawczych do synodu diecezji sandomierskiej i O sy ­ nodach diecezjalnych 32. N a p is a ł też r e f e r a ty n a te m a t z a g a d n ie ń w ę z ło ­ w y ch . N p. d la „ k o m is ji do u ło ż e n ia u s ta w o w ie rz e ” o p is a ł s t a n f a k ty c z ­ n y z a g ro ż e n ia w ia ry i p o d a ł w o p a rc iu o te k s ty so b o ró w , z b io ru K. Z ó -

27 B SD , sy g n . I 1455.

28 M. i. do k a p itu ły k o le g ia e k ie j w O ły c e n a W o ły n iu .

29 Statuta venerabilis Capituli insignis Collegiatae ecclesiae Opatovien- sis, S a n d o m ie rz 1928, ss. 14.

30 Statuta illustrissimi Capituli cathedralis Sandomiriensis, S a n d o m ie rz 1931, ss. 42.

31 Księga posiedzeń kapituły katedralnej sandomierskiej, 1934, s. 19 i 44.

32Kronika Diecezji Sandomierskiej 14 (1921) 68— 73, 73— 75 (s k ró t K D S).

13 — P r a w o K a n o n i c z n e

194 M a teria ły do h istorii [10]

ra w sk ie g o , s ta tu tó w sy n o d ó w a m e r y k a ń s k ic h z X IX w . i sy n o d u p rz e ­ m y sk ie g o z 1902 r. k o n k r e tn e p r o je k ty sz e rz e n ia o św ia ty re lig ijn e j, u s ta w ia n ia p r a c y d u s z p a s te rs k ie j, a n g a ż o w a n ia św ie c k ic h d o k a te c h i­

z a c ji i t p . 33.

W p ra c y n a d p rz y g o to w a n ie m te k s tu s ta tu tó w s y n o d a ln y c h z a u w a ż a ­ m y d w a e ta p y . S a m k s. P . n a z y w a ł j e p rz y g o to w a n ie m d a ls z y m i b liż ­ szy m . D la w y k o n a n ia czy n n o ści p rz e d s y n o d a ln y c h p o w o ła n o n a jp ie r w k o m is ję g łó w n ą n a czele z b p e m s u f r a g a n e m P . K u b ic k im i k s. P. ja k o w ic e p rz e w o d n ic z ą c y m 34 o ra z k ilk a k o m is ji p rz e d s y n o d a ln y c h — do p o sz ­ cz e g ó ln y c h p ro b le m ó w , k tó r e n a le ż a ło o p ra c o w a ć i ro z s trz y g n ą ć n a s y ­ n o d zie. P o s ta n o w io n o s p y ta ć k a ż d e g o k a p ła n a w d iece zji, ja k ie m a p o ­ s t u la ty w o b ec sy n o d u . C h o d ziło g łó w n ie o z a g a d n ie n ia w ia r y i m o r a l­

ności. Z d e c y d o w a n o , b y zw o łać w te j s p r a w ie z e b ra n ia in f o rm a c y jn e d z ie k a n ó w , c z ło n k ó w k a p itu ł i w y b itn ie js z y c h k sięży.

W s p r a w ie u k ła d u z e b ra n y c h m a te r ia łó w w y s u n ą ł ks. P . d w a p r o ­ je k ty . P ie rw s z y , w z o ro w a n y n a sy n o d z ie p rz e m y s k im : o w ie rz e , o p o ­ s ła n n ic tw ie k a p ła n ó w , o s a k r a m e n ta c h św . i o s to s u n k u do sp o łe c z e ń ­ s tw a 3S. D ru g i, w z ię ty z s y n o d ó w a m e r y k a ń s k ic h : o w ie rz e , o o b ro ń c a c h w ia ry , o o b o w ią z k a c h k a p ła ń s k ic h , o s a k r a m e n ta c h św ., o n a u c z a n iu i o s to s u n k u do sp o łe c z e ń stw a . P r o je k ty te b y ły zb liżo n e do siebie.

W e d łu g n ic h ro z d z ie lo n o r e f e r a ty . K s. P . w z ią ł k ilk a te m a tó w . O p ra c o ­ w a ł te ż r e g u la m in p r a c p rz e d s y n o d a ln y c h . P o d s u n ą ł, a b y u rz ą d z ić z o k a z ji sy n o d u d la o g ó łu w ie rn y c h w k ilk u p u n k ta c h d ie c e z ji „w iece re lig ijn e ” — z r e f e r a ta m i w y ja ś n ia ją c y m i n a jw a ż n ie js z e p ra w d y w ia ry k a to lic k ie j. N ie d o ty c z y ły o n e b e z p o śre d n io sy n o d u .

P o w s tę p n y c h d o ś w ia d c z e n ia c h w y d a w a ło się, że p r a c a p ó jd z ie szybko.

B p R y x o św ia d c z y ł 12 I I 1921 n a p o sie d z e n iu w k u r i i d ie c e z ja ln e j, że m a z a m ia r zw o łać sy n o d n a k o n ie c c z e rw c a 1922 r. J a k o p rz y g o to w a n ie b liższe p rz e w id y w a ł k s. P . u s ta le n ie w ra z z k a p it u łą k a te d r a ln ą te r m i­

n u sy n o d u , w y b ó r p ro m o to ra i s e k r e ta r z a , z o rg a n iz o w a n ie k o m is ji s y ­ n o d a ln y c h i p rz e p r a c o w a n ie n a d s y ła n y c h r e f e ra tó w . Do g łó w n e j k o ­ m is ji s y n o d a ln e j w sz e d ł b p R y x ja k o p rz e w o d n ic z ą c y , b p K u b ic k i — 33 A K D , a k ta I sy n o d u d ie c e z ji sa n d o m ie rs k ie j, o p ra w io n e w 3 to ­ m a c h .

34 P o n a d to w e sz li z k a p it u ły k a te d r a ln e j k się ż a : J . K a w iń sk i, J . R o - k o sz n y , A. S z y m a ń s k i, H. C ie śla k o w s k i (spoza k a p itu ły ) i k s. H . C z e r­

n ik ja k o s e k r e ta rz .

35 B y ło to u ję c ie ogólne, g d y ż s ta tu t y sy n o d u p rz e m y sk ie g o z 1902 r.

m ia ły 10 ty tu łó w : d e fid e, de v e r b i d iv k ti p ra e d ic a tio n e e t d e d o c tr in a c a th e c h is m i tuim in ecclesiis tu m in sch o łis tr a d e n d a , d e s a c r a m e n tis , s a c r a m e n ta lib u s , d e c u ltu d iv in o , d e v ita e t h o n e s ta te c le ric o ru m , d e r e - g im in e e c c le sia stic o e t d e p e rs o n is ec e le sia stic is, d e c u r a p a s to ra li, de q u a e s tio n e so c ia li e t d e c le ric o ru m c irc a re s p u b lic a s a g e n d i r a tio n e , de b o n is E c c le sia e tem p o raliib u s, d e a p p ro b a tio n e , o b lig a tio n e , p ro m u lg a tio n e , in te r p r e ta tio n e , le c tio n e s t a tu t o r u m sy n o d ia lu m . S y n o d z r. 1908 u tr z y ­ m a ł te n s a m p o d ział. A c ta et statuta synodi dioecesane Premisliensis, q u a m a. D. 1902 h a b u it J . S. P e lc z a r, P r e m y s lia e 1903 o ra z A kta i sta­

tuta kongregacji synodalnej czyli synodu... P rz e m y ś l 1908.

[11] M ateriały do historii 195 w ic e p rz e w o d n ic z ą c y , k s. P. — „ p ro m o to r c a łe j p r a c y s y n o d a ln e j”, k s.

H . C z e rn ik — s e k r e ta r z i k ilk u czło n k ó w . Z g o d n ie z n o rm a m i k o d e k s u p o w o ła n o c z ło n k ó w sy n o d u . N a w n io s e k k s. P . z d e c y d o w a n o , że s t a tu t y b ę d ą z re d a g o w a n e po ła c in ie . P r a c e p rz y g o to w a w c z e i p r o j e k ty s ta tu tó w m o g ły b y ć p is a n e p o p o ls k u . D o 1 I X 1921 m ie li k się ż a n a d e s ła ć w m ie js c e o b o w iązk o w eg o k a z a n ia r e f e r a t: W jaki sposób kapłani po­

winni teraz w Polsce pracować, ażeby podnieić wiarę i znaczenie Koś­

cioła św.? P r z y k u r ii d ie c e z ja ln e j o tw a r to „ k a n c e la rię s y n o d a ln ą ” , w k tó r e j w e w to rk i, ś r o d y i c z w a r tk i p rz y jm o w a ł p ro m o to r in t e r e s a n ­ tó w w g o d z in a c h 9— 13 i 16— 19. K o re s p o n d e n c ję w s p r a w ie sy n o d u n a d ­ s y ła n o do k u r ii d ie c e z ja ln e j z u w a g ą — „ k a n c e la ria s y n o d a ln a ” . D o k a ż d e j k o m isji, k tó r a m ia ła o p ra c o w a ć r e f e r a t w o p a rc iu o n a d e s ła n y m a te r ia ł, w c h o d z ił p rz e w o d n ic z ą c y i 2 a s y s te n tó w . K s. P . p o d a ł k o ­ m is jo m p la n y r e f e ra tó w , ź ró d ła i li te r a tu r ę . W s k a z a ł p y ta n ia , n a k tó r e w in n y o d p o w ie d z ie ć k o n f e r e n c je p rz e d s y n o d a ln e p o szcz e g ó ln y c h d e k a ­ n a tó w . B r a li w n ic h u d z ia ł d e le g a c i k u rii. W cało ści n a d e s z ło 214 r e f e ­ ra tó w . B y ła z a c h ę ta , a b y w sz y sc y k się ż a z a b ie ra li głos. K s. P . p o d k r e ­ ś la ł w r e f e r a ta c h c z e rw o n y m o łó w k ie m w a ż n ie js z e m y ś li i p r o je k ty , a b y z e b ra ć z n ic h m a te r i a ł d o s ta tu t ó w sy n o d a ln y c h . W n io sk i n a sy n o d p r o w in c ja ln y czy k o n f e r e n c ję e p is k o p a tu o z n a c z a ł o n u w a g ą : „ w y ­ łą c z n ie d la k s. B is k u p a ” . P o s ta n o w io n o zw o ła ć je szcze d ru g ie i trz e c ie k o n f e r e n c je p r z e d s y n o d a ln e w d e k a n a ta c h . S zło o w y ra ż e n ie o p in ii 0 p r o j e k ta c h p o szczeg ó ln y ch k o m isji. Z a k t w y c z u w a się, że k s ię ż a b y li ju ż zm ę c z e n i ty m i a k c ja m i. P ro to k ó ły k o n f e r e n c ji p rz e d s y n o d a ln y c h 1 r e f e r a t y s ta w a ły się c o ra z k ró ts z e a n a w e t la k o n ic z n e .

K s. P . d a ł k o m is jo m w y ty c z n e do r e d a g o w a n ia p r o j e k tu s ta tu tó w . N a le ż a ło n a w ią z a ć do u s ta w o d a w s tw a d ie c e z ja ln e g o b p a S o tk ie w ic z a 8ł, o p rz e ć się n a u c h w a ła c h so b o ru tr y d e n c k ie g o i w a ty k a ń s k ie g o , k o d e k sie p r a w a k a n o n ic z n e g o , s ta tu t a c h p o ls k ic h s y n o d ó w p ro w in c ja ln y c h , ro z ­ p o rz ą d z e n ia c h b is k u p ic h o raz, w n ie k tó ry c h d z ie d z in a c h , n a p ra w ie św ie c k im . T rz e b a p o d a ć m o ty w a c ję p rz y p ro je k c ie n o rm y „ p r a e t e r le - g e m ”. S ię g a ć d o P is m a św . i do z d a ń O jc ó w K o ścio ła, g d y ż to d o d a n o rm o m p o w a g i i u ła t w i ich re c e p c ję .

W d ru g ie j p o ło w ie 1921 r. z o rie n to w a ł się k s. P., że tr z e b a o d s tą p ić od tr a d y c y jn e g o p o d z ia łu m a t e r i a łu o b ra d sy n o d a ln y c h a o p rz e ć się n a p o r z ą d k u p r z y ję ty m w k o d e k sie . S t a t u ty s y n o d a ln e w in n y b y ć po p r o ­ s t u p r a k ty c z n y m k o m e n ta r z e m i p a r t y k u la r n y m u z u p e łn ie n ie m do p o sz ­ c z e g ó ln y c h k a n o n ó w . K o n ie c z n e o k a z a ło się n o w e z o rg a n iz o w a n ie k o ­ m is ji sy n o d a ln y c h i z re f o rm o w a n ie m e to d y p r a c n a d p rz y g o to w y w a n ie m te k s tó w . W p ły n ę ło to n a p rz e s u n ię c ie te r m i n u z w o ła n ia sy n o d u . K s.

P . o p ra c o w a ł n ie m a l w cało ści p ie rw s z e 3 k się g i k o d e k s u . S a m r e d a g o ­ w a ł p r o je k ty s ta tu tó w i d a w a ł j e do o d c z y ta n ia c z ło n k o m k o m is ji g łó ­ w n e j.

88 M ia ł w ie lk i p ie ty z m d la je g o osoby. P is a ł, że d z ię k i n ie m u k się ż a i w ie r n i u tr z y m y w a li się n a p o zio m ie i d ie c e z ja p r z e t r w a ła cięż k ie p ró b y .

196 M ateriały do historii [12]

N a z w o ln ie n ie te m p a p ra c w p ły w a ły tr u d n o ś c i d o s trz e g a n e w ś ró d d u ­ c h o w ie ń s tw a . 15 V II 1921 p rz y s ła ł do ks. P . d z ie k a n d e k a n a tu b o d z e n - ty ń s k ie g o w im ie n iu p o d le g ły c h so b ie k się ż y p ro ś b ę , a b y p ro m o to r s y ­ n o d u z w o ła ł do R a d o m ia z ja z d sa m y c h ty lk o d z ie k a n ó w . S zło o to, a b y

„ ta m w o ln i od p rz y m u s u , su g e s tii czy te ż c e n z u ry , n ie t r ą c a ją c się n o g a m i p o d sto łem , m o g li o tw a rc ie i szcz e rz e om ó w ić k w e s tie p o r u ­ s z a n e n a k o n fe r e n c ja c h d e k a n a ln y c h ”. J a k o te m a ty do d y s k u s ji w y liczy ł on: „ s to s u n e k d u c h o w ie ń s tw a do w ła d z y d ie c e z ja ln e j, w z a je m n y s to s u ­ n e k p ro b o szczó w , s to s u n e k p ro b o sz c z ó w d o w ik a riu sz ó w , m ia n o w a n ie k o n s u lto ró w , z a c h o w a n ie się p rz y n a d c h o d z ą c y c h w y b o ra c h i w ie le in n y c h k w e s tii” . P o d k r e ś lił p rz y ty m , że n ie c h c ia łb y tw o rz e n ia ja k ie jś fr o n d y , g d y ż d u c h o w ie ń s tw o szczerze o rto d o k s y jn e i p o p ra w n ie u s p o s o ­ b io n e p ra g n ie r e f o r m z g o d n ie z p ra w e m k a n o n ic z n y m . Z a z n a c z a ł, że w o ­ la łb y te j s p r a w y n ie p rz e d s ta w ia ć w ła d z y d ie c e z ja ln e j, a le z w ra c a się

„d o ś w ia tłe j i z n a n e j z g o rliw o śc i o d o b ro K o ścio ła św . ra d y J . W , Ks.

P r a ł a ta , p ro m o to ra s y n o d u ”. K s. P . o d p o w ie d z ia ł w s ie rp n iu 1921 r., że k a n c e la r ia sy n o d u w e ź m ie p o d u w a g ę n a d e s ła n y w n io se k i z a s ta n o w i się n a d n im głęb o k o , a b y k siężo m u m o żliw ić w y p o w ie d z e n ie się. Co do s p r a w p o lity c z n y c h o b o w ią z u je in s tr u k c j a e p is k o p a tu . P o ru s z o n e p r o b le ­ m y b y ły n ie m a l w cało ści z b y t o g ó ln e i p o w ie rz c h o w n e . D o z w o ła n ia z ja z d u d z ie k a n ó w n ie doszło.

W ię k sz e j u w a g i w y m a g a ł te m a t o s to s u n k u m ię d z y p ro b o s z c z a m i a w ik a riu s z a m i. W y cz u w a n o p e w n e n a p ię c ia . C e le m ic h ro z ła d o w a n ia zezw o lił b p R y x n a w n io s e k k s. P ., a b y zw o łać z ja z d ogółu w ik a r i u ­ sz y w R a d o m iu 23 V III 1921. W d ie c e z ji b y ło w te d y o k o ło 80 w ik a r iu ­ szy p a ra f ia ln y c h . P rz y b y ło o k o ło 30. P rz e w o d n ic z y ł ks. P . R e f e r a t w y ­ g ło s ił w im ie n iu k o m is ji s y n o d a ln e j D e v ic a r iis p a ro e c ia lib u s ks. J. W ę- g lick i, p ro b o szcz w B zin ie ( S k a r ż y s k o - K a m ie n n a ) S7. N a w s tę p ie s tw ie r ­ d z ił p rz e w o d n ic z ą c y , że z ja z d je s t celo w y i p o ż y te c z n y , z a p e w n ił, że w sz y sc y m a ją p e łn ą sw o b o d ę w y p o w ie d z e n ia się i p rz e d s ta w ił p o rz ą ­ d e k z e b ra n ia . P o r e f e r a c ie w y s u n ę li m ó w cy p r o je k ty w p ro w a d z e n ia

„ k sią ż k i n a r a d ” w s p r a w a c h d u s z p a s te rs k ic h m ię d z y p ro b o sz c z e m a w i­

k a riu s z a m i, p is a n ia „ k ro n ik i p a r a f ia l n e j”, „ k sią ż k i c h o ry c h ” itp . P r z e ­ w o d n ic z ą c y s f o rm u ło w a ł te k s ty re z o lu c ji. Z e b ra n i p rz y ję li je je d n o g ło ­ śn ie . R o zb ieżn o ści u ja w n iły się w s p r a w a c h p o d z ia łu p ra c y i w y n a ­ g ro d z e n ia . R e f e r e n t p ro p o n o w a ł, b y p o z o sta ć p rz y p o d z ia le w p ły w ó w z „ iu r a s to la e ” w e d łu g z a rz ą d z e n ia b p a S o tk ie w ic z a . S ta n o w iło ono, ż e w ik a riu s z p o b ie r a tr z e c ią część. D o d ał, że m o ż n a p r z y ją ć c z w a rtą część i w y ż y w ie n ie a lb o też, b y za w y ż y w ie n ie p ła c ił w ik a riu s z 60°/o o fia r ze s ty p e n d ió w m sz a ln y c h . P o d n o siły się głosy, a b y w ik a riu s z o w i p rz e k a z a ć tr z e c ią część „ iu r a s to la e ” i d o d a ć jesz c z e w y ż y w ie n ie a lb o p o ło w ę d o ch o d ó w , g d y w ik a riu s z s to łu je się sa m o d z ie ln ie . D o d an o , b y p a r a f ia p o k ry w a ła k o sz ty p rz e w o z u ru c h o m o śc i tr a n s lo k o w a n y c h w i­

k a riu s z y . K s. P . p ro p o n o w a ł p o ło w ę. Z e b ra n i u c h w a lili całość. P o s tu lo ­

*7 P o r. K s. J. K o z i ń s k i , S p . K s. J a n W ę g lic k i, K D S 64 (1971) 262.

[13] M ateriały do historii 197

w a li te ż z a ło ż e n ie o rg a n iz a c ji sa m o p o m o c o w e j w ś ró d k sięży , k tó r a w y b u d o w a ła b y d o m d la e m e r y tó w i z g ro m a d z iła f u n d u s z c h a ry ta ty w n y . N ie k tó rz y n a r z e k a li n a „ d e s p o ty z m ”. W y b ra n o w ta j n y m g ło s o w a n iu p o z a r e f e r e n te m 3 w ik a riu s z y ja k o d e le g a tó w od w ik a riu s z y n a sy n o d ® . C ało ść w y p a d ła p o w a ż n ie i b ez z g rz y tu . Z e b ra n i w y s ła li te le g r a m h o ł­

d o w n ic z y do b p a R y x a . Ic h p o s tu la ty z o s ta ły w p rz e w a ż n e j części u w z g lę d n io n e .

N a tr e ś ć i fo r m ę s ta tu tó w w p ły n ą ł o s ta te c z n ie w z ó r s y n o d u a r c h id ie ­ c e z ji w a rs z a w s k ie j z 4— 6 V II 1922 39. K s. P. b r a ł w n im u d z ia ł. O głosił s p r a w o z d a n i e 40. N a jp ra w d o p o d o b n ie j po ty m sy n o d z ie p rz e s tu d io w a ł on c a ło ść z e b ra n y c h m a te r ia łó w i w ła s n o rę c z n ie n a p is a ł p r o j e k t te k s tu c a ­ ło ści s ta tu t ó w s a n d o m ie rs k ic h . T łu m a c z e n ia n a ła c in ę d o k o n a ł k s. J . R o th T .J., p ro f e s o r teo lo g ii i p r a w a k a n o n ic z n e g o w S tu d iu m K sięży J e z u itó w w K r a k o w i e 41. P o d c z a s z e b ra ń sy n o d a ln y c h 3— 5 V II 1923 w p ro w a d z o n o sz e re g d ro b n y c h p o p ra w e k i u z u p e łn ie ń . P rz e d o d d a n ie m d o d r u k u m a s z y n o p isu k o ry g o w a ł je szcze te k s t k s. P. i, z d a je się, k s.

R o th . K o n g re g a c ja K o n s y s to ria ln a p o c h w a liła s t a tu t y s a n d o m ie rs k ie w p iś m ie z 15 V II 1924. G r a tu l a c je i p o c h w a ły p o d a d re s e m d o s k o n a ­ ły c h w s p ó łp ra c o w n ik ó w p r z e k a z y w a li O rd y n a riu s z o w i d ie c e z ji b is k u ­ pi, d z ię k u ją c za p rz e s ła n e im e g z e m p la rz e s ta tu tó w sy n o d a ln y c h . O ks.

P . w s p o m in a ł b p R y x , że b y ł on „ g łó w n ą sp rę ż y n ą s y n o d u ” . N a je g o w n io se k z a rz ą d z iła k u r ia d ie c e z ja ln a , a b y n a k o n fe r e n c ja c h d e k a n a l- n y c h k się ż a c z y ta li i k o m e n to w a li s t a tu t y s y n o d a ln e 42.

P o d c z a s p ra c p rz y g o to w a w c z y c h do s y n o d u p le n a r n e g o zlecił O rd y ­ n a r iu s z ks. P . p rz e s tu d io w a n ie n a d e s ła n y c h s c h e m a tó w i w y ra ż e n ie s w e j o p in ii. W p iś m ie z 3 V II 1935 p r z e d s ta w ił on sz e re g w n io sk ó w , u z n a ­ ją c , że s t a t u t y w cało ści s ą d o b r e 43. W ro k u n a s tę p n y m b r a ł u d z ia ł j a ­ k o d e le g a t k a p itu ły s a n d o m ie rs k ie j w sy n o d z ie p le n a r n y m w C z ę sto ­ ch o w ie.

3. Z a ję c ia a d m in is tr a c y jn e

U z d o ln ie n ia do p ra c y sp o łe c z n e j, sz e ro k ą in ic ja ty w ę i u m ie ję tn o ś ć a d ­ m in is tro w a n ia o k a z y w a ł k s. P . n ie ty lk o n a s ta n o w is k a c h p ro b o s z c z o w ­ sk ic h a le ró w n ie ż ja k o d z ie k a n d e k a n a t u s a n d o m ie rs k ie g o , a od r. 1918 — 38 S zczeg ó ło w y p ro to k ó ł c a ło d z ie n n y c h o b ra d o b e jm u je 41 s t r o n a r ­ k u sz o w y c h . Z n a c z n a je g o część z a w ie ra s tre s z c z e n ie r e f e r a tu .

39 Synodus archidioecesana Varsaviensis a.D. MCMXXII diebus 4, 5, 6 mensis Iulii celebrata, V a rs a v ia e 1922.

40Pierwszy synod diecezjalny archidiecezji warszawskiej, K D S 15 (1922) 121— 124.

41 Z lis tu z 14 I I 1924 w y n ik a , że b p R y x k o rz y s ta ł z p o m o c y k s.

R o th a w ró ż n y c h s p r a w a c h , A K D — a k t a sy n o d u .

42 W d e k a n a c ie k o p rz y w n ic k im je d e n z k się ż y c z y ta ł k o le jn o te k s t s t a t u t u a k s. P . k o m e n to w a ł je g o tr e ś ć . N a k o n f e r e n c ji 4 V 1924 o m ó ­ w io n o w t e n sp o só b 38 p ie rw s z y c h s ta tu tó w , Księga uchwal zapadłych na kongregacjach dekanalnych 1907— 1935.

198 M a teria ły do historii [14]

k a p rz y w n ic k ie g o . J e g o d e k a n a t „ p o w ia to w y ” o b e jm o w a ł 28 p a ra fii, p o ­ d z ie lo n y — 13.

G d y ty lk o o k a z a ło się to m ożliw e, z a ją ł się k s. P . w z n o w ie n ie m k o n f e r e n c j i d e k a n a l n y c h . D o ro z w in ię c ia te j in s ty tu c ji po so b o rz e tr y d e n c k im p rz y c z y n ił się św . K a ro l B o ro m e u s z i św . W in c e n ty a P a u lo . B e n e d y k t X I I I z a rz ą d z ił n a sy n o d z ie rz y m s k im w 1725 r., a b y b is k u p i E u ro p y w p ro w a d z a li k o n f e r e n c je w d e k a n a ta c h sw y c h diecezji.

W X V II w . o d b y w a ły się o n e n a n ie k tó ry c h te r e n a c h p a rę , k ilk a lu b k ilk a n a ś c ie r a z y w ro k u . Z a jm o w a ły się a lb o s tu d iu m P is m a św . i te o lo g ii m o r a ln e j a lb o te ż ro z w ią z y w a n ie m tz w . „ c a su s c o n s c ie n tia e ” . U p a d e k ic h sp o w o d o w a ła p o ja w ia ją c a się k r y ty k a a d m in is tr a c ji d ie ­ c e z ja ln e j, u p r a w ia n a p rz e z n ie k tó ry c h c z ło n k ó w z e b ra n e g o d u c h o w ie ń ­ stw a . W X I X w . n a s tą p iło z n ó w o ży w ien ie te j in s ty tu c ji. P rz e d m io te m o b ra d b y ły p ro b le m y te o lo g ic z n e i litu rg ic z n e , w y ła n ia ją c e się w p ra c y d u s z p a s te rs k ie j. W B elg ii w p ro w a d z o n o ro z w a ż a n ie z a g a d n ie ń s p o ­ łe c z n y c h w r e f e r a ta c h i d y s k u s ja c h u .

W P o ls c e b y ły tr u d n o ś c i z w p ro w a d z e n ie m ty c h k o n f e r e n c ji i ze z n a le z ie n ie m w ła śc iw e g o s t y lu ich p ra c y ze w z g lę d u n a n ie u m ie ję tn o ś ć czy o p ie sz a ło ść d z ie k a n ó w i a b s e n c ję k s i ę ż y 45. W X V II I w. u rz ą d d z ie ­ k a n a p r z y b r a ł u n a s ra c z e j p o s ta ć o p ie k u n a sw eg o d e k a n a tu , w y k o n u ­ ją c e g o w sp o só b b r a te r s k i n a d z ó r n a d p o d le g ły m m u d u c h o w ie ń ­ s tw e m 4®. K o n fe re n c je o d b y w a ły się w k o śc ie le i m ia ły sw ó j c e re m o n ia ł

„ c o ra m p o p u lo ” . N a s tę p n ie d u c h o w n i p r z e d k ła d a li ro z w ią z a n ie k a z u só w , o d c z y ta n y c h n a p o p rz e d n im z g ro m a d z e n iu i w z a k ry s tii d o k o n y w a li

„ c o rr e p tio f r a t e m a ” . P o p rz e r w ie sp o w o d o w a n e j p rz e z z a b o rc ę w z n o ­ w io n o w d ie c e z ja c h K ró le s tw a k o n f e r e n c je d e k a n a ln e w 1907 r .47

W d e k a n a c ie s a n d o m ie rs k im o d b y ły się w te d y d w ie k o n fe r e n c je w K o p rz y w n ic y 23 I i 2 I X 1907. P r o g r a m p ie rw s z e j o b e jm o w a ł 12 sp r a w . D o ty c z y ły o n e b ie ż ą c e g o d u s z p a s te rs tw a i w y k o n y w a n ia ro z p o ­ rz ą d z e ń b is k u p ic h . N a d ru g ie j o d c z y ta n o ro z w ią z a n ie 4 k a z u s ó w i p r z e ­

43 P ro p o n o w a ł, a b y z a m ia s t s a m e j c y ta c ji k a n o n ó w p o d a w a ć ich tre ś ć , n a k a z a ć k a p ła n o m ro c z n e re k o le k c je , ż ą d a ć zgody O rd y n a riu s z a m ie js c a n a k u p n o n ie ru c h o m o śc i p rz e z k a p ła n a z o b cej d iece zji, w y ­ s y ła ć te s ta m e n ty k się ż y do k u r i i d ie c e z ja ln e j, p rz e p r o w a d z a ć co ro czn ie w iz y ta c ję d z ie k a ń s k ą , p o w o ły w a ć w ic e d z ie k a n ó w , p ro w a d z ić k a r to te k ę p a r a f ia ln ą , za c h o w a ć tr a d y c y jn e w y s ta w ie n ia N a jśw . S a k r a m e n tu , o k r a to w a ć d rz w i w k o śc io ła c h itp ., A K D — a k ta sy n o d u p le n a rn e g o 1929— 1936.

44 L. J . H o f f m a n , Clergy conferences, canon 131, a historical con­

spectus and a canonical commentary, W a sh in g to n D. C. 1957, 18—25.

45 K s. S. W y s o c k i , O kongregacjach dziekanalnych w dawnej Polsce, L w ó w 1906, 7—20.

46 Ks. M. P r z y b y ł k o , Urząd dziekana w polskim ustawodawstwie synodalnym XVIII w., „ P ra w o k a n o n .” 9 (1966) n r 1—2, s. 134 n.

47 K s. W. J e z u s e k , Czterdziestolecie konferencji dekanalnych, (1907— 1947), „M iesięc zn ik p a s t e r s k i p ło c k i” , 41 (1947) 190 nn.