Wstęp do prawoznawstwa – materiały pomocnicze

Wstęp do prawoznawstwa – materiały pomocnicze

mgr Katarzyna Grotkowska

Filozofia prawa

• Pozytywizm

• Jusnaturalizm

• Realizm prawniczy

Pozytywizm

• J. Austin – prawo to rozkaz suwerena

• H.L.A. Hart – miękki pozytywizm: teza o źródłach i teza o rozdziale

jusnaturalizm

• Św. Tomasz z Akwinu

• Św. Augustyn z Hippony

• H. Grocjusz

• J. Finnis

• L.L. Fuller

Realizm prawniczy

• A. Ross

• O. Holmes

• L. Petrażycki

• R. Pound

Język a prawo

• Język prawny – język aktów prawnych

• Język prawniczy – język praktyki prawniczej i dogmatyki, język służący do „opowiadania” o języku prawnym

• Język specjalistyczny – język „branżowy” np.

terminy techniczne, chemiczne, medyczne

• Język naturalny – język powszechny

UWAGA:

• Język prawny pomimo formalizacji nie jest językiem sztucznym

• Podczas interpretacji zachodzi domniemanie języka naturalnego

• Optatywa – niestanowcza wypowiedź mająca na celu wywarcie wpływu na czyjeś

zachowanie

• Zdanie deontyczne – zdanie wyrażające czyjąś powinność; wskazuje podstawę obowiązku i jego treść. POSIADA WARTOŚĆ LOGICZNĄ

Obowiązywanie normy

Kryteria obowiązywania norm:

• Aksjologiczne obowiązywanie normy

• Faktyczne obowiązywanie normy

• Systemowe obowiązywanie normy

• Tetyczne obowiązywanie normy

Budowa normy

• Koncepcja trójelementowa:

Hipoteza + Dyspozycja + Sankcja

• Koncepcja dwuelementowa:

Norma sankcjonowana + Norma sankcjonująca

Norma

• Zakres normowania normy - klasa zachowań nakazanych lub zakazanych

• Zakres zastosowania normy – klasa sytuacji od których wystąpienia jest zależne powstanie

określonych obowiązków po stronie adresata normy

Rodzaje norm

Z uwagi na określenie adresata:

• Norma indywidualna (określa adresata imiennie np. Jan Kowalski)

• Norma generalna (wskazuje klasę adresatów np.

żołnierze, matka, studenci)

Z uwagi na określenie zachowania:

• Norma abstrakcyjna (zachowanie powtarzalne np.

płacenie podatków)

• Norma konkretna (jednorazowe zachowanie np.

przeproszenie pokrzywdzonego)

normy

• Normy prawne

• Normy obyczajowe

• Normy religijne

• Normy moralne

Rodzaje norm

• Ius cogens

• Ius dispositivum

• Semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie stosowane)

Ius dispositivum

• Są jak ustawienia domyślne w telefonie – znajdują zastosowanie gdy ich adresaci nie uregulują danych kwestii w łączącym ich stosunku prawnym

• Występują w prawie cywilnym, handlowym

Ius cogens

• Przepisy bezwzględnie stosowane

• Strony stosunku prawnego nie mają

możliwości wyboru innego zachowania aniżeli nakazane lub zakazane

• Występują w prawie karnym, podatkowym

Przepisy semiimperatywne

• Wyznaczają minimum lub maksimum praw lub obowiązków

• Występują w prawie pracy, prawie cywilnym i handlowym

UWAGA

• Normy NIE MAJĄ wartości logicznej

• Normy są wynikiem interpretacji przepisu

• Jedna norma może być rozczłonkowana w kilku przepisach

System prawa

• Więź statyczna – obejmuje powiązania treściowe między normami

• Więź dynamiczna – obejmuje zależności hierarchiczne między normami

UWAGA: prawo nie jest systemem statycznym.

Wg niektórych autorów jest systemem

mieszanym, wg innych – dynamicznym. Czystym systemem statycznym jest system norm

moralnych.

Reguły kolizyjne

• Lex inferior non derogat legi superiori

• Lex posterior derogat legi priori

• Lex specialis derogat legi generali

Rodzaje przepisów

• Przepisy blankietowe

• Przepisy dostosowujące

• Przepisy końcowe

• Przepisy odsyłające

• Przepisy przejściowe

Przepisy blankietowe

• W pewnym sensie odsyła do przepisu, który ma być wydany w przyszłości

• Często zawiera sankcję

• Wymaga „wypełnienia” przez właściwy organ

Przepisy dostosowujące

• Przykład: przepisy dotyczące stopniowego

„wygaszania” niedziel handlowych

• Mają na celu dostosowanie istniejących instytucji do nowych przepisów

Przepisy końcowe

• Znajdują się na końcu aktu prawnego

• Zawierają klauzulę derogacyjną – stanowią o tym, które akty prawne tracą moc

Przepisy odsyłające

• Służą zmniejszeniu objętości aktów prawnych

• Odsyłają do przepisów już wydanych i

obowiązujących (tym się różnią od przepisów blankietowych)

Przepisy przejściowe

• Zapobiegają chaosowi

• Regulują co się dzieje z czynnościami rozpoczętymi pod rządami uchylonych przepisów

• Inkorporacja – zebranie w całość istniejących praw (np. rosyjski Zwód Praw)

• Kodyfikacja – całościowe uregulowanie na nowo określonej gałęzi prawa (np. Kodeks Napoleona)

Vacatio legis

OKRES POMIĘDZY OGŁOSZENIEM AKTU

NORMATYWNEGO A JEGO WEJŚCIEM W ŻYCIE

Wykładnia prawa

• Clara non sunt interpretanda – to co jasne nie wymaga interpretacji, główna teza

zwolenników wykładni klaryfikacyjnej

• Omnia sunt interpretanda – wszystko wymaga interpretacji, główna teza zwolenników

wykładni derywacyjnej

Metody wykładni prawa

• Wykładnia językowa

• Wykładnia systemowa

• Wykładnia celowościowa (funkcjonalna)

wnioskowanie

• A simili

• A contrario

• A fortiori

Wnioskowanie a simili

• Per analogiam legis (z ustawy)

• Per analogiam iuris (z prawa)

Wnioskowanie a contrario

• Wnioskowanie z przeciwieństwa

• Nie w każdej sytuacji da się wnioskować z przeciwieństwa

Wnioskowanie a fortiori

• A maiori ad minus

• A minori ad maius

Ideologie stosowania prawa

• Ideologia decyzji swobodnej

• Ideologia decyzji związanej

• Ideologia decyzji racjonalnej i praworządnej

Fakty prawne

• Zdarzenia – niezależne od woli człowieka

• Zachowania – zależne od woli człowieka, kategoria dzieli się na czyny i czynności prawne

Powodzenia na egzaminie