Koncepcja, w której zakłada się, że wykładnia to ustalenie językowego
znaczenia (sensu) przepisu prawnego w
sytuacji, gdy przepis ten budzi wątpliwości semantyczne.
Opiera się na rozróżnieniu sytuacji bezpośredniego rozumienia przepisu prawnego (sytuacja izomorfii) i
pośredniego rozumienia tekstu prawnego poprzez jego interpretację (sytuacja
wykładni).
Nawiązuje do paremii: clara non sunt
interpretanda.
Nie ma wątpliwości, że określony stan faktyczny mieści się lub nie mieści w zakresie przepisu
prawnego, który jest rozpatrywany jako
podstawa rozstrzygnięcia w procesie stosowania prawa.
W tym przypadku przepis nie budzi wątpliwości znaczeniowych i albo może być stosowany na podstawie jego bezpośredniego rozumienia, albo na tej samej podstawie jest uznany za nieodpowiedni do kwalifikacji prawnej
rozpatrywanego stanu faktycznego.
Do dokonania rozstrzygnięcia wystarczy znajomość reguł sensu języka, w którym sformułowane są teksty prawne.
Znaczenie przepisu prawnego jest wątpliwe i nie jest jasne, czy określony stan faktyczny mieści się, czy też nie mieści się w zakresie wyznaczonym
przez przepis prawny.
Przepis musi być poddany interpretacji, która
polega na stosowaniu dyrektyw interpretacyjnych, wskazujących, jak ustalać znaczenie tekstu
prawnego ze względu na kontekst językowy,
systemowy i funkcjonalny (dyrektywy I stopnia) oraz na stosowaniu dyrektyw interpretacyjnych II stopnia, wskazujących, w jakiej kolejności używać dyrektyw I stopnia, a także wskazujących, które znaczenie tekstu wybrać w przypadku, gdy
zastosowanie dyrektyw I stopnia prowadzi do rozbieżnych ustaleń.
Występuje w dwóch wersjach:
-
ogólnej i
-
szczególnej.
Traktuje rozumienie przepisu
prawnego jako wykładnię prawa.
Odrzuca koncepcję bezpośredniego rozumienia terminów języka
prawnego.
Pojęcie wykładni odnosi do
wszystkich przypadków ustalania
znaczenia tekstów prawnych.
Eksponuje różnicę pomiędzy przepisem prawnym a normą prawną.
Wykładnia prawa to czynność
polegająca na przyporządkowaniu przepisom prawnym znaczenia w postaci odkodowanych z tekstów prawnych jednoznacznych norm generalnych i abstrakcyjnych.
Celem wykładni jest odtworzenie norm prawnych spośród zwrotów
wysłowionych w przepisach prawnych .
Polega na odtworzeniu wypowiedzi o kształcie normy postępowania na
podstawie wypowiedzi zawartych w tekstach prawnych.
Chodzi tu o zrekonstruowanie z
przepisów wypowiedzi językowej, która odpowiadałaby formule normy, tzn.
nakazywałaby lub zakazywałaby komuś coś czynić w określonych
okolicznościach.
Polega na ustaleniu dokładnego sensu terminów występujących w
zrekonstruowanej z przepisów wypowiedzi o cechach normy.
Przyjmuje się, że wykładnia zachodzi nawet wówczas, gdy tekst jest jasny i nie budzi wątpliwości semantycznych.
Tak szerokie ujęcie wykładni wynika z traktowania jako wykładni każdego
zabiegu polegającego na przypisaniu
znaczenia elementom tekstu prawnego.
Wykładnia jest czynnością interpretatora i polega na
rekonstrukcji norm z przepisów prawnych oraz na ustalaniu
znaczenia tekstu prawnego w
sytuacji, gdy jest ono wątpliwe.
To rezultat czynności interpretatora, czyli zrekonstruowana z przepisów
norma prawna.
Powody, dla których wykładnia powinna być dokonywana. Mogą być dwojakie:
-
o charakterze lingwistycznym, gdy interpretator ma trudności ze
zrozumieniem języka tekstu prawnego;
-
o charakterze pozalingwistycznym, gdy interpretator ma wątpliwości o
charakterze pozajęzykowym dotyczące zakresu zastosowania i normowania
normy określonej na podstawie przepisów prawnych (racje
funkcjonalne i racje systemowe).
Reguły wskazujące, jak ustalać
znaczenie tekstu prawnego w sytuacji, gdy znaczenie to nie jest jasne.
Pełnią funkcję heurystyczną (mają za zadanie ułatwiać rozstrzygnięcie
wątpliwości związanych ze znaczeniem tekstów prawnych) i uzasadniającą
(pełnią funkcję racjonalizującą wobec już podjętych decyzji interpretacyjnych).
Dzielą się na dyrektywy pierwszego i
drugiego stopnia.
To reguły określające, jak ustalać
znaczenie wyrażeń występujących w tekście prawnym ze względu na
kontekst językowy, systemowy i
funkcjonalny, w jakim wyrażenia te
są używane przez prawodawcę.
Dzielą się na:
-
dyrektywy procedury wykładni,
wskazujące, w jakiej kolejności powinny być używane dyrektywy stopnia pierwszego;
-
dyrektywy preferencji wykładni, wskazujące, jakie znaczenie tekstu
prawnego należy zaakceptować w sytuacji, gdy zastosowanie dyrektyw pierwszego
stopnia nie prowadzi do jednoznacznych
ustaleń.
1)
Podmiot i moc wiążąca wykładni – wykładnia autentyczna, legalna,
operatywna, doktrynalna.
2)
Rodzaj zastosowanych dyrektyw
interpretacyjnych – wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna.
3)
Wyniki, czyli zakres dokonanych
ustaleń interpretacyjnych – wykładnia stwierdzająca, zawężająca i rozszerzająca.
4)
Materiały wykorzystane w procesie
interpretacji – wykładnia historyczna i
komparatystyczna.
Dokonywana przez prawodawcę, tzn.
podmiot, który ustanowił tekst prawny będący przedmiotem interpretacji.
Ma moc równą mocy prawnej aktu
normatywnego, który został poddany
interpretacji.
Dokonywana przez organ, który na mocy przepisów prawa ma
kompetencję do dokonywania interpretacji tekstów prawnych.
Ma charakter abstrakcyjny, tzn. nie jest związana z rozstrzyganiem
konkretnej sprawy.
Wykładnia legalna ogólna i
delegowana.
Dokonywana przez organy stosujące prawo (sądy i organy administracji) w toku rozpatrywania indywidualnych
spraw karnych, cywilnych i
administracyjnych, wyłącznie na
użytek rozstrzygnięcia konkretnej
sprawy, wiążąca jedynie organ jej
dokonujący oraz podmioty, wobec
których prawo jest stosowane.
Dokonywana przez doktrynę prawniczą.
Przeprowadzana jest w różnego typu opracowaniach naukowych i nie ma mocy wiążącej.
Ma duży wpływ na praktykę
stosowania prawa ze względu na
autorytet nauki prawa.
Podstawowy typ wykładni prawa.
Polega na ustalaniu znaczenia tekstu prawnego przez odwołanie się
interpretatora do przesłanek, które tworzą kontekst językowy
występowania określonych
terminów, zwrotów czy wyrażeń w
języku prawnym.
1)
„Interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów
przypisywać swoistego znaczenia
prawnego, ale gdy się ustali, że takie
znaczenie mają, wówczas należy się nim posługiwać bez względu na to, jakie
znaczenie mają równokształtne zwroty w
języku potocznym”(domniemanie języka
potocznego (naturalnego)).
2) „Jeżeli na gruncie języka
potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście
prawnych kilka znaczeń, to należy
wybrać takie znaczenie, które jest
najbardziej oczywiste”.
3) „Interpretowanym zwrotom, których znaczenie określone jest przez język prawny, nie można bez dostatecznych powodów przypisywać znaczenia
specjalnego należącego do terminologii części systemu prawa, ale gdy się je
ustali, należy posługiwać się nim bez względu na to, jakie znaczenie mają
równokształtne zwroty w języku prawnym”
(domniemanie języka prawnego).
4) „Jeżeli określony termin należy do terminów specyficznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki
społecznej, to należy przyjąć
znaczenie, jakie termin ten ma w tej
właśnie dziedzinie” (domniemanie
znaczenia specjalnego).
5) „Jeżeli w systemie prawnym wiążąco ustalono znaczenie
określonych zwrotów prawnych, to
należy ich używać w tym właśnie
znaczeniu” (nakaz przestrzegania
definicji legalnych).
6) „Różnym zwrotom w ramach
jednego aktu prawnego nie należy nadawać tego samego znaczenia”
(dyrektywa zakładająca, że w języku
prawnym nie ma synonimów).
7) „Tym samym zwrotom w ramach jednego aktu prawnego nie należy nadawać różnych znaczeń”
(dyrektywa zakładająca, że w języku
prawnym nie ma homonimów).
8) „Nie wolno tak interpretować
tekstów prawnych, aby pewne ich fragmenty okazały się zbędne”
(dyrektywa zakładająca racjonalność
językową prawodawcy).
Polega na ustaleniu znaczenia
tekstów prawnych ze względu na kontekst systemowy, który tworzą następujące przesłanki:
-
zasady prawa;
-
cechy systemu prawa;
-
systematyka zewnętrzna i
wewnętrzna aktu normatywnego.
Ma charakter subsydiarny względem
wykładni językowej.
1) Odwołując się do zasad prawa:
a) „Nie wolno przypisywać przepisom prawnym znaczenia, które prowadzi do rekonstrukcji norm sprzecznych z zasadami systemu
prawa”;
b) „Ustalając znaczenie tekstu prawnego należy brać pod uwagę przede wszystkim zasady
konstytucyjne”;
c) „Jeżeli po przeprowadzeniu wykładni
językowej istnieją wątpliwości co do znaczenia tekstu prawnego, to należy wybrać takie
znaczenie, które pozwala na sformułowanie normy zgodnej z zasadami systemu prawa”.
2) Odwołując się do cech systemu prawa:
a)„Nie wolno interpretować przepisów prawa w
sposób prowadzący do powstania luk w prawie”;
b)„Nie należy interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący rekonstrukcji norm
sprzecznych z innymi normami”;
c)„Normy prawa wewnętrznego powinny być interpretowane zgodnie z normami prawa europejskiego”;
d)„Interpretacja prawa polskiego powinna być zgodna z normami prawa międzynarodowego publicznego”.
3) Odwołując się do systematyki aktu prawnego:
„Przepisy prawne należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w
systematyce zewnętrznej i wewnętrznej aktu normatywnego, chyba że ustalenia uzyskane na podstawie innych dyrektyw zgodnie wskazują, że usytuowanie
przepisu w systemie prawa jest
wadliwe” (argumentum a rubrica)
Polega na ustaleniu znaczenia przepisów prawnych poprzez odwołanie się do
przesłanek, które tworzą kontekst
funkcjonalny rozumienia tekstu prawnego.
Kontekst ten tworzą fakty o charakterze ustrojowym (podstawowe zasady ustroju społecznego, politycznego i
ekonomicznego państwa) i aksjologicznym (oceny, reguły społeczne, społecznie
akceptowane zasady słuszności i
sprawiedliwości).
1)
„Interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej (ratio legis)”;
2)
„Jeżeli w procesie wykładni uwzględnia się cele prawa, to posługując się celem normy – należy go ustalić w ten
sposób, by był on zgodny z celem
instytucji prawnej, do której należy
zrekonstruowana norma”;
3) „Interpretując teksty prawne, należy
uwzględniać funkcje prawa, tzn. brać pod uwagę konsekwencje społeczne i
ekonomiczne, do jakich będzie prowadzić
określona interpretacja, i wybrać taką, która prowadzi do konsekwencji najbardziej
korzystnych”;
4) „Przy interpretacji przepisów prawa należy
brać pod uwagę powszechnie akceptowane
normy moralne, zasady sprawiedliwości i
słuszności”;
5) Ustalając znaczenie tekstu prawnego należy brać pod uwagę podstawowe
zasady ustroju społecznego, politycznego i ekonomicznego państwa”;
6) „Interpretując przepisy należące do
danego aktu prawotwórczego, nie można przyjmować ocen i zasad wzajemnie się wykluczających”;
7) „Jeżeli na gruncie wykładni językowej możliwe są różne warianty normy, to
należy wybrać ten, który jest najbardziej
zgodny z przyjętymi regułami i ocenami
społecznymi”.
Jest to sytuacja, w której rezultat wykładni
językowej pokrywa się z rezultatem wykładni genetycznej rozumianej jako wykładnia zgodna z wolą historycznego prawodawcy, tzn.
prawodawcy, który ustanowił tekst prawny będący przedmiotem interpretacji.
Najbardziej rozpowszechnione jest określenie, że jest to rezultat wykładni językowej.
Obowiązuje generalna dyrektywa, że „wszystkie przepisy prawne powinny być interpretowane literalnie, chyba że istnieją ważne racje
pozalingwistyczne (systemowe lub
funkcjonalne), aby nadać im interpretację rozszerzającą lub zawężającą”.
Każda wykładnia systemowa lub funkcjonalna, która daje wynik szerszy od wykładni językowej.
Jej dopuszczalność podlega ograniczeniom, np.
- zakaz stosowania wykładni rozszerzającej
przepisów prawa karnego, jeśli wykładnia taka miałaby prowadzić do rozszerzenia
odpowiedzialności karnej oskarżonego (nullum crimen sine lege),
- zakaz stosowania wykładni rozszerzającej w
prawie podatkowym, jeśli wykładnia taka miałaby prowadzić do rozszerzenia zakresu należności
podatkowych (nullum tributum sine lege).
Ma miejsce wtedy, gdy wynik wykładni systemowej lub
funkcjonalnej daje wynik węższy od wyniku wykładni językowej.
Jej dopuszczalność podlega
ograniczeniom np. istnieje zakaz wykładni zawężającej przepisów określających dozwolenia czy
wolności prawnie chronione.
To sposób ustalenia znaczenia tekstu prawnego, w którym interpretator
odwołuje się do materiałów
historycznych zawierających informacje o genezie aktualnie obowiązującej
regulacji prawnej oraz dyskusji
towarzyszących jej ustanowieniu.
Określana jest też mianem wykładni
subiektywnej lub intencjonalnej, zmierza
bowiem do określenia woli, intencji lub
zamiarów historycznego prawodawcy.
To interpretacja prawa krajowego z
wykorzystaniem informacji o prawie
obowiązującym w innych państwach.
Towarzyszy procesom przemian ustrojowych i jest charakterystyczna dla tych nurtów w
prawoznawstwie, które odrzucają założenia pozytywizmu prawniczego.
Podstawowym założeniem jest, że znaczenie tekstu prawnego powinno się zmieniać w
zależności od zmian kontekstu, w którym prawo funkcjonuje.
Nadrzędne wartości: „adekwatność prawa i życia”, efektywność prawa oraz jego
elastyczność.
Preferuje wynik wykładni funkcjonalnej przed wynikami wykładni językowej i systemowej.
Dominuje w okresach stabilizacji ustrojowej i jest charakterystyczna dla nurtu pozytywimu
prawniczego.
Zakłada, że znaczenie tekstu pranego powinno być stałe oraz zgodne z autentycznymi
intencjami historycznego prawodawcy.
Wartości naczelne: stałość prawa, pewność
prawa, bezpieczeństwo prawne, równość wobec prawa, praworządność, legalność,
nieretroaktywność prawa.
Postuluje stosowanie dyrektyw wykładni
językowej i systemowej oraz zaleca ograniczenie stosowania wykładni funkcjonalnej.
