Czesław Rychlicki
"Per una lettura dell’Enciclica Fides
et Ratio", Citta del Vaticano 1999 :
[recenzja]
Studia nad Rodziną 4/1 (6), 177-180
S tu d ia n a d R o d z in ą U K S W 2 0 0 0 R . 4 n r 1(6)
P er u n a lettu ra d ell'E n ciclica F ID E S et R A T IO (Q u a d er n i de L ’ O sser v a to re R om an o. C olla n a diretta da M . A g n es), C itta del V aticano 1999, ss. 264.
Po obszernej publikacji Papieskiego U niw ersytetu S a lesia n u m w Rzymie: Fecie e ragione. O pposizione, c o m p o sizio n e?, (red. M. M antovani, S. Thuruthiyil, M. To- so), R om a 1999, poświęconej Encyklice Fides et ratio, na w łoskim rynku wydawni czym ukazała się nowa pozycja, dotycząca tern go sam ego D okum entu: Per una lettu ra d e ll’E nciclica Fides et ratio, C itta del Vaticano 1999. Publikacja ta zawiera wystą pienia i kom entarze do Encykliki Jana Pawia II. Teksty te ukazywały się sukcesyw nie wcześniej na lam ach watykańskiego dziennika E O sservatore R om ano.
W pierwszej części omawianej lektury znalazły się teksty wystąpień rzeczoznaw ców, z prezentacji Encykliki w sali Prasowej Stolicy Apostolskiej. U dział w tej prezen tacji wzięli: kard. J. Ratzinger, Prefekt Kongregacji Nauki Wiary; abp J. Życiński - z Lublina; bp R. Fisichella - z Rzymu; prof. G. C ottier O P - Teolog D om u Papieskie go. W ystąpienia dotyczyły zasad i istotnych zagadnień poruszanych w Encyklice, ze szczególnym uwzględnieniem związku tych treści z kulturą ogólną naszych czasów. I tak, wystąpienie kard. J. Ratzingera skupiło się na kontekście, źródłach i aktualności Encykliki Fides et ratio; relacja abpa J. Życińskiego wskazywała na wpływ Papieskiej Encykliki na współczesną panoram ę intelektualną; wypowiedź bpa R. Fisichelli p o d kreślała przyjazną relację między wiarą i rozum em , oraz ich w zajemne skierowanie na poznanie M ądrości Boga w Jezusie Chrystusie; wreszcie, aspekt filozoficzny Encykli ki został przedstawiony w relacji o. G. C ottiera.
W drugiej części publikacji znajdujem y artykuły pogłębiające tem atykę w aspekcie bardziej szczegółowym. O gólnie da się zauważyć, że wypowiedzi a u to rów śledzą porządek argum entów przedstaw ionych w Encyklice.
Na pierwszym miejscu znajdują się artykuły omawiające podstawową wartość prawdy jako fundam entu relacji wiary do rozumu. Zw iązane są one z trzem a pierw szymi rozdziałami Encykliki: Objawienie M ądrości Bożej; Credo ul intellegam; Intelle- go ut credam . Aktualność Encykliki omawia G. C ottier. Mówiąc o wielu napięciach między teologią (wiarą) a filozofią (rozum em ), wskazał on na wielorakie kryzysy w ży ciu wiary i kultury. Ta sytuacja znalazła się też u podstaw decyzji A utora Encykliki o jej napisaniu, natom iast sam o przesłanie D okum entu Papieskiego ocenia Cottier, jako zaproszenie do odkrycia właściwego pow ołania filozofii. Pozostając obiektywną w swoich poszukiwaniach, filozofia powinna sięgać w głąb prawdy, dochodząc aż do Prawdy Absolutnej. Stąd wypływa jej otwarcie się na wiarę i poznanie metafizyczne. W artykuleL ' u o m o d filo so fo , E. Berti stara się ukazać związek filozofii z naturą czło wieka. W ewnętrzna wolność obydwu rzeczywistości skłania je do wzajemnego
otwmr-178
cia się na siebie i do dialogu. Jak postawy otwarcia i dialogu winny być czymś natural nym w człowieku, tak muszą być też naturalne w relacji jego rozum u do wiary. Relacją rozum u i wiary od strony Objawienia zajm uje się R. Fisichella (Rivelazione: fe d e e ra- gione). Jego istotna myśl sprowadza się do stwierdzenia, że wiara i rozum, przy zacho waniu własnej autonom ii, zm ierzają do odkrycia jedynej i tej samej prawdy, która na daje sens osobie ludzkiej. Rozum znajduje w Objawieniu możliwość własnej tożsam o ści, przy zachowaniu wolności w poszukiwaniu prawdy, w jej penetrow aniu, aż do za w ierzenia jej, uznając w łasne ograniczenia.
O d strony teologii biblijnej relację wiary do rozum u omawia prof. A. Vanhoye. A nalizując n. 23 Encykliki profesor B ib licu m pisze, że w zetknięciu «m ądrości świa ta» z M ądrością Boga teologia pozostaje szeroko otw arta na poszukiw anie uniw er salnej praw dy filozofów. U nikając kontrastów z filozofią, w tym poszukiwaniu, w ia ra stara się w spom agać rozum w jego przygotow aniu do spotkania z Bogiem , choć by przez usuw anie braków spontanicznej religijności. Nie p oddaje się ona jed n ak systemowi m yślenia racjonalistycznego, poniew aż wymaga pełnego otw arcia nie tyl ko intelektualnego, ale zwłaszcza duchow ego: „G łębia objawionej m ądrości rozry wa ciasny krąg schem atów myślowych, do których przywykliśmy, a które absolutnie nie są w stanie należycie jej wyrazić” (n. 23).
O bszerną syntezę doktryny K ościoła o relacji między wiedzą i w iarą, znajduje my w artykule A. L eonarda, biskupa N am ur, który ukazał drogę człowieka do w ia ry oraz związek między naturalnym zaufaniem i w iarą płynącą z O bjaw ienia
( L ’u o m o in c a m m in o verso la fede. C redenza e fe d e ).
Tę część rozważań zamyka artykuł P. H enriciego L a verità le verità, w którym a u to r omawia różne typy prawd: prawdy w ystępujące w życiu codziennym i w sferze b a dań naukowych; prawdy natury filozoficznej - poznaw ane rozum em naturalnym - i prawdy natuiy religijnej. Wszystkie formy prawdy, w świetle zasady niesprzeczności i podstawowego postulatu rozum u, osiągają swoją jedność w jedności sam ego Boga, Stwórcy i O dkupiciela.
K olejne artykuły om aw iają historyczną relację między M agisterium Kościoła i filozofią w rozwoju myśli chrześcijańskiej: w okresie patrystycznym, w scholastyce i czasach współczesnych, w odniesieniu do rozdziału V Encykliki. Głównymi r e k t o ram i tych zagadnień są: E. Dal Covolo (L ’itinerario d e ip ń m i secoli cristiani), P. G il b ert (L a ricchezza della scolastica); G.B. Sala (II d ra m m a della separazione fra fe d e e ragione); W. K asper (G il intervertit d elM a g istero in m ateria filo so fica ).
Z wystąpień tych dow iadujem y się, że pozytywny wymiar m etody teologicznej
(au d itu s fid e i) i jej aspekt system atyczno-spekulatyw ny (intellectus fid e i) ju ż w epoce patrystycznej osiągnęły stan właściwej równowagi. Świadczy to o żywotności teo lo gii tam tej epoki. Pierwszy okres scholastyki (w. X III) charakteryzuje przyznanie au tonom ii rozumowi. Z nalezienie równowagi między w iarą i rozum em stało się dość poważnym problem em . W okresie tym doświadcza się m ocnego napięcia in telek tu alnego między n atu rą i łaską, między logiką i rzeczywistością, a synteza obopólnego
ich wysiłku nie jest łatwa do osiągnięcia. Późna scholastyka (X V I w.) mniej zajm o w ała się uzgodnieniem poznania. E poka wielkich sum m teologicznych ustąpiła miejsca systemom dedukcyjnym. N eoscholastyka z kolei, usiłow ała rozstrzygnąć problem y poznania i działania. W ystępując przeciwko pragm atyzm owi nauk, akcen tow ała m ocno praw dę form alną. U znaw ała zasadę, że człowiek nie tworzy prawdy, a jedynie „spełnia wymagania praw dy” (J 3,21), i m oże ją realizow ać poprzez dzia łanie. Encyklika odw ołuje się wyraźnie do tej idei, akcentując p otrzebę udzielenia odpow iedzi na pytanie „o relację zachodzącą między faktem a jego znaczeniem - relację, która nadaje specyficzny sens historii” (n. 94).
Relacja między rozum em i w iarą prow adzi spontanicznie do relacji między te o logią i filozofią. Poniew aż „Kościół nie głosi żadnej własnej filozofii ani nie opow ia da się oficjalnie po stronie jakiegoś wybranego kierunku filozoficznego, odrzucając in n e” (n. 49), uznaje tym samym autonom ię poznania filozoficznego, rów nież w je go kontakcie z teologią.
Ponieważ służba praw dzie nie jest jedynie zadaniem filozofii, ale jest to również zadanie M agisterium Kościoła, więc do jego podstawowych obowiązków należy kry tyczna ocena tych poglądów i filozofii, które sprzeciwiają się doktiynie chrześcijań skiej1. Kościół w ielokrotnie spełniał tę funkcję, potępiając stanowisko orygenistów o preegzystencji dusz (Synod w K onstantynopolu w 543 r.), poprzez dysputy z awer- roizm em (wieki średnie), potępienie fideizmu, tradycjonalizm u, racjonalizmu, semi- racjonalizm u i ontologizm u (w. X IX ), aż do ogłoszenia cenzur teologicznych przeciw m odernizm owi, marksizmowi, ateistycznem u egzystencjalizmowi i innym współcze snym poglądom filozoficznym. Celem tych interw encji było zawsze szukanie właści wych proporcji we współpracy między rozum em i wiarą.
O statnia seria artykułów zawartych w om aw ianej publikacji odnosi się do rela cji między teologią, jak o nauką o wierze i filozofią. P rezentują one wymogi O bjaw ie nia chrześcijańskiego oraz zadania teologii dla jej skutecznej posługi ewangelizacyj nej. W śród ważniejszych głosów należy odnotow ać relację o potrzebie filozofii dla studium teologii dogmatycznej (J.M . M cD erm oth); o miejscu filozofii w teologii m oralnej (S. Pinckaers); o relacji między filozofią i kulturą (D. B raine); o znaczeniu Encykliki Fides et ratio dla ludzi nauki (abp J. Życiński); o im plikacjach pedagogicz nych Encykliki (G . Savagnone); stanowisko filozofa chrześcijańskiego w obec Fides
et ratio (T. Styczeń).
Całość zbioru kom entarzy zamyka wypowiedź kard. J. R atzingera, w której P re fekt Kongregacji N auki Wiary podejm uje istotne zagadnienia Encykliki, lokując je w kontekście relacji między praw dą wiary chrześcijańskiej i poszukiwaniem Boga przez umysł ludzki i kulturę, w której on się wyraża.
Publikacja zasługuje na uwagę z kilku racji. A utorzy kom entarzy reprezentują różne środowiska naukowe. Są wśród nich ludzie nauki i kultury. Wywodzą się oni
180
z różnych kręgów kulturowych. Dzięki tak szerokiem u spojrzeniu, ujęcie relacji wiary do rozum u nabiera większej zdolności dotarcia do szerokiego grem ium czytelników.
/«. Czesław Rychlicki
W indy D ryd en i J ill M ilto n , F ou r A p p ro ch es to C o u n sellin g a n d Psychotherapy, L on d on a n d N ew York 1 9 9 9 ,21 0 s.
W miarę jak powstają nowe teorie i techniki poradnictw a i psychoterapii, coraz wy raźniej dostrzegana jest potrzeba jasnych i precyzyjnych prac porządkujących zarówno teoretyczne pomysły, jak i wyniki empirycznych badań.
W ydana w L ondynie oraz rów nocześnie w Stanach Zjednoczonych i K anadzie, praca dwu wybitnych psychologów brytyjskich stanowi przejrzysty i precyzyjny p o d ręcznik, w prowadzający do rozum ienia czterech głównych ujęć poradnictw a i psy choterapii. W. D yrden, au to r p onad stu prac z tego zakresu jest profesorem G old sm iths College w Londynie, natom iast J. M ytton jest rów nocześnie praktykiem jako „counselling psychologist” i wykładowcą w U niversity o f E ast L ondon.
W yjaśniając tytuł pracy, rzeczą bardzo istotną jest podkreślić, że Autorzy, zgod nie z „linią Britisch A ssociation o f C ounselling”, nie uznają istotnej różnicy po m ię dzy poradnictw em a psychoterapią. Uważają je za dwie formy, poziom y działań p o mocowych (s. 5). A kcentują raczej podobieństw a i zbieżności, szczególnie widoczne w zakresie problem ów z jakim i zgłaszają się klienci, jak też w zakresie stosowanych technik terapeutycznych. Z daniem A utorów , różnice pom iędzy poradnictw em i psychoterapią owszem istnieją, ale są mniej istotne, dotyczą języka, nazewnictwa, utrw alonych nawyków. Stąd, jak stwierdzają, „używać będziem y obu term inów (p o radnictw o i psychoterapia, d o radca i psychoterapeuta) zam iennie” (s. 5).
W uzasadnieniu potrzeby dokonania wyboru czterech teorii, A utorzy wskazują na fakt, że w ielka ich liczba - p onad 400 (s. 13) bardzo u trudnia zarów no profesjo nalnym terapeutom , jak i studentom -adeptom rozeznanie co do w artości naukowej, ja k i efektywności terapeutycznej wielu z nich. Sporo teorii odróżnia się tylko innym sform ułow aniem tego sam ego, a niektóre z lansowanych teorii i terapii pojawiają się tylko po to, żeby „nazwisko twórcy zaistniało na naukowym rynku” (s. 13).
M otywem wyboru czterech ujęć, jest w przekonaniu A utorów - rzetelność p o d staw empirycznych i ewaluacyjnych, oraz zakres ich zastosow ania.
W ybrane cztery ujęcia to: psychodynam iczne (psychodynam ic approach) Z. F reuda (s. 17-57), skoncentrow ane na osobie (p erson-centered approach) C. Ro- gersa (s. 57-91), racjonalno-em ocjonalno-behaw ioralne (rational-em otive-beha vioral approach) A. Ellisa (s. 91-135), oraz w ielom odalne (m ultim odal approach) A. L azarusa (s. 135-173).
W sześciu rozdziałach A utorzy: najpierw porządkują pojęcia w zakresie p o ra d nictwa i psychoterapii (ro zd z.l), om aw iają cztery wybrane teo rie (rozdz. 2-5), oraz
