Fałszerstwa wyrobów jubilerskich. Analiza zjawiska w latach 1979-1992, cz. I

Fałszerstwa

Rok Rok

52

i

Andrzej

Filewicz

Czesław

Woźny

czątku lat osiemdziesiątych. Szcze­ gólnie napoczątku lat osiemdziesią­ tych zjawisko to przyjęło jużtak niepo­ kojące rozmiary (tabela 1i 2), żezmu­

siło kierownictwo ówczesnegoZakła­

du Kryminalistyki KG MO w porozu­

mieniu z Urzędem Probierczym do

podjęcia przedsięwzięć zdecydowa­

nie utrudniających prowadzenietego

procederu,a przede wszystkim

poma-kryminalistycznych, dotyczących cech

i oznaczeń probierczych oraz znaków

wybitych na wyrobach jubilerskich

przez Zakład Kryminalistyki i wydziały

kryminalistykiWojewódzkichUrzędów

Spraw Wewnętrznych. Opracowano

także nowe zasady badania wyrobów

jubilerskich z wykorzystaniem

spe-gających w wykryciujego sprawców.

W ich wyniku wprowadzono w życie

Wytyczne Dyrektora Zakładu Kry­

minalistyki MSW z dnia 10 X1984 roku

w sprawiezasad wykonania ekspertyz

Liczba przeba­ danych podrobio nych wyrobów jubiler­ skich Liczba zareje­ strowa­ nych podro­ bionych znaczni­ ków

Złotojest metalempięknym, drogim

i ma intensywną barwę, dlatego swoim

wyglądem przyciągauwagę i sprawia,

żestajesię najbardziej cenionym i po­

żądanym dobrem. Od najdawniej­ szych czasów odgrywa ono znaczną

rolę w dziejach ludzkości. Z kruszcu

tego wytwarzasię pieniądze, przed­ mioty artystyczne, różnego rodzaju

ozdoby i biżuterię orazprzedmioty co­

dziennego użytku.

Fałszowanie wyrobówwykonanych

ze złota jest procesem starym, zna­

nymjuż przed tysiącami lat.Świadczy

o tym fakt, żewłaśnie wtedyopraco­

wano pierwsze pewnemetody kontroli

i wykrywania fałszerstw ich próby (np.

badanie złota na kamieniu probier­

czym zwanym lidyjskimodkraju-Lidii

w Małej Azji,słynącegozeswych ko­

palńzłota).

Fałszowanie wyrobów jubilerskich

wPolsce znane jest już, podobnie jak

wEuropie,od XV wieku. Dopiero jed­

nak w wieku XIX, za przykładem in­

nych państw, ówczesne władze zmu­

szone zostały ich rozmiarem do wpro­

wadzenia państwowej kontroli wyro­

bów wykonanych z metali szlachet­

nych, a przepisów w tym względzie

poleciły przestrzegać z całą skrupulat­

nością.

Wrazz upływem czasu oraz wpro­

wadzonymi zmianami w przepisach

probierczych,wzorówcech,oznaczeń

probierczych i znaków, pojawiły się

nowe rodzajefałszerstw wyrobówwy­

konanych zmetali szlachetnych. Zna­

czny ich wzrost zaobserwowano wla­

tach 1941-1942, 1949-1956i na

po-w?--- J

■Ml

2

16 6

30

53

45

95

75

45

30

12

65

40

12

526 1984 1985 1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

Razem:

33

66

75

45

30 12

65

39 12 377

4

19

9

9

7

3

1 Liczba prze­ badanych wyrobów jubilerskich

47

23

15

45

140 100

485

344

204

128

91

746

688

82

3.138

88

299 344

204

128

91

746

525

77

2.502

1979

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989 1990 1991 1992

Razem:

Tabela 1

Dane statystyczne dotyczące wykonaw­ stwa ekspertyz i badania zabezpieczo­

nychwyrobów jubilerskich w latach 1979-1992

Statistics respecting elaborating ofexperd-ses and examinationofjewellery secured in

the years 1979-1992 Liczba

wykonanych ekspertyz

wyrobów

jubilerskich.

|jB

m

I

Analiza

zjawiska

w

latach

1979-1992

cz. 0

Tabela 2

Dane statystyczne dotyczące wykonaw­ stwa ekspertyz i badania podrobionych

wyrobów jubilerskich w latach 1984-1992

Statisticsconcerningaccomplishment of ex-pertises andexamination of counterfeited

je-welleryintheyears 1984-1992

f Liczba

wykona­

nych eksper­

Tabela3

Stopy złota

cjalistycznej aparatury badawczej.

Wszystkie te działania zmierzały do

ustalenia (wyodrębnienia) prze­

stępstw fałszerstwa wyrobówjubiler­

skich zterenu kraju, w oparciuo wyni­

ki, wykonywanych centralnie, przez

Zakład Kryminalistyki, ekspertyz w

szczególności cech i oznaczeń pro­

bierczychoraz znaków wybijanych na

tychwyrobach.

Problematyka kryminalistycznych

badań wyrobów jubilerskich nie była

dotychczas zaprezentowana w krajo­

wej, jak i zagranicznej literaturze fa­

chowej. Stanowi ona, podobnie jak

problematykakryminalistycznych ba­

dań monet obiegowych i pamiątko­

wych (na ten temat ukazało się już

kilka publikacji) znaczny i ważny wyci­

nek badań kryminalistycznych. Przed­

stawione opracowanie wypełniawięc, choćw skróconej postaci, tę lukę.Pub­ likacja zawiera materiał zebrany w re­

zultacie wieloletnich badań, uzupeł­

niony oźródłową wiedzęteoretyczną.

Obecnie obowiązuje ustawa z

29.06.1962 roku - prawo probiercze

(DzU nr 39, poz. 173), wraz z

późniejszymi Zarządzeniami Prezesa

Polskiego KomitetuNormalizacji, Miar

i Jakości. Ogólnie normuje ona warun­

ki dopuszczeniadowewnętrznego ob­

rotu handlowego wyrobów z metali

szlachetnych, obowiązek rejestracji

zakładów, które wytwarzają lubsprze­

dają przedmioty z tych metali oraz

kompetencje urzędów probierczych w

powyższym zakresie.

Metalami szlachetnymi w rozumie­

niu ustawy sązłoto, srebro, platynai

metale z grupy platyny: pallad, iryd,

rod,ruteniosmw stanie czystymlub

w stopachz innymi metalami.Wyroba­

mi z metaliszlachetnychsąwszystkie

wyrobyz metali szlachetnychoraz ma­ teriały (półfabrykaty) dentystyczne, wykonane ze stopów ozawartości me­

tali szlachetnych o ustalonej próbie,

zgodnie z przepisami ustawy. Wyro­

bami z metali nieszlachetnych są na­

tomiastwrozumieniu ustawy te wyro­

by, któremają powłokęz metaliszla­

chetnych lub wyroby z wyglądu

przy-Ogólna charakterystyka ustawy -

prawo probiercze

pominającewyroby z metaliszlachet­

nych.

Zawartość metali szlachetnych w

wyrobach określa się próbą. Termin

ten oznacza ilość użytegometalu szla­ chetnego, znajdującego się

wjednost-ce masy stopu, wyrażoną w tysięcz­

nych częściach tej jednostki.

Ustawawprowadziładlawyrobów z

metali szlachetnych jedną próbę dla

Zarówno złoto,jak i srebrowstanie

czystym sąmetalami tak miękkimi, że

nie nadają się do produkcjiprzedmio­

tów użytkowych. Dlatego też, w celu

nadania im odpowiedniej twardości,

ciągliwościi żądanejbarwy stapia się

je z domieszkami innych metali i pod-

daje obróbce termicznej imechanicz­

nej. Jakodomieszek przywykonywa­

niu stopów złota używa się srebra i

miedzi, stopów srebra - przedewszy­

stkimmiedzi, astopówplatyny- mie­

dzi i niklu.

Złoto należy niewątpliwie do metali

najwcześniej poznanych przez czło­

wieka.Jego piękna barwa i metaliczny

połysk oraz odporność na korozję

zwróciły już uwagę człowieka pre­ historycznego, na co wskazuje wiele

wykopalisk. Należy ono do najrzad­

szych pierwiastkówwystępujących w

przyrodzie. Tworzy często stałe roz­

twory zinnymimetalami, zwłaszcza ze

bowe oznaczenia próby. Te oznacze­

nia nie wymagają rejestracji w urzę­

dach probierczych.

miotów z metali szlachetnychobowią­

zanesą posiadać własneznaki „znaki wytwórcy" i oznaczaćnimi każdynowo

wytworzony lubprzerobionywyrób lub przedmiot zmetaliszlachetnych.Zna­ ki te powinny byćzarejestrowane we

właściwym urzędzieprobierczym.

Wytwórca może ponadto umieścić

na wyrobie oznaczenia próby, wyrażo­

ne w częściach tysięcznych tzw.

licz-Rodzaje stopówzłota, srebra

i platyny

wyrobów platynowych, dwie próby dla

wyrobówpalladowych,sześć prób dla

wyrobów złotych, cztery próby dlasre­

bra oraz dziewięć prób dla materiałów

dentystycznych i złotalistkowego (tab.

3.).

Do obrotu handlowego wkraju mo­

gąbyć wprowadzone tylko takie wyro­

by z metali szlachetnych, wytworzone

w krajulub sprowadzone z zagranicy,

które zostały zgłoszone do właści­

wego urzędu probierczegow celu zba­ dania, czyodpowiadająjednejz usta­ lonych prób oraz zostały przez ten

urząd ocechowane (od obowiązku te­

go są zwolnione niektóre wyroby np.:

monety, wyroby zaopatrzone dawny­

mi znakami i cechami probierczymi lub wykonaneprzed 1860 rokiem, dzieła sztuki itp.).

Wyroby z metali szlachetnych zba­

dane przez urzędy probiercze, jeżeli

odpowiadają ustalonym próbom, za­

opatrywane są w znak, zwany cechą

probierczą. Wyroby z metali nieszla­

chetnych, które mająpowłokę z metali

szlachetnych lubzwygląduprzypomi­

nająwyroby z metaliszlachetnych, po­

winnymiećwybite przez wytwórcę lub

sprzedawcę oznaczenia „metal" lub

„met".

Zakłady wytwarzające oraz zajmu­

jące się przerobem wyrobówi

przed-Próby platynowe

próba 1-0,950

Próby dlawyrobów wykonanychz metali szlachetnych

Testsfor articles madę ofpreciousmetals

Wyroby palladowe próba 1-0,850 próba 2-0.500 Wyrobyzłote próba 1-0.960 próba2-0.750 próba3-0.583 próba4-0.500 próba5-0.375 próba 6-0.333 (dla obrączek) Wyrobysrebrne próba 1-0.925 próba 2-0.875 próba 3-0.800 I

Stopy platyny Stopy srebra Tabela 4 Barwyzłota miedź złoto 90 czerwona czerwonawa żółta zielona

zastosowanie w produkcji wyrobów platynę stopić).

Srebro, podobnie jak złoto, należy do metali znanych już w starożytności.

złota ulubionym metalem używanym w celach zdobniczych. Srebro należy do pierwiastków rzadkich, ale jest go 20 razy więcej niż złota. Podobna jest również wielkość wydobycia tych me­ tali. W przyrodzie występuje w postaci rodzimej i w związkach, wśród których największą rolę odgrywają siarczki.

Srebro jest metalem białym o cięża­ rze właściwym 10.49 g/cm3. Topi się w temperaturze 962°C, rozpuszcza się łatwo w rozcieńczonym kwasie azoto­ wym i stężonym kwasie siarkowym. W atmosferze miejskiej i przemysłowej ulega czernieniu. W wyrobach jubiler­ skich stosowane jest w postaci sto­ pów. Podstawowym dodatkiem, dopu­ szczonym przez ustawodawstwo, jest miedź. Stop srebro-miedź zyskuje na twardości, wytrzymałości i jakości od­ lewu. Niekiedy spotyka się w stopach srebra także cynę, nikiel lub glin, któ­ rych niewielki dodatek zwiększa ciągli- wość i miękkość. Znane są również stopy trójskładnikowe: srebro-miedź- nikiel (o zawartości niklu nie przekra­ czającej na ogół 2.5%), charakteryzu­ jące się piękną jasną barwą. Stosowa­ ne są powszechnie w Ameryce.

Stopy platyny zawierająjako domie­ szki prawie wyłącznie metale szla­ chetne jak: pallad, złoto, iryd, rod i osm, a z metali nieszlachetnych miedź i nikiel. Podwyższają one twardość i wytrzymałość stopów (czysta platyna jest zbyt miękka i nie nadaje się do bezpośredniej przeróbki). W złotnic- twie używany jest stop mający próbę 0.950, zwłaszcza w oprawie kamieni szlachetnych (przeważnie brylantów).

Różnorodność zarządzeń wydawa­ nych przez cechy złotników, władze miejskie i państwowe spowodowała pojawienie się na wyrobach jubiler­ skich licznych znaków mających roz­ maite znaczenie. Szczegółowa ich analiza przy założeniu, że znany jest odpowiedni klucz dla prawidłowego odczytania zaszyfrowanych w tych znakach informacji, umożliwia uzyska­ nie wielu danych co do autorstwa, cza­ su powstania wyrobu, składu pro­ centowego stopu, z którego wykonany jest wyrób i niejednokrotnie dziejów tych przedmiotów (w przypadku bada­ nia wyrobów starych).

Mając na uwadze dużą różnorod­ ność występujących cech i oznaczeń probierczych oraz znaków, wykryte ro­ dzaje fałszerstw wyrobów jubilerskich, jak również charakter niniejszego opracowania, ograniczono się do przedstawienia tych najistotniejszych, które najczęściej są przedmiotem ba­ dań kryminalistycznych:

- Polskie państwowe cechy probier­ cze stosowane w latach 1931-1963. Miały one ten sam wizerunek i wymiar dla wszystkich urzędów probierczych. Cechy krajowe, wwozowe i zegarkowe różniły się od pozostałych dodatko­ wym znakiem urzędu probierczego w

postaci literki, a mianowicie: K - dla

Krakowskiego Urzędu Probierczego i W - dla Warszawskiego Urzędu Pro­ bierczego (ryc. 1);

- Polskie państwowe cechy probier­ cze stosowane w latach 1964-1986. Zarządzenie Prezesa Głównego Urzę­ du Miar z dnia 1.03.1986 roku wpro­ wadzające je w życie, poza zmianą wzorów cech, określiło także

wymaga-Cechy i oznaczenia probiercze oraz znaki wybijane

na wyrobach jubilerskich

583

750

583

750

583

750

583

160

105

208

125

357

327

250

257

145

209

125

60

srebrem i miedzią, a także bizmutem i platynowcami. Złoto jest metalem bar­ wy złocistożółtej o silnym połysku. Je­ go ciężar właściwy wynosi 19.3 g/cm3, temperatura topnienia 1063°C, a tem­ peratura wrzenia 2970°C. Jest ono najbardziej plastycznym metalem, da­ jącym się łatwo obrabiać, zarówno na zimno, jak i na gorąco. Nie rozpuszcza się w kwasach. Rozpuszcza go tylko woda królewska, tj. mieszanina kwa­ sów solnego i azotowego.

Czyste złoto jest miękkie i wykona­ ne z niego wyroby łatwo ulegają znisz­ czeniu, dlatego też stosuje się je jako stopy z innymi metalami, zwłaszcza srebrem i miedzią, mającymi znacznie większą wytrzymałość. Po stopieniu złota ze srebrem i miedzią uzyskuje się stopy o różnych barwach, w zależ­ ności od stosunku tych domieszek. Srebro i miedź nie odbarwiają złota, zmieniają tylko jego kolor od czerwo­ nego do żółtego. Odbarwiają je nato­ miast nikiel, pallad i platyna, nawet przy niewielkim dodatku procento­ wym, zmieniając jego kolor na biały. Białe złoto niklowe stosowane jest w Polsce wyłącznie do celów złotni­ czych, natomiast białe złoto palladowe w dentystyce. Jako domieszek uzupeł­ niających do złota białego używa się

miedzi, srebra i cynku (tab. 4). Platyna jest metalem o szarobiałym

zabarwieniu, z wyglądu podobnym do cyny. Ma ciężar właściwy 21.45 g/cm3 i temperaturę topnienia 1777.5°C (tak wysoka temperatura topnienia spowo­ dowała, że metal ten znalazł szersze

Piękna barwa i metaliczny połysk oraz

kowalność i ciągliwość, ułatwiając ob- dopiero w XIX wieku, kiedy to udało się róbkę sprawiły, że stało się ono obok

Barwy złota

Colours ofgold

Skład (w częściach na tysiąc)

WZORY PAŃSTWOWYCH CECH PROBIERCZYCH 0.950 Typ U Tup n i p4l(« p«n. Tup 54 Tipn TSp >« XX 'MET Ci. X. CT>. I. Nl r>54. ŁOCB

9. Dla wprobAw i nelall •tCBiladjrtagcb

nia dla wyrobów z metali szlachet­ nych. Te zasady, nieznane praktycz­ nie fałszerzom wyrobów jubilerskich, pozwalają na szybkie wykrycie wyro­ bów podrobionych (ryc. 2);

- Polskie państwowe cechy probier­ cze stosowane od 1.03.1984 roku. Te cechy probiercze mają, w porównaniu z poprzednio obowiązujących, nowe wzory, w których oznaczenie próby wyrażone cyfrą np: 1,2, 3 zastąpiono oznaczeniem liczbowym np: 960,750, 583. Ponadto pojawiły się na nich no­ we litery określające nowo powstałe urzędy probiercze w kraju np.: P - Poznański Urząd Probierczy, G - Gdański Urząd Probierczy, Ł-Łódzki Urząd Probierczy, itd. (ryc. 3);

-Znaki wytwórców i wytwórni wyro­ bów jubilerskich zwane imiennikami lub znakami wytwórcy. Zawierają one pełną nazwę zakładu lub jej skrót, a w imiennikach pierwsze litery imienia i nazwiska, odróżniające je od innych

DLA PLATYNY W IN

4

o

0.940

cech probierczych i znaków zakładów oraz wytwórców. Wszystkie zakłady i wytwórcy zajmujący się przerobem wyrobów oraz przedmiotów z metali szlachetnych obowiązani są je posia­ dać, po uprzednim zgłoszeniu i zare­ jestrowaniu we właściwym urzędzie probierczym, który prowadzi ich szczegółową ewidencję. Ewidencja ta obejmuje rejestrację i zbiory odcisków znaczników je odwzorowujących na aluminiowych płytkach, na których do­ datkowo wybite są: numer kolejny, nu­ mer identyfikacyjny, pełna nazwa wy­ twórcy lub zakładu, data rejestracji, data kasacji znacznika oraz nazwa miejscowości właściwa dla działania zarejestrowanego zakładu lub wytwór­ cy. Fakt, że każdy z takich znaków jest zarejestrowany i w razie konieczności można go odszyfrować, korzystając z tych zbiorów, ma bardzo duże znacze­ nie z punktu widzenia identyfikacyj­ nych badań kryminalistycznych.

Ryc. 2. Tabela polskichpaństwowych cechprobierczych,wybijanychw la­

tach1964-1986 przez urzędy probiercze na wyrobach platynowych, złotych i srebrnych

Fig.2. The table ofpolish siatę assay marks slruck inthe years1964-1986by

assay offices onproducts madę of plalinum, gold and silver

Szczególnie ma to znaczenie w tych przypadkach, gdy chodzi o ustalenie wykonawcy określonych wyrobów lub wykrycie tych wytwórców, którzy zaj­ mują się produkcją wyrobów jubi­ lerskich nie posiadając żadnych uprawnień (cechują oni wyroby przez siebie wykonane, najczęściej o zani­ żonej próbie, podrobionymi znaczni­ kami, w celu wzbudzenia u kupujące­ go zaufania i ułatwienia ich zbytu). Znaki wytwórców i imienniki wybija się zawsze nagłownej części przedmiotu (ryc. 4, 5, 6, 7);

- Liczbowe oznaczenia próby wyro­ bów. Wprowadzone ustawodawstwo probiercze nie wyklucza możliwości stosowania przez wytwórców tzw. licz­ bowych oznaczeń próby, czyli znaków przedstawiających w prostokątnym polu trzy cyfry lub tylko same cyfry odzwierciedlające zawartość czyste­ go metalu szlachetnego (w częściach na tysiąc) w stopie, z którego

wykona-WWOZOWA WYROBACH fc. D1* u-jroMiu x nciall ailachctajcb popnedoto ocechotL-anfeb Tpp 23 CECHA LOMBARDOWA - 11 IHłlUII1TTUI1I IU maminii NR 41 hi ł 0.960 NR 19N CECHA HEIALI HICSZLACHITHYCH NR 42

(MEfl

1. Dla ujrobóm plafjaowycb 2. Dla u płotów paUadairycU r«P I Typ 2 T|r,. 3 Typ 4 Typ $

@

iW

@

NR 3

TO

0.750

DLA SRŁMA

3. Dla toaietlaUiD deDlgalffCwgcb Tfp 50 Typ J1 HI 5A NK SB

1*04)

O.3I5 0333 ipucia iciteri>n> . Dla iiromCut labrylaldw plalpnp. ado, iloia I arcbra

KI 6 0600 CECHA - NA WSZYSTKICH WWOŻONYCH Z ZAGRANICY DLA PLATYNY NI HN « w..*

POI.SKI KOMITET NORMALIZACJI I MIAR

DLA ZŁOTA I SKIBKA NI 13

(W)

CECHA ZEGARKOWA

- NA MAJOWYCH ZEGARKACH ZŁOTYCHtSlEMNYCH DLA ZŁOTA DŁA SKIBKA NK 11 NK 11A NI 12 HI 12 A

o

CECHA ZLEWKOWA - NA ZLEWKACH DLA PLATYNY IS UH

Ryc. 1.Tabelapolskichpaństwowych cechprobierczych, wybijanych w la­

tach 1931-1963 przez urzędy probiercze nawyrobach platynowych,złotych

isrebrnych

Fig. 1. The table of polish stale assay marks slruck in the years 1931-1963by assay offices on products marle ofplalinum,goldandsiluer

atu

i. Do kaaowaala cech lab outcuft aa pficdaitolacb a aaclali aalachetAgcb DLA ZŁOTA DLA SREBRA

NR 9 NR 10

! 1

CECHA MAT. DENTYSTYCZNYCH

- NA WAZKACH. BLACHACH I DSUIACH OLA CElOW DENTYSTYCZNYCH

OLA PLATYNY DLA ZŁOTA rot 17N KR IBN

OBJAŚNIENIE:

CDl twuly roiporndianlaml:Mtolilra Prtra. I llacdlu X d.-Ja 21 llpca Itll r. 3 paldiLerWK.^ltilr. Nr u ‘dM* 8 1SMr- (O*- u- UP01n” • » dcl*

Wybrana priei urr^dy prpWerae ctchy rtenl* xk rcApiry xob*tylko UIctb. ouuezajac*urwd.a ml*Do*-iete Jt- dli knkovxkk{o I dl* w*ru*wxklccourrędu probWrar<o.

C«hy Nr i, 10, II. HA. 1L ISA.HN. ITN, 1ŁN,1BN 1 42 maj*wurruoek liniowy. pczortale— vfxmc%« *ypukly.

PrredjJębicntw*tlctnlcaaob<r»l*xao«■*dowywleucm*nlalojtuj Uball w awycb kkalKi w mlejacuwWocnrym.

4. Dla wyrobdw arebraptk

Tpp 13 Typ14 Typ 15 Typ14 Typ W

o o o ®

GODŁO

- HA MUGOUEDHYCH CZtSOACH WYKO8ÓW ORAZ NA OZNACZENIE WAGI BIAHSOLCT ZŁO1YCH DLA PLATYNY DLA ZŁOTA DLA SKIBKA

KI 2N

TABELA

PAŃSTWOWYCH CECH PROBIERCZYCH

WYBIJANYCH PRZEZ URZĘDY PROBIERCZE NA WYROBACH PLATYNOWYCH. ZŁOTYCH I SREBRNYCH

CECHA KRAJOWA

WYBIJANA jcsn HA GŁÓWNYCH CZCCiACH WYIOSÓW MAJOWYCH (Z WYJĄIKIL* KOPIRT ZCGAIUOWYCH) DLA ZŁOTA

r»r J

Typ n

Typ 2J

Typ25 Typ 26 Typ27

ME’ XX Cecha fodłtr>v«i dla ik*a Łsió Cr*ba podturwrwa F-«7 OJD

tych oznaczeń. Fałszerze mając bo­ wiem do wyboru skomplikowane, bar­ dzo precyzyjne cechy i oznaczenia probiercze oraz proste liczbowe ozna­ czenia próby podrabiają te ostatnie. Wiedzą bowiem o tym, że zarówno nieznajomość prawa probierczego, ro­ dzaju wzorów i liczby wybijanych cech

Ryc. 5. Imiennik prywatnego wytwórcy wyrobów jubilerskich z Bydgoszczy - p. Nicińskiego

Fig. 5. Namesake of the private producer of the juwellery [roni Bydgoszcz - Kiciński

na wyrobach jubilerskich, jak również chęć nabycia ich po okazyjnych ce­ nach przez kupujących, zrealizuje cel ich działań. Ponadto, w przeciwień­ stwie do imienników i znaków wytwór­ cy, których znaczniki podlegają ścisłej ewidencji w urzędach probierczych, znaczniki liczbowych oznaczeń próby

Orka jkTTi «£a ulaclrisyę.h TypU ' K dW r Typ 16

IM®

f«xbu«wwa dh OJCO Cftha podizł—c- da Jr<a pr6bł 0.7 V) Typn W (7$ Ccihl dta próby 0525

nyjest wyrób. Wyroby jubilerskie oce­ chowane takimi znakami powinny być jednak bezwzględnie poddane kontroli i ocechowaniu obowiązującymi pań­ stwowymi cechami probierczymi w urzędach probierczych. Prostota kształtu i wizerunku tych znaków spo­ wodowała ogromną liczbę fałszerstw

Ryc. 7. Znak usługowego punktu jubilerskiego nr 26 spółdzielni „OMEGA" z 1984 roku

Fig. 7. Mark of thejcweller's sernice work shop no 26 of the cooperatwe „OMEGA "front the y car 1984

2. Dla wyrobów palladowych

Typ 4 T)P5

Ryc. 6. Znak Warszawskiej Wytwórni Wyrobów Jubilerskich

Fig. 6. Mark of the Warsów Jewellery Manufacture

WZORY PAŃSTWOWYCH CECH PROBIERCZYCH 1. Dla wyrobów platynowych

B3

Typ24

pcr»»T-lx«,a^« pcfrłrCau ayhrte OUwłony. o4 IW4-01-01 (H«ó« PollU Kr''la.)

Ryc. 3. Tabela polskich państwowych cech probierczych, wybijanych od ro­ ku 1984 przez urzędy probiercze na wyrobach platynowych, złotych i srebr­ nych

Fig. 3. The labie of polish stale assay marks slruck sińce the year‘1984 by assay offices on producls madę of plalinum, gold and silver

Typ14

8?s0

Ociia poth4a«c>«a da f<4ST Cjn

W Wi

l rc\a poluro'* a Crv*a fOibia«owa €rcha o pa? Jb r«»W Oda podłTrwTii >S«ybrycy r«a>, 0.45-y Typ 6 ' V Typ 9 ' WZ3)' Ov»W JXKh4|»O»l J!a frtbł O SCO Ox»a podMwrwi dU <Ma ( r«5ad'i rttry O.XO

Zuk dla wyrębów

FOLSKI KOMITET NORMALIZACJI MIAR I JAKOÓO

J. Dlawyrobów slorych

Typ 7

75

b

BJ

CciU p*b'^re>. £• 0.7S3 Typ10 pxi»tłwcwa Utbj da 0.175 dW fiOrf O.1H 4.DUwyrobów irebraych Typ 15 P (7^1 OcM n>ł».'rwovt *£a 0J«

5. Dla materiałów dentystycznych

Typ19 T)p20 ' Typ 21 Typ 22

O 53

Cfth* p>b!aw?*a dla xha«

04D

Ryc. 4. Aluminiowe płytki z wybitymi znakami wytwórców ze zbioru Urzędu Probierczego w Warszawie

Fig. 4. Aluminium platcs with stricken marks of producers from the collection of theassay office in Warsato

41

.<

Ryc. IZ Znak wytwórcy wyrobów jubilerskich z Turcji

Fig. 12. JewelleTs ntark front Ttirkey

nie podlegają żadnej rejestracji (ryc. 8, 9);

- Cechy probiercze i znaki państw obcych. Znajomość tych oznaczeń probierczych, ustalonych przez usta­ wodawstwa probiercze wszystkich państw świata, jest niemożliwa ze względu na ich wielką liczbę i

różno-Ryc. 10. Znak wytwórcy wyrobów jubilerskich z Włoch

Fig. 10. Jewellefs niark front Italy

rodność. Są jednak bardzo drogie i trudno dostępne wydawnictwa, które przedstawiająje w usystematyzowany sposób, łatwy dla identyfikacji. Cen­ tralne Laboratorium Kryminalistyczne dysponuje kserokopią jednego z ta­ kich opracowań, obejmującego cechy probiercze i znaki stosowane do

ozna-Ryc. 13. Znak wytwórcy wyrobów jubilerskich z Libii

Fig. 13. Jewellefs niark front Libya

Ryc. 11. Znak wytwórcy wyrobów jubilerskich z Włoch

Fig. ll.Jewellefs niark front Italy

czania wyrobów wykonanych ze złota. Ponadto prowadzimy zbiory tabel cech i oznaczeń probierczych oraz znaków państw europejskich, a także katalog cech i znaków sfotografowa­ nych z dostępnych wyrobów jubiler­ skich, zwłaszcza tych państw, których wyroby najczęściej pojawiają się na

Ryc. 9. Oryginalne liczbowe oznaczenie dla 0583 próby złota

Fig. 9. Original ntinterical ntark for 0.583 assay of gold

Ryc. 8. Oryginalne liczbowe oznaczenie dla 0.750 próby złota

Fig. 8. Original ntinterical ntark for 0.750 assay ofgold

O

■' • ' ■

[

_{/ryseScJSgjw-"? •}

IH

f

_{* ■}

■

Ę-

S3I

W W 3

... ■ 1.

....

'

Mg

Fałszerstwa próby i cechy

Fałszerstwa próby

naszym rynku. Jest to konieczne ze względu na charakter prowadzonych badań kryminalistycznych, mających

Fałszerstwa

wyrobów jubilerskich

Do najczęściej ujawnianych fał­ szerstw wyrobów jubilerskich zalicza się:

Najczęściej spotykanym w praktyce fałszerstwem wyrobów jubilerskich jest fałszerstwo próby i cechy. Polega

ono na wybijaniu na wyrobach fałszy­ wych oznaczeń naśladujących wi­ zerunki państwowych cech i oznaczeń probierczych oraz znaków stosowa­ nych przez urzędy probiercze i wy­ twórców do oznaczania wyrobów wy­ konanych z metali szlachetnych. Takie oznaczenie wyrobu ma wzbudzić

za-Ryc. 15. Sfałszowana radziecka cecha probiercza wybita na podrobionych wy- roba ch ju bilerski ch

Fig. 15. Counlerfeit soviet assay mark on counlerfeit jewelleTs producls

ufanie do oferowanego przedmiotu i

ułatwić jego zbyt, a jednocześnie ma świadczyć o zawartości w nim metalu szlachetnego i niejednokrotnie wska­ zywać na źródło jego pochodzenia (w przypadku wybicia na wyrobie sfał­ szowanych cech i oznaczeń probier­ czych oraz znaków innych państw).

Zawartość metalu szlachetnego w takich wyrobach prawie nigdy nie od­

powiada wybitym na nich oznacze­ niom probierczym (ryc. 14, 15).

Fałszerstwa cechy na wyrobach

niskopróbnych

Fałszerstwa te polegają na wybija­ niu sfałszowanych cech i oznaczeń Ten rodzaj fałszerstw polega na

świadomym sporządzaniu wyrobów ze stopów metali szlachetnych, o pró­ bie nie odpowiadającej przepisom ustawy. Wyroby te nie mają, na ogół, na swoich powierzchniach żadnych oznaczeń probierczych wskazujących rodzaj metalu szlachetnego, jego pró­ bę lub wytwórcę. Wyrobów takich jest w obiegu stosunkowo niewiele. Wyni­ ka to z faktu, że nabywca żąda z reguły wyrobu zaopatrzonego w cechy pro­ biercze i znaki wytwórcy. Zdarzają się jednak przypadki, że wyroby takie ku­ powane są u producentów, co do któ­ rych klient ma pełne zaufanie oraz pewność, że będzie mógł wyegzekwo­ wać swoje roszczenia, albo w sytuacji, gdy oferowana cena takiego wyrobu jest stosunkowo niska.

Fałszerstwa te były bardzo popular­ ne do roku 1952, szczególnie przy wy­ robach dentystycznych (złote krążki koronowe, stopy do odlewania mo­ stków oraz luty).

Obecnie fałszerstwa te występują rzadko, a przedmiotem ich są, na ogół, takie wyroby jak pierścionki, kolczyki, na celu wykrycie imitacji tych wyrobów łańcuszki itp.

(wyrobów podrobionych), będących przedmiotem handlu i wymiany (ryc.

10, 11, 12, 13).

Ryc. 16. Sfałszowana cecha probiercza dla złota próby 0.950 wybita na pierścionku wykonanym ze złota próby 0.583

Fig. 16. Counlerfeit assay mark for 0.950 assay of gold, slricken on gold ring of 0.583 assay

Ryc. 14. Sfałszowana polska cecha probiercza na podrobionych wyrobach jubi­ lerskich

Fałszerstwa cechy na imitacjach

Przenoszenie oryginalnych cech z jednego wyrobu na drugi

miedzi, barwą przypominającego zło­ to, a następnie ocechowane sfałszo­ wanymi cechami i oznaczeniami pro­ bierczymi oraz znakami. Stanowią one obecnie około 90% wszystkich fał­ szerstw wyrobów jubilerskich. Są one najniższą kategorią oszustw wykorzy­ stującą naiwność ludzką. Wyroby ta-Imitacje sporządzone są z metalu nieszlachetnego, najczęściej stopu

nak do rzadkości, chociaż zdarzają się przypadki ich występowania (powo­ dem jest dość wysoka cena wyrobów wykonanych ze srebra i konieczność posiadania odpowiednich urządzeń do pozłacania oraz niewielki zysk przy ich sprzedaży) - ryc. 17,18.

Fałszerstwa te dotyczą wyrobów ju­ bilerskich wieloczłonowych, takich jak: łańcuszki, bransolety, kolczyki, na­ szyjniki itp. Polegają one na wymianie robów do sprawdzenia i ocechowania w urzędach probierczych, tylko sami wybijają sfałszowane cechy i oznacze­ nia probiercze oraz znaki i wprowa­ dzają je do obrotu handlowego.

Pewną odmianą tego rodzaju fał­ szerstw jest postarzanie nowych wyro­ bów jubilerskich, poprzez nabijanie na ich powierzchniach dawnych znaków złotniczych (charakterystycznych dla wyrobów starych). Ma to na celu pod­

niesienie ich wartości i zapewnienie

większego zysku fałszerzom. Z pra­ ktyki wynika, że na ogół są to cechy i znaki sfałszowane, chociaż zdarzył się przypadek ocechowania takich wyro­ bów zachowanymi znacznikami z 1774 roku (ryc. 19a i b).

Fałszerze wybijają sfałszowane ce­ chy i oznaczenia probiercze oraz znaki nie tylko na imitacjach i wyrobach ni- skopróbnych, ale także na wyrobach o pełnej, ustawowej zawartości metalu szlachetnego (najczęściej złota próby 0.583). Spowodowane jest to obowią­ zującymi w kraju przepisami, zabra­ niającymi wykonania wyrobów jubiler­ skich przedsiębiorstwom i osobom do tego nie upoważnionym. Stąd też nie­ legalni wytwórcy nie oddają takich

wy-Fałszerstwa cechy na wyrobach o pełnej, ustawowej zawartości złota

probierczych oraz znaków stosowa­ nych do oznaczania wyrobów wykona­ nych z metali szlachetnych o wyższej próbie, aniżeli wynosi próba danego wyrobu. Mają one na celu przede wszystkim podniesienie wartości ta­ kich wyrobów i ułatwienie ich zbytu. Fałszerstwa te dotyczą najczęściej ob­ rączek ślubnych i pierścionków (ryc. 16).

kie rozprowadzane są najczęściej przez osoby podające się za ob­ cokrajowców i oferowane do sprzeda­ ży po atrakcyjnych cenach, w trakcie przypadkowych spotkań, nie dając w ten sposób nabywcom możliwości sprawdzenia ich jakości i autentyczno­ ści u jubilera. Dotyczy to przede wszy­ stkim obrączek ślubnych, pierścion­ ków i sygnetów męskich.

Do tej grupy fałszerstw zalicza się także te, które polegają na pozłacaniu oryginalnych, ocechowanych znakami probierczymi wyrobów jubilerskich wy­ konanych ze srebra. Należą one

jed-Ryc. 17. Sfałszowana polska cecha probiercza wybita na podrobionych wyro­ bach jubilerskich wykonanych ze stopu miedzi

Fig. 17. Counterfeit polish assay mark slricken on counlerfeit jewellefs próducls ntade of copperalloy

Ryc. I9a, b. Dawne znaki złotnicze wybite na nowych, oryginalnych wyrobach jubilerskich

Fig. 19a, b. Old goldsntilłrs marks slricken on netu original jetuellerSpróducls

Ryc. 18. Oryginalna cecha probiercza dla srebra wybita na wyrobie wykona­ nym ze stopu srebra, a następnie pozłoconym

Fig. 1S. Original assay mark for silver slricken on arlicle ntade of silueralloyand covered tui tli gold

SUMMARY

Pasówki zegarkowe

WALKI 2T PRZESTĘ PCZOSCIĄ

W POLSCE I INNYCH PAŃSTWACH

W

■ ■

informuj

ą

o

aktualnych

zagadnieniach

Wymiana elementów w wyrobach jubilerskich

MWnAMTWI

elementów z naniesionymi oryginalny­ mi cechami probierczymi, np.: zame­ czków do wyrobów tego samego typu, wykonanych z metali nieszlachetnych lub niskopróbnych. Były one popular­ ne w latach 1949-1953 i spowodowały zniszczenie wielu cennych wyrobów z lat przedwojennych. Obecnie w obie­ gu znajduje się jeszcze wiele takich sfałszowanych wyrobów, ocechowa­ nych starymi rosyjskimi cechami pro­ bierczymi.

Fałszerstwa te są pewną odmianą fałszerstw opisanych powyżej. Różni­ ca polega tylko na tym, że przy prze­ noszeniu oryginalnych cech probier­ czych i znaków wymienia się na ogół jeden element ocechowany, nato­ miast w tym przypadku kilka elemen­ tów wykonanych z metali szlachet­ nych na elementy niskopróbne lub wy­ konane z metali nieszlachetnych. Do­ tyczą one zatem także wyrobów wielo­ elementowych.

Obciążanie wyrobów łutem niskopróbnym

Były to dość popularne fałszerstwa w okresie okupacji i pierwszych lat powojennych w Warszawie, polegają­ ce na obciążeniu lutem niskopróbnym, uprzednio ocechowanych w urzędach probierczych, wyrobów wykonanych z metali szlachetnych. Fałszerze zyski­ wali w ten sposób do kilkunastu pro­ cent wartości wyrobów, szczególnie przy ciężkich złotych papierośnicach i popielniczkach.

Fałszerstwa te polegają na umiesz­ czeniu mechanizmów zegarkowych, znanych firm światowych, w podrobio­ nych kopertach wykonanych w kraju. Są one najczęściej zrobione z metali nieszlachetnych i zaopatrzone w sfał­ szowane cechy i oznaczenia probier­ cze oraz znaki wytwórni. Sporadycz­ nie występują także przypadki dość udolnego podrabianiasamych mecha­ nizmów zegarkowych, szczególnie fir­

my „Doxa". Obecnie fałszerstwa te ujawniane są sporadycznie.

In this article the authors produced a generał characteristics of the As- say Law Act and in this connection the kinds of precious metals alloys used to make jewellery the most frequently seen on home-made je­ wellery articles marks and assay markings and different kinds of co- unterfeiting of jewellery articles. They take into consideration foren- sic aspects of examination of the articles of this kind, the analysis of this phenomenon (grounds, deve- lopment and results) and the evalu- ation of the effects of examinations of counterfeited jewellery articles on the basis of expertises, which have been madę sińce 1979 until now.