Wykrywcze wykorzystanie wyników badań poligraficznych

Piotr Herbowski

Wykrywcze wykorzystan

ie

wy

ników

badań

poligraficznych

W swoim poprzednim artykule opublikowa nym na łamach "Problemów Kryminalistyk i"poświęco nym pro -blematyce badań poligraficznych1 autor niewykluczył dowodowego zastoso wania ich wyników. Podkreślił

jednak.żenajpierwbadaniate muszązostaćd ocenio-ne przez funkcjonariuszy policjiiprokuratorów.

Celem niniejszego opracowani a jest omówienie

właś nie wykrywczego wykorzystania wyników badań poligraficznych.a w szczeg ó lności uwypukieniek orzy-ści wynikających z takiego zastosowa nia, ale nied o-strzeganychprzez poten cja lnych zleceniodawców.

Badaniom poligraficznym poświęcono dotychc zas

wiele publikacji .Przedmiotem przeważającejwiększo­ ści z nich jest metodyka badań oraz ich d opuszczal-ność w ró żnych systemach prawnych. Innym proble

-mem związanymztym ibadaniam i,awszczeg ólności aspektom wykrywczym, poświęca się zdecydowanie

mniej uwagi. Dokonując przeglądu specjalistycznych publikacji iop racowań,zarównokrajowych,jak i zagra -nicznych,odnoszących siędo tego zagadnienia,autor

nienatrafit na takie,w którym wsposóbwycze rpujący omówio nabyłabyta probiernaty ka.Potwierdzająto o

b-serwacje dokonane przez R. Jaworskiego, zdaniem którego specjaliści z dziedziny badań poligraficznych

zbytmałopisząo roli poligrafu wstadiumin rempostę­ powaniaprzyqotowawczeqoć,

Nowelizacjakodeksupostępowaniakarnegoz2003 r. dopusz czastosowaniebadańpoligraficznych na etapie in rem postępowania przygotowawczego,a ich celem jesteliminacja nietrafnych wersji osobowychś, atakże

weryfikacja innych usta leń dowodowych,co wskazuje na pierwszoplanową rolę, jaką powinien odg rywać aspekt wykrywczy.

Czy takie podejście do badań poligraficznych jest

właściwe i czy w dostatecznym stopniu uwzględnia wnioski płynącez dotychczasowejpraktyki stosowania poligrafu,wskaz ujące na przydatnośćwyników badań główn iedo celówwykrywczych?

Konsensus istniejący w środowiskach prawniczych dotyczyjedyniedopuszczalności ekspertyzpoligrafi cz-nych, ale odnoś nie doichroli czy usytuowania w p ro-cesie,możnazauważyćdalekoidąceroz bi eż ności,f or-mułowane w głównej mierze przez procesua listów". Wynikają one z faktu postrzegania badań poligraficz

-nych przede wszystk im przez pryzmat dowodu

obcią-PROBLEMY KRVMINALlSTYKI 267(stycaen-marzec)2010

żająceg o. Dotyczy to nietylko procesualistów-teorety -ków, aletakże praktyków,fj.sędzi ówi funkcjonariuszy pionu dochodzeniowo-śledczego policji, którzy z tymi badani ami stykają sięnajczęściej w trakcieprowadz o-nyc h postępowań przygotowawczych. Na takie zap a-trywania wgłównej mierze miaływpływpog lądydomi -nujące wpublikacja ch,które konce ntrowały się na ich procesowej dopuszczalności. Rozważania odnoszące się do aspektu wykrywczego zawarte w literaturze

przedmio tu nie były dotychczas w wysta rczającym stopniu eksponowane.Taka nierównowaga wpub lika-cjach odnoszących się do kwestii badań poligraficz

-nychbyła emanacją istniejącychjuż wcześniej

zapatry-wa ń , do których autorchciałbysię odnieść. Kluczowe znaczeniemiałtutaj zpewnościąkonteksthistorycz ny. Duż yi wznacznej mierz enegatywny wpływnap o-strzeganie roli,jaką powinny odg rywać badania poli-graficzne, miał pierwszy okres ich oficjalnego stoso

-wania w Polsce- sprawy olsztyńskaś, lubelska, byd-goska. Badan ia przeprowadzane były na zaawan so-wanym etap ie postępowan ia przygotowaw czeg o (w fazie in personam) lub nawet wtrakcie trwającego postępowania sądowego. Postrzeganiebadań poligra-ficznych w roli dowodu sądowego, czyli obciążające­

go, wpłynęło na poglądy autorów bio rących udział w dyskus ji na łamach czasopism kryminalistyczny ch i prawniczych, po pierwszych informacjach dotyczą­

cych przeprowadzonych badańś, Ukształtowałoto na wiele lat postawyipoglądy prawników odnoszące się do badań poligraficz nych . Dyskusja była bardzo zróżnicowanamerytorycznie".Błędneargumentyuży­

wane przez przeciwnikówbadań poligraficznych zna -lazły swoje odzwierciedlenie m.in. w Uzasadnieniu

projektu k.p.k. z 1997 r. Według A. Krzyścina część z nich

w

sposób pośredni opierała się na zastrzeże­ niach formułowanych w literaturze pochodzącej z lat trzydziestych XX wieku8.

Podjęcie rzeczowej dyskusji na temat zastosowa

-nia wyników badań poligraficznych wymaga zdaniem

autoracofnięcia siędookresu,kiedy podjętopierwsze

próby ich zastosowania w USA9, czyli do lat 30.Naj

-ważniejszymelemen tem ,na którypow innosi ęzwrócić uwagę , był cel ich wprowadzenia - wyeliminowan ie

brutalnych metod z pracy policji,przede wszystkim w trakc ie przesłuchań. Okazałosię , żebadania te mogą

zastępować często wysiłki wielu funkcjonariuszy bez-owocnie dążących do weryfikacji posiadanych infor-macji operacyjnych. Od początku stosowania poligra-fu przez policję amerykańską wyniki badań są wyko-rzystywane przede wszystkim na etapie dochodzenia policyjnego1o i mają głównie znaczenie wykrywcze. Powszechnieuznaje się , że w tym stadium postępo­ waniabadaniapoligraficzne sąnajbardziejprzydatne. Możliwość ich efektywnego przeprowadzenia na eta-pie postępowaniasądowego amerykańskiejprocedury istotnie zmniejsza się, ponieważbardzo wcześnie za-znajamia się tam podejrzanego z całym materiałem dowodowym (wyklucza to stosowanie testów wiedzy o czynie). Wysuwane są oczywiście zastrzeżenia m.in. co do niewłaściwego wykorzystania poligrafu przez określone osoby 11, okoliczności badania 12, lecz nie kwestionuje się ich zasadności, jeśli chodzi o sprawy kryminalne. Umiejscowienie tych badań w ramach czynności wykrywczych prowadzonych przez policję jest uważane za niewątpliwie trafne, nawet ze strony kry1yków13. Zzupełnie inną sytuacjąmamy do czynie-nia, jeśli chodzi o zastosowanie wyników tych badań jako dowodu sądowego,czyli obciążającego.Tutaj sy-tuacja jest zdecydowanie bardziej skomplikowana i niejednoznaczna14

Podobnie sytuacja przedstawia sięw innych krajach - np. w Izraelu,Kanadzie,Meksyku,Turcji,KoreiPołu­ dniowej15, gdzie badania poligraficz ne stosowane są głównie na etapie czynności wykrywczych prowadzo-nych przez organy ścigania.Za najbardziejzbliżonądo polskiego usytuowania badań poligraficznych można uznać sytuację występującą w Rosji16 i

Japonltl".

Warto rozważyć, czy i w jakim stopniu można skorzy-staćszczególnie zdoświadczeń japońskich, naturalnie uwzględniając liczne odrębności w procedurach kar-nych.

Obecna sytuacja badań poligraficznych w Poisce wydajesię dość przejrzysta,biorąc pod uwagę zapisy kodeksowe 18. Ustawodawca wprowadzając do k.p.k. dwa różne przepisy,dostrzegł niewątpliwe odrębności dotyczące etapów, w trakcie których badania poligra-ficzne mogą byćstosowane.Zapis zawarty wart. 192a

§

1: "w ceiu ograniczeniakręgu osób podejrzanych lub ustaleniawartościdowodowej ujawnionychśladów", w sposób jednoznaczny wskazuje cel eliminacyjny - sze-rzej rzeczujmując,wykrywczy.

Zanim nastąpią dalsze, bardziej szczegółowe roz-ważania , trzeba podkreślić , że badania poligraficzne prowadzone na podstawie art. 192a

§

2 k.p.k.muszą mieć formę ekspertyzy przeprowadzanej przez biegłe­ go, na co słusznie już w roku 1980wskazał Sąd Naj-wyższy19.Wobec tego nigdy niebędzie materiału ope-racyjnego, lecz zawsze materiał procesowy20. Należy położyćna to szczególny nacisk,gdyżpomimo

oczywi-34

stego faktu, iż ww. przepisy znajdują się w kodeksie postępowania karnego, formułowane są opinie o ope-racyjnym charakterze tych badań2 1.Na ichnietrafność zwracał uwagę W. Daszkiewicz, który twierdził , że czynności procesowych i kryminalistycznych , gdy są wykonywane w procesie, nienależytraktować rozdziel-nie jako elementówróżnych22.

Warto jeszcze razpodkreślić , żenajbardz iejcelowe będzieprzeprowadzenie badańpoligraficznych i wyko-rzystanie ich wyników na etapie czynności wykryw-czych. Za takim rozwiązaniem opowiadają się m.in. J. Bieńkuński, R. Jaworski, J. Konieczny, A. Krzyścin, M.Kulicki,M.Leśniak, J.Widacki23,aprzemawiająza tym liczne argumenty.

Istnieją mniejsze wymagania co dotrafności meto-dy, wobec ekspertyzy poligraficznej przeprowadzanej na tym etapie działań policyjnych24,ponieważ wyniki badań mają przede wszystkim znaczenie wykrywcze (wykluczenie związku lub jego potwierdzenie). Nega-tywny dla badanego wynik musi być zwery1ikowany przezinne dowody. Ewentualna pomyłka, chociaż bar-dzo mało prawdopodobna,nie będzie skutkowała ne-gatywnymi konsekwencjami procesowymi dla osoby poddanej takiemu badaniu. Autor uważa, że tym sa-mym zostają uwzględnione ewentualne wątpliwości, odnoszące siędo przedmiotu jak i metodologiibadań.

Badaniapoligraficznestosowane na etapie in rem,

eliminują z kręgu osób podejrzewanych- osoby nie -winne,realizując tym samym jeden z podstawowych celów postępowania karnego, określonywart. 2

§

1 pkt 1 k.p.k.,czyli niedopuszczenie, aby odpowiedzlal-ność karną poniosła osoba niemająca związku ze zdarzeniem. Jest to najbardziej cenny aspekt zasto-sowania poligrafu w sprawach kryminalnych 25,możll­ wy przede wszystkim na tym etapie postępowania. Badania poligraficzne stanowią ponadto rodzaj sita, które może zapobiec zbędnymi dolegliwym dla nie-sprawcówdziałaniomorganówścigania.Bezspornym jest przecież fakt,że czynności mającena celu wery-fikacje istniejących wersjiosobowych bywajądo legli-we,a często nawet poniżające,szczególnie jeśli np. w sprawie zabójstwa w kręgu podejrzanych znajdują się osoby najbliższe dla ofiary. Badania takie mogą ponadto chronić takie osoby przed stygmatyzowa-niem ich wśrodowiskach,w których na co dzień żyją, i stanowią sposób na szybkie, a co ważniejsze sku-teczne oczyszczeniesięz bezpodstawnychzarzutów. Zakładając nawet niewykrycie sprawcy przez organy ścigania , już sam fakt umożliwienia osobie poddania się badaniom i dostarczenia w ten sposób swojego dowodu niewinności będzie miał dia niej duże zna-czenie psychologiczne, co jest niestety często pomi-jane przez krytykujących badania poligraficzne. Taka rola poligrafu w obniżaniu kosztów społecznych

działań wykrywczych, podejmowanych przez organy ścigania jestbardzo istotna26,niestetywie oniej nie -wiele osób.

Badania przeprowadzone we wstępnym stadium postępowania mogązapobiec przyznaniusiędo n iepo-pełnionych przestępstwprzez osoby niewinne. Działa­ nia wykrywczeprowadzoneprzezpolicjęc

harakteryzu-ją się często bardzo dużą intensywnością, a w

szcze-gó lnościdotyczytoprzesłuchań. Osoby mniejodporne

psychiczniemogąulec presji,którajest na nichwywie -rana i przyznać się nawet do zabójstwa. Takim sytu -acjom, którezdarzają się również w innychkrajach27,

można w pewnym stopniu zapobiec, poddając osoby

badaniompoligraficznymprzedrozpoczęciem przesłu­

cha ń. Dzięki temu można uniknąć pomyłek sądo­

wych28iwiążącychsięz nimikosztów.Ponosząje za-równo osoby niesł u sz nie skazane i ich rodziny ( psy-chiczne,społecz ne),jak ipaństwo,w postaci wysokich

odszkodowań. Przykładów dostarczają publikacje

amerykańskie, niemieckieoraz polskie29.

Eliminujączkręgu zainteresowańorganów ścigania

osoby niewinne,badania poligraficznepozwalająs

kon-centrować wysiłki tych organów na zmianie wersji,

a następnie typowaniu innych ludzi mogących mieć

faktycznyzwiązekze zdarzeniem.Dzięki zmianiewer -sji śledczych następ uje często wykrycie faktycznych sprawcówprzestępstwa . Badaniatezapo biegają wi ęc w sposób pośredni popełnianiu przez nich dalszych przestępstw, często o znacznejspołecznej szkodliwo-ści np. zabójstw,napadów rabunkowych. Wykorzysta-nie poligrafu pozwala uzyskać następnedowody p rzy-datnew prowadzonympostępowan iu- szybkowyty po-wany sprawcanajczęściejniema czasu na zniszczenie istniejących śladów ani na dotarcie do osób, których zeznaniamogą być dla niegoobciążające, i nakłonie­ nie ich do zmiany zeznań. Badanie przeprowadzone wpóżniejszymokresie zwykle niepozwalanauz yska-nietego.

Najczęściejwymienianąkorzyścią,jakąmogą przy-nieść badania poligraficzne, ito bez konieczności ich przeprowadzania,jest przyznaniesięsprawców do

po-pełnionego przestępstwaiwskazanie dowodówświad­

czących otym sprawstwie,naskuteksamejpropozycji ich przeprowadzenia30. Takie sytuacje miały miejsce i zaoszczędziły wielu wysiłków organom ścigania3 1. Jednym z warunków osiągnięcia takiego efektu jest złożenie propozycji bad ań nawstępnym etapie postę­

powania,kiedysprawca,liczącsięzfaktem uzyskania innych dowodówprzez organyścigania,przyznaje się, próbującw ten sposóbpoprawić swoją sytuację proce-sową ,

Niepodważalnym argumentem,prze mawi ającym za

stosowaniem bada ń poligraficznych w początkowy m etapie postępowa n ia, jestfakt,że sprawca prawieza

-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 267(styczeń-marzec)2010

wsze przechowuje ślady w swojejpamięci32. Nie wni-kającw bardzoobszern ą probl ematykędotyczącątych

ślad ów, należy stwierdzić ,że ślad pamięciowynajwięk­ szą wartośćprzedstawiawłaśn ienapoczątkupostępo­ wania, a w miarę jego trwania może on ulegać zn ie-kształceniom, na skutek róż nych czynników, zmniej -szając możliwości diagnostyczne badania oraz wpły­ waćtym samymnakategorycznośćopiniibiegłego.

Badaniapoligraficzneprzyczyniają siędo szybkiego wykrycia sprawcy czynu, co jest uznawane za jeden z najbardziej pożądanych celów postępowan i a k arne-g033.Znajdujeto swojebezpośrednieodzwierciedlenie w kodeksie postępowania karnego wart.2§ 1 pkt 4.

Przyspieszając wykrycie sprawcy, badania te

podno-szą więc pośrednio wartość dowodową innych

zabez-pieczonychw postępowani u karnymśladówkrymina li-stycznych, tym samymprzyczyni ając siędopełniejszej realizacjijednej z podstawowychzasadprocesuk arne-go,jakąjestzasada prawdy materialnej. Powodujeto

także zwiększenie zaufania do organów ścigania, co

może zaprocentować w przyszłości np. szybszym

zg łaszanie m się świadków zda rzeń, jak równ i eż un ik-nięciem formułowa nia przez te osoby zarzutów op

ie-szałości, a nawet poplecznictwa tych organów wobec

faktycznych sprawców.

Badania poligraficzne przeprowadzone we wstę p­ nym etapie postępowa n ia przygotowawczego często pozwalająuniknąć działa ń, mającychna celu wery

fika-cję posiadanych informacji.W wielu sprawach,nawet takich, w których sprawca przestępstwa działał poj e-dynczo, wkręg utypowanych jakopotencjalni sprawcy czynumoże znajdować sięnawetkiikadziesiątosób34. Przeprowadzenie nawetpodstawowejczyn n ości wp o-staci przesłuchania tak licznej grupy, szczególnie w przypadku, gdy osoby te zamieszkują w różnych, często odległych rejonach kraju,zajmuje bardzodużo czasumająceg oistotnywpływnaskutecznośćdziałań wykrywczych.Zapomina się równ ież otym,że część z tychczyn nościbywa wielokrotnie powtarzana zu wa-gina to,że wcześniejszeniedoprowadziłydo uzyska -niazałożonychcelów.Często jestto poprostu niewy -konalne,anawetjeśliudasięjeprzep rowadz ić , wn ie-pomierny sposób wydłużatoczastrwania postępowa­ nia,nie dając jednocześnie żad nych gwarancji co do wiarygodnościpoczynionych ustaleń .

Wyniki badań poligraficznych pozwalająna szybką weryfikację ustale ńiwniosków,zarówno tychpo zytyw-nych, jak i negatywnych35płynących z innych c zynno-ści dowodowych - przesłuchań, okazań, konfrontacji. Powszechnie znanesą przecież zastrzeżeniacodo ich trafności, dokładności, podatności na zniekształce­ nia36.Szczególnieważnejest to wprzypadku,gdy ob

-ciążające zeznaniajednejosobysąjedynym dowodem w sprawie (np. korupcja, zgwałceni e). Zdarzają się

przecież sytuacje,gdy osoba nie kwestionuje samego zdarzenia,lecz jego przebieg, wówczas brakuje alter

-natywy dlapoligrafu.

Badania poligraficzne pozwalają na szybką weryt i-kację zeznań osób, któ rew celu uniknięcia odpowie-dzialnościkarnejprzedstawiają fałszywealibi. Jego do-kładn e sprawdze nie w krótkim czasie w inny sposó b

byłoby niewykonalne lub bardzo utrudnloneś? Warto w tym miejscu wspomn iećointeresującejkoncepcjite

-stów potwierdzających , pozwalających na potw ierdze-nie wersjizdarzeńprzedstawionejprzezosobę badaną i wykluczenie jejzwiązku ze zdarzeniem38. Dzięki ba

-daniom poligraficznym możliwa jest także weryfikacja zeznańtzw. alibistów39.Przepro wadzonanapoczątko­ wymetapie postępowani a , może być niezwykle p rzy-datna,a sama perspektywabadańna etapieczynności wykrywczych moż ezapobiecskładaniufałszywych ze-znań przeztakie osoby. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadku osób,które składającfałszywe zeznania,mogą wprowadzićw błądorganyścigania40

lub informowały o nieza istn iałych (upozorowanych)

przestępstwach.

Istotne jest znacz enie psychologiczne badań poli -graficznych nietylko dla osób badanych,ale również dlapracowników organówścig ania, którzy mogąun ik-nąć działań skierowanych wobec osób najbliższych

ofierze zabójstwa,których sprawstwa niemogliby wy-kluczyć za pomocą innych metod. Ten element jest często pomijany w trakcie rozważań dotyczących ko-rzyści, jakie mog ą przynieśćte badania nawstępnym etapieczyn ności wykrywczych.Czasamizak res e ntro-piiw niektórych sprawach jest takduży, żejako ewen-tualnisprawcysąbranipod uwagęwszyscy,mający ja-kiko lwiekzwiązekze zdarzeniem lub jegoofiarą.

Wdyskusjidotyczącej zastosowaniawynikówbada -nia poligraficznego, niezb ęd n e jest dokonanie rozróż­ nienia między stos owanymi technikami badawczymi.

Nie chodzi oczywiście o ich szczeg ółowy opis, lecz

o zastanowieniesięnadsposobem , w jakiorgany pro

-cesowewyko rzystująwnioskiz nichpłynące .Kluczowe znaczenie dla prokuratury ma wykrycie faktycznego sprawcy.Wartościowadla niejjestwięctechnika,która ryzyko eliminacji takiej osoby zminimalizuje, bowiem wykluczenie sprawcy we wstępnejfazie postę powan ia

może spowodować zniszczenie przez nią dowodów.

Ewentua lne błędy dotyczące wytypowania niewinnej

osoby nie są tak istotne, ponieważ niestwarzają ni e-bezpieczeństwa skazania takiej osoby, istnieje prze -cież możliwośćzbierania dowodów ikorekty błędnych

podejrzeń.Inaczej sytuacja przedstawiasięw przypad

-kusądu, który zopi nią z ekspertyzy poligraficznej ma

do czynienia najczęśc i ej wówczas, gdy stanowi ona dowód obci ążający dla oskarż on ego. Najważniejsza dla sąd u jest technika, która minimalizuje moż li wość

36

popełn ienia błędunaniekorzyśćosoby niewinnej.Taką techniką jest z pewnością test wiedzy o czynie,który jakdowodząwyniki licznychbadań,stwarzamałeryzy

-ko wystąpien ia błędu pozytywnego, czyli wskazania niewinnegojako sprawcy'U.W przypadku techniki py-tań kontrolnych wskazujesięnatomiastnaodwrotność

tej sytuacji,czyli większą skuteczność we wskazaniu

sprawcy niż eliminacji niewinneg042, jednak wyniki

wielu bada ń naukowych potwierdzająjej wysoką sku-teczność w obu wypadkach43.Wskazuje się na więk­ szą przydatność wykrywczątestówpytań kontrolnych , natomiast testy wiedzy o czyniezyskałyz koleiwiększą przychy lność sądów, z uwagi na bardziej przejrzyste założen iaorazlepsząmożliwośćprzekształce niawy

ni-ków testu na fakty procesowe. Testy wiedzy o czynie

przeprowadzasięsporadyczniew wersjiwydobywczej, której charakterz uwagina wnioski z niejpłynącejest stricte wykrywczy. W trakcie rozważań nad wartością obu technik zapomina się o ograniczen iach związa­ nych ze stosowaniem testów wiedzy o czynie, które często nie są możliwe do zastosowan ia w praktyce z uwagi na ujawnienie w trakcie postępowani a wi ęk­

szości szczegółów zdarzenia.Jak wynikaz analizy au-tentycznychspraw dokonanej przez J. Podlesnego, te-sty te można było zastosować w 10,8% spraw, nato-miast opierając się tylko na nich, można byłoby przeprowadzić badaniew 4,6% przypadków44. Oczy -wiście wyniki tych badań odnoszą się do sytuacji w StanachZjednoczonych,jednak również w polskich

warunkach techn ika tanapoty kabardzo istotneo

grani-czenia45 i gdybyuwzględnićpostulaty,bystosować tyl-ko testy wiedzy o czynie,to wówczaswzdecydowanej większości sytuacji badań poligraficznych nie można byłoby przeprowadzić.Technika pytań kontrolnych jest bardzo często krytykowana przez osoby mające tylko teoretyczne pojęcie o działaniach wykrywczych 46, w związku z czym nie wiedzą one o wielu jej zale -tach47 Za najważniejszą z nich należałoby uznać możliwość określaniaroli,jakąosobaodegraławpr ze-stępstwie,nawetjeśli badany zna wszystkieszczegóły zdarzenia.Taka informacja posiada ogromne znacze -niewykrywcze,kierunkujące częstocałedalszepostę­ powania organów ścigania. Należy więc uznać, iż

pi e rwszopla nową rolę w badan iach poligraficznyc h

ukierunkowanych nacelewykrywczeodgrywa techni ka pytań kont rolnych.

Autor nie kwestionuje możliwościdowodowego wy-korzystania wynikówbadańpoligraficznychwpostępo­ waniu karnym,a wszczególności jako dowodu proce-sowego.Stoi na stanowisku ,iżjest to rola akcesoryjna, a uwarunkowanejest to m.in. charakterem tej krymina

-listycznejmetody badawczej.

Autor uważa, że pierwszoplan owąrolęwprzypadku tych badań powinno odgrywaćwykorzystanie wy

cze. To twierdze nie wpełniuzasadniająprzedstawione w arty kuleliczneargumenty,przylo rm ułowan iuktórych

opierał sięw głównej mierzena wieloletnichdoświad­ czeniach polskich kryminalistyków.Na takie znaczenie wyników badań poligraficznych wskazywał także już

wiele lattemu

J

.

Konieczny, zdaniem którego poligraf jest:"...środ ki e m umożliwiającymuzyskiwan ie informa -cji o duż ej nieraz don iosłości wykrywczej a tylko po

-średnioiznacznie rzadziej dowodowej"4B.Nawet

gdy-bypozostaćprzytym eliminacyjnymwykorzystaniu

po-ligralu,byłobyto również niezwyklepożytecznedla

po-stę powań karnych , ponieważ jak mało która metoda krymina listyczna badania poligraficzne real iz uj ą jed ną z podstawowych zasad procesu karnego, zgodnie

z którą celem postępowania karnego jest

niedopusz-czenie do oskarż e n ia osób niesłu sznie po sądzo ­

nych49. Zmian a obecnego sposobu postrzeg ania tych

badańprzezwiele osób, wtym przede wszystkim przez policjantów i prokuratorówwyłącznieprzezpryzmatich znaczenia dowodowegobędzie trudna,lecz możliwa.

Niezbędnym warunkiem jest dostrzeżenie przez nich ww.korzyśc i .

PRZYP ISY

1P. Her bowski: Problematyka wykorzystania wyników

badań poligraficznych,"Problemy Kryminalistyki"2009, nr264.

2R.Jaworski:Opiniaz ekspertyzy poligraficznej jako do-wód odciążający, Kolonia Limited , Wrocław 1999, s.278.

3R.Jaworski:Uwagi o rozwiązaniach dotyczących s

to-sowaniapoligrafuwkodeksie postępowania karnego z 1997 r.(po nowelizacjiz 2003 r.),"Przegląd Sądowy" 2005,nr 11-12,s.181.

4Zob. K.T. Boratyńska, D. Kużelewski: Znaczenie do-wodowe badań wariograficznych w polskim procesie karnym, [w:J Badania wariograficznewpolskim prawie karnym,[red.]J. Bryk,A. Szajowska,M. Zubańska, Wyd.WSPol,Szczytno2005;T.Grzegorczyk:Proceso -we aspektybadańpoligraficznych wświetleznow

elizo-wanych przepisów procedurykarnej,.Palestra"2003.nr 11-12;L.K.Paprzycki:Badaniapoligraficzne wpostę­

powaniukarnymdelege lataide lege ferenda,(w:] Na-uki penalne wobec problemówwspółczesnej przestęp­ czości. Księga jubileuszowa z okazji70. rocznicy uro

-dzin Profesora Andrzeja Gaberle,[red.]Krajewski K., Wyd.WoltersKluwerPolska2007.

5J.Widacki:Polygraph examinationsinPoland, .Euro-peanPolygraph"2007.vol. 1,no.1,s.26.

6Zob.T.Hanusek:Poligraf w systemiebadańiczynności

kryminalistycznych, "Problemy Kryminalistyki"1975, nr 118,s.650.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 267 (styczen-marzec) 2010

7 Chodzio np.artykułZ. Czeczota:O"wykrywaczukłam­ stwa" - kilka słów prawdy, "Problemy Kryminalistyki " 1967,nr 70.

BA. Krzyścin: Wykorzystanie poligrafuw procesie

kar-nym,"Przegląd Sądowy"1996.nr 3,s.88.

9A.Krzyścin: Rozwój kryminalistycznychbadańpoligra -ficznychw latach 1920-1995, "ProblemyKryminalistyki" 1995,nr 209. s.21.

10 Szersze omówienie tej problematyki wykracza poza zakres tego opracowania.

11A. Krzyścln : Rozwój kryminalistycznych (...),op.cit., s.27.

12 wwwJnnocenceproject.org.

13 Zob. szerzej A. Krzyścin: Wykorzystanie poligralu (...),op.ctt..s.94-95.

14 Zob.Ch.W. Danieis :Legal aspectsof polygraph ad-missibllityin the United States,(w:) M. Kleiner (ed.) Handbookot Polygraph Testing,AcademicPress 2002; takżeJ.W6jcikiewicz:Temidanad mikroskopem. Ju-dykatura wobec dowodu naukowego 1993-2008, TNOiKToruń2009,s.160-162.

15 www.poligraph.org.

16 Zob.Y. Kholodny:Interrogationsusinga polygraphin

Russia:15 years01legalapplication, ..European Poly-graph"2008,vol. 2,no.2.

17Zob.M. Nakayama:Practical use01the concealed in-fomationtest torcriminal investigationin Japan,(w:)M. Kleiner (ed.) Handbook ot Polygraph Testing (.,,) op.cit.;takżeA.Krzyścin : Diagramy emocji.Psychof

i-zjologicznebadania poligraficznewJaponii, ..Prawoi Życie"1998,nr 35.

18T. Tomaszewski: Zmiany w kodeksie postępowania karnego(stannadzie ń 1lipca 2003r.)- aspekty kry

-minalistyczne. "ProblemyWspółczesnejKryminalistyki" 2005,t. IX,s.47.

19Wyrok SN z dnia8.08.1980r.(IIIKr211/80).

20J. Widackl: Sytuacjaprawnabadańpoligraficznych po ostatniej nowelizacjikodeksupostępowania karnego, "ProblemyKryminalistyki" 2004,nr 243, s.25.

21 Zob.K.T.Boratyńska, D.Kużelewskl:Znaczeniedo -wodowe(...),op.cit.,s.28-29;P.Hotmański, E.Sa -dzik,K. Zgryzek:Kodekspostępowaniakarnego.Ko -mentarz.TomI,C.H.Beck, Warszawa 2004,s. 823. 22W. Daszkiewicz:Taktyka kryminalistycznaa

proceso-we gwarancje jednostki i prawa obywatelskie, ..Pań­

stwo iPrawo"1985,z.3.s.49.

23Tylko wybrane pozycjepiśmiennictwa:J.Bieńkuński : Rolabadańpoligraficznych wdziałaniachwykrywczych organówścigan ia iwymiarusprawiedl iwości, " Proble-my Kryminalistyki"1997,nr 216;R.Jaworski:Wyniki badańpoligraficznych jako dowódodciążający,..P roku-ratura iPrawo"1996,nr6;J.Konieczny: Stosowanie

poligrafu wpraktyce organówści gania ,"Problemy Pr a-worządności" 1988, nr 3; A. Krzyścin: The Debate

38

Over Polygraph In Poland, "Polygraph" 2000,vol.29,

m 3; M. Kulicki [red.], Wariografia kryminalistyczna, Wyd.WSPol Szczytno 1998;M,Leśniak:Dopuszcza

l-ność badańpoligraficznych (wariograficznych)wświe­ tlenowego kodeksu postępowania karnego i

orzecz-nictwaSąd u Najwyższego ,"Problemy PrawaKarnego"

2000, t. 23 ;E.Lewandowski: Badaniapoligraficzne a

ocenawiarygodnościwypowiedzi,"Problemy Krymin

a-listyki" 1999, nr 226; J, Widackl: Wprowadzenie do problematykibadań poligraficznych,Wyd.MSW,

War-szawa1981.

24A, Krzyścin: Wykorzystanie poligrafu (...), op.cit., s.

94-95.

25 A.Krzyścin:Psychologicznejfizjologiczne

wyznaczni-kiwbadaniupoligraficznymosób niewinnych,

"Proble-myKryminalistyki" 2001,nr 233,s.26.

26J.Konieczny:Stosowanie poligra fu (...),op.cit.,s.41. 27 Zob. R.Jaworski:Przyznanie się niewinnego do

za-bójstwa, "ProkuraturaiPrawo"2006.nr 10.

28 J.Bieńkuńskl:Rolabadań(...),op.cit.,s. 45. 29A.Krzyścin:Psychologiczne i fizjologiczne(...),op.cit.

s.26.

30J, Bieńkuńskl: Rozwój badań poligraficznyc h

(wario-graficzn ych ) w silach zbrojnych RP w latach

1969-1998, wyd.własne, Warszawa 2002, s. 32-33; zob. także http://www.pol icja.pl/portal/pol /1/42544/ Po_25_latach _uslyszal..zarzul..zabojstwa.html. 31 Zob.J.Wójclklewicz:Temidanad (...), op.cit.,s.155.

32A. Krzyścin: Problematyka świadomości w

psychofi-zjologicznych badaniach poligraficznych, "Problemy Kryminalistyki"1998,nr 220,s.11.

33R. Jaworski: Uwagi o rozwiązaniach ( ), op.cit.,

s.183.

34A.Jaworski:Polygraphische Untersuchungin der

pol-nischenErmittlungspraxis, .Neue Zeitschrift fOr Stra

-ftrecht" 2008,nr 4,s.197.

35A. Krzyścin: Badanie poligraficznejako metoda

iden-tyfikacjikryminalist ycznej.Cz. IV, "Problemy Kryminali-styki"2001,nr 231 , s.24.

36 Zob. J. Wójcikiewicz: Temida nad (...), op.cit.,

s.197-201.

37E.Lewandowski: Sprawdzaniealibiwbadaniach pol

i-graficznych (warioi-graficznych), "Problemy Kryminali -styki" 2005, nr247, s. 19 orazidem, Badania poligra-ficzne (...),op.cit.,s.26-27.

38 Zob.E. Lewandowski,Ł.Lewandowski: Alibi Testing

Potential in Polygraphic Examination,.European

Poly-graph"200a ,vel. 1,nr 3;orazidem,Teoriaipraktyka testów potwierdzających wykorzystywanych w bada

-niachpoligraficznych, ..ProblemyWspółczesnej

Krymi-nalistyki"2008,t.XII.

39 E. Lewandowski: Badania poligraficzne (...), op.cit .,

s. 27.

40J.Bieńkuńskl: Rozwójbadań(...),op.cit.,s.35.

41A. Memon,A.Vrij, R. Buli: Prawoipsychologia(...), op.cit..s.118.

42J.Wójc ikiewicz:Temida nad (...),op.cit.,s.154.

43A. Krzyścin: Wartość diagnostyczna psychofiz

jolo-gicznych badań poligraficznych, "WOjskowy Przegląd Prawniczy"1997, nr 3-4,s.102.

44 Zob.J.A.Podlesny:A Paucity of Operabla Case Facts

Restricts Applicability ot theGuiltyKnowledge

Techni-queinFBICriminalPolygraph Examinations,.Forensic

Science Communication",July 2003,vel. 5,no.3.

45Badaniawłasne autora;zob.także W. Pasko-Parys: Przesłuchiwanieiwywiad.Psychologiakrym

inalistycz-na, Oficyna Naukowa, Warszawa 2007, s. 213; oraz

A. Krzyścin: Polem ika, "Przeg ląd Policyjny" 1998, nr3-4,s. 136.

46Zob.R,Buli,H.Baron,G.Gudjonsson,S.Hampson,

G. Rippon , A. Vrij:A review otthe currentscientific status and fieldsot application ot Polygraph ic Decep-tlen Detection,Final report(6 October 2004) tramthe BPSWorking Party.

47E. Lewandowski: Badania poligraficzne (...),op.cit.,

s.23.

48 J. Konieczny:Stosowanie poliqrafu(...),op.cit.,s.40. 49R. Jaworski:Opiniaz ekspertyzy (...),op.cit.,s. 280.

BIBLIOGRAFIA

1.R. Jaworski:Badania poligraficznehipotetycznych za-bójców własnych dzieci lub rodziców, "Przeg ląd Sądowy" 1997,nr 9.

2. R. Jaworski:Obiekcje wobec propozycji stosowania badańpoligraficznychnaużytek procesu karnegow nowe

li-zacji k.p.k.zroku 2003, "ProblemyWspółczesnejKry

minali-styki"2007,t.XI.

3. R. Jaworski:Opinia zekspertyzypoligraficznej jako do-wódodciążający,KoloniaLlmlted.Wrocław1999.

4.A.Krzyścin:Rozwój kryminalistycznychbadań poligra-ficznych w latach 1920-1995, "Problemy Kryminalistyki" 1995,nr209.

5. A. Krzyścin: Wykorzystaniepoligratuw procesie kar-nym,"PrzeglądSądowy"1996,nr 3.

6.A.Krzyścin: Psychologiczne ifizjologiczne

wyznaczni-kiwbadaniu poligraficznymosób niewinnych, "Problemy Kry

-minalistyki"2001,nr233.

7.J.Widacki: Sytuacjaprawnabadańpoligraficznych po

ostatniej nowelizacji kodeksu postępowania karnego,

"Pro-blemyKryminalistyki"2004,nr 243.

8.J. Widacki:Wprowadzeniedo problematyki badań

po-ligraficznych,Wyd. MSW,Warszawa1981.

9.J. W6jcikiewicz: Temidanad mikroskopem. Judyka

tu-ra wobec dowodu naukowego 1993-200B , TNOiK Toruń

2009.

Streszczenie

Wpiśmiennierudedominujarozważaniazwiązanezkwestią

zastosowania dowodowego wyników bada ń poligraficznydl.

Trudno jestnatomiastznaleźćtakieodnoszące sięszerzej doz

a-stosowania wykrywczegowyników tychbadań . Celem n iniej-szegoartykułujest przede wszystk impróba zwróceniauwagi na tenaspektbadańpoligraficznych.

Z'IllCZąCywpływ,lapostrzeganietychbadańjedyniew ko

n-tekscie dowodowym miał pierwszy okres ichsłosowan iawPol

-sce. Jednakże doświadcze"ia innydl krajów, w tym przede

wszystkim StanówZjednoczonych,każą dostrzegaćwpoligrafie

,tiezwykleskutecznenarzędziewykrywcze.Uważam, iżw s

po-sóbumiejętnynależykorzys taćztychdoświadczeń,biorącpod

uwagęodrębności polskiego prawa karnego,którego regulacje

sprzyjają takiemu sposobowikorzystmlin

z

badań

poligraficz-nych.Zmianieooecnejpraktykiwtymwzględziemoże sp

rzy-jaćwskazaniekorzyściwyniknjącydl

z

zastosowmliabadań na

etapieczyn nościwykrywczych.Będzietojednak

w

dużyms

top-niuuzależnioneodzmiany nastawieniawtymwzgłędzieprzede

wszystkimpolicjantówiichprzełożonychoraz prokuratorów.

Słowakluczowe:badaniapoligraJiellle,poligraf,wykorzy

-staniewykrywcze,wykorzystanie dowodowe.

Summatu

Considerationsoj the evidential role oftheresults of Poly

-graphexaminations predominate in specialist litemture.lt is,

however, difficulttoencounter thoseroitl1 awider approachto

iheapplication hlcrimedetection aetivities. The purposeofthe Iterebyarticle is firstof all drawing theattention to thisaspect ofPolygrapltexamiruuion,

Tlteintrcductorvperiodofthcse examinationsin Poland was decisivemldresultcdin their beillglookedat 11Iainlyin theev i-dential context.Hotoeuer.the experiencesfromotltercountries, firetofalltheUS make it an imperativeto treat the Polygraph as mtunllsuallypowerJuIdetection1001.It isAuthor's opinion

that thesecxperiences oughlto beusedin an infonned manner

andtoitha ccneldemtionofthedifferent naturcofPolish cr

imi-naljustiee system,wJwseregvtotionsfa't'Our ihis means. The prezentpraclice in lhisrcspect will hopefllllybeehanged upon demonstratingtheadvantages of usinglitePolygraph at the d

e-tectionstage.This, JlOweverwillgreatlydependonchanging ihe

attitudeof policeoffieers,theirsuperiorsaudprosecutors.

Key w ords: Polygraplt examination, Polygrnph, detection,

evidential.

--..-

,

W

najbliższym

numerze "Biuletynu Informacyjnego"

będziecie

mógll

przeczylać:

KrzysztofKanwiszer

Analizapowłamaniowa- szkole nie

zawodowe policjantów z pracowni

badańkomputerowych

Tomasz Sawicki

Skupienie promieniowaniaświetlnego

jako przyczynapowstawaniapożarów

Rob ert Sierzp u to ws k i

Analiza dotyczącawydatkówzwiązanych

z funkcjonowaniem komórek techniki

kryminalis tycznejw 2008 roku

Piotr Tro jan ows k i

wizyta z cyklu"og lęd zinymiejsca zdarzenia"

w ramach porozumienia TRlADA,

Koszyce(Słowacja),4-5list opad a 2009 r.

GrzegorzMówiński,WojciechSokół,Piotr Kowalewicz

Eksperci Laboratorium KryminalistycznegoKWP

w Olsztynie na tropie tajemnicy sprzed lat

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 267(styczeń-marzec)2010

TomaszSawi ck i

Rzadkie przypadkiśmierciod zapalonejodzieży

spowodowanewłasnąnieostroż nością

Robert Sierzputowski

In fo rm acjadotycząca szczepień ochronnych

techników kryminalistyki realizowanych

w jednostkachorganizacyjnych Policji

Robert Sikora

Nietypowezadziałaniebroni- opis przypadku

Piotr Troj ano ws k i

Spotkaniew ramachtró jstronn egopo rozum ien ia TRIADA(Pols ka,Czechy iSłowacja)poświęcone

oględzinommiejsca zdarzenia

Dariusz Sikora,Tomasz Szynawa

Praca wykrywczapionu krymi n alist yk i

w woj.śląskimna przykładzieKMPw Gliwicach

DariuszSikora, Tomasz Szyn awa

Wojewódzka Ewidencja Traseologiezna