Nasze Zabrze Samorządowe, 2012, nr 10 (209) Wydanie specjalne

Pełen tekst

(1)/SJOEFLTV*44/8ZEBOJFCF[QBUOF. 8ZEBOJFTQFDKBMOF. :ABRZAÎSKAPODRÐPRZEZWIEKI Mija 90 lat od nadania Zabrzu praw miejskich. To doskonała okazja do przypomnienia najważniejszych wydarzeń, osób i miejsc w dziejach naszego miasta..

(2) . /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . [EKÃDJB.V[FVN.JFKTLJFX;BCS[V.

(3) wydarzenia :ABRZAÎSKAARCHEOLOGIA

(4) CZYLISZUKAMYPIERWSZYCHyLADÐWPOBYTUCZOWIEKA. :IEMIAPENATAJEMNIC Naturalny krajobraz terenów Zabrza na przestrzeni dziesięcioleci rozwoju przemysłu i urbanizacji został znacznie zmieniony. Choć spowodowało to zniszczenie warstw kulturowych, w ostatnim stuleciu dochodziło na terenie miasta do cie-. GPUP.V[FVN(ÌSOPwMTLJFX#ZUPNJV. kawych odkryć archeologicznych.. Prowadzone w Zabrzu wykopaliska. 1JFSXT[F wMBEZ QPCZUV D[PXJFLB OB PCT[B S[FE[JTJFKT[FHP;BCS[BQPDIPE[[FTDIZLP XFHPQBMFPMJUV TUBST[FKFQPLJLBNJFOJB PL MBUQOF 8USBLDJFXZLPQBMJTL QSPXBE[POZDIXSOBwSFEOJPXJFD[OZN HSPE[JTLV X .JLVMD[ZDBDI OBULOJÃUP TJÃ OB LJMLBE[JFTJU LS[FNJFOOZDI XZSPCÌX 4UB OPXJTLP [JOUFSQSFUPXBOP KBLP QP[PTUBPw¿ QP QSBDPXOJ LS[FNJFOJBSTLJFK [ QÌzOFK GB[Z TDIZLPXFHP QBMFPMJUV %PEBULPXP XwSÌE PELSZUZDI OBS[ÃE[J XZPESÃCOJPOP OJFMJD[ OF QS[ZLBEZ DIBSBLUFSZTUZD[OF EMB OB TUÃQOFHP PLSFTV D[ZMJ NF[PMJUV wSPELPXB FQPLB LBNJFOJB PL MBU QOF 8BwOJF OB UFO D[BT QS[ZQBEB NPNFOU X[NPPOFHP PTBEOJDUXB X SFKPOJF S[FL 1S[FNT[Z #SZOJDZJ,PEOJDZ XLUÌSUPUFO EFODKÃ;BCS[FXQJTVKFTJÃJEFBMOJF/BwMBEZ QPCZUV MVE[J OBUSBÞBOP QS[FEF XT[ZTULJN X[EV DJFLÌX XPEOZDI LUÌSF [BQFXOJBZ ÌXD[FTOZN TQPFD[OPwDJPN NZwMJXTLPSZ CBDLJN EPHPEOF XBSVOLJ EP ZDJB 1S[FOP T[DTJÃ[NJFKTDBOBNJFKTDFXQPT[VLJXBOJV OPXZDIPXJTLJ[XJFS[ZOZ OJF[BLBEBMJPOJ TUBZDI PTBE MFD[ UZND[BTPXF PCP[PXJTLB 8;BCS[VOBKCBSE[JFKTQFLUBLVMBSOZNPELSZ DJFN[UFHPPLSFTVKFTUTUBOPXJTLP OBLUÌSF OBUSBÞPOPXHSVEOJVSOBOJFJTUOJFK. DFK E[Jw QJBT[D[ZTUFK XZENJF OBE #ZUPNL X#JTLVQJDBDI+VQJFSXT[F[PEOBMF[JPOZDI OBS[ÃE[J LS[FNJFOOZDI QP[XPMJZ EBUPXB¿ KF OB NF[PMJU 8 XZOJLV CBEBÊ [OBMF[JPOP NJO LJMLB UZTJÃDZ OBS[ÃE[J LS[FNJFOOZDI %V X UZN [BTVHÃ PEFHSBZ E[JFDJ [ KFE OFK [F T[LÌ LUÌSF [ XJFMLJN [BBOHBPXB OJFN XD[ZZ TJÃ QS[FT[VLJXBOJF XZENZ 1PE LPOJFD CBEBÊ OBUSBÞPOP SÌXOJF OB OJFMJD[OF TFSDPXBUF HSPDJLJ J GSBHNFOUZ DF SBNJLJ LUÌSF [BTVHFSPXBZ CBEBD[PN QP CZU MVE[J X UZN NJFKTDV UBLF J X OFPMJDJF NPET[FK FQPDF LBNJFOJB PL MBUQOF /JFNOJFKKFEOBLOFPMJU XLUÌSZN EPLPOB TJÃ PHSPNOZ QPTUÃQ DZXJMJ[BDZKOZ QS[FKwDJF EP PTJBEFHP USZCV ZDJB HÌXOB SPMB SPMOJDUXB J IPEPXMJ X [EPCZXBOJV QP ZXJFOJB XZUXBS[BOJF HMJOJBOZDI OBD[ZÊ EPTLPOBMT[F OBS[ÃE[JB OB UFSFOJF ;BCS[B SFQSF[FOUPXBOZ KFTU QS[F[ QS[ZQBELPXF [OBMF[JTLB wXJBED[DF P CSBLV [BTJFEMFOJB 8QÌzOJFKT[ZND[BTJFPCT[BSNJBTUBSÌXOJF QFOFUSPXBOZ CZ QS[F[ MVEOPw¿ TQPSBEZD[ OJF /JFNJFDLJF EPLVNFOUZ XTQPNJOBK KF EZOJF P NPOFUBDI S[ZNTLJDI ***7 X OF D[Z P USVEOZN EP [JOUFSQSFUPXBOJB [OB MF[JTLV HSPCPXZN X .JLVMD[ZDBDI [ UFHP TBNFHP PLSFTV 0ELSZDJB UF OJF NPH KFE OBL wXJBED[Z¿ P PTBEOJDUXJF LUÌSF OB UF SFOJF ;BCS[B SP[XJOÃP TJÃ QSBXEPQPEPC OJF EPQJFSP XF XD[FTOZN wSFEOJPXJFD[V /BKTUBST[ZNJ KFHP BSDIFPMPHJD[OZNJ wMBEB NJ T EBUPXBOF OB 9*7 X EXB OJFXJFMLJF HSPE[JTLB [F X[HMÃEV OB LT[UBU OB[ZXBOF TUPLPXBUZNJ X 3PLJUOJDZ J .JLVMD[ZDBDI 1JFSXT[F PELSZUF [PTUBP TJFSQOJB S QS[F[QSBDPXOJLÌX(ÌSOPwMTLJFHP.V[FVN ,SBKPXFHP X #ZUPNJV r QSFQBSBUPSB 5FP EPSB ,VCJD[LB PSB[ BSDIFPMPHB ES 8BMUFSB .BUUIFTB(SÌELJFNX.JLVMD[ZDBDI[BJOUF SFTPXBTJÃXMJQDVSES(FPSH3BTDILF 1JFSXT[F CBEBOJB BSDIFPMPHJD[OF QS[FQSP XBE[POPOBOJDIEPQJFSPXMBUBDI99X BOBTUÃQOJF[XFSZÞLPXBOPKFXZLPQBMJTLBNJ XS8JDIXZOJLVPETPOJÃUPDFSBNJLÃ wSFEOJPXJFD[O J OPXPZUO BMF UF SFMJLUZ [BCVEPXZ LBßFQJFDPXFD[ZFMFNFOUZNFUB MPXF XUZNHSPUZCFUÌXLVT[Z .JLVMD[ZDF 4UXJFSE[POP F OJFQP[PSOF LPQDF CZZ TJF E[JCBNJPCSPOOPNJFT[LBMOZNJÌXD[FTOZDI NPOZDI %SFXOJBOF LPOTUSVLDKF [PTUBZ TQBMPOFX97X(SÌELBX.JLVMD[ZDBDIOJF PECVEPXBOP 8 3PLJUOJDZ OB NJFKTDV wSF EOJPXJFD[OFHP CVEZOLV X 97** X QPXTUB OPXZ [XJ[BOZ [ OPXPZUOZN EXPSFN "MFLTBOESB,PSPM$IVEZ. Mija 90 lat od nadania Zabrzu praw miejskich. Nasze miasto przeszło w tym czasie wiele przeobrażeń. Z centrum ciężkiego przemysłu stało się ważnym ośrodkiem medycyny, sportu, nowoczesnych technologii i kultury. Mamy swój teatr, filharmonię i znakomitą scenę koncertową, jaką jest Dom Muzyki i Tańca. W naszym mieście prężnie działają wyższe uczelnie, a ich oferta skierowana do młodych ludzi jest sukcesywnie rozszerzana. Staliśmy się liderem na szlaku turystyki przemysłowej, a osiągnięcia naszych placówek naukowo-badawczych potwierdzają wysoką pozycję Zabrza wśród wyróżniających się polskich miast. 90. rocznica nadania praw miejskich jest doskonałą okazją do refleksji nad historią i współczesnością Zabrza. Zapraszam do lektury specjalnego numeru „Naszego Zabrza Samorządowego”, który stanowi swoistą podróż w przeszłość, przybliżającą dokonania naszych przodków i najważniejsze wydarzenia z dziejów miasta od czasów najdawniejszych do coraz bardziej nam bliskich. Małgorzata Mańka-Szulik Prezydent Zabrza. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . .

(5) wydarzenia 3IÇGAMYDOyREDNIOWIECZA

(6) CZYLIPOCZTKI:ABRZAIJEGODZIELNIC. /B QFXOP KFEOBL [BPFOJF XTJ CJTLVQJFK TUBP TJÃ QPD[ULJFN T[FST[FK BLDKJ PTBEOJ D[FKOBEBXOZNQPHSBOJD[VwMTLPNBPQPM TLJN.JÃE[ZBSXLBODFMBSJJCJ TLVQÌXXSPDBXTLJDITQPS[E[POB[PTUBB XJFMLBLTJÃHBXBTOPwDJ LUÌSFKXBOD[Ãw¿ TUBOPXJ U[X 3FKFTUS 6KB[EV 3FHJTUSVN 8ZBTEFOTF 8ZNJFOJPOF[PTUBZXOJNQP SB[ QJFSXT[Z X TXFK IJTUPSJJ XTJF ;BCS[F ;BCPS[F 3VEB (S[ZCPXJDFJ3PLJUOJDB5S[Z QJFSXT[F[OJDI[XJ[BOFCZZ[#JTLVQJDB NJ J CF[QPwSFEOJP QPEMFHBZ QSPLVSBUPSJJ X6KFzE[JF3PLJUOJDBJ(S[ZCPXJDFXZNJF OJPOF [PTUBZ KBLP OBMFDF EP PLSÃHV QZ TLPXJDLP[CSPTBXJDLJFHP/JFDPXD[FwOJFK XSPLV XZNJFOJPOB[PTUBBXJFw-JHP UB[XBOBQÌzOJFK;BCSTL PCFDOJFE[JFMOJDB (MJXJD 8FT[BPOB XSB[[4PwOJD XTLBE QBSBÞJwX"OES[FKBX;BCS[V 4LPSP KV P [BCS[BÊTLJFK QBSBÞJ NPXB UP OBMFZXTQPNOJF¿ FUBLKBLXQS[ZQBELV #JTLVQJD UBLJUVOJFEZTQPOVKFNZJOGPSNB DKBNJPD[BTJFKFKQPXTUBOJB/BQFXOPTUBP TJÃUPQS[FES;UFHPCPXJFNSPLVEZT QPOVKFNZ JOGPSNBDKBNJ P QPCZDJF CJTLVQB XSPDBXTLJFHP1S[FDBXB[1PHPS[FMJ LUÌSZ. Ponad dziesięć wieków temu, gdy w Europie Środkowej dopiero kształtowały się pierwsze organizmy państwowe, na terenach zajmowanych przez dzisiejsze Zabrze trudno było spotkać mieszkańców. Teren ten był obszarem niezaludnionego pogranicza śląsko-małopolskiego, gdzie bujne lasy tworzyły naturalną granicę pomiędzy plemieniem Wiślan a grupą plemion górnośląskich. 1PHSBOJD[OZ DIBSBLUFS UZDI [JFN VNPDOJ Z XZEBS[FOJB [ SPLV HEZ XTDIPEOJB HSBOJDB QPXTUBFK XÌXD[BT EJFDF[KJ XSP DBXTLJFK QS[FCJFHB OJFNBM JEFBMOJF QS[F[ PCT[BS PCFDOFHP NJBTUB 5FO QPHSBOJD[OZ DIBSBLUFSQS[F[LJMLBLPMFKOZDIXJFLÌXOJF UZMLP XQZXB OB GVOLDKPOPXBOJF UVUFK T[ZDIPTBE BMFQS[FEFXT[ZTULJNQS[ZD[ZOJ TJÃEPJDIQPXTUBOJB. "ISKUPICKIEPOCZTKI 0LPPSQSPUPQMBTUBHÌSOPwMTLJFKHBÃ[J 1JBTUÌX LTJÃSBDJCPSTLJ.JFT[LP-BTLPOPHJ [XBOZEBXOJFK1MUPOPHJN QS[FKXBE[Ã OBEXDIPE[DZNJEPUFKQPSZXTLBE.BP QPMTLJ LBT[UFMBOJBNJ CZUPNTL J PwXJÃDJN TL8TLBELTJÃTUXBSBDJCPSTLJFHPXFT[Z OJFUZMLPHSPEZUBLJFKBL#ZUPND[Z.JLPÌX BMF UF TQPSZ PCT[BS QVTUFL PTBEOJD[ZDI LUÌSF TUSBDJZ TXÌK QPHSBOJD[OZ DIBSBLUFS #ZZUPNJOUFSFOZPCFDOFHPNJBTUB,TJÃ .JFT[LP QS[FLB[B KF CJTLVQPN XSPDBX TLJN [LUÌSZNJD[ZZHPCMJTLJFLPOUBLUZ 8BSUPXTQPNOJF¿ FCZMJPOJKVXD[FwOJFK XBwDJDJFMBNJEXÌDISP[MFHZDILMVD[Z[JFN TLJDI KFEOFHP OJFPQPEBM ,PzMB B ESVHJFHP OBES[FL%SBN XZNJFOJBKFU[XTSFCSOB CVMMB QBQJFB )BESJBOB *7 [ S /BEB OJB UF [PTUBZ XLSÌUDF QPD[POF MPLPXB OZ X S 6KB[E TUB TJÃ TXPJTU TUPMJD CJTLVQJDI XPwDJ B LTJÃ ,B[JNJFS[ TZO J OBTUÃQDB .JFT[LB [F[XPMJ SPL XD[FwOJFK CJTLVQPXJXSPDBXTLJFNV8BXS[ZÊDPXJOB TXPCPEOF [BLBEBOJF OPXZDI XTJ 5P XB wOJF OB UFSZUPSJVN 6KB[EV B EPLBEOJF OB KFHP QPVEOJPXPXTDIPEOJDI QFSZGFSJBDI . . QPXTUBBPTBEB#JTLVQJDF LUÌSBOB[XÃ[B XE[JÃD[BTXZN[BPZDJFMPN ,JFEZ EPLBEOJF QPXTUBZ #JTLVQJDF /B UP QZUBOJF DIZCB OJHEZ OJF VEB OBN TJÃ PEQPXJFE[JF¿ /B QFXOP TUBP TJÃ UP QP BQS[FESb7JMMF%PNJOJFQJTDPQJ 7SBUJTMBWJFOTJT RVF #JTDVQJDJ EJDJUVS DJSDB #JUPNp D[ZMJ bXJFw QBOÌX CJTLVQÌX XSP DBXTLJDI LUÌSB[XBOBKFTU#JTLVQJDFLPP #ZUPNJBp8UFOTQPTÌCOBLBSUBDIIJTUPSJJ [BQJTBOB[PTUBBQJFSXT[BJOGPSNBDKBOBUF NBU XTJ $ZUBU UFO QPDIPE[J [ EPLVNFOUV LTJÃOFK LBMJTLJFK 8JPMJ J XZEBOZ [PTUB NBSDBSX.FDIOJDZLPP,PzMB,TJÃ OB [XPMOJB X OJN #JTLVQJDF PE XT[FMLJDI QPXJOOPwDJ OB S[FD[ LTJU PQPMTLPSBDJ CPSTLJDI X UZN NJO QSBXB QPXP[V PSB[ PCPXJ[LVVUS[ZNZXBOJBQTÌXJPXD[ZDI %BUB UB OJF CF[ QPXPEV KFTU XJÃD KFEO [XBOJFKT[ZDIEMBIJTUPSJJDBFHPNJBTUB ,PMFKOZ SB[ OB[XB #JTLVQJD QPKBXJB TJÃ XCVMMJQBQJFTLJFK[S HE[JFXZNJFOJPOP KF QPwSÌE JOOZDI XTJ XDIPE[DZDI X TLBE UFSZUPSJVN 6KB[EV %XB OBTUÃQOF wXJBEFD UXB QPXTUBZ X LBODFMBSJJ LTJÃDJB PQPMTLP SBDJCPSTLJFHP8BEZTBXBJEBUPXBOFTOB MJTUPQBEBJHSVEOJBS,TJÃ[BJDI QPNPDSP[T[FS[ZQS[ZXJMFKFJQSBXBCJTLV QÌXXSPDBXTLJDI BMFUFXTQPNOJBPQSP XBE[POZDIUVQPT[VLJXBOJBDIPPXJV #JTLVQJDFOBQS[FPNJF9***J9*7XCZZTQPS XTJ MPLPXBOXCMJFKOJF[OBOZND[BTJFOB QSBXJFOJFNJFDLJN PD[ZNwXJBED[ZGBLUJTU OJFOJBXPMOFHPTPFDUXB1PEVQSBXÃQS[F [OBD[POZDICZPBOÌXNBZDI D[ZMJPL IFLUBSÌX8#JTLVQJDBDIQS[FES GVOLDKPOPXB LPwDJÌ QBSBÞBMOZ iXJUZOJB QJFSXPUOJF ESFXOJBOB VMPLPXBOB [PTUBB X bDFOUSVNp XTJ VQPTBPOB X EXB BOZ QMFCBÊTLJF ,PwDJÌ J QBSBÞB XZSÌOJBZ TJÃ OBUMFPLPMJDZ$IP¿XJFwJLPwDJÌCZZXB TOPwDJCJTLVQÌXXSPDBXTLJDIJQS[F[OJDI CZZ [BPPOF MFBZ X HSBOJDBDI EJFDF[KJ LSBLPXTLJFK J X TQSBXBDI LPwDJFMOZDI HPT EFDZEVKDZNJFMJCJTLVQJ[ÌXD[FTOFKTUPMJDZ LSBKV4ZUVBDKBUBSPE[J¿NPHBXJFMFTQPSÌX NJÃE[Z IJFSBSDIBNJ 8 TLBE EJFDF[KJ XSP DBXTLJFK#JTLVQJDFXFT[ZEPQJFSPXS. 3ZERSZAAKCJAOSADNICZA 8wSFEOJPXJFD[OZDIE[JFKBDIOBT[FHPNJB TUBOB[XB#JTLVQJDQPKBXJBTJÃOBKD[ÃwDJFK /JF [OBD[Z UP KFEOBL F UZMLP UB TQPwSÌE PCFDOZDIE[JFMOJDNBUBLEBXOZSPEPXÌE. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . GPUP"MFLTBOESB,PSPM$IVEZ. .AGRANICYPLEMION. Tutaj stało grodzisko w Rokitnicy. [BCSTLJ LPwDJÌ VQPTBZ EPEBULPXZN BOB[JFNJ1BSBÞBUBOBMFBBKVEPEJFDF [KJXSPDBXTLJFK $JFLBXJFLT[UBUPXBBTJÃLPwDJFMOBQS[ZOB MFOPw¿ 3PLJUOJDZ 8JFw UB X PQJTZXBOZDI D[BTBDIQPE[JFMPOBCZBOBEXJFD[ÃwDJMF DFQPPCVCS[FHBDI1PUPLV3PLJUOJDLJFHP 1PUPLUFO DIP¿QSBXEPQPEPCOJFOJFTUBOP XJQPXBOFKQS[FT[LPEZJXTVDIFEOJNP OBHPCZPTQPLPKOJFQS[FKw¿ TUBOPXJKFE OBLHSBOJDÃNJÃE[ZEJFDF[KBNJXSPDBXTL BLSBLPXTL4UEUFNJFT[LBÊDZ3PLJUOJDZ ;BDIPEOJFKDIPE[JMJOBOBCPFÊTUXBEPQPE MFHBKDFK CJTLVQPN XSPDBXTLJN wXJUZOJ X 8JFT[PXFK [Bw JDI TTJFE[J [ 3PLJUOJDZ 8TDIPEOJFKQPEBMJEPLPwDJPBX.JFDIP XJDBDI QPEMFHFHPCJTLVQPN[,SBLPXB4Z UVBDKBUBOJFCZBOBUZMFTLPNQMJLPXBOBDP XQS[ZQBELV#JTLVQJD MFD[OBN XTQÌD[F TOZN NPFTJÃXZEBXB¿EPw¿BCTUSBLDZKOB %BNJBO)BMNFS.

(7) wydarzenia 3ADBRE

(8) CZYLISKDWZIÇASIÇNAZWADZISIEJSZEGO:ABRZA. 7ODNIESIENIUDO"ISKUPIC Wiele dyskusji wśród historyków wywoływała do tej pory kwestia ustalenia pochodzenia nazwy Zabrza, w Registrum Wyasdense zapisanej jako „Sadbre sive Cunczindorf”. W literaturze spotkać można trzy różne warianty etymologii nazwy: „zabrzeg”, czyli miejsce za brzegiem, „zadebrze”, czyli miejsce za debrami, terenami, przez które płynie rzeka; sadyba, czyli siedziba. W nowszej literaturze najczęściej pojawiają się wersje druga i trzecia. /B[XB UB UBL KBL X QS[ZQBELV ;BCPS[B D[ZMJbNJFKTDB[BCPSFNp XZUXPS[POB[P TUBB OBKQSBXEPQPEPCOJFK QPE XQZXFN XD[FwOJFK JTUOJFKDZDI #JTLVQJD LUÌSF TUBZ TJÃ QVOLUFN PEOJFTJFOJB EMB PQJTB OJB OPXZDI PTBE ;Bw UBKFNOJD[B OB[XB $VOD[JOEPSG P[OBD[B F ;BCS[F [BPPOF CZP MVC UF TUBOPXJP XBTOPw¿ OJFKB LJFHP ,VO[B D[ZMJ ,POSBEB 1PKBXJFOJF TJÃ QPEXÌKOFK OB[XZ X QS[ZQBELV ;B. CS[B KFTU OBKQSBXEPQPEPCOJFK TLVULJFN OJFEBXOFK MPLBDKJ OB QSBXJF OJFNJFDLJN $[ÃTUP CPXJFN EMB NJFKTDPXPwDJ OB iM TLV TUPTPXBOF CZZ X UBNUZDI D[BTBDI OB[XZ TQS[FE J QP MPLBDKJ 5B QJFSXT[B CZXBBOBKD[ÃwDJFKTUBST[BJXZXPE[JBTJÃ [MPLBMOFKUSBEZDKJ5F[BUBXZEBKFTJÃUZN CBSE[JFK TVT[OB F [BSÌXOP ;BCS[F KBL J ;BCPS[F X NPNFODJF TQJTZXBOJB 3FKF TUSV NJBZ KV TPUZTÌX J QPTVHJXBZ TJÃ JVT5IFVUPOJDBMF 8 LXFTUJBDI QPDIPE[FOJB OB[X (S[ZCP XJDJ3PLJUOJDZQSPCMFNKFTUKVBUXJFKT[Z EPSP[XJ[BOJB4UPOB[XZUPQPHSBÞD[ OF XZXPE[DF TJÃ PE DIBSBLUFSZTUZD[ OZDIFMFNFOUÌXPLPMJD[OFKßPSZrHS[ZCZ J XJFS[CB SPLJUB 4QPwSÌE wSFEOJPXJFD[ OZDI PTBE XDIPE[DZDI PCFDOJF X TLBE U[X8JFMLJFHP;BCS[BOJFTQPTÌCQPNJO¿ KFT[D[FKFEOFKXTJr.JLVMD[ZD*DIOB[XB OJFXUQMJXJF QBUSPOJNJD[OB XZXPE[J TJÃ PE OJFKBLJFHP .JLPBKB .JLVMBT[B . 1JFSXT[B X[NJBOLB P .JLVMD[ZDBDI KFTU QÌzOB QPDIPE[JCPXJFN[S/BEP LVNFODJF LTJÃDJB 8BEZTBXB LP[JFMTLJF HP[EOJBXS[FwOJBUFHPSPLVQPKBXJP TJÃXÌXD[BTJNJÃOJFKBLJFHP%PCJFTBXB LUÌSZQJTBTJÃXBwOJFb[.JLVMD[ZDp %P CFTMBX EF /BDJMDITJD[ ¬X %PCJFTBX OBKQSBXEPQPEPCOJFK SZDFS[ J XBwDJDJFM XTJ QPKBXJB TJÃ X OBTUÃQOZDI MBUBDI KFT[D[F EXVLSPUOJF KBLP wXJBEFL EPLV NFOUÌX LTJÃDJB CZUPNTLJFHP 4JFNPXJUB [ J S %[JÃLJ KFHP QPMJUZD[OFK E[JBBMOPwDJ J QS[FCZXBOJV X PUPD[FOJV 1JBTUÌXLP[JFMTLPCZUPNTLJDI %PCJFTBX EB OBKTUBST[F wXJBEFDUXB JTUOJFOJB PTB EZ8S SÌXOJFVCPLVLTJÃDJB8B EZTBXB QPKBXJTJÃOPXZQBO.JLVMD[ZD OJFKBLJ+BwLP "JTDPEF.JUVMD[ZD 8 QS[FDJXJFÊTUXJF EP #JTLVQJD ;BCS[B J ;BCPS[B .JLVMD[ZDF CZZ XTJ SZDFSTL LUÌSFK QJFSXT[ZN XBwDJDJFMFN NÌH CZ¿ OJFLUPJOOZ KBL.JLPBK,JNCZ $[ZCZ QS[PELJFN%PCJFTBXB 5FHP[CSBLVTUP TPXOZDIEPLVNFOUÌXDIZCBTJÃOJHEZOJF EPXJFNZ3ÌXOJFDJÃLPPEQPXJFE[JF¿OB QZUBOJF LJFEZNPHZQPXTUB¿.JLVMD[ZDF /BKQSBXEPQPEPCOJFK PTBEB JTUOJBB KV X ** QPPXJF 9*** XJFLV DIP¿ OJF NPOB XZLMVD[Z¿XD[FwOJFKT[FK OBXFU9**XJFD[ OFKQSPXFOJFODKJ 3ÌXOJF .JLVMD[ZDF NJBZ TXPK QBSBÞÃ %PLVNFOUZ[BOPUPXBZKQPES-P LBMOFMFHFOEZDPQSBXEBXTQPNJOBKP[B PFOJVUVUFKT[FHPLPwDJPBPLPPS OBMFZKFKFEOBLXPZ¿NJÃE[ZCBKLJ8Z EBKFTJÃ FNJLVMD[ZDLBQBSBÞBwX8BX S[ZÊDB FSZHPXBOB [PTUBB OBKXD[FwOJFK OBQS[FPNJF9***9*7X#ZBPOBCPXJFN QBSBÞ KFEOPXTJPX OJF PCFKNPXBB PLPMJD[OZDIPTBE LUÌSFXUZND[BTJFCZZ KV QS[ZQPS[ELPXBOF JOOZN LPwDJPPN 1PEPCOJF EBUPXBOF KFTU UBLF QPXTUB OJF NJLVMD[ZDLJFHP HSÌELB r OJFXJFMLJFK CVEPXMJ NJFT[LBMOPPCSPOOFK TUBOPXJ DFK XBTOPw¿ SZDFSTLJDI XBwDJDJFMJ XTJ . ZABRZAŃSKIE KALENDARIUM – 25 marca 1243 – księżna Viola wystawiła dokument zwalniający mieszkańców „ville (…) Biscupici dicitur circa Bitom” z ciężarów na rzecz dworu książęcego. Po raz pierwszy pojawiła się w nim nazwa Biskupice – miejscowości z najstarszym rodowodem wsród dzielnic Zabrza.. – 1303-1306 – powstał „Rejestr Ujazdu”. Wśród wymienionych w nim miejscowości znajdują się Zabrze (Sadbre, czyli miejsce „za debrami” – zarośniętymi dołami z płynącym wśród wzgórz potokiem), Zaborze (Sabors), Grzybowice (Grzibonem) i Rokitnica (Rokytnicza). W początkach istnienia Zabrza jego usytuowanie było niezwykle malownicze. Na górzystym terenie wokół osady rosły bory i dąbrowy. Zabudowania wsi ciągnęły się wzdłuż drogi wiodącej w kierunku zachodnim do Gliwic. Mieszkańcy Zabrza żyli głównie z uprawy roli.. – 1310 – w dokumencie dotyczącym pobierania dziesięciny pojawiła się nazwa Rokitnica. Wioska ta usytuowana była w dolinie Potoku Żernickiego, wzdłuż którego przebiegała granica pomiędzy diecezjami krakowską i wrocławską.. – 12 marca 1311 książę bytomski Siemowit wystawił dokument w sprawie testamentu kasztelana bytomskiego Jana Złotoustego, w którym jako świadek pojawia się rycerz Dobiesław z Mikulczyc.. – 1326 – w sprawozdaniu z poboru świętopietrza po raz pierwszy wymieniony został mikulczycki pleban Mikołaj. Istniejący wtedy drewniany kościółek prawdopodobnie spłonął podczas rozruchów protestanckich na Górnym Śląsku.. %BNJBO)BMNFS /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . .

(9) wydarzenia 0OWIATZABRSKIWLATACH . 27 marca 1873 roku król Prus Wilhelm zdecydował o podziale dotych-. 0OWIATOWEPRZEMIANY. czasowego powiatu bytomskiego na cztery mniejsze: bytomski, katowicki, tarnogórski i zabrski. Na siedzibę ostatniego z nich wyznaczono wieś, faktycznie zresztą wtedy nieistniejącą. Nazwę Zabrze nosił bowiem okręg urzędowy (Amtsbezirk) grupujący gminy wiejskie Dorota,. GPUP.V[FVN.JFKTLJFX;BCS[V. Małe Zabrze i Stare Zabrze.. Powiat zabrski na mapie F. von Rapparda z 1876 r. (granice powiatu zaznaczono kolorem zielonym). . /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . /PXP QPXTUBZ QPXJBU NJB NJMJ LXB ESBUPXFK J NJFT[LBÊDÌX ;OBMB[P TJÃ X OJN HNJO #JFMT[PXJDF #JTLVQJDF #VKBLÌX $IVEÌX %PSPUB ,PÊD[ZDF .BDJF KÌX .BLPT[PXZ .BF;BCS[F 1BOJPXZ 1B OJÌXLJ 1BXÌX 3VEB 4PwOJDB 4UBSF;BCS[F ;BCPS[F 1POBEUP PLSÃHÌX EXPSTLJDI .BKULJ [JFNTLJF ;BCS[F ;BCPS[F 4PwOJDB J .BLPT[PXZ OBMFBZ EP ISBCJFHP (VJEP )FODLFMBWPO%POOFSTNBSDLB[FiXJFSLMBÊ DB NBKUFL #JFMT[PXJDF EP ISBCJFHP )VHP )FODLFMBWPO%POOFSTNBSDLB[4JFNJBOPXJD iMTLJDI3VEBJ#JTLVQJDFEPISBCJFHP,BSP MB8PMGHBOHBWPO#BMMFTUSFNB[1BXOJPXJD #VKBLÌX $IVEÌXJ1BOJÌXLJEPISBCJOZ+P IBOOZWPO4DIBÛHPUTDI[,PQJD1BOJPXZEP ISBCJFHP WPO 1PTBEPXTLJFHP8FIOFSB /JF XJBEPNP DP [BEFDZEPXBP P QS[ZD[FOJV .JLVMD[ZD EP QPXJBUV UBSOPHÌSTLJFHP [B NJBTU [BCS[BÊTLJFHP .JLVMD[ZDF CZZ QP D[POF[SFT[UQPXJBUVXTLJNQBTFN[JFNJ X PLPMJDBDI (S[ZCPXJD QPOBEUP CMJTLPw¿ ;BCS[B QPXPEPXBB OBUVSBMOF DJFOJF UFK NJFKTDPXPwDJXKFHPLJFSVOLV /PXZ[BS[EQPXJBUVSP[QPD[E[JBBMOPw¿ MJQDB S MFD[ KFHP SP[CVEPXB USXBB OBTUÃQOZDI MBU 0E QBzE[JFSOJLB S E[JBBZ 6S[E ,BUBTUSBMOZ -FLBS[ 1PXJBUP XZ J $IJSVSH 1PXJBUPXZ ; EBU TUZD[OJB SVLB[BTJÃQJFSXT[ZOVNFSQPXJBUP XFK HB[FUZ VS[ÃEPXFK b;BCS[FS ,SFJT#MBUUp 6LB[ZXBBTJÃPOBXLBEZD[XBSUFL QS[Z OPT[D [BS[E[FOJB QBÊTUXPXF SFKFODZKOF QPXJBUPXF J HNJOOF B UBLF PHPT[FOJB VS[ÃEPXFJQSZXBUOFLXJFUOJBUFHPSPLV QS[FOJFTJPOP [ #ZUPNJB EP ;BCS[B 1PXJB UPX ,BTÃ 1PEBULPX J 1PXJBUPX ,BTÃ ,PNVOBMO%[JFTJÃ¿MBUQÌzOJFK LXJFUOJB S SP[QPD[ÃB E[JBBMOPw¿ 1PXJBUPXB ,BTB 0T[D[ÃEOPwDJPXB 8 OBTUÃQOZN SPLV VUXPS[POP *OTQFLDKÃ 4[LPMO X QPKB XJ TJÃ 8FUFSZOBS[ 1PXJBUPXZ B X r #VEPXOJD[Z1PXJBUPXZ 1PD[ULPXPTJFE[JCBTUBSPTUXBNJFwDJBTJÃX EPNVLVQDB-FTDIOJU[FSBOBSPHV,SPOQSJO [FOJ#BIOIPGTUS PCFDOJFVMJDF8PMOPwDJJ %XPSDPXB 8SNJTUS[NVSBSTLJ,SFJT.

(10) wydarzenia QS[ZTUQJ EP TUBXJBOJB CVEZOLV TUBSPTUXB OB QBSDFMJ QPPPOFK QS[Z %PSPUIFFOTUS VM .BKB 1PEBSPXB K [ QS[F[OBD[FOJFN OBUFODFMISBCJB(VJEP)FODLFMWPO%POOFS TNBSDL QBzE[JFSOJLB S CVEZOFL CZ HPUPXZ BMF SP[SBTUBKDF TJÃ BHFOEZ TUBSP TUXBTQPXPEPXBZLPOJFD[OPw¿SP[CVEPXZ 8 S EPCVEPXBOP TLS[ZEP QPVEOJP XF XLUÌSZN[OBMB[BTJÃNJOTJFE[JCB1P XJBUPXFK,BTZ0T[D[ÃEOPwDJPXFK8S EPCVEPXBOP TLS[ZEP QÌOPDOF B X OJN TBMÃQPTJFE[FÊTFKNJLVQPXJBUPXFHP[BQSP KFLUPXBO QS[F[ "SOPMEB )BSUNBOOB 4FK NJL MJD[Z QPD[ULPXP B X QÌzOJFKT[ZN D[BTJFD[POLÌX;BKNPXBTJÃTQSBXBNJ ÞOBOTPXZNJ QS[FETUBXJB LBOEZEBUÌX OB TUBOPXJTLPMBOESBUB XZCJFSBD[POLÌXXZ E[JBVQPXJBUPXFHPJEFMFHBUÌXEPTFKNJLV QSPXJODKPOBMOFHP /BD[FMFQPXJBUVTUBMBOESBU D[ZMJTUBSPTUB QPXJBUPXZ1JFSXT[ZN OBNPDZOBKXZT[FHP SP[LB[VSBEZNJOJTUSÌX[D[FSXDBS [PTUB)BOTWPO)PMXFEF 6S[E QFOJ EP MVUFHP S 1PEK PO TUBSB OJB P V[ZTLBOJF EMB ;BCS[B QSBX NJFKTLJDI [BLPÊD[POF OJFTUFUZ OJFQPXPE[FOJFN 1P XZKFzE[JF [ ;BCS[B QSBDPXB X 1P[OBOJV (EBÊTLVJ8SPDBXJV8UZNPTUBUOJNKBLP S[FD[ZXJTUZUBKOZOBESBEDBTUBOV8S b)PMXFEFTUSBTTFp OB[XBOP PCFDO VMJDÃ .BDJFKB3BUBKB +FHPOBTUÃQD PELXJFUOJBEPTUZD[ OJBS CZ"SUIVS4FCBTUJBOWPO'BMLFO IBZO ;;BCS[BQS[FQSPXBE[JTJÃ EP 5BSOPXTLJDI (ÌS HE[JF UF QFOJ VS[E TUBSPTUZ 1ÌzOJFK QS[F[ MBU QSBDPXB X QSVTLJN .JOJTUFSTUXJF 4QSBX 8FXOÃUS[ OZDI 5S[FDJN TUBSPTU [PTUB 5IFPEPS 1BSJ TJVT +FHP S[EZ CZZ LSÌULJF r PE TUZD[OJB EP MJTUPQBEB S 1S[FSXBB KF wNJFS¿ TQPXPEPXBOB DJÃL DIPSPC QVD 0E LPÊDB 9*9 X KFHP JNJÃ OPTJBPCFDOBVM#PIBUFSÌX8BST[BXTLJDI +FEOZN[OBKCBSE[JFK[BTVPOZDIEMB;BCS[B TUBSPTUÌXCZES"MGSFE4DIFDIF 6S[E TQSBXPXB MBU EP XS[FwOJB S3P[CVEPXBTJFE[JCÃTUBSPTUXB [BP ZCJCMJPUFLÃQVCMJD[OJHJNOB[KVN8QP E[JÃLPXBOJV [B KFHP TUBSBOJB [BS[E HNJOZ .BF;BCS[FVUXPS[ZGVOEBDKÃJNJFOJBb-BO ESBUB 4DIFDIFp J OB[XB KFHP OB[XJTLJFN VMJDÃPSB[QMBD PCFDOJFVMJDF.BSDJOB-VUSB J8JLUPSB#SZT[BPSB[QMBD,SBLPXTLJ ;;B CS[BXZKFDIBEP1PD[EBNV HE[JFQSBDPXB X (ÌXOFK *[CJF 0CSBDIVOLPXFK /BTUÃQD ES4DIFDIF[PTUBCBSPO.BY)FSNBOOWPO ;JMMFS /BKXJÃLT[ZNPTJHOJÃDJFN KFHPS[EÌX QBzE[JFSOJLBrNBSDB CZPQPD[FOJF%PSPUZ .BFHP;BCS[B J4UBSFHP;BCS[BXKFEOHNJOÃ;BCS[F1S[Z UFKPLB[KJ[MJLXJEPXBOPPLSÃHJEXPSTLJF;B CPS[FJ;BCS[F QS[ZD[BKDKFEPPEQPXJFE OJDIHNJO8UFOTQPTÌCLXJFUOJBS. MJD[CB HNJO X QPXJFDJF [NOJFKT[ZB TJÃ EP BMJD[CBPLSÃHÌXEXPSTLJDIEPE[JFXJÃ DJV 8 OBTUÃQOZDI MBUBDI CBSPO WPO ;JMMFS QSBDPXB X QSVTLJN .JOJTUFSTUXJF 4QSBX 8FXOÃUS[OZDI 8 MBUBDI PCFDOB VM#PMFTBXB8BMMFL8BMFXTLJFHPOB[ZXBB TJÃ;JMMFSTUSBTTF 4[ÌTUZN TUBSPTU PE NBSDB EP TJFSQOJB S CZ )FSNBOO %JIMF 4JÌENZ ES (FPSH 4VFSNPOEU QPD[ULPXPCZLPNJTBS[FNQPXJBUV BTUBSPTU[PTUBTUZD[OJBS#ZSÌX OPD[FwOJF EZSFLUPSFN [BCS[BÊTLJFK QPMJDKJ ;BKFHPS[EÌX MVUFHPS EPT[PEP [NJBOZOB[XZQPXJBUV0EUFKQPSZOPTJPO OB[XÃ b,SFJT )JOEFOCVSH 04p HSVEOJB S OB EBOJF .JÃE[ZTPKVT[OJD[FK ,P NJTKJ 3[E[DFK J 1MFCJTDZUPXFK X 0QPMV ES 4VFSNPOEU [PTUB PEXPBOZ [F TUBOPXJTLB TUBSPTUZ1PPQVT[D[FOJV;BCS[BTUBOBD[FMF QSF[ZEJVNQPMJDKJX&MCFSGFME#BSNFO QPUFN X8VQQFSUBMV8SKFHPOB[XJTLJFNOB [XBOPKFEO[OPXPQPXTUBZDIVMJD PCFDO VMJDÃLT4UBOJTBXB#S[ÌTLJ 0TUBUOJN TUBSPTU [BCS[BÊTLJN CZ ES "M CSFDIU .ÕMMFS WPO #MVNFODSPO 6S[E QJB TUPXB PE HSVEOJB EP HSVEOJB S QS[ZD[ZNXJÃLT[D[Ãw¿UFHPD[BTV X NPDOP PLSPKPOZN UFSZUPSJBMOJF QPXJFDJF 1S[ZD[ZO CZ QMFCJTDZU QS[FQSPXBE[POZ OB (ÌSOZNiMTLVNBSDBS8QPXJFDJF [BCS[BÊTLJN VQSBXOJPOZDI EP HPTPXBOJB CZZ PTPCZ 0TUBUFD[OJF [BHPTP XBZ[OJDI [UFHP[B1PMTL B [B /JFNDBNJ HPTZ VOJFXB OJPOP;B/JFNDBNJPQPXJFE[JFMJTJÃXXJÃL T[PwDJNJFT[LBÊDZ#JTLVQJD ;BCPS[BJ;BCS[B PSB[ PLSÃHV EXPSTLJFHP #JTLVQJDF .JFT[ LBÊDZ QP[PTUBZDI HNJO J PLSÃHÌX EXPS TLJDIHPTPXBMJXXJÃLT[PwDJ[B1PMTL%F DZ[K3BEZ"NCBTBEPSÌX[QBzE[JFSOJLB S EPLPOBOP QPE[JBV (ÌSOFHP iMTLB NJÃE[Z1PMTLÃJ/JFNDZ/PXBHSBOJDBQS[F DJÃBQPXJBU[BCSTLJ1PMTDFQS[Z[OBOPE[JF XJÃ¿ HNJO #JFMT[PXJDF #VKBLÌX $IVEÌX ,PÊD[ZDF .BLPT[PXZ 1BOJPXZ 1BOJÌXLJ 1BXÌX J 3VEÃ PSB[ US[Z PLSÃHJ EXPSTLJF r #VKBLÌX $IVEÌXJ1BOJPXZ PCT[BSEXPSTLJ .BLPT[PXZ[PTUBXDJFMPOZEPHNJOZ.BLP T[PXZKFT[D[FXS 4UBOPXJPUPQSBXJF QSPDFOU QPXJFS[DIOJ QPXJBUV [BNJFT[ LBF QS[F[ QSPDFOU NJFT[LBÊDÌX (NJOZ #JTLVQJDF .BDJFKÌX 4PwOJDB ;BCPS[F J ;B CS[F BUBLFPLSÃHEXPSTLJ#JTLVQJDF QP[P TUBZX/JFND[FDI1PMTLBPCKÃBQS[Z[OBOF JN UFSFOZ QPE LPOJFD D[FSXDB B /JFNDZ MJQDB S 8 QBzE[JFSOJLV UFHP TBNFHP SPLV ;BCS[F PUS[ZNBP QSBXB NJFKTLJF 1P XJBU QS[FUSXB KFT[D[F D[UFSZ MBUB TUZD[ OJB S EP ;BCS[B XD[POP #JTLVQJDF .BDJFKÌXJ;BCPS[F4PwOJDB[Bw NJNPTUB SBÊXBE[;BCS[B TUBBTJÃE[JFMOJD(MJXJD 1JPUS)OBUZT[ZO. – 1327-1329 – korzystając z osłabienia Polski walczącej z Krzyżakami, król czeski Jan Luksemburczyk podporządkował sobie księstwa śląskie.. – 1354 – po raz pierwszy pojawiła się informacja o istnieniu w Zabrzu kościoła pw. św. Andrzeja Apostoła. Drewniana świątynia spłonęła w XVI w., a kolejną, także drewnianą, postawiono w 1546 r.. – 1498 – w „Rejestrze wolnych chłopów ziemi bytomskiej” wymieniono Makoszowy, gdzie stały w tym czasie karczma i młyn.. – 1526 – po śmierci Ludwika Jagiellończyka w bitwie z Turkami pod Mohaczem Śląsk i Czechy – zgodnie z postanowieniami zjazdu wiedeńskiego z 1515 r. – przeszły pod panowanie Habsburgów.. – 1570 – właścicielem Zabrza został czeski szlachcic Szambor Dluhomil, który założył alodium (ziemia stanowiąca pełną własność dziedziczną rycerza) z zamkiem.. – 1675 – dobra zabrzańskie nabył kanclerz księstwa opolskoraciborskiego, baron Jerzy Welczek. Jego działalność (i następców) przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tych terenów. Powstały browar, młyny wodne, tartaki.. – 1719 – w pobliżu Makoszów (obecna ul. Lubuska) pojawił się przysiółek Wymysłów.. – 1725 – księgi parafii zabrzańskiej po raz pierwszy wspominają o piecu hutniczym z małym domkiem usytuowanym na zachód od Zabrza. Sześć lat później w tym miejscu (obecna ul. Kondratowicza) istniała kolonia „Zabrzer Hammer” albo „Kuźnica”.. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . .

(11) wydarzenia $ECYZJEDOTYCZCEPODZIAU'ÐRNEGOiLSKAPO)WOJNIEyWIATOWEJWYWOAYZBROJNEZRYWYMIESZKAÎCÐW. :ABRZENAPOWSTAÎCZEJSCENIE 1JFSXT[FXZCVDIPXSPLV ESVHJFSPLQÌzOJFK.JFT[LBÊDZ(ÌSOFHP iMTLBQPTUBOPXJMJXBMD[Z¿PQPMTLPw¿TXPKFKNBFKPKD[Z[OZJ[BQSPUFTUP XB¿QS[FDJXLPT[ZLBOPN[FTUSPOZOJFNJFDLJFKQPMJDKJJXPKTLB8TJFSQ OJV QS[ZQBEBK SPD[OJDF EXÌDI QJFSXT[ZDI [CSPKOZDI [SZXÌX OB iMTLV +FEOZN[FGFLUÌX*XPKOZwXJBUPXFK UPD[P OFKXMBUBDI CZPPESPE[FOJFTJÃ QBÊTUXPXPwDJQPMTLJFK1PMJUZDZTUPKDZOB KFKD[FMF BT[D[FHÌMOJFT[FGVKDZ1PMTLJFNV ,PNJUFUPXJ/BSPEPXFNV3PNBO%NPXTLJ [BD[ÃMJE[JBB¿OBS[FD[XD[FOJBEP1PMTLJ (ÌSOFHP iMTLB /B LPOGFSFODKJ QPLPKPXFK X8FSTBMVEPNBHBTJÃPOQS[Z[OBOJB1PM TDFSFKFODKJPQPMTLJFKCF[QPXJBUÌXOZTLJF HP HSPELPXTLJFHP D[ÃwDJOJFNPEMJÊTLJFHP JQSVEOJDLJFHP BUBLFQPXJBUVTZDPXTLJF HP NJMJDLJFHPJOBNZTPXTLJFHPXDIPE[ DZDI X TLBE SFKFODKJ XSPDBXTLJFK .JNP QPD[ULPXFK [HPEZ OB UBLJF SP[XJ[BOJF XPCFD PTUSZDI QSPUFTUÌX OJFNJFDLJDI PTUBUFD[OF QPTUBOPXJFOJB USBLUBUV XFS TBMTLJFHP QPEQJTBOFHPD[FSXDBS CZZEMB1PMTLJNOJFKLPS[ZTUOF"SUZLV UFHPUSBLUBUVTUBOPXJ JXD[ÃwDJ(ÌSOF HPiMTLBPECÃE[JFTJÃQMFCJTDZU XLUÌSZN NJFT[LBÊDZPQPXJFE[TJÃ[BQP[PTUBOJFN X /JFND[FDI D[Z UF [B QS[ZD[FOJFN EP 1PMTLJ (ÌSOPwMTLJ 0CT[BS 1MFCJTDZUP XZ P QPXJFS[DIOJ LN PCFKNPXB T[Fw¿QPXJBUÌXNJFKTLJDIPSB[XJFKTLJDI J[BNJFT[LBOZCZQS[F[PTÌC %PD[BTVXFKwDJBXZDJFUSBLUBUVXFSTBMTLJF HP OB UFSFOJF QMFCJTDZUPXZN TUBDKPOPXBZ OJFNJFDLJF XPKTLB QPMJDKB J (SFO[TDIVU[ X TJMF PL UZT MVE[J 1S[FQSPXBE[BZ POFSFXJ[KFJBSFT[UPXBOJBMVEOPwDJQPMTLJFK VUSVEOJBZSP[XÌKQPMTLJFHPZDJBOBSPEPXF HP0EQPXJFE[JOBUFOUFSSPSCZP*QPXTUB OJF wMTLJF TJFSQOJB S LUÌSF OB UFSFOJF QPXJBUV [BCSTLJFHP PHSBOJD[ZP TJÃ EP MPLBMOZDI XZTUQJFÊ X #JTLVQJDBDI J#JFMT[PXJDBDI1PVQBELVQPXTUBOJBPL UZT PTÌC TDISPOJP. TJÃX1PMTDF/BQPD[ULVSOB(ÌSOZ iMTL QS[ZCZZ PEE[JBZ CSZUZKTLJF GSBODV TLJF J XPTLJF VTVOJÃUP XPKTLB OJFNJFDLJF JPEE[JBZ(SFO[TDIVU[V1P[PTUBBUVKFEOBL OJFNJFDLBQPMJDKB4JQP LUÌSBXEBMT[ZNDJ HVUFSSPSZ[PXBBMVEOPw¿QPMTL6TVOJÃDJF 4JQP[PCT[BSVQMFCJTDZUPXFHPJ[BTUQJFOJF KFKQPMJDKQMFCJTDZUPXCZPHÌXOZNDFMFN **QPXTUBOJBwMTLJFHP8ZCVDIPPOPXOPDZ [OBTJFSQOJBSOBPCT[BS[FPHSBOJ D[POZNEPE[JFXJÃDJVQPXJBUÌX/BUFSFOJF QPXJBUV [BCSTLJFHP QPXTUBÊDZ PQBOPXBMJ NJO#JTLVQJDF ,PÊD[ZDFJ.BLPT[PXZ+V TJFSQOJB.JÃE[ZTPKVT[OJD[B,PNJTKB3[E[DB J1MFCJTDZUPXBSP[XJ[BB4JQPJOBKFKNJFKTDF QPXPBB1PMJDKÃ(ÌSOFHPiMTLB LUÌSBNJB BTJÃTLBEB¿QPQPPXJF[1PMBLÌXJ/JFN DÌX %[JFÊ QÌzOJFK QPXTUBOJF [BLPÊD[POP %BUÃ QMFCJTDZUV XZ[OBD[POP OB NBSDB S .PHZ X OJN VD[FTUOJD[Z¿ PTPCZ LUÌSFTUZD[OJBSNJBZVLPÊD[POF MBU VSPE[JZTJÃMVCNJBZTUBFNJFKTDF[B NJFT[LBOJBOBPCT[BS[FQMFCJTDZUPXZNPE TUZD[OJB S MVC [PTUBZ QP[CBXJPOF TUBFHP NJFKTDB [BNJFT[LBOJB X XZOJLV XZEBMFOJB QS[F[ XBE[F OJFNJFDLJF 1PM TLJN ,PNJUFUFN 1MFCJTDZUPXZN LJFSPXB 8PKDJFDI ,PSGBOUZ OB D[FMF 1PXJBUPXFHP ,PNJUFUV1MFCJTDZUPXFHPX;BCS[VTUBES #SPOJTBX)BHFS8QMFCJTDZDJFX[JÃPVE[JB UZT HPTVKDZDI [ D[FHP [B 1PMTL PQPXJFE[JBP TJÃ UZT QSPD B [B /JFNDBNJ UZT QSPD 8QPXJFDJF[B CSTLJN[B /JFNDB NJ PQP X J F . ;BPHBTBNPDIPEVQBODFSOFHPb,PSGBOUZp. . /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . E[JBB TJÃ XJÃLT[Pw¿ NJFT[LBÊDÌX ;BCS[B ;BCPS[BJ#JTLVQJD.JFT[LBÊDZQP[PTUBZDI HNJOXUZNQPXJFDJF BUBLFNJFT[LBÊDZ (S[ZCPXJD .JLVMD[ZDJ3PLJUOJDZ HPTPXBMJ XXJÃLT[PwDJ[B1PMTL/BQPETUBXJFXZOJ LÌXQMFCJTDZUV/JFNDZ[BD[ÃMJTJÃEPNBHB¿ DBFHP PCT[BSV QMFCJTDZUPXFHP B TUSPOB QPMTLBrPCT[BSVQPU[X-JOJÃ,PSGBOUFHP CJFHOD PE (PS[PXB iMTLJFHP r 0MFTOB QPQS[F[0[JNFLr,SBQLPXJDFr,PzMFr3B DJCÌS[EP0M[Z/JFLPS[ZTUOZEMB1PMTLJQSP KFLUQPE[JBVPCT[BSVQMFCJTDZUPXFHP QP [PTUBXJBKDZDBZPCT[BSVQS[FNZTPXJPOZ QPTUSPOJF/JFNJFD CZEMB1PMBLÌXOJFEP QS[ZKÃDJB8OPDZ[OBNBKBSXZ CVDIP***QPXTUBOJFwMTLJF LUÌSFHPEZLUB UPSFNCZ8,PSGBOUZ0EE[JBZQPXTUBÊ D[FMJD[ZZUZTMVE[J BSP[NBDIJUFNQP QPXTUBOJB [BTLPD[ZZ TUSPOÃ OJFNJFDL DP QP[XPMJP PQBOPXB¿ QPXTUBÊDPN [B QMBOPXBOZ PCT[BS 0E NBKB SP[QPD[ TJÃLPOUSBUBLXPKTLOJFNJFDLJDI BEPOBK DJÃT[ZDI XBML EPT[P QPE (ÌS wX "OOZ 8 FGFLDJF OFHPDKBDKJ SP[FKNPXZDI D[FSXDB OBTUQJP DBLPXJUF XTUS[ZNBOJF E[JBBÊ[CSPKOZDI BUS[ZEOJQÌzOJFKSÌXOP D[FTOBFXBLVBDKBXBMD[DZDIPEE[JBÌX 8XZOJLVEFDZ[KJPQPE[JBMF(ÌSOFHPiM TLB [BUXJFSE[POFK QBzE[JFSOJLB S 1PMTLB V[ZTLBB PCT[BS P QPXJFS[DIOJ LN QSPD [BNJFT[LBZ QS[F[ UZT PTÌC QSPD ; UFSFOV PCFD OFHP ;BCS[B QS[ZQBEZ KFK ,PÊD[Z DF .BLPT[PXZ J 1BXÌX 1JPUS)OBUZT[ZO. GPUP. S[V. ;BC. JFX. JFKTL. N.. [FV .V.

(12) wydarzenia )))POWSTANIEyLSKIEW:ABRZU. – 1740 –. 3TARCIANAULICACH ;BQSPQPOPXBOZ QP QMFCJTDZDJF QP E[JB (ÌSOFHP iMTLB CZ XZKULP XP OJFLPS[ZTUOZ EMB 1PMTLJ .JBB PUS[ZNB¿[BMFEXJFTLSBXLJUFSFOÌX QS[ZHSBOJD[OZDI 8ZXPBP UP OJF [BEPXPMFOJF QSPQPMTLJFK MVEOPwDJ 8ZCVDI QPXTUBOJB X ;BCS[V QPQS[FE[P OZ CZ [FCSBOJFN QPMTLJDI PSHBOJ[BDKJ [F ;KFEOPD[FOJFN ;BXPEPXZN 1PMTLJN OB D[FMF X SFTUBVSBDKJ .JBSLJ QS[Z VM 8PMOP wDJ 0CFDOJ CZMJ OB OJN 1BXF %VCJFM TFOJPS J 4UBOJTBX 1JFDIB ;BEFDZEPXBOP P TUSBKLV HFOFSBMOZN %[JFÊ QÌzOJFK [ ;B CS[B XZKFDIBMJ OB [BDIÌE D[POLPXJF TQF DKBMOFK HSVQZ EFTUSVLDZKOFK 8BXFMCFSHB LUÌSB SP[QPD[ÃB E[JBBOJB NBKDF OB DFMV QS[FDJÃDJF MJOJJ LPNVOJLBDZKOZDI [ 3[FT[ 4JZ QPXTUBÊD[F QPXJBUV [BCSTLJFHP [PS HBOJ[PXBOF CZZ X 1VL JN 4UFGBOB $[BSOFDLJFHP PQFSVKDZ X SBNBDI HSVQZ b8TDIÌEp 1PE[JFMPOF CZZ OB D[UFSZ PLSÃ HJ LUÌSFOBTUÃQOJFQS[FLT[UBDPOPXCBPOZ #BPO* QPEEPX%JPOJ[FHP5SPDFSB TUBOP XJMJPDIPUOJDZ[;BCS[B#BPO**UXPS[ZMJSF LSVDJ [ #JTLVQJD 3VEZ J ;BCPS[B %PXPE[J OJN 8JMIFMN $[FDI #BPO *** SFLSVUPXB TJÃ [ PDIPUOJLÌX [ #JFMT[PXJD J 1BXPXB QPE EPX .JLPBKB 1PwQJFDIB 1PXTUBÊDZ [.BLPT[ÌX ,PÊD[ZD 4PwOJDZ 1BOJÌX 1B OJÌXFLJ$IVEPXBPSB[#PSPXFK8TJXDIP E[JMJ X TLBE #BPOV *7 QPE EPX ,BSPMB 8JEFSZ J 4UBOJTBXB 0MFLTJOB ;BCS[BÊTLJN QVLJFN EPXPE[J 'SZEFSZL 4[FOE[JFMPS[ *OTVSHFODJ QS[ZCZMJ OB NJFKTDF [CJÌSFL NBKB P HPE[JOJF 8PKTLPXJ PUS[ZNB MJ CSPÊ QBMO 1P[PTUBMJ D[POLPXJF PE E[JBÌX r NJO HSBOBUZ CSPÊ CJB PNZ TJFLJFSZ 1SJPSZUFUFN CZP VOJLBOJF TUBS¿ [ 'SBODV[BNJ ;B TUSBUFHJD[OF DFMF V[OB OP SP[CSPKFOJF QPMJDKJ [BKÃDJF CVEZO LÌX BENJOJTUSBDZKOZDI [EPCZDJF CSPOJ 1JFSXT[FHP PQPSV TQPE[JFXBOP TJÃ QS[Z VM 3FZNPOUB HE[JF [OBKEPXB TJÃ LPNJTBSJBU QPMJDKJ ;BKÃUP HP KFEOBL CF[ XBML %PDIP E[JP EP SP[CSBKBOJB QBUSPMJ QPMJDZKOZDI OB VMJDBDI ,PNQBOJB * #BPOV QSPXBE[JB CF[TLVUFD[OF XBMLJ P LPNJTBSJBU QS[Z VM 1JBTUPXTLJFK 8 PLPMJDBDI HB[PXOJ EPT[P EP QPD[FOJB KFK TJ [ PEE[JBBNJ QS[ZCZZ NJ [ ;BCPS[B 1S[FQSPXBE[POP QPOPXOJF BUBL OB LPT[BSZ QPMJDKJ 8 USBLDJF [BDJÃ UZDI XBML QS[ZCZZ KFEOPTULJ GSBODVTLJF 1PXTUBÊDZ QS[FHSVQPXBMJ TJÃ J QP V[ZTLB OJV XTQBSDJB PEE[JBÌX *7 #BPOV VEFS[Z. MJ OB T[LPÃ QS[Z VM 8PMOPwDJ HE[JF [OBKEPXB TJÃ LPMFKOZ QPTUFSVOFL QPMJDKJ ,PNQBOJB * #BPOV QPE EPX 3PCFSUB )BTZ [BKÃB CF[ XBML QPVEOJPXF ;BCS[F 4[ZNPO (BXSPO [ *7 #BPOV PCTBE[J LP QBMOJÃ .BLPT[PXZ B OBTUÃQOJF VEFS[Z OB ,PÊD[ZDF [EPCZXBKD LPNJTBSJBU QPMJDKJ 1P PQBOPXBOJV ;BCS[B QPXTUBÊDZ SVT[ZMJ EP #JTLVQJD HE[JF [BNBMJ PQÌS TPUOJ QP MJDKJ PSB[ TUSBZ [BLBEPXFK #PSTJHXFSLV %PT[P EP ESPCOZDI TUBS¿ QPMTLPGSBODV TLJDI 1PXTUBÊDZ [PTUBMJ NJO PTUS[FMBOJ XPLPMJDBDIIPUFMV,PDINBOOB BMFQPPUS[Z NBOJV SP[LB[V 'SBODV[J XTUS[ZNBMJ PHJFÊ JTLVQJMJTJÃOBPCSPOJFXBTOZDILPT[BSJCV EZOLÌX TUBSPTUXB PCFDOJF .(8 QPD[UZ EXPSDBJXJMMJ)½OEMFSBQS[ZVM#SZT[B;BQP CJFHMJ [BKÃDJV QS[F[ QPXTUBÊDÌX XJÃ[JFOJB 1SPUFTUZ/JFNDÌXOBCJFSOPw¿XPKTLGSBODV TLJDIQP[PTUBZCF[FDIB$JPTUBUOJUVNBD[ZMJ TJÃ[CZUNBZNJTJBNJ/JF[HPE[JMJTJÃKFEOBL OBOJFNJFDLJFQSPQP[ZDKFVUXPS[FOJBTUSBZ NJFT[LBÊDÌX &JOXPIOFSXFIS 0TUBUFD[OJF 'SBODV[J VUXPS[ZMJ X DFOUSVN NJBTUB TUSF GÃ [EFNJMJUBSZ[PXBO X LUÌSFK [OBMB[Z TJÃ PCJFLUZPTUSBUFHJD[OZN[OBD[FOJV8HJNOB [KVNQS[ZQM8BST[BXTLJNVUXPS[POPPCÌ[ EMB VDIPEzDÌX 'SBODV[J PCTBE[JMJ XJFÃ XPEPDJHPXPSB[FMFLUSPXOJÃOB;BCPS[V 1P PQBOPXBOJV TUSBUFHJD[OZDI QVOLUÌX KFEOPTULJQPXTUBÊD[FSP[MPLPXBZTJÃNJO XT[LPMFQS[ZVM8PMOPwDJ XTBMJ.PS HFOTUFSOBQS[ZVM(SVOXBME[LJFKJXT[LPMF QS[ZVM-POE[JOB6UXPS[POPQPMTLBENJOJ TUSBDKÃ B [ CZZDI QPMTLJDI GVOLDKPOBSJVT[Z "QPBOEBSNFSJÃQPXTUBÊD[+FKLPNFOEB HÌXOBNJFwDJBTJÃXT[LPMFQS[ZPCFDOFKVM /JFE[JBLPXTLJFHP1PS[ELVQJMOPXBBTUSB PCZXBUFMTLBQPEEPX+BOB%SFXOJPLB;B D[ÃBGVOLDKPOPXB¿QPD[UBQPXTUBÊD[B LUÌ SLJFSPXBMJ$[FTBX$[ZBLJ"MPK[Z.VSFL NBKBQS[F[NJBTUPQS[FT[ZGPSNBDKFXPKTL QPXTUBÊD[ZDI HSVQZ b8TDIÌEp QPE EPX 8BMFOUFHP 'PKLJTB J 1BXB $ZNTB VEBKDF TJÃ OB GSPOU X PLPMJDF (MJXJD B OBTUÃQOJF (ÌSZ wX "OOZ 8SB[ [ OJNJ XZSVT[ZMJ QP XTUBÊDZ[;BCS[B"EPMJLXJEBDKJQPXTUBOJB ;BCS[F[OBKEPXBPTJÃXSÃLBDIQPMTLJDI D[FSXDB QPEQJTBOP QPSP[VNJFOJF LPÊD[DF QPXTUBOJF5S[ZEOJQÌzOJFKQPXTUBÊDZPQV wDJMJ ;BCS[F B MJQDB #JTLVQJDF ,PÊD[ZDF .BLPT[PXZ J 1BXÌX MJQDB ;BCS[BÊTLJ 1VL 1PXTUBÊD[Z VMFH SP[XJ[BOJV $[Ãw¿ QPXTUBÊDÌXXTUQJBEPXPKTLBQPMTLJFHP D[Ãw¿[EFDZEPXBBTJÃOBQPXSÌUEPEPNÌX ;CJHOJFX(PBT[. król Prus Fryderyk II zajął Dolny Śląsk i znaczne obszary Górnego. W wyniku zakończonej dwa lata później wojny, Austria na rzecz Prus zrzekła się Dolnego i Górnego Śląska (z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego i Opawskiego).. – 1743 – w ramach nowego podziału administracyjnego Śląska powstał powiat bytomski z Biskupicami, Makoszowami, Mikulczycami, Rokitnicą, Zaborzem oraz Zabrzem z koloniami i przysiółkami. W powiecie toszeckim znalazły się Grzybowice, które do powiatu bytomskiego zostały włączone dopiero w 1818 r.. – 1769-1790 – Zabrze znajdowało się w rękach Mathiasa von Wilczek. Deklaracja królewska z 1773 r. gwarantowała właścicielom ziemskim 150 talarów za każde nowe gospodarstwo chłopskie powstałe na ich gruntach. Wilczek zamierzał założyć dwie nowe wsie – pierwszą na północ od Bielszowic z 20 gospodarstwami, drugą – z sześcioma, tuż obok Zabrza. Ostatecznie powstało sześć kolonii.. – 1774 – Mathias von Wilczek założył pierwszą kolonię. Na cześć swojego syna Pawła nazwał ją Paulsdorf (później Nieder Paulsdorf, czyli Pawłów Dolny). W tym samym roku powstała druga kolonia – przy dzisiejszej ul. św. Urbana. Po roku 1781 nazywana na cześć żony Wilczka Dorotheendorf, czyli Dorota.. – 1775 – w pobliżu zabrzańskiego dworu powstała kolejna kolonia. Początkowo nazywano ją Sand Kolonie (Kolonia Piaskowa) lub Schloss Kolonie (Kolonia Zamkowa). Z czasem ten rejon otrzymał urzędową nazwę Klein Zabrze (Małe Zabrze). Z kolei na wschód od Grzybowic powstała kolonia Marienau.. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . .

(13) z życia samorządu wydarzenia 7MARCUROKUiLZACYDECYDOWALIOPRZYNALENOyCISWOJEJMAEJOJCZYZNY. GPUP.V[FVN.JFKTLJFX;BCS[V. :ABRZEWCZASIEPLEBISCYTU. Bronisław Hager – polski komisarz plebiscytowy w Zabrzu. ; DIXJM [BLPÊD[FOJB * XPKOZ wXJBUPXFK J PHPT[FOJB EPLUSZOZQSF[ZEFOUB8JMTPOBPQSBXJFOBSPEÌXEPTB NPTUBOPXJFOJB PUXBSUBTUBBTJÃLXFTUJBQBÊTUXPXFK QS[ZOBMFOPwDJ(ÌSOFHPiMTLB%MB1PMTLJSP[XJOJÃUZ DZXJMJ[BDZKOJFJHPTQPEBSD[PSFHJPOCZBLPNZNL TLJFN6USBUBQS[FNZTPXFHP[BHÃCJBCZB[LPMFJOJF EPQS[ZKÃDJBEMB/JFNJFD;XBT[D[BXPCMJD[VOBPP OZDIOBUFOLSBKPHSPNOZDILPOUSZCVDKJXPKFOOZDI. (ÌXOZN S[FD[ OJLJFN SFXJOEZ LBDKJ SFHJPOV OB S[FD[ 1PMTLJ CZ QSBXJDPXZ QPMJUZL 3PNBO %NPXTLJ 8ZTUQJ PO TUZD[OJB S OB LPOGFSFODKJ QPLPKPXFK X 1BSZV QS[FE 3BE /BKXZT[ QS[FETUBXJBKD QPMTLJF SPT[D[FOJBMVUFHPXSÃD[ZLPNJTKJ$BN CPOB QPXPBOFK EP JDI SP[TUS[ZHOJÃDJB OPUÃ [ EBOJFN QS[Z[OBOJB 1PMTDF SF KFODKJ PQPMTLJFK CF[ QPXJBUÌX OZTLJFHP HSPULPXTLJFHP D[ÃwDJ OJFNPEMJÊTLJFHP J QSVEOJDLJFHP PSB[ D[ÃwDJ XSPDBXTLJFK QPXJBUZ TZDPXTLJ OBNZTPXTLJ NJMJDLJ 8NBKVLPNJTKBQPEKÃBEFDZ[KÃPQS[Z[OB OJVPCT[BSV1PMTDF DPXZXPBPTLVUFD[OF QSPUFTUZS[EVOJFNJFDLJFHPJHÌSOPwMTLJDI /JFNDÌX D[FSXDB S *HOBDZ 1BEF SFXTLJJ3PNBO%NPXTLJQPEQJTBMJUSBLUBU LUÌSFHP BSUZLV TUBOPXJ F X D[ÃwDJ (ÌSOFHP iMTLB PCZXBUFMF [PTUBO QPXP BOJ EP XZQPXJFE[FOJB TJÃ QS[F[ HPTPXB OJFD[ZZD[TPCJFQS[ZD[FOJBEP/JFNJFD D[ZEP1PMTLJ8MVUZNXBE[ÃOBPCT[BS[F QMFCJTDZUPXZN PCKÃB .JÃE[ZTPKVT[OJD[B ,PNJTKB 3[E[DB J 1MFCJTDZUPXB [PPOB [ QS[FETUBXJDJFMJ 'SBODKJ 8JFMLJFK #SZUBOJJ J8PDI QPEQS[FXPEOJDUXFNHFO)FOSJ-F 3POEB4QSBXPXBBPOBDBPLT[UBUXBE[Z XZLPOBXD[FK J TEPXOJD[FK %ZTQPOPXB B TJBNJ [CSPKOZNJ [PPOZNJ [ PEE[JBÌX GSBODVTLJDI XPTLJDIJCSZUZKTLJDI LUÌSZDI EPXÌE[UXPNJFwDJPTJÃX(MJXJDBDI %P VE[JBV X QMFCJTDZDJF VQSBXOJPOF CZZ D[UFSZ LBUFHPSJF PTÌC VSPE[FOJ J [BNJFT[ LBMJ OB PCT[BS[F QMFCJTDZUPXZN VSPE[FOJ OBUZNPCT[BS[F BMFUBNOJF[BNJFT[LVKDZ PTPCZOJFVSPE[POFOBPCT[BS[FQMFCJTDZUP XZN BMF[BNJFT[LVKDFUBNDPOBKNOJFKPE TUZD[OJB S PTPCZ OJF VSPE[POF OB PCT[BS[F QMFCJTDZUPXZN BMF NBKDF UBN TUBF NJFKTDF [BNJFT[LBOJB PE TUZD[OJB S BOBTUÃQOJFXZEBMPOFQS[F[XBE[F OJFNJFDLJF1SBXPHPTVQS[ZTVHJXBPPTP CPN LUÌSFTUZD[OJBSVLPÊD[ZZMBU. . 8EOJVMVUFHPS3FJDITXFSBPQVwDJB ;BCS[F5ZE[JFÊQÌzOJFKEPNJBTUBXLSPD[Z ZPEE[JBZGSBODVTLJF LUÌSF[PTUBZTLPT[B SPXBOFXT[LPBDIQS[ZVM.BKBJQS[Z VM8PMOPwDJ0ÞDFSÌX[BLXBUFSPXBOP X IPUFMBDI J NJFT[LBOJBDI QSZXBUOZDI ,BOUZOÃPÞDFSTLVSVDIPNJPOPQS[ZPCFD OFK VMJDZ %VCJFMB 8BDIUB XPKTLPXB [OBK EPXBBTJÃSÌXOJFOBEXPSDVLPMFKPXZN #JVSP.JÃE[ZTPKVT[OJD[FK,PNJTKJ3[E[DFK J1MFCJTDZUPXFKVSVDIPNJPOPXT[LPMFQS[Z. QM 8BST[BXTLJN 8 KFK TLBE XDIPE[JMJ 'SBODV[.(FSEFT 8PDIES&7JUBMFJ"O HMJL1&8IJUFIVSTU0SHBOFNQPNPDOJD[ZN CZ ,PNJUFU 1BSZUFUZD[OZ X TLBE LUÌSFHP [F TUSPOZ QPMTLJFK XDIPE[J 1BXF %VCJFM B [ OJFNJFDLJFK ,VSU 8BMEFSB ;BTUÃQPXB HP XBwDJDJFM IVUZ T[LB r )VHP &JTOFS #JVSP CZP D[ZOOF X HPE[JOBDI J %MB LJFSPXOJDUXB BLDKJ QMFCJTDZUPXFK VUXPS[POP 1PMTLJ ,PNJTBSJBU 1MFCJTDZUPXZ OB D[FMF LUÌSFHP TUBO 8PKDJFDI ,PSGBOUZ PSB[ /JFNJFDLJ ,PNJTBSJBU 1MFCJTDZUPXZ [ ES ,VSUFN 6SCBOLJFN KBLP LPNJTBS[FN 6SVDIPNJPOPUFMPLBMOFLPNJTBSJBUZQMFCJ TDZUPXF8;BCS[VOBD[FMFQPMTLJFHPTUBO ES #SPOJTBX )BHFS TJFE[JCB NJFwDJB TJÃ XIPUFMV,PDINBOBQS[ZVM8PMOPwDJ OJFNJFDLJFHPr8BMEFNBS0TTPXTLJ TJFE[J CBXLBNJFOJDZQS[ZVM%XPSDPXFK 3P[QPD[ÃB TJÃ OJFTQPUZLBOB X E[JFKBDI BLDKB QSPQBHBOEPXB 8ZESVLPXBOP UZTJ DF VMPUFL QPD[UÌXFL QMBLBUÌX OBMFQFL J CSPT[VS 0EFHSBOP TFULJ TQFLUBLMJ J LPO DFSUÌX (PTPXBOJF PECZP TJÃ [HPEOJF [ VTUBMPOZN LBMFOEBS[FN 8 EOJBDI NBSDBSX#JVSBDI4QFDKBMOZDIHPTP XBMJD[POLPXJFLPNJUFUÌXQBSZUFUZD[OZDI J #JVS (PTPXBOJB VS[ÃEOJDZ QPNPDOJD[Z CJVS NJÃE[ZTPKVT[OJD[ZDI GVOLDKPOBSJVT[F LPMFJ FMB[OZDI J QPMJDKJ DFMOJDZ QFSTPOFM BENJOJTUSBDZKOZ [BLBEÌX LBSOZDI D[PO LPXJFBOEBSNFSJJLSBKPXFKPSB[NBSDB SQP[PTUBMJVQSBXOJFOJEPHPTPXBOJB 1PQS[FETUBXJFOJVEPXPEVVQSBXOJBKDFHP EPVE[JBVXQMFCJTDZDJF HPTPXBOPQPQS[F[ XS[VDFOJF PEQPXJFEOJFK LBSULJ X LPQFSDJF [F TUFNQMFN .JÃE[ZTPKVT[OJD[FK ,PNJTKJ 8HPTPXBOJVVE[JBX[JÃPPTÌC ;B 1PMTL HPTPXBP PTÌC QSPD [B/JFNDBNJ QSPD ;CJHOJFX(PBT[. 7YNIKIPLEBISCYTUZDNIAMARCARNAPRZYKADZIEOBECNYCHDZIELNIC:ABRZA Nazwa miejscowości. Liczba uprawnionych Liczba do głosowania głosujących. Głosów za Polską. Głosów za Niemcami. Głosów nieważnych 56. Biskupice (gmina). 7676. 7553. 3222. 4275. Biskupice (obszar dworski). 506. 497. 241. 255. 1. Kończyce. 2580. 2549. 1584. 949. 16 3. Maciejów. 894. 889. 523. 363. Makoszowy. 1537. 1527. 1054. 468. 5. Pawłów. 2959. 2896. 1443. 1391. 62. Zabrze. 37099. 36335. 14837. 21233. 265. Zaborze. 15386. 15081. 6051. 8851. 179. Grzybowice. 793. 789. 684. 105. -. Mikulczyce (gmina). 7908. 7790. 5691. 2059. 40. Mikulczyce (obszar dworski). 194. 191. 138. 48. 5. Rokitnica (gmina). 1783. 1762. 1424. 334. 4. Rokitnica (obszar dworski). 123. 99. 77. 21. -. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF .

(14) wydarzenia. GPUP.V[FVN.JFKTLJFX;BCS[V. 7RGRANICAPOLSKO NIEMIECKAROZDZIELIAZABRZAÎSKIEGMINY. Przejście graniczne w ciągu obecnej ul. Wolności w latach 30. XX wieku. :ABRZEMIASTEMGRANICZNYM Polsko-niemiecka granica na Górnym Śląsku została ostatecznie określona decyzją Rady Ambasadorów w Paryżu z 20 października 1921 roku. Granica miała biec od północy, przez powiaty lubliniecki, bytomski, zabrski, toszecko-gliwicki, rybnicki i raciborski. 1PMTLB V[ZTLBB PCT[BS P QPXJFS[DIOJ LNLX QSPDFOU [BNJFT[LBZQS[F[ UZT PTÌC QSPDFOU /JFNDZ V[Z TLBZ PCT[BS P QPXJFS[DIOJ LN LX QSPDFOU [BNJFT[LBZ QS[F[ UZT PTÌC QSPDFOU 8 1PMTDF [OBMB[Z TJÃ NJO LPQBMOJF XÃHMB TJFEFN IVU FMB[B PEMFXOJ FMJXB J TUBMJ IVU DZOLV PP XJV J TSFCSB /B /JFNDZ QS[ZQBEP NJO LPQBMÊ XÃHMB US[Z IVUZ FMB[B PEMFXOJ FMJXBJTUBMJ1PJDITUSPOJFHSBOJDZOJFCZP BEOFK LPQBMOJ SVE FMB[B IVUZ DZOLV PP XJV J TSFCSB PSB[ QSBBMOJ CMFOEZ DZOLPXFK 3BEB[BEBB BCZ1PMTLBJ/JFNDZ[BXBSZ LPOXFODKÃ HXBSBOUVKD DJHPw¿ ZDJB HP TQPEBSD[FHP OB UZDI UFSFOBDI 1PEQJTBOP K NBKB S X (FOFXJF 6TUBOBXJBB POB TQFDKBMOZ QBT QPHSBOJD[OZ PCFKNVKDZ QP LBEFK TUSPOJF HSBOJDZ PCT[BS QJÃDJV LN X HC LSBKV +FHP NJFT[LBÊDZ LPS[ZTUBMJ [F T[D[FHÌMOZDIVBUXJFÊQS[ZQS[FKwDJVHSBOJDZ %FDZ[KB3BEZ"NCBTBEPSÌXTUBOPXJB JQP QPMTLJFK TUSPOJF HSBOJDZ [OBMB[Z TJÃ .BLP T[PXZ ,PÊD[ZDFJ1BXÌX BQPOJFNJFDLJFK QP[PTUBZ #JTLVQJDF ;BCPS[F J ;BCS[F 3P[ E[JFMJBKFHSBOJDBXXJÃLT[FKD[ÃwDJT[UVD[OB +FEZOJF OB LSÌULJN PEDJOLV #ZUPNLJ X #J TLVQJDBDIJOB$[BSOBXDFCZBUPHSBOJDBOB UVSBMOB1PE[JB(ÌSOFHPiMTLBTQPXPEPXB QFSUVSCBDKF HPTQPEBSD[F J USBOTQPSUPXPLP NVOJLBDZKOF /PXB HSBOJDB QS[FDJOBB OPSNBMOPUPSPXZDIMJOJJLPMFKPXZDI E[JFXJÃ¿ XTLPUPSPXZDIMJOJJLPMFKPXZDI TJFEFNMJOJJ USBNXBKPXZDI SÌOFK LMBTZ ESÌH MPLBM OZDI PTJFNXPEPDJHÌX MJOJJXZTPLJFHP OBQJÃDJB J XJFMF MJOJJ EPTUBX HB[PXZDI /B QÌOPDZ ;BCS[B T[PTB J MJOJB USBNXBKPXB. QSPXBE[DF[;BCS[BEP#ZUPNJBQS[FCJFHBZ QS[F[QS[Z[OBO1PMTDF3VE[L,VzOJDÃ1S[F KB[E USBNXBKBNJ OB UZN PEDJOLV PECZXB TJÃ X XBHPOBDI [BNLOJÃUZDI ;BCSPOJPOF CZPXTJBEBOJFJXZTJBEBOJFPSB[QPEBXBOJF KBLJDILPMXJFLQS[FENJPUÌX1S[FESQP TUSPOJFOJFNJFDLJFKXZCVEPXBOPOPXT[P TÃ [BwMJTUPQBEBSPEEBOPEPVZULV OPXFUPSZPNJKBKDF3VE[L,VzOJDÃ 8JFMFQSPCMFNÌXTQPXPEPXBPXZUZD[FOJF HSBOJDZXQPVEOJPXFKD[ÃwDJ;BCS[B;HPE OJF[EFDZ[KBNJ3BEZ"NCBTBEPSÌXQPXJO OBQS[FCJFHB¿X[EV$[BSOBXLJ%PQJFSP D[FSXDB S .JÃE[ZTPKVT[OJD[B ,PNJTKB (SBOJD[OBQS[Z[OBBUFSFOLPQBMOJb%FMCSÕDLp PCFDOJFb.BLPT[PXZp /JFNDPND[FSX DB OBTUQJP VSPD[ZTUF QS[ZD[FOJF LPQBMOJ EP;BCS[B3ÌXOPD[FwOJFQPQPMTLJFKTUSPOJF HSBOJDZ [OBMB[ TJÃ GSBHNFOU MJOJJ LPMFKPXFK [ EXPSDFN X .BLPT[PXBDI D[Ãw¿ LPQBM OJBOZDI EPNÌX NJFT[LBMOZDI J QJBTLPXOJB PCTVHVKDBLPQBMOJÃ.JFT[LBKDZX1PMTDF QSBDPXOJDZLPQBMOJNPHMJTJÃEPOJFKEPTUB¿ EXPNB QS[FKwDJBNJ HSBOJD[OZNJ r X DJHV PCFDOFK VM #FTLJE[LJFK PSB[ PCFDOZDI VMJD .BLPT[PXTLJFKJ-FHOJDLJFK8SQS[F DIPE[JPQS[F[OJFPTÌCJQPKB[EÌX E[JFOOJF 6UXPS[POP KFT[D[F LJMLB JOOZDI ESPHPXZDI QS[FKw¿ 1S[Z 4DIÏÛFOXFH VM 5SÃCBDLB X #JTLVQJDBDI J QS[Z ,SPOQSJO [FOTUS VM8PMOPwDJ [OBKEPXBZTJÃQS[FKwDJB EP3VEZ1S[F[QS[FKwDJFQS[Z1MFTTFSTUS VM 1T[D[ZÊTLB X ;BCPS[V NPOB CZP EPTUB¿ TJÃEP1BXPXB/BLPÊDV%PSPUIFFOTUS VM .BKB NPOBTJÃCZPEPTUB¿EP,PÊD[ZD J1BXPXB8;BCS[VGVOLDKPOPXBZUFLP MFKPXFQS[FKwDJBHSBOJD[OF1JPUS)OBUZT[ZO. – 1776 – na zachód od Grzybowic utworzono kolonię Philippsdorf. Z kolei na zachód od zabrzańskiej kuźni powstała czwarta kolonia założona przez Wilczka, nazwana na jego cześć Mathesdorf, czyli Maciejów. W pobliżu Pawłowa Dolnego powstała kolonia Ober Paulsdorf, czyli Pawłów Górny. Na zachód od Pawłowa powstała ostatnia kolonia założona przez Wilczka – Kunzendorf, czyli Kunatów lub Kończyce.. – 24 listopada 1790 – Salomon Izaak z Brabantu odkrył na granicy Pawłowa i Zaborza pokład węgla kamiennego gruby na metr.. – 1791 – powstały pierwsze szyby nowej kopalni nazwanej początkowo „Królewska”, a w 1811 r. „Królowa Luiza”. W 1795 r. kopalnia dostarczyła 3800 ton węgla, ale wzrost zapotrzebowania spowodował jej rozwój. Wybudowane w tym okresie szyby „Krug” i „Schönaich” stanowiły podstawę jej Pola Zachodniego. W latach 1869-90 oddano do użytku szyby Poręba I-IV tworzące Pole Wschodnie. W 1929 r. zakład podzielono na dwie samodzielne kopalnie, połączone ponownie w jedną kopalnię „Zabrze” w 1957 r.. – 1792-1822 – trwała budowa Kanału Kłodnickiego, którego przedłużeniem stała się Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna. Zaczynający się przy obecnej ul. Miarki kanał służył do transportu węgla do Gliwic i dalej na zachód. Pierwsze łodzie z węglem popłynęły w 1806 r. Kanał stracił na znaczeniu po wybudowaniu kolei żelaznej z Wrocławia do Mysłowic. Został zasypany w 1953 r.. – 23 czerwca 1799 – rozpoczęto drążenie Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej łączącej kopalnię „Królowa Luiza” z kopalnią „Król” w Królewskiej Hucie. Drążenie sztolni o długości 14,25 km ukończono w 1863 r. Sztolnia miała odwadniać obie kopalnie oraz ułatwiać transport węgla.. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . .

(15) wydarzenia PA|DZIERNIKAROKU:ABRZEUZYSKAOPRAWAMIEJSKIE. Gmach magistratu oddany do użytku w maju 1929 r.. Kiedy w 1873 roku z części dawnego powiatu. bytom-. skiego wydzielono powiat. zabrski,. mała wioska zaczęła przeobrażać się w coraz większe centrum administracyjne. Rozwój przemysłu, przede wszystkim ciężkiego, powodował także napływ dużej liczby ludności. ;BCSTLJ TFKNJL QPXJBUPXZ OB QPTJFE[FOJV MJTUPQBEBS [BQSPQPOPXBQPD[F OJF X KFEO HNJOÃ NJFKTL .BFHP ;BCS[B %PSPUZXSB[[LPQBMOJb(VJEPp D[ÃwDJ4UB SFHP;BCS[B[IVUb%POOFSTNBSDLp LPMPOJJ TLBSCPXZDI;BCPS[F" ;BCPS[F#J;BCPS[F $PSB[NBZDIGSBHNFOUÌXPCT[BSÌXEXPS TLJDI ;BCS[F J ;BCPS[F 8BE[F QSVTLJF OJF [HPE[JZTJÃOBUP DPCZPOBSÃLÃNJFKTDP XZN QS[FNZTPXDPN %[JBBMOPw¿ OB UF SFOBDI XJFKTLJDI CZB NOJFK TLSÃQPXBOB QS[FQJTBNJ VOJLBMJUF[OBD[OZDIwXJBED[FÊ LPNVOBMOZDI J QBDFOJB QPEBULÌX QS[ZTV HVKDZDINJBTUV ,PMFKOFTUBSBOJBPVUXPS[FOJFKFEOFKHNJOZ P DIBSBLUFS[F NJFKTLJN QPEFKNPXBOF CZZ OBQPD[ULV99XJFLV;BLPÊD[ZZTJÃPOFQP PXJD[OZNTVLDFTFN+FHP,SÌMFXTLB.Pw¿ 8JMIFMN ** [HPEOJF [ EFLSFUFN [ MVUFHP S QPTUBOPXJ F[EOJFNLXJFUOJBUF HPSPLVQPPPOFXQPXJFDJF[BCSTLJNHNJ OZXJFKTLJF4UBSF;BCS[FJ%PSPUB BUBLFPC T[BSEXPSTLJ;BCS[F QS[ZD[POF[PTUBOEP HNJOZ XJFKTLJFK .BF ;BCS[F LUÌSB X QS[Z T[PwDJNBOPTJ¿OB[XÃ;BCS[F%PEBULPXP EPOPXPQPXTUBFKHNJOZXD[POP,PMPOJÃ $OBMFDEP;BCPS[BJGSBHNFOUZPCT[BSV EXPSTLJFHP;BCPS[FHSBOJD[DF[,PMPOJ$ /B NPDZ UFHP TBNFHP EFLSFUV QP[PTUB D[Ãw¿PCT[BSVEXPSTLJFHP;BCPS[FXD[POP EPHNJOZXJFKTLJFK;BCPS[F;LPMFJOBMFDF EPUZDID[BTEP4UBSFHP;BCS[BLPMPOJF(XP[ EFL J ,VzOJDB QS[ZD[POP EP .BDJFKPXB QPXJÃLT[BKD XZEBUOJF KFHP PCT[BS (NJOÃ ;BCS[FQPE[JFMPOPOBEXBPLSÃHJVS[ÃEPXF r ;BCS[F1ÌOPD J ;BCS[F1PVEOJF (SBOJDÃ NJÃE[Z OJNJ TUBOPXJB MJOJB LPMFKPXB ;B CS[F(MJXJDF /PXP QPXTUBF ;BCS[F QP[P. . TUBPKFEOBLFXTJ#BSE[PEV CPMJD[D NJFT[LBÊDÌX 1BSBEPLTBMOJFEPQJFSPQPE[JB(ÌSOFHPiM TLB QP * XPKOJF wXJBUPXFK PUXPS[Z QS[FE ;BCS[FNOPXFQFSTQFLUZXZ/JFNDZVUSBDJZ TQPSFUFSFOZ XUZNXBOFNJBTUB,BUPXJDF J,SÌMFXTL)VUÃ1PJDITUSPOJFHSBOJDZQP [PTUBZKFEZOJF#ZUPNJ(MJXJDF4UEOBEBOJF ;BCS[V OPT[DFNVXUZND[BTJFOB[XÃ)JO EFOCVSH QSBXNJFKTLJDIOBTUQJPKVXUS[Z NJFTJDF QP PCKÃDJV QS[F[ /JFNDZ QS[Z[OB OZDI JN UFSFOÌX 0EQPXJFEOJF SP[QPS[ E[FOJFS[EQSVTLJXZEBXS[FwOJBS 4UBSPTUBQPXJBUPXZPHPTJKF SÌXOJFXKÃ [ZLVQPMTLJN XMPLBMOFKHB[FDJFVS[ÃEPXFK b)JOEFOCVSHFS,SFJTCMBUUp[MJTUPQBEB. Ogłoszenie Rozporządzeniem Pruskiego Rządu państwowego z dnia 29. września 1922 (P.M.I.7209) dozwolono wiejskiej gminie Hindenburg G.-Śl., w tutejszym powiecie, przyjęcie ordynacji miejskiej z dnia 30 maja 1853 r. Jako termin stania się miastem przez Hindenburg wyznaczył pan prezydent regencyjny nakazem z dnia 15 b.m. – I d XI. Nr 5172 – 1. października 1922. Dozór komunalny nad miastem Hindenburg G.-Śl. przeszedł ze mnie na pana prezydenta regencyjnego w Opolu. Napis dawniejszego gminnego i obwodowego Przełożeństwa Hindenburg G.-Śl. brzmi odtąd „do Magistratu” odnos. „do miejsko-policyjnego Zarządu (policyjnej Administracji) w Hindenburgu G.-Śl.”. Hindenburg G.Śl., dnia 31 października 1922. Radca ziemiański i przewodniczący wydziału powiatowego. 8 NJFwDJF OJF PECZZ TJÃ [ UFK PLB[KJ BEOF JNQSF[Z#Z¿NPFNJBOPJDIEPw¿QPCBSE[P VSPD[ZTUZNQPXJUBOJVXLSBD[BKDZDIEP;B CS[BMJQDBSXPKTLOJFNJFDLJDI8B E[F HNJOOF QS[FPCSB[JZ TJÃ X UZND[BTPXZ [BS[E NJBTUB J XZ[OBD[ZZ OB MJTUPQBEB XZCPSZ PTPCPXFK 3BEZ .JFKTLJFK 3BEOJ SFQSF[FOUPXBMJ EXBOBwDJF QBSUJJ J PSHBOJ[B. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . GPUP.V[FVN.JFKTLJFX;BCS[V. -IASTOODROKU. DKJ XUZNEXJFQPMTLJF1PMTL1BSUJÃ4PDKB MJTUZD[O 'SBODJT[FL 5SCBMTLJ QPXPKFOOZ XJDFQSF[ZEFOU;BCS[B 1PMTLP,BUPMJDL1BS UJÃ-VEPX"VHVTU#BKFSJ+BO$ISPTOJL;OB OZNJQPTUBDJBNJX3BE[JFCZMJLVQJFD+PTFG 1FTDILB [ b;FOUSVNp IVSUPXOJL QJXB 1BVM 3FCJU[LZ[b.JUUFMTUBOEQBSUFJp 1BSUJJ.JFT[ D[BÊTLJFK BQUFLBS[3VEPMG"SQT[b%FVUTDI OBUJPOBMFp 3BEB [FCSBB TJÃ QJFSXT[Z SB[ TUZD[OJB S 8 MJTUPQBE[JF XZCSBOP QJFSXT[FHP OBECVSNJTUS[B 0CFSCÕSHFSNFJ TUFS ;BCS[B ;PTUB OJN HMJXJDLJ SBEOZ ,VSU +FFOFM LUÌSZGVOLDKÃTQSBXPXBPEHSVEOJB S EP TUZD[OJB S +FEOZN [ KFHP OBKXJÃLT[ZDI TVLDFTÌX CZP QPXJÃLT[FOJF NJBTUBPOPXFE[JFMOJDFr#JTLVQJDF .BDJF KÌXJ;BCPS[F+FFOFM[NBSTUZD[OJBXTB OBUPSJVNX$JFQMJDBDI1PDIPXBOZ[PTUBOB DNFOUBS[V QBSBÞJ wX "OES[FKB 8E[JÃD[OJ [BCS[BOJF OB[XBMJ KFHP OB[XJTLJFN KFEO [ OPXZDI VMJD r PCFDO VM 8ZTQJBÊTLJFHP ,PMFKOZNJ OBECVSNJTUS[BNJ CZMJ ES )BOT -VLBTDIFL +VMJVT 'SBO[ .BY'JMMVTDI 8wSÌE[BEBÊ LUÌSFTUBOÃZQS[FEXBE[BNJ NPEFHP NJBTUB QPKBXJB TJÃ LPOJFD[OPw¿ [OBMF[JFOJB IFSCV 1PNZT BEBQUBDKJ EP OP XZDIXBSVOLÌXLUÌSFHPw[HPEFHNJOOZDI OJF [ZTLB OBMFZUFHP QPQBSDJB 8 FGFLDJF SP[QJTBOPLPOLVSTOBIFSC XLUÌSZNQPXJO OZ[OBMFz¿TJÃXJFFMVC[BNFLPSB[TZNCPM QS[FNZTV/BQPD[ULVSXZCSBOPQSP KFLU"MGSFEB#SPDLFMB[(MJXJD;BUXJFSE[POZ NBKB S QS[F[ QSVTLJFHP .JOJTUSB 4QSBX 8FXOÃUS[OZDI IFSC QS[FETUBXJB OB [PUFK ÌUFK UBSD[Z US[Z D[FSXPOF CMBOLP XBOFXJFFDFHMBOFJOJFCJFTLJFLPPPEXV OBTUV[ÃCBDIXTQJFSBKDFTJÃPTJOBwSPELP XFKXJFZ1JPUS)OBUZT[ZO.

(16) wydarzenia .APOCZTKULIPCARDO:ABRZAWKROCZYYWOJSKANIEMIECKIE. 0ODNIEMIECKADMINISTRACJÇ W 1922 roku Polska i Niemcy objęły przyznane im części Górnego Śląska. Mimo powstańczego poświęcenia, decyzją mocarstw Zabrze, jako Hindenburg O/S, pozostało w granicach Niemiec i 4 lipca wkroczyły tu wojska niemieckie.. GPUP.V[FVN.JFKTLJFX;BCS[V. 8 D[FSXDV S OB UFSFOZ QS[Z[OBOF 1PMTDF XLSPD[ZZ XJUBOF VSPD[ZwDJF PEE[JB Z QPE EPXÌE[UXFN HFOFSBB 4UBOJTBXB 4[FQUZDLJFHP0EMJQDBSQS[FKNPXBOJF QP[PTUBFK D[ÃwDJ PCT[BSV QMFCJTDZUPXFHP SP[QPD[ÃMJ /JFNDZ %MB MVEOPwDJ OJFNJFDLJFK QPXSÌUQPE[XJFS[DIOJDUXP/JFNJFDJXLSP D[FOJFXZDPGBOZDIXD[FwOJFKPEE[JBÌXXPK TLPXZDIJQPMJDZKOZDICZZXJFMLJNwXJÃUFN /BVMJDBDIVTUBXJPOPCSBNZQPXJUBMOF PE CZXBZTJÃQPDIPEZJNBOJGFTUBDKF b%[JFÊSBEPwDJX;BCS[VprUBLwSPEÃ MJQ DBS OB[XBOPXD[PÌXLBDIHB[FUOB OJFNJFDLJNiMTLV0ESBOBXNJFwDJFPECZ XBZTJÃOBCPFÊTUXBE[JÃLD[ZOOFXLPwDJP BDILBUPMJDLJDI QSPUFTUBODLJDIPSB[XTZOB HPE[F 6MJDF VEFLPSPXBOF CZZ HJSMBOEBNJ. Brama powitalna przy ul. Wolności. XZLPOBOZNJ QS[F[ PHSPEOJLB 5TDIJFSTDILF JßBHBNJ"CZVD[DJ¿QPXSÌU;BCS[BEP/JF NJFD [BQMBOPXBOP VSPD[ZTUZ QPDIÌE 8Z NBST[NJBOBTUQJ¿[QMBDVUBSHPXFHPQS[Z VM%VCJFMB HE[JFXT[FwDJVLPMVNOBDIVTUB XJ¿TJÃNJBZTUPXBS[ZT[FOJB [XJ[LJJJOOF VHSVQPXBOJB1PDIÌENJBXLSPD[Z¿OBQMBD 8BST[BXTLJ5BN QS[FECVEZOLJFNMJDFVN VTUBXJ¿ TJÃ NJBZ [KFEOPD[POF DIÌSZ PE E[JBZ3FJDITXFISZJ4DIVQP1PDIÌE[PTUB KFEOBLPEXPBOZ[QPXPEVLSXBXZDI[BKw¿ D[FSXDB 8 FGFLDJF XBML QSPXBE[POZDI NJÃE[Z XPKTLBNJ GSBODVTLJNJ B CPKÌXLBNJ OJFNJFDLJNJ EPT[P EP USBHJD[OFK NBTBLSZ DZXJMOZDINJFT[LBÊDÌXPOJFS[FGSBODVTDZ PUXBSMJ PHJFÊ EP UVNV OB VMJDBDI ;HJOÃP. PTÌC X UZN E[JFDJ iXJUFD[OZ OBTUSÌK [BTUQJBBPCB1PED[BTQS[FNBST[V3FJDI TXFISZJ4DIVQPLPSQPSBDKF [XJ[LJJUPXB S[ZTUXBVUXPS[ZZQPQSPTUVT[QBMFSOBESP HBDI 1S[FE OJN TUBZ E[JFDJ T[LPMOF ,BEF TUPXBS[ZT[FOJF NJBP XZ[OBD[POZ PEDJOFL ESPHJ OBLUÌSZNNJBPTJÃVTUBXJ¿OBQÌHP E[JOZQS[FEQS[ZKB[EFNXPKTL [DIPSHXJB NJJQPD[UBNJT[UBOEBSPXZNJ /PXZ HBSOJ[PO ;BCS[B TLBEB TJÃ [ #BUBMJP OV1SVTLJFHP1VLV1JFDIPUZ CBUBMJPOV Þ[ZMJFSÌX[1VLV(SFOBEJFSÌXX4[D[FDJ OJF0EE[JBZQS[ZCZZOBEXPS[FDUPXBSPXZ PHPE[JOJFJQS[FNBT[FSPXBZQS[F[PCFD OFVMJDF1BEMFXTLJFHP .BKB 4JFOLJFXJD[B 8PMOPwDJ HE[JF OB HSBOJDZ ;BCPS[B J ;BCS[B EZSFLDKFLPQBMÊJLPLTPXOJVTUBXJZQJFSXT[ CSBNÃQPXJUBMO EBMFKXLJFSVOLV(MJXJD 1S[FEIPUFMFN,PDINBOO QPNJÃE[ZLBNJF OJDBNJOSJ VTUBXJPOPLPMFKOCSB NÃ [XJFÊD[POOJFNJFDLJNPSFN QPELUÌS QPDIÌEQS[FNBT[FSPXBJTLSÃDJXVM%XPS DPX J QS[F[ NPTU XLSPD[Z OB VM .BKB JVM1BEMFXTLJFHPOBQMBD8BST[BXTLJ5BN VTUBXJPOF X D[XPSPCPL TUBZ QS[FETUBXJ DJFMTUXB HNJO ;BCPS[F #JTLVQJDF 4PwOJDB J.BDJFKÌX4UPXBS[ZT[FOJB [XJ[LJJLPSQP SBDKFTUBXJZTXPKFQPD[UZT[UBOEBSPXF 6SPD[ZTUPwDJSP[QPD[ÃUPPEPEFHSBOJBIZNOV 1PUFNOBTUQJZQS[FNPXZTUBSPTUZQPXJBUP XFHP CVSNJTUS[B QS[FETUBXJDJFMB LPNJUFUV OJFNJFDLJFHP J EPXÌEDZ QS[ZCZZDI XPKTL 6SPD[ZTUPw¿ LPÊD[Z XZTUÃQ [KFEOPD[POZDI UPXBS[ZTUX wQJFXBD[ZDI LUÌSF PEwQJFXB Z %BT -JFE EFS %FVUTDIFO QP D[ZN XPKTLP J QPMJDKB PENBT[FSPXBZ EP LPT[BS /BTUÃQ OJFQPT[D[FHÌMOFTUPXBS[ZT[FOJBwXJÃUPXBZ XXZ[OBD[POZDITQFDKBMOJFEMBOJDIMPLBMBDI 8QBSLBDIPECZXBZTJÃLPODFSUZPSLJFTUS 5ZND[BTFN VD[FTUOJD[DZDI X VSPD[ZTUP wDJBDIZEÌXTQPULBBQS[ZLSBOJFTQPE[JBO LB .BTPXP PQPXJFE[JFMJ TJÃ POJ X QMFCJ TDZDJF [B /JFNDBNJ J X[JÃMJ BLUZXOZ VE[JB X BLDKJ QMFCJTDZUPXFK [B DP XJFMV D[OJF [ [BCS[BÊTLJN SBCJOFN ,BU[FN PUS[ZNBP PE[OBD[FOJB 5ZND[BTFN QPED[BT XLSBD[B OJB3FJDITXFISZJ4DIVQPEPT[PEPBOUZTF NJDLJDI JODZEFOUÌX POJFS[F KBL EPOPTJ ,BU[ OPTJMJOBNVOEVSBDIXSPHJFZEPNPE [OBLJXQPTUBDJTXBTUZLJ BTUPKDBQS[ZESP E[FNPE[JFwQJFXBBBOUZZEPXTLJFQJFwOJ #ZPUPQSFMVEJVNLBUBLMJ[NV LUÌSZOBTUQJ XLSÌUDF-FEXJFMBUQÌzOJFK[BCS[BÊTDZZ E[JQBUS[ZMJ KBLQPOJFJDITZOBHPHB BOJFEV HPQPUFNOBwNJFS¿TXZDIOBKCMJT[ZDI3B CJO,BU[ NJNP[BTVHEMB/JFNJFD SÌXOJF USBÞEPPCP[V[BHBEZ ;CJHOJFX(PBT[. – 1819-1830 – trwała budowa Kronprinzstrasse, czyli Drogi Następcy Tronu, łączącej Królewską Hutę z Gliwicami. Na odcinku od Poręby do Maciejowa dała ona początek dzisiejszej ulicy Wolności.. – 1826 – były starosta bytomski hrabia Karol Lazar Henckel von Donnersmarck kupił za sumę 164 tys. talarów dominium zabrzańskie wraz z okolicznymi koloniami. Trzy lata później wsie i kolonie liczyły łącznie 2049 mieszkańców.. – 1830 – Pawłów Dolny i Pawłów Górny zostały połączone w jedną gminę Pawłów.. – 1841 – rozpoczęto eksploatację kopalni „Concordia” nadanej Donnersmarckowi w 1828 r.. – 1 października 1845 – uruchomiono odcinek linii kolejowej z Opola do Świętochłowic przez Gliwice i Zabrze.. – 1848 – w Starym Zabrzu w rejonie ulic św. Barbary, Goethego i Kowalskiej wybudowano „Schüller Kolonie”, nazwaną tak od nazwiska właściciela hotelu stojącego do 1933 r. na miejscu obecnego placu Wolności. W Małym Zabrzu przy obecnej ul. Bończyka stanęły pierwsze domy dla robotników kopalni „Concordia”.. – 1850-1851 – Guido Henckel von Donnersmarck założył hutę żelaza połączoną z kopalnią „Concordia” i koksownią.. – 31 sierpnia 1853 – Adolf Deichsel założył warsztat powroźniczy przy obecnej ul. Miarki. Z czasem przy ul. Armii Krajowej wybudował fabrykę produkującą liny i drut. Od 1945 r. zakład działał jako Fabryka Lin i Drutu „Linodrut”.. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . .

(17) wydarzenia /RANOWRZEyNIAROKUNIEWYPOWIEDZIANAWOJNANA'ÐRNYMiLSKUSTAASIÇFAKTEM. 'RANICAWOGNIU 1 września 1939 roku o godzinie 3 nad ranem, a więc ponad półtorej godziny przed rozpoczęciem działań bojowych przez regularne jednostki Wehrmachtu, członkowie freikorpsu Ebbinghaus i innych jednostek dywersyjnych przekroczyli granicę polsko-niemiecką. Trwająca od połowy sierpnia niewypowiedziana wojna na Górnym Śląsku stała się faktem. BOBTUÃQOJFEP#JFMT[PXJD HE[JFQPXTUBÊDZ PECJMJ [OBKEVKDZ TJÃ KV X OJFNJFDLJDI SÃ LBDI EXPS[FD VUS[ZNVKD HP B EP HPE[JO XJFD[PSOZDI /BTUÃQOJF QS[FCJMJ TJÃ QS[F[ 3VEÃ X LJFSVOLV ,PDIPXJD [EPCZXBKD CSPÊJCJPSDEPOJFXPMJKFÊDÌX (SBOJDB OB PEDJOLV PE ,PÊD[ZD EP LPQBMOJ 8BMFOUZ8BXFM CJFHB X[EV $[BSOJBXLJ +FEOZN [ DFMÌX GSFJLPSQTV CZP [BKÃDJF LP QBMOJJLPLTPXOJ PCTBE[POZDIQS[F[PEE[JB Z QPXTUBÊD[F 0 HPE[JOJF SP[QPD[ TJÃ PTUS[B LPLTPXOJ [ CSPOJ NBT[ZOPXFK B KFEFO PEE[JB GSFJLPSQTV XLSPD[Z OB UF SFOLPQBMOJPETUSPOZ;BCPS[B QS[FLSBD[BKD HSBOJDÃNJÃE[Z1BXPXFNBT[ZCFNb,MBSBp 5BN EPT[P EP QJFSXT[FK XZNJBOZ PHOJB 8BMLJ UPD[ZZ TJÃ UF QS[Z T[ZCJF b.JLP BKp J LPLTPXOJ 0CSPÊDZ XZDPGBMJ TJÃ EP. GPUP.V[FVN.JFKTLJFX;BCS[V. 8 QJFSXT[ZDI HPE[JOBDI EP XBMLJ TUBOÃZ XPKTLP QPMJDKB TUSBHSBOJD[OBJQPEQPS[E LPXBOFXPKTLVPEE[JBZQPXTUBÊD[F1PUFN HSBOJDZCSPOJZKVUZMLP0DIPUOJD[F0EE[JB Z 1PXTUBÊD[F /BE HSBOJD X ,PÊD[ZDBDI QS[FMBUZXBZ OJFNJFDLJF TBNPMPUZ /JFNDZ XLSPD[ZMJEPXTJT[PTHMJXJDL4[MJX[EV VMJD#FTLJE[LJFKJ}D[OFK4UBOPXJTLBPCSPÊ DÌX[OBKEPXBZTJÃQS[ZDNFOUBS[V XOPXFK T[LPMF DFHJFMOJ J QS[Z UPSBDI LPMFKPXZDI 0CTBE[POPSÌXOJFXZLPOBOFMBUFNPLPQZ QS[FDJXMPUOJD[F}D[OJF,PÊD[ZDCSPOJP PDIPUOJLÌX4[UBCNJFwDJTJÃXTUBSFKT[LPMF /JFNDZ[PTUBMJ[BTLPD[FOJJPTUS[FMBOJQS[F[ PCSPÊDÌX4LVUFD[OZPQÌSTUBXJMJQPXTUBÊDZ SP[MPLPXBOJQS[ZDFHJFMOJ1PwDJHOJÃDJVQP TJLÌXBUBLJOBTJMJZTJÃ/BQBTUOJLPNVEBP TJÃ[BK¿EPNZQS[ZUPSBDILPMFKPXZDI4LV. Powstańcy wzięci do niewoli demontują zasieki polskiej linii umocnień na granicy polsko-niemieckiej w okolicy Zaborza, pod strażą członków freikorpsu Ebbinghaus. Z lewej bunkier polskiej linii obrony, z prawej zabudowania kopalni Walenty-Wawel. UFD[OZLPOUSBUBLEPQSPXBE[JKFEOBLEPJDI PECJDJB0SBOPPCSPÊDZXZTBE[JMJXQP XJFUS[F[BNJOPXBOZXD[FwOJFKNPTULPMFKP XZOBUSBTJF.BLPT[PXZ#JFMT[PXJDF1PHBS T[BKDB TJÃ TZUVBDKB TQPXPEPXBB EFDZ[KÃ PXZDPGBOJVXPKTLB TUSBZHSBOJD[OFKJQPMJDKJ 0CSPOBHSBOJDZ[PTUBBUZMLPXSÃLBDIPEE[JB ÌXQPXTUBÊD[ZDI QP[CBXJPOZDICSPOJNB T[ZOPXFK1PXTUBÊDZTDISPOJMJTJÃXCVEZOLV T[LPZ B T[FSFHJ PCSPÊDÌX [BTJMJMJ OBVD[Z DJFMF 4UBOJTBX +FMPOFL J .BSJBO 8MFLMJÊTLJ 8[XJ[LV[UZN F/JFNDZPQBOPXBMJKV 1S[ZT[PXJDF .BLPT[PXZJ1BOJÌXLJ PEE[JB PNX,PÊD[ZDBDIHSP[JPPEDJÃDJF1PEKÃUP EFDZ[KÃPXZDPGBOJVTJÃXHCXTJ HE[JFEP T[PEPTUBSDJB[NJFKTDPXZNJEZXFSTBOUBNJ . . T[ZCV b&MCJFUBp J DFHJFMOJ .D[ZÊTLJFHP $[Ãw¿ QSBDPXOJLÌX [KFDIBB OB EÌ J QS[F T[B DIPEOJLBNJ EP T[ZCV b'SBODJT[FLp /JFNDZ VT[LPE[JMJ NBT[ZOÃ XZDJHPX J [OJT[D[ZMJ DFOUSBMÃ UFMFGPOJD[O 1P PQB OPXBOJV [BLBEÌX X[JÃMJ EP OJFXPMJ PCSPÊDÌX /BTUÃQOJF [BBUBLPXBMJ TUBOPXJ TLBQPMTLJFQS[ZT[ZCJFb&MCJFUBpJDFHJFMOJ 0LPPSBOPQS[ZCZZQPTJLJXPKTLBQPMTLJF HP[/PXFHP#ZUPNJBV[CSPKPOFXEXBDF LBFNZ8XZOJLVXTQÌMOFHP[QPXTUBÊDBNJ LPOUSBUBLV UFSFOLPQBMOJJLPLTPXOJ[PTUB EP QPVEOJB PD[ZT[D[POZ [ EZXFSTBOUÌX LUÌS[Z [PTUBMJ XZQBSDJ EP ;BCPS[B J 1PSÃCZ ;BQFXOFXÌXD[BTUPEPT[PEPQS[FLSPD[F OJBQS[F[PEE[JBZQPMTLJFHSBOJDZJXLSPD[F. /BT[F;BCS[F4BNPS[EPXFrXZEBOJFTQFDKBMOF . OJBEP;BCPS[B PD[ZNJOGPSNPXBOPXSB QPSUBDI [BCS[BÊTLJFK /4%"1 ,JMLB HPE[JO QÌzOJFKKFEOPTULJCSPOJDFLPQBMOJXZDPGBZ TJÃ QS[F[ $IFC[JF EP $IPS[PXB 8PKTLP TUBXJP PQÌS OB MJOJJ OPXP XZCVEPXBOZDI VNPDOJFÊ PTUS[FMJXVKD [ BSUZMFSJJ QP[ZDKF XSPHB +BL EPOPT[POP X SBQPSUBDI /4%"1 XE[JFMOJDZ;BCS[F8TDIÌE ;BCPS[F [BOP UPXBOPLJMLBUSBÞFÊQPDJTLÌXBSUZMFSZKTLJDI PSB[QS[FDJXMPUOJD[ZDI DPXZXPBPXJFMLJF QPSVT[FOJFXwSÌENJFT[LBÊDÌX81BXPXJF TUS[FMBOJOBUSXBBDBOPD[TJFSQOJBOB XS[FwOJB0PEE[JBZGSFJLPSQTVVEFS[ZZ OBNJFKTDPXPw¿CSPOJPOQS[F[,PNQBOJÃ CJFMT[PXJDLJFHPCBPOV0DIPUOJD[ZDI0EE[JB ÌX1PXTUBÊD[ZDIXTJMFMVE[J8%PMOZN 1BXPXJFEPXBMLEPT[PPHPE[JOJF1P XTUBÊDZPEQBSMJBUBL XZQJFSBKDPEE[JBGSF JLPSQTV ,PMFKOF TUBSDJF NJBP NJFKTDF P 0EE[JB EPXPE[POZ QS[F[ "VHVTUZOB ,VTJB OBULO TJÃ OB T[QJDÃ GSFJLPSQTV LUÌSB XZ DPGBB TJÃ X XZOJLV QPOJFTJPOZDI TUSBU %P XS[FwOJBUSXBZVUBSD[LJ[QS[FDJXOJLJFN 1PFXBLVBDKJXPKTLB QPMJDKJPSB[TUSBZHSB OJD[OFKXEOJVXS[FwOJBPSBOPTZUVBDKB QPXTUBÊDÌX TUBB TJÃ DJÃLB ; VXBHJ OB HSPDF PLSFOJF J CSBL BNVOJDKJ PEE[JBZ XZDPGBZ TJÃ X LJFSVOLV #JFMT[PXJD CJPSD VE[JBXXBMLBDIPEXPS[FDJLPQBMOJÃ OB TUÃQOJFEP8JSLVXS[FwOJBOBTUQJ [HPE OJF[SP[LB[FNEPXÌE[UXB8PKTLB1PMTLJF HP PEXSÌUOBXTDIÌE +FEOPTULJ GSFJLPSQTV QPOJPTZ DJÃLJF TUSBUZ OJF SFBMJ[VKD QPLBEBOZDI X OJDI OBE[JFJ 4QFLUBLVMBSO LMÃTL CZZ QSÌCZ QS[FKÃDJB LPQBMOJ.JDIBX.JDIBLPXJDBDIJ$IPS[P XB%PQJFSPXLSPD[FOJF8FISNBDIUV[BNB PPQÌSPCSPÊDÌX8BUBLVOB1PMTLÃ[HJOÃP D[POLÌXGSFJLPSQTV[1BXPXB3PE[JOZ QPMFHZDIQPDIPE[DZDI[;BCS[BPEXJFE[BMJ NJFKTDPXJOPUBCMF/4%"1%MBVD[D[FOJBQB NJÃDJ QPMFHZDI XZTUQJZ QPE CSPOJ EXJF LPNQBOJF TUSBZ HSBOJD[OFK J QMVUPO QPMJDKJ -PTPCSPÊDÌXQPMTLJFKHSBOJDZCZUSBHJD[OZ 8JFMV[HJOÃPXXBMDF8[JÃUZDIEPOJFXPMJ XZLPS[ZTUBOPEPMJLXJEBDKJVNPDOJFÊ BOB TUÃQOJF[FTBOPEPPCP[ÌXJXJÃ[JFÊ HE[JF D[Ãw¿[OJDI[BNPSEPXBOP8[JÃUZDIEPOJF XPMJ X LPQBMOJ 8BMFOUZ8BXFM KFÊDÌX PEUSBOTQPSUPXBOP OB (FTUBQP OB ;BCPS[V /BTUÃQOJF QS[FHOBOP JDI QS[F[ ;BCS[F EP UXPS[POFHP PCP[V KFOJFDLJFHP X 4PwOJDZ /BKUSBHJD[OJFKT[Z MPT TQPULB QPMJDKBOUÌX J QPHSBOJD[OJLÌX 8QBEMJ X SÃDF 4PXJFUÌX J[PTUBMJ[BNPSEPXBOJTUS[BFNXUZHPXZ X 5XFS[F 8wSÌE OJDI CZMJ LPNFOEBODJ QP MJDKJ[1BXPXBJ,PÊD[ZDr+BO8ÌKDJLJ+BO 3[FQLB LPNFOEBOUQPTUFSVOLVX.BLPT[P XBDIPSB[JOOJQPMJDKBODJ[PCFDOZDIE[JFMOJD ;BCS[B XUZN4UBOJTBX3ÃHPXTLJ[QPTUF SVOLVX,PÊD[ZDBDI ;CJHOJFX(PBT[.