K r y s t y n a N ik le w io z ó w n a
ODDZIAŁ STARYCH DRUKÓW BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ W WARSZAWIE 1 9 4 9 -1 9 7 7
I . Z a d a n ia i o r g a n i z a o j a O d d z i a łu
Z a d a n ie m k a ż d e g o o d d z i a ł u s t a r y o h druków J e s t p i e c z o ł o w i t a o o h r o n a , u m i e j ę t n e i z g o d n e z o h a r a k t e r e m z b i o r u p o m n a ż a n ie , I w i e l o s t r o n n e o p r a o o w a n ie sw ych z a so b ó w , s ta n o w ią c y o h d o b ro k u l
t u r a l n e n a r o d u , a n a s t ę p n i e u d o s t ę p n i a n i e i c h w ła śo iw e m u c z y t e l n i k o w i we w ła ś o iw y s p o s ó b . S t a r y d r u k t r a k t o w a n y byó m u si o d m ie n n ie od now ego - t e n o s t a t n i c e n n y j e s t d z i ę k i z a w a r t e j w nim t r e e o i , w s ta r y m z a ś p r z e d e w s z y s tk im i n t e r e s u j ą c a j e s t
J e g o p o s t a ć m a t e r i a l n a , bo t r e ś ć , w w i e l u w y p a d k a o h , f i g u r u j e w p r z e d r u k a c h , J a k k o l w i e k n i e j e s t t o r e g u ł a . F o rm a s t a r e go d r u k u , t o p r o d u k t w i e l u r z e m i o s ł , n o s z ą c y ś l a d y p o p r z e d n i o h w ł a ś o i o i e l i I o z y t e l n i k ó w , m u si w ię o być b a d a n y pod w ie lo m a w z g lę d a m i. S t a r a k s i ą ż k a d o s t a r c z a m a t e r i a ł u do w i e l o r a k i o h b a
d a ń k s ię g o z n a w o z y o h i p r z e d e w s z y s tk im do b i b l i o g r a f i i , a l e t a k ż e do h i s t o r i i p a p i e r n i o t w a , d r u k a r s t w a , e d y t o r s t w a , i l u s t r a o j l k s ią ż k o w e j i o p ra w . Z n a k i w ła s n o ś o io w e i z a p i s k i o e n n e s ą d l a h i s t o r i i o z y t e l n i o t w a i b i b l i o t e k . W o p ty m a ln y c h w a ru n k a o h p e r s o n e l o d d z i a ł u p o w in ie n sam p r z e b a d a ć d o k ł a d n i e swe z a s o b y i o p ra o o w a ć w s z e l k i e g o r o d z a j u k a t a l o g i i k a r t o t e k i . P r z e w a ż n ie j e d n a k bywa t o n i e m o ż li w e , ze w z g lę d u n a s z c z u p ł ą i l o ś ć o d p o w i e d n io w y k w a lifik o w a n e g o p e r s o n e l u . N ie w o ln o j e d n a k z r e z y g n o w ać p r z y n a j m n i e j z u z y s k a n i a p e ł n e j e w i d e n c j i z b io r ó w w k a t a l o g u a l f a b e t y c z n y m .
71 BUW n a l e ż a ł o n a j p i e r w u tw o r z y ć o d d z i a ł , k t ó r e g o p r z e d I I w o jn ą ś w ia to w ą n i e b y ł o . P o w o ła n y on z o s t a ł do i s t n i e n i a o k ó l n i k i e m d y r e k t o r a Adama L ew ak a z l u t e g o 1 9 4 9 r . f w k tó ry m z a p o w ie d z ia n o p o w s t a n ie n o w e j p la o ó w k i w d n i u 15 I I t e g o ż r o k u .
W praw d zie w s p r a w o z d a n i u ro o z n y m BUW z. r o k u 1931 J e s t w z m ia n k a o u t w o r z e n i u D z i a ł u S t a r y o h Druków i d e c y z j i p r z e s y g n o w a n ia dru kó w w c z e ś n i e j o p ra o o w a n y o h n a s y g n a t u r y " n u m e ru s o u r r e n s " , a l e t o o s t a t n i e n i e d o s z ł o do s k u t k u , c h o ć nowe n a -
6
b y t k i w p isy w a n o n a t ę s y g n a t u r ę od 1 9 3 ° r . O d rę b n o ś ć d z i a ł u o g r a n i c z y ł a s i ę w ów czas do u ż y tk o w a n ia o z y t e l n i R ę k o p is ó w w Gma- o h u Głównym BUW ( n a p a r t e r z e , n a lew o od h a l l u , p o k ó j z a k a t a l o g ie m p u b l i c z n y m ) , w k t ó r e j u d o s t ę p n i a n o k s i ą ż k i z z a s o b u 28 s a l i , t o z n a c z y s t a r e d r u k i , w y b ra n e z m ag a z y n u g łó w n e g o p r z e z T e o d o r a W ie r z b o w s k ie g o w l a t a c h 1 8 8 6 - 1 8 8 9 . Nazwa z b i o r u p o c h o d z i s t ą d , ż e m i e ś o i ł s i ę o n p o o z ą tk o w o w 28 s a l i P a ł a c u Ka
z i m i e r z o w s k i e g o .
P ie rw s z y m z a d a n ie m p o w s t a ł e g o w 1949 r . o d d z i a ł u b y ło
c h o ć b r z m i t o p a r a d o k s a l n i e - u t w o r z e n i e s i e b i e sa m e g o . N a l e ż a ł o d o b r a ć i w y k s z t a ł o i ć p e r s o n e l i z n im z o r g a n iz o w a ć p la o ó w k ę wy
o d r ę b n i o n ą : z b i ó r s t a r y o h d ru k ó w , p o s i a d a j ą c y w ła s n y m a g a z y n , i n w e n t a r z , k a t a l o g i c z y t e l n i ę . A le o s i ą g n i ę t o t e n o e l d o p i e r o po d z i e s i ę o i u l a t a c h . Na r a z i e s t a r e d r u k i ' - p r ó o z z a s o b u 28 s a l i - t r a k t o w a n e n a r ó w n i z now y m i, s t a ł y r o z s i a n e w M a g a z y n ie Głównym BUW, o p a t r z o n e s y g n a t u r a m i t o p o g r a f i c z n y m i lu b num erem b ie ż ą c y m , p r z y ozym n i e w s z y s t k i e k s i ą ż k i o p a t r z o n e s y g n a t u r a m i p o s i a d a ł y k a r t y k a t a l o g o w e . C a ł o ś ć w y m a g a ła z b a d a n i a i m e l i o r a - o j l . Duże p a r t i e n i e o p ra o o w a n y o h d ru k ó w , p o k r y t e g r u b ą w a r s tw ą k u r z u , z a l e g a ł y p a r t e r M ag azy n u G łów nego w n i e u p o rz ą d k o w a n y c h s t o s a c h . B y ły t o o z ę ś o lo w o d u b l e t y p r z e d w o je n n e , o z ę ś c io w o z b i o r y , k t ó r e w p ł y n ę ły w o z a s i a w o jn y i po n i e j .
P r a c o w n ię s t a n o w i ł p o o z ą tk ó w o j e d e n s t ó ł w p r z e p e łn i o n y m B i u r z e K a ta lo g o w y m . Je d y n e m u p ra o o w n ik o w i e ta to w e m u , p r z e s z k o l o nemu n a k u r s i e prow ad zo n y m p r z e z p r o f . A .G ry o zo w ą w 1 9 4 8 r . w B i b l i o t e o e J a g i e l l o ń s k i e j , d od aw an o d o ry w c z o o l ą g l e z m i e n i a j ą -
o y o h s i ę p o m o o n ik ó w .
N a s u w a ła B ię k o n i e o z n o ś ć p r z e d e w s z y s tk im o c z y s z c z e n i a , a n a s t ę p n i e z e w i d e n c j o n o w a n ia k s i ę g o z b i o r u , p r z y ozym o d m ie n n ie t r z e b a b y ł o t r a k t o w a ć j e g o p o s z c z e g ó l n e o z ę ś o i : z a s ó b 28 s a l i , d r u k i r o z p r o s z o n e w M a g a z y n ie Głównym i z w a ły k s i ą ż e k n i e o p r a c o w a n y c h .
W p i e r w s z y c h l a t a c h o p ra c o w y w a ła m n i e w i e l k i w p ły w , r o b i ł a m m e l i o r a o j e i k o r e k t ę ty o h ż e p r a o w ykonyw anyoh p r z e z b i b l i o t e k a r z y , p r z y d z i e l o n y c h w n i e p e ł n y m w y m ia rz e o z a s u , z a ł a t w i a ł a m kwe
r e n d y , u r z ą d z a ła m p o k a z y , a t a k ż e p la n o w a ła m 1 o z ę ś c io w o d o z o r o w ałam c z y s z c z e n i e i p o r z ą d k o w a n ie z b io r ó w n i e o p ra o o w a n y o h . W miarę przebywania praoowników, zatrudniano io h tak że przy ka
talogow an iu i m e lio r a o ja o h . Po uzyskaniu w ła sn ej o z y t e ln i p rzy
d z ie lo n o s p e o ja ln ie jedną b ib lio te k a r k ę do j e j o b s łu g i - F r a n o i-
7
ezk ę G a łc z y ń s k ą . P o n ie w a ż c z y te ln i k ó w n ie b y ło w i e l u - l l o z b a m ie js c w o z y t e l n i n ig d y n i e p r z e k r o c z y ł a o ś m iu , a zw ykle byw ało i o h s z e ś ć - o s o b a d y ż u r u j ą c a m ogła wykonywać In n e p r a c e : w p is y wać k s i ą ż k i do i n w e n t a r z a , k a ta lo g o w a ć , p i s a ć k a r t y do k a t a l o g u d r u k a r z y i t p . D yżury p o p o łu d n io w e w o z y t e l n i - w t o r k i i p i ą t k i do g o d z . 18 - p e ł n i l i k o l e j n o i n n i p ra o o w n lc y . P e r s o n e l k a t a l o g u ją c y p o c z ą tk o w o b y ł t a k n i e l l o z n y , że tru d n o b y ło d o ko nać p o d z i a ł u f u n k o j l . Każdy m u s ia ł um ieć r o b i ć w szy s-tk o . Potem s t a r a no s i ę p r z y d z i e l a ć p r a o ę w z a l e ż n o ś o i od In d y w id u a ln y c h k w a li
f i k a c j i : t a k w ięo h i s t o r y k ze s p e c j a l n o ś c i ą X V III w. z a j ą ł s i ę d ru k a m i p o l s k i m i t e g o o k r e s u , i o h k a ta lo g o w a n ie m a lf a b e ty c z n y m i rzeczo w y m , a t a k ż e spraw am i zw iązan y m i z h i s t o r i ą d r u k a r s tw a . F i l o l o g k la s y o z n y m e lio r o w a ł d z i e ł a a u to ró w g r e c k i c h l rz y m s k i c h . K ie ro w n io z k a , p r ó c z p la n o w a n ia i s p ra w o z d a w o z o ś o i, p r z e g l ą d a ł a o f e r t y i d e c y d o w a ła o k u p n ie , r o b i ł a k o r e k tę k a t a l o g o w a n ia , w ł ą o z a ł a lu b k o ry g o w a ła w ł ą c z a n ie k a r t do k a t a l o g u a l f a b e ty c z n e g o s t a r y c h druków m e l i o r u j ą c go r ó w n o c z e ś n ie , z a ł a t w i a ł a lu b p r z y d z i e l a ł a do z a ł a t w i e n i a k w e re n d y , z a jm o w a ła s i ę o s o - b i ś o i e lu b z l e o a ł a u r z ą d z a n ie pokazów i p ro w a d z e n ie p r a k t y k . W m ia rę r o z w o ju o d d z i a ł u p o s z c z e g ó ln y m p racow nikom p r z y d z i e l a n o do m e l i o r a c j i d r u k i pewnego t y p u , n p . p o l o n i k a XVI, XVII i X V III w. J e d ę n z p raco w n ik ó w o b j ą ł p ie o z ę nad k o n s e r w a c ją .
B a d a n ia p ro w e n ie n c ja j n e , r o z p o o z ę te w 1959 r . , pro w adzone b y ły p r z e z h i s t o r y k a k u l t u r y , d r M a rię S i p a y ł ł o , p rz y pomooy p r a - oowników o d d z i a ł u ,w o k re ś lo n y m w y m iarze c z a s u w ram a ch p r a o z le o o n y o h . W 19 6 4 r . p x a c e t e p r z e s z ł y w ra z z i n i o j a t o r k ą , s a j - m u ją o ą s i ę p r ó o z t e g o wydaw niotw em s y n o d a lió w r ó ż n o w ie r o z y o h , do O d d z ia łu P r a o Naukowyoh, a ponow nie w łą c z o n o j e w z a k r e s obow iązków O d d z ia łu S t a r y o h Druków w 1975 r .
Od r o k u 1 9 5 9 , k ie d y t o n a s t ą p i ł a p rz e p ro w a d z k a z b io ró w i p r a c o w n i do p a ł a c u P o t o c k i c h i s a l i kolum now ej w graaohu I n s t y t u t u H i s t o r y c z n e g o , o d d z i a ł s ta n o w i " b i b l i o t e k ę w b l b l i o t e o e " , z w ią z a n ą z i n B t y t u o j ą m a o i e r z y s t ą p r z e z w s p ó ln ą D y r e k o ję , p r z e z O d d z ia ł G ro m ad z e n ia - c h o ć i n i o j a t y w a i d e o y z ja o p r z y d a t n o ś o i s t a r e g o d ru k u n a l e ż ą do O d d z ia łu S ta r y o h Druków; p r z e z tfy p o ży - o z a l n i ę M i ę d z y b i b l i o t e c z n ą , k t ó r a je d n a k p o t r z e b u j e zgody Od
d z i a ł u n a w y p o ż y o z e n ie s t a r e g o d r u k u . O d d z ia ł k o r z y s t a ró w n ie ż z u s łu g O d d z ia łu Magazynów I K o n s e rw a o ji o r a z P ra o o w n i R e p ro - g r a f i o z n e j . A le m usi d b ać s a m o d z i e l n i e 'o u z u p e ł n i a n i e , o p r a c o w a n ie , k o n s e rw a c ję i u d o s t ę p n i a n i e swego k s i ę g o z b i o r u , a ta k ż e
8
o s z k o l e n i e k a d r i p ro w a d z e n ie p r a o d y d a k ty o z n y c h i n a u k o - w yoh.
I I . K adry
S y t u a c j a k a d ro w a , j a k j u ż w sp o m n ia n o , n a p o c z ą t k u b y ł a b a r dzo t r u d n a . P ra o o w n io e e ta to w e B i u r a K a ta lo g o w e g o , p r z y d z i e l a n e do pomooy p r z y o p ra c o w y w a n iu s t a r y o h d ruk ów , m ia ły d z i e l i ć sw ój o z a s po p o ło w ie d l a s t a r y c h i now ych druk ów , a l e k o ń o z y ło s i ę t o zw ykle n a z n ik o m e j i l o ś o i g o d z in p o ś w ię c a n y o h s ta r y m drukom«
W k w i e t n i u 1954 r . j e d n a z n i o h p r z e s z ł a c a ł k o w i c i e do O d d z ia łu S t a r y o h B ruków , a l e p r z e p r a c o w a ł a w nim t y l k o c z t e r y m i e s i ą o e , ' n a s t ę p n a s z e ś ć m i e s i ę o y . B r a k i spowodowane m ałą i l o ś o i ą p e r s o n e
l u s t a ł e g o t r z e b a b y ło u z u p e ł n i a ć p ra o o w n ik a m i dniów kow ym i, p o tem p ra o a m i z le o o n y m i. B y ło t o b a r d z o n ie d o g o d n e j fu n d u sz ó w n a p r a c e z le c o n e n i e r a z b r a k ł o , p r a o e s i ę r w a ł a , l u d z i e c i ą g l e s i ę z m i e n i a l i , a oo z a tym i d z i e , w o ią ż t r z e b a b y ło s z k o l i ć n ow ych.
T ak n p . w 1 9 5 4 r . p r z e w in ę ło s i ę p r z e z O d d z ia ł d z ie w ię ć o s ó b , d a j ą c w su m ie n i e o o w i ę o e j n i ż ró w n o w a r to ś ć dwóch e t a t ó w . Od r o k u 195 6 sp raw y kadrow e z a c z ę ł y s i ę p o p r a w ia ć , u z y s k iw a n o nowe e t a t y , od 1957 r . b y ło w r e s z o i e p i ę ć e ta t ó w b l b l i o t e k a r s k i o h . Mimo t o , d a l e j k o r z y s t a n o z u s ł u g p rao o w n ik ó w z a t r u d n io n y o h n a p r a o a o h z le o o n y o h . W l a t a o h 1 9 7 5 -1 9 7 7 d o s z ły j e s z o z e dwa i p ó ł e t a t u b i b l i o t e k a r z y dyplom ow anych o r a z k i l k a e ta t ó w o z a so w y o h ,
k t ó r e p r z y k o ń o u 1977 r . d a ły z łu d n y o b r a z d z i e s i ę o i u b i b l i o t e k a rz y i dwóch m a g a z y n ie ró w , aby w r o k u n a stę p n y m s t o p n i e ć do 1 1 - ozby s z e ś o i u b i b l i o t e k a r z y i je d n e g o m a g a z y n ie r a , e ta to w y o h , p e ł n o z a t r u d n i o n y o h o r a z dwóoh o z ę ś o i e t a t u dwóoh e m e r y te k .
0 p ł y n n o ś c i k a d r mogą d a ć p o j ę o i e p o n i ż s z e i n f o r m a o j e . P rz y o p r a c o w a n iu , p r ó o z J e d n e j o s o b y , k t ó r a p r z e p r a o o w a ła 29 l a t , b y ł o z a tr u d n i o n y o h 45 o s ó b , d a j ą c y c h p r z e o i ę t n i e n i e o a ł e dwa l a t a p r a o y p r a c o w n ik a e ta t o w e g o . Z n i o h
8 o só b p ra o o w a ło k r ó o e j n i ż 1 m ie s ią o 8 o só b p ra o o w a ło k r ó o e j n i ż 2 m ie s ią c e 4 o so b y p r a c o w a ły k r ó o e j n i ż 4 m ie s ią o e 5 o só b p r a o o w a ło k r ó o e j n i ż 6 m ie s ią o y 4 o so b y p r a c o w a ły k r ó o e j n i ż 1 r o k 5 o s ó b p ra o o w a ło k r ó c e j n i ż 2 l a t a .
9
B y l i t o p ra o o w n lo y e t a t o w i (6 o s ó b ) i z a t r u d n i e n i na dniów k aoh lu b p ra o a o h z le o o n y o h (24 o s o b y ) . N ie w lio z o n o bu p r a k ty k a n tó w . P o z o s t a l i p ra o o w n lo y e t a t o w i p o z o s t a w a l i w o d d z ia l e p r z e s z ł o 2 l a t a (5 o s ó b ) , 1 po j e d n e j p r z e s z ł o - 3 l a t a , 4. l a t a , 7 ,5 r o k u , 8 l a t , 13 l a t 1 24 l a t a .
P rz y p ra o a o h m agazynowych ( o d k u r z a n ie , u s t a w i a n i e , p r z e n o s z e n i e ) p ra o o w a ło 20 o s ó b , n ie l i o z ą o s tu d e n tó w r o k u z e ro w e g o . P r z e p r a c o w a li o n i w sum ie o z a s rów ny 20 e ta t o m , a le w tym 17 OBÓb d a ło l i c z b ę g o d z in p r a o y m n ie js z ą n i ż o zaa ro o z n y je d n e g o e t a t u .
N ie d a s i ę o b l lo z y ó o z a s u , z u ż y te g o n a b a d a n ia p r o w e n ie n o y j- n e , bo w p rz y p a d k u praoow ników e ta to w y o h n i e zaw sze b y ło to o b l i - o z a n e , p o z a tym w l a t a o h 1 9 6 4 -1 9 7 5 wykonawoy s k ł a d a l i s p ra w o z d a n i a w O d d z ia le P ra o Naukowych, do k tó re g o b y l i w łą o z e n i.. Ł ą c z n ie p ra o o w a ło p rz y n io h 14 osób (4 e ta to w e i 10 n a p r a o a o h z l e c o n y c h ) , z te g o 11 o só b d a ło l i o z b ę g o d z in m n ie js z ą n i ż r o k p rao o w - n i k a e ta t o w e g o .
We w s z y s tk i c h ty p a o h z a j ę ó , a l e z w ła s z o z a p rz y o p r a c o w a n iu i p r o w e n ie n o J a c h , f l u k t u a o j a p e r s o n e l u b a rd z o u t r u d n i a ł a p r a c ę , z n a o z n ą bowiem c z ę ś ć o z a s u p e r s o n e l u w y k w a lifik o w a n e g o t r z e b a by
ł o p o ś w ię o ić n a i n s t r u k t a ż .
P o d n o s z e n ie k w a l i f i k a o j i p e r s o n e l u odbyw ało s i ę w r ó ż n y o h d z i e d z i n a c h i w r ó ż n y s p o s ó b . P ró o z ś o i ś l e fa c h o w e g o , b i b l i o t e k a r s k i e g o lu b z g o ła s t a r o d r u o z n e g o , k tó re m u s ł u ż y ł y : u d z i a ł w o g ó ln y o h z e b r a n ia o h naukow ych BUW, u o z ę sz o z a m ie n a w y k ła d y , k u r s y , k o n f e r e n c j e , u d z i a ł w p r a k t y k a o h m ię d z y o d d z la ło w y o h i m ię - d z y b i b l i o t e o z n y o h , z w ie d z a n ie b i b l i o t e k , b y ł a t e ż n a u k a jęz y k ó w oboyoh o r a z u d z i a ł w im p re z a o h k u l t u r a l n y c h p o s z e r z a ją o y o h h o ry z o n ty i w z b o g a c a ją c y c h w ie d z ę o k u l t u r z e p o l s k i e j u b ie g ły o h w ie ków ( s e s j e n aukow e, z w ie d z a n ie w y s ta w ).
Gdy mowa o p o d n o s z e n iu k w a l i f i k a o j i p e r s o n e l u , t r z e b a wspom
n i e ć , że J e d e n z b i b l i o t e k a r z y w o k r e s i e sw ej p r a o y w o d d z i a l e u z y s k a ł d o k t o r a t z h i s t o r i i .
I I I . L o k a l i s p r z ę t . P rz e p ro w a d z k i
S y t u a o j a lo k a lo w a b i b l i o t e k i b y ł a c i ę ż k a j u ż p r z e d I I w o jn ą ś w ia to w ą . Po w o jn ie p o w sta w a ły nowe o d d z i a ł y , m n ożyła s i ę l i c z b a p rao o w n ik ó w , m agazyn p ę k a ł w szw aoh od z b io ró w z a b e z p ie c z o n y c h , a do r o z p o r z ą d z e n i a b y ł t y l k o gmaoh b i b l i o t e k i , zwany d z i ś BUW* Nio
1 0
w i ę c d z i w n e g o , ż e w r o k u 1 9 4 9 n o w y o d d z i a ł m i a ł d o r o z p o r z ą d z e n i a - J a k j u ż w s p o m n i e l i ś m y - t y l k o j e d e n s t ó ł w B i u ł - z e K a t a l o g o w y m , d u ż e j , o b e c n i e p r z e d z i e l o n e j s a l i n a I I p i ę t r z e 'g m a c h u g ł ó w n e g o BUW - d z i ś m i e ś c i s i ę t a m P r a c o w n i a C z a s o p i s m i p o k ó j K a t a l o g u P r z e d m io to w e g o .
W 1 9 5 4 r . S t a r e D r u k i o t r z y m a ł y p r a w i e w ł a s n ą p r a c o w n i ę , d z i e l o n ą t y l k o z j e d n o o s o b o w y m O d d z i a ł e m M u z y k a l i ó w , m i e s z c z ą o ą s i ę n a s t r o p i e , t j . n a I I I p i ę t r z e , o b e o n y l o k a l S e k c j i O p r a w . A
o t o o o m ów i ó w o z e s n e s p r a w o z d a n i e :
" Z y s k a ły p r z e z to S t a r e D ru k i t r o c h ę m etrów k w a d ra to w y ch p o w i e r z c h n i p o d ł o g i , k u b a t u r a c h y b a r a c z e j z m n i e j s z y ł a s i ę z powodu
m a n s a rd o w o ś c i p o m ie s z c z e n ia , a l e . . . do o t w i e r a n i a o k n a ( w .d a c h u ) t r z e b a używ ać d r a b i n y i s t o j ą o n a n i e j mooować s i ę z o i ę ż k ą m e ta low ą ra m ą , oo s p r a w ia , że w p o m ie s z c z e n iu j e s t b ą d ź d u s z n o , b ą d ź z im n o , a g ó rn e ś w i a t ł o p r z y b r a k u z a s ło n y d o t k l i w i e d a je s i ę we z n a k i oozom p raoow nik ó w (w l e o i e t r u d n y do z n i e s i e n i a b l a s k , w z im ie p o ł ą c z e n i e ś w i a t ł a e l e k t r y c z n e g o z d z ie n n y m ). Na m e ta lo w ej r a m ie ś w i e t l i k a s k r a p l a s i ę w i l g o ć , a s p a d a j ą c e od c z a s u do o z a s u o i ę ż k i e k r o p le z m u s z a ją p rao ow ników do l i o z e n i a s i ę z z a s ię g i e m k a p a n ia p r z y u s t a w i a n i u s to ł ó w i k s i ą ż e k . P o n a d to p r z y b y ł o do p r z e z w y c i ę ż e n i a j e s z c z e J e d n o p i ę t r o i to z ł e - k r ę t e , ' w ą s
k i e s o h c d y , b a rd z o d a ją o e s i ę we z n a k i m a g a z y n ie ro w i ( z Głównego m a g a z y n u ), p rz y n o s z ą c e m u duże p a r t i e k s i ą ż e k n a p o k a z y ( l u b do o p r a c o w a n ia ) i p e r s o n e l o w i o p ra c o w u ją c e m u , zm uszonemu s c h o d z i ć do k a t a l o g u ( n a g a l e r i i I I p i ę t r a ) i do c z ę ś c i in f o r m a to r ó w , m ie s z - o z ą o y o h s i ę w B iu r z e K s i ą ż k i n a I I p i ę t r z e . Z a o p a t r z e n i e w s p r z ę t j e s t n i e d o s t a t e c z n e , d o t k l i w i e d a je s i ę we z n a k i b r a k s z a f n a k B i ą ż k i " .
W tym l o k a l u , mimo n i e ł a t w y o h w arunków , O d d z ia ł m ia ł J u ż pewne s z a n s e r o z w o ju i tam t e ż o t r z y m a ł u p r a g n io n y d r u g i e t a t . J u ż w 1956 r . p r a o o w n ia O d d z ia łu u z y s k a ł a l e p s z ą l o k a l i z a o j ę , bo sp ro w a d zo n o J ą n a I I p i ę t r o , do o z ę ś o i dawnego B i u r a K a ta lo g o w eg o (o b eo n y p o k ó j z a c h o d n i K a t a lo g u P r z e d m io to w e g o ) . N ie d z i e l o n o j u ż p o k o ju z n ik im , a l e p o n ie w a ż p r z y l e g a ł on do g a b i n e t u w ic e d y r e k to r ó w ' - p o k ó j n a ro ż n y K a ta lo g u P rz e d m io to w e g o - a oo g o r s z a , s t a n o w ił je d y n e do n i c h d o j ś c i e , p r a o o w n ia S t a r y c h Druków p e ł n i ł a r o l ę i o h s e k r e t a r i a t u i p o c z e k a l n i , p ra o o w n io y z a ś n a g a b y w a n i by
l i n i e u s t a n n i e p r z e z i n t e r e s a n t ó w , zarów no k o leg ó w , j a k o b c y o h , z a p y tu j ą o y o h , ozy dany w i o e d y r e k t o r J e s t u s i e b i e , e w e n t u a l n ie do k ąd p o s z e d ł i k ie d y w r ó o i . Na s z c z ę ś c i e w 1957 r . w p o k o ju w i -
11
o e d y re k to ró w o tw a r to in n e d r z w i, a p r a c o w n ia S t a r y c h Druków z y s
k a ł a s p o k ó j. j
Z b io ry s t a r y o h druków , j a k w spom niano wyżej), s t a ł y w maga
z y n ie głównym, p r z e n i e s i o n e tam w 1894 r o k u z P a ł a c u K a z im ie r z o w s k ie g o . T y lk o z a só b rew in d y k o w an y ch z P e t e r s b u r g a rę k o p is ó w od momentu o d d a n ia B i b l i o t e o e N arodow ej m i e ś c i ł s i ę n a p a r t e r z e gm aohu, w tz w . m ag azy nie 28 s a l i , n a lew o od h a l l u ( d z i ś l o k a l k a t a l o g u p u b l i o z n e g o ) . S t a r e d r u k i u d o s tę p n ia n o w C z y t e l n i Głów
n e j , p r ó c z druków z 28 s a l i , k t ó r e w l a t a o h 1 9 3 0 -1 9 3 9 u d o s tę p n ia n e b y ły w o z y t e l n i R ęk o p isó w .
D o p ie ro r o k 1959 p r z y n i ó s ł u p r a g n io n e o s t a t e o z n e w y o d ręb n i e n i e s i ę O d d z ia łu , d o s t a ł on bowiem n a magazyn s a l ę kolumnową w gmachu I n s t y t u t u H is to r y c z n e g o o r a z s a l k i w p a ła o u P o to c k ic h
( p o ty s z k ie w io z o w s k im ) i p ra o o w n ię ta m ż e . Poozątkow o s t a r e d r u k i m ia ły d o s ta ć o a ły p a ł a o , potem je d n a k p o s ta n o w io n o p r z y z n a ć im t y l k o je g o o z ę ś ć . P r z e z k i l k a m ie s ię c y n a p ra c o w n ie zajmowano t r z y p o k o je n a I p i ę t r z e w c z ę ś c i p o łu d n io w e j ( d z i ś s e k r e t a r i a t , g a b i n e t d y r e k t o r a i p o k ó j magazynowy s t a r y o h d ru k ó w ), aby n a s t ę p n i e p r z e n i e ś ć s i ę n a p a r t e r do o z ę ś o i p ó łn o o n e j. B y ła to l o k a l i z a c j ą n a j l e p s z a ze w s z y s tk i o h . W d z i s i e j s z e j C z y t e l n i C z a so p ism u rz ą d z o n o o z y t e l n i ę i u s ta w io n o k a t a l o g i , w o b e o n e j P raco w n i C z a so p ism B ie ż ą c y c h - P ra c o w n ię S ta r y o h Druków. Dwa p o k o je , b ę d ą ce d z i ś magazynem o z a so p is m . i obeony l o k a l O d d z ia łu Groma
d z e n i a Z b io ró w p rz e z n a c z o n o n a m agazyny, a p o k o ik od h a l l u n a p r o w e n ie n c je i s y n o d a l i a . P ra g n ą c p o le p s z y ć s y tu a o j ę c z y t e l n i ków, w 1963 r . zrezygn o w an o z j e d n e j s a l k i m agazynow ej, p r z e s u w a ją c m ie s z o z ą o y s i ę w n i e j z a só b do s a l i kolum now ej i p r z e p r o w a d z a ją c n a je g o m ie js o e c z y t e l n i ę , n i e n a d łu g o J e d n a k , bo J u t w 1964 r > , w s k u te k u t r a t y p o k o ju zajm owanego p r z e z p r o w e n ie n c je , c z y t e l n i a T /r ó o iła do p o k o ju p r z e c h o d n ie g o , a p ra o o w n la p ro w e n ie n o y jn a p r z e s z ł a n a j e j m ie js o e . T a k i s t a n r z e o z y t r w a ł do r o ku 1 9 6 8 , k ie d y to p r z e n i e s i o n o p ra o o w n ię , c z y t e l n i ę i magazyny n a p a r t e r s t r o n y p o łu d n io w e j p a ła o u , d o d a ją c je d e n p o k ó j n a I p i ę t r z e n a m agazyn. P o n iew aż p r z e s t r z e ń magazynowa b y ł a m n ie j
s z a n i ż p o p r z e d n io , p r z e n i e s i o n o do s a l i kolumnowej z n a c z n ą i l o ś ć z b io ró w , p o z o s ta w i a ją c w p a ła o u s t a r y z a só b 28 s a l i o r a z s y g n a tu r y 4 . i 4 g , o ż y l i p o l o n i k a XVI-XVII i X V III w. P r z e p r o w ad zk i w o b r ę b ie p a ł a c u P o to o k io h spowodowane b y ły r o s n ą c ą o i a s - n o tą w Gmaohu Głównym i k o n ie o z n o ś o ią p r z e n o s z e n ia poG ZO zegól- nyoh agen d do p a ł a o u .
1 2
L o k a l , w k t ó r y m O d d z i a ł m i e ś o i s i ę do d z i ś , ma w i e l e n i e d o g o d n o ś c i : c z y t e l n i a p r z e j ś c i o w a , w d o d a t k u p o ł o ż o n a o b o k s z a t n i , k t ó r ą n i e s p o s ó b u c i s z y ć , a n a d t o d z i e l ą c a s w ó j l o k a l z A r c h iw u m K o m p o z y t o r ó w P o l s k i c h . K a t a l o g m i e ś c i s i ę c z ę ś c i o w o w c z y t e l n i , o z ę ś o i o w o w s z a t n i . J e d e n z p o k o j ó w m a g a z y n o w y c h , p o k ó j z a r k a d ą , j e s t p r z e c h o d n i . B o c z n a k l a t k a s o h o d o w a , z k t ó r e j j e s t w e j ś c i e d o m a g a z y n ó w , j e s t k l a t k ą p u b l i c z n ą , g d y ż n a I I p i ę t r z e m i e ś o i s i ę d z i e k a n a t W y d z i a ł u G e o g r a f i i , a w p i w n i c y p o d m a g a z y n e m s t a r y c h d r u k ó w t e n ż e w y d z i a ł u r z ą d z i ł s o b i e s k ł a d i l a b o r a t o r i u m z d o p r o w a d z o n y m g a z e m . S a l k i m a g a z y n o w e n a p a r t e r z e s ą b a r d z o c i a s n e , k o r y t a r z e m i ę d z y r e g a ł a m i w ą s k i e ( o k . 6 0 c m ) , a w a r u n k i k l i m a t y c z n e o p ł a k a n e : o k n a i k a l o r y f e r y b a r d z o b l i s k o r e g a ł ó w .
Na, o m ó w ienie z a s ł u g u j e t r y b w y ł ą o z a n i a z Głów nego M agazynu i p r z e p r o w a d z k i z b io ró w 195 9 r . W 1 9 5 8 r . z a p la n o w a n o u s t a w i e n i e r e g a ł ó w , co n i e b y ło ł a t w e , bo w bu dy nk u pałacow ym n a l e ż a ł o
l i c z y ć s i ę z w y t r z y m a ł o ś c i ą s tr o p ó w p iw n ic z n y c h , k t ó r e m ożna by
ł o o b c i ą ż a ć t y l k o w o k r e ś l o n y c h m i e j s c a c h . C y tu ję ze s p ra w o z d a n i a r o c z n e g o :
" . . . s a l ę 28 i k s i ą ż k i s k a ta lo g o w a n e w sp o s ó b s k ró c o n y (u m ie s z o z o n e w m a g a z y n ie 28 s a l i ) p rz e p ro w a d z o n o w o z e rw c u , . . . ( b y ły t o ) 126 2 p a o z k i . S y g n a tu r y t o p o g r a f i c z n e z Głów nego Maga
z y n u w y b ie r a n o p o o z ą w sz y od 24 l i p o a p r z e z s i e r p i e ń i w r z e s i e ń p r z y w a l n e j pomooy p ra c o w n ik ó w in n y c h d z ia łó w ( k t ó r z y w y b i e r a l i z p ó ł e k d r u k i s t a r e , s t e m p l u j ą c w i n w e n ta r z a o h t o p o g r a f i c z n y c h m a łą p i e o z ą t k ą BUW, o k r ą g ł ą l u b t r ó j k ą t n ą , p o z y o je o d s y ł a n e , i n n i p a k o w a li k s i ą ż k i w p a o z k i . B y ło i o h 4 1 4 3 ) . W g r u d n iu p r z e p r o w adzono c z ę ś ć (d ruk ó w z ) n u m eru s o u r r e n s (177 m b i e ż ą c y o h p ó ł e k )
o r a z d r u k i s k a ta lo g o w a n e sp o so b em s k r ó c o n y m ... P o z o s t a ł e s y g n a t u r y z ło ż o n e s ą w p a o z k a c h w s a l i kolum now ej w o o z e k iw a n iu n a r e g a ł y . Z b io r y n i e o p rao o w a n e z p a r t e r u M agazynu Głów nego p r z e w o z i s i ę ręo z n y m w ózkiem w m ia r ę p o t r z e b y i p o g o d y . Po p r z e p r o w adzce z o s t a ł y w Gmaohu Głównym pewne p r a c e do z r o b i e n i a ( s p r a w d z e n ie i w y b r a n ie s t a r y o h d ru k ó w n i e w y k azan y o h w " o p is a o h s a l "
( i n w e n t a r z a c h t o p o g r a f i c z n y c h ) , i k s i ą ż e k b e z r o k u w y d a n ia , s p r a w d z e n ie k s i ą ż e k n i e o b e c n y c h n a p ó łk a o h w momenoie w y b i e r a - ; n i a ) , k t ó r e b ę d z ie s i ę lik w id o w a ć w r o k u 1 9 6 0 " .
A le p r a c ty o h n i e u k o ń c z o n o do r o k u 1 9 7 8 , o i ą g l e j e s z o z e z n a j d u j e s i ę s t a r e d r u k i w M a g azy n ie Głównym.
L o k a le p r z e z n a o z o n e d l a s t a r y o h d ruków , a z w ła s z c z a S a l a Kolumnowa i p o m ie s z o z e n ia w P a ł a o u P o t o o k io h w momenoie p r z e p r o -
I
13
w aflzlti n i e b y ły o a łk o w ic ie p rz y g o to w a n e do nowyoh z a d a ń i , p ró o z k r a t w o k n a o h , n te m ia ły o d p o w ie d n ie g o w y p o s a ż e n ia , o k t ó r e to e le m e n ty t r z e b a b y ło z a b ie g a ć d łu g o i n ie zaw sze s k u t e o z n i e . Na
w e t r e g a ł y do S a l i Kolum nowej, zamówione dużo w c z e ś n i e j , d o s t a r czono z rocznym o p ó ź n ie n ie m . Nie z d o ła n o z a ł a t w i ć u r z ą d z e n ia k lim a ty z a c y jn e g o w m agazynach.
B e z p ia o z e ń s tw o z b io ró w n i e z o s t a ł o d o s t a t e c z n i e zawarow anes * n i e z a ło ż o n o o tw ie r a n y o h k r a t n a d rz w ia c h p ro w a d z ąc y c h z p u b l i c z n e j k l a t k i schodow ej do magazynów s t a r y c h druków , n ie z d o ła no u su n ą ć n ie b e z p ie c z n y c h są sia d ó w ? l a b o r a to r iu m z dopływem g a z u z a ś c i a n ą S a l i Kolumnowej (W y d ział B i o l o g i i ) i p o d o b n ie w p iw n i- oy pod magazynem s t a r y c h druków w P a ł a c u P o to c k io h (W y d ział Geo
g r a f i i ) .
IV . Z b io ry ( h i s t o r i a , c h a r a k t e r y s t y k a , s t a n lio z b o w y , g ro m a d z e n ie )
Z asób s t a r y c h druków BOT k o r z e n ia m i swymi s i ę g a B i b l i o t e k i K o rp usu K adetów , tzw . S z k o ły R y o e r s k i e j , m ie s z o z ą o e j s i ę w P a ł a - ou K a z im ierz o w sk im , i Liceum W arszaw sk ieg o - w zbogaoonego z b i o - rem Ig n a c e g o K r a s io k ie g o o, k t ó r e r ó w n ie ż m i e ś c i ł o s i ę n a t e r e n i e d z i s i e j s z e g o U n iw e r s y te tu . Gdy b i b l i o t e k a Liceum z o s t a ł a p r z e k s z t a ł c o n a w B i b l i o t e k ę P u b l ic z n ą p rzy U n iw e r s y te o ie War
szaw skim (1817 r . ) oo n a d a ło j e j ra n g ę k s i ą ż n i c y n a ro d o w e j, w p ły n ą ł do n i e j w tymże ro k u k s i ę g o z b i ó r " p rz y S ą d z ie A p e la o y j- nym ", n i e w ohodząoy w s k ła d b i b l i o t e k i Sądu, grom adzony w o k r e
s i e K s ię s tw a W arszaw sk ieg o p r z e z m i n i s t r a s p r a w ie d l iw o ś c i te g o ż K s ię s tw a , F e l i k s a Ł u b ie ń s k ie g o . S k ł a d a ł s i ę on m iędzy In ny m i ze z b io ró w z a k u p io n y o h po A nzelm ie S p e i s e r z e , b i b l i o t e k a r z u B i b l i o t e k i J a g i e l l o ń s k i e j w l a t a o h 1 8 0 2 -1 8 0 7 , po p ra w n ik u S te rn a k -D e m - b le w sk im , a ta k ż e z druków p o o h o d ząo y ch z k la s z to r ó w i k o ś o io łó w ( m .i n . z B le d z ew a, L u b i n ia , O bry, P a r a d y ż a i P rz e m ę tu ) \ Nas
tę p n a f a l a k s i ą ż e k z kasow anych k la s z to r ó w w p ły n ę ła w 1819 r . , d z i ę k i e k sp e d y c jo m S am uela B o g u m iła L in d e g o , k ie r o w n ik a Liceum W arszaw sk ieg o i p ie rw s z e g o d y r e k t o r a B i b l i o t e k i P u b l i c z n e j - p r z e d s ię b r a n y m z r a m i e n i a K o m is ji Wyznań R e l i g i j n y o h i O św ieo e- n i a P u b lio z n e g o
Gdy u p a d ło p o w s ta n ie l is t o p a d o w e , w yw ieziono z r o z k a z u c a r a M ik o ła ja I p rz e w a ż n ą o z ę śó z b io ró w B i b l i o t e k i do P u b l io z n e j fiib-
Z
14
l i o t e k i C e s a r s k i e j w P e t e r s b u r g u , p o z o s t a w i a j ą c j e d y n i e k s i ą ż k i w ję z y k u p o ls k im po u s u n i ę c i u n le p ra w ó m y ś ln y c h p o l i t y c z n i e , d z i e ł a w j ę z y k u r o s y j s k i m , a t a k ż e k s i ą ż k i t r e ś c i r e l i g i j n e j , m edyoz- n e j i t e , k t ó r e b y ły p o t r z e b n e O b s e rw a to riu m A stro n o m icz n e m u U n i
w e r s y t e t u W yw ieziono wów ozas 90 505 d ruków , w śró d n i c h ró w n ie ż s t a r e . P o d o b n ie p o s tą p i o n o z b i b l i o t e k ą r o z w ią z a n e g o T o w a rz y stw a P r z y j a c i ó ł N auk, k t ó r e j k a d łu b p r z e k a z a n o w a r s z a w s k ie j B i b l i o t e o e P u b l i o z n e j 7. Z n a l a z ł y s i ę w nim m .i n . k s i ą ż k i S ap ieh ó w z K o d n ia , R a d z iw iłłó w z N ie ś w ie ż a i w i e le in n y c h * N a s tę p n ie B i b l i o t e k a p o
z y s k a ł a s t a ł y dopływ d u b le tó w z b i b l i o t e k r o s y j s k i o h , w śró d n i o h s p o ro druków z B i b l i o t e k i Z a ł u s k i o h , w c i e l o n e j do B i b l i o t e k i C e- s a r s k i e j w * P e te r s b u r g u 8. W r o k u 1846 w p ły n ą ł w o h a r a k t e r z e kupn a K s i ę g o z b i ó r po J ó z e f i e K a la s a n ty m S z a n ia w sk im , z w łasnym e x l i b r i -
sem , z a w i e r a j ą c y dużo s t a r y o h d ru k ó w , p r z e w a ż n ie X V H I - w ie o z - ny o h W l a t a c h 1 8 6 1 -1 8 6 2 , z i n i c j a t y w y R om ualda H ubego, d y r e k t o r a K o m is ji R ządow ej Wyznań R e l i g i j n y c h i O ś w ie o e n ia P u b l i o z n e - g o , d o k onan o d l a B i b l i o t e k i l i o z n y c h zakupów w L ip s k u , F r a n k f u r - o ie i K o l o n i i (28 druków XV w . , 80 - XVI w ., 162 - XVII w . , i 411 - X V III w . ) 1 0 .
Po u p ad k u p o w s t a n ia s ty o z n io w e g o i k a s a c i e c z ę ś c i k l a s z t o r ó w w a r s z a w s k ic h ( m .i n . a u g u s tia n ó w , b e rn a rd y n ó w , d o m in ik an ó w , k a p u -
oynów, k a r m e litó w i t r y n i t a r z y ) , i o h z a so b y k sią ż k o w e z o s t a ł y p o d z i e l o n e m iędzy B i b l i o t e k ę , zwaną wówozas G łów ną, a B i b l i o t e k ę S e m in a riu m A r c h i d i e c e z j a l n e g o W a rsz a w sk ie g o *1 d .
K l a s z t o r y o d e g r a ł y d o n i o s ł ą d l a n a s z e j k u l t u r y r o l ę z b i o r n i o s t a r y o h d ru k ów , p rz e o h o w a ły s i ę w n i c h bowiem l i o z n e k s i ę g o z b i o r y p r y w a tn e , w p ły w a ją c e tam w f o r m ie darów i l e g a t ó w . Do zg ro m a d ze ń z a k o n n y o h , k tó r y o h b i b l i o t e k i z a s i l i ł y .n a s z z b i ó r , n a l e ż ą m .i n , a u g u s t i a n i e (W a rsz a w a ), b e n e d y k ty n i (Ł y s a G ó ra , S ie o ie o h ó w , War
s z a w a ) , b o ż o g ro b o y (M iech ó w ), c y s t e r s i (K o p rz y w n ic a , S u le jó w , Wą- o h o o k ) , d o m in ik a n ie ( P io t r k ó w , S a n d o m ie rz , W a rsz a w a ), f r a n c i s z k a n i e k o n w e n tu a ln i ( P i o t r k ó w ) , j e z u i o i ( K a l i s z , Łomża, W a rsz a w a ), k a ra e d u li ( B ie n is z e w o , S z a n i e c ) , k a n o n io y r e g u l a r n i l a t e r a n e ń s o y ( C z e rw iń s k , K a l i s z , M stó w ), k a p u o y n i (W a rsza w a), k a r t u z i ( P a r a d y ż ) , m is j o n a r z e (G d a ń sk , K raków , L u b l i n , W a rsz a w a ), n o r b e r t a n i e
(Hebdów, W itó w ), p a u l i n i (W arszaw a, W ie lg o m ły n y ), p i j a r z y (W ar
sz a w a ) i t r y n i t a r z e (W a rsz a w a ).
Po r o k u 1863 p rz e k a z y w a n o B i b l i o t e o e , p r ó o z z b io ró w p o k l a s z - t o r n y o h , t a k ż e z a so b y kaso w an y o h i n s t y t u o j i ś w ie o k io h . Dużo s ta - ; r y o h druków z a w i e r a ł a B i b l i o t e k a Sąd u A p e la c y jn e g o , zw ana p ó ó n i e j
15
S e n a o k ą ( n i e n a l e ż y j e j m y lić a w spom nianą p o p r z e d n io b i b l i o t e k ą p r z y S ą d z ie A p e la c y jn y m , g ro m a d z o n ą p r z e z F e l i k s a Ł u b i e ń s k i e g o ) . W raz a S e n a o k ą , w p ły n ą ł z b i ó r r o d z i n y Ł u b i e ń s k i o h , a w nim
k s i ą ż k i po m a r s z a ł k u F r a n o i s z k u Ł u b ie ń s k im , t e á o i u F e l i k s a , po ż o n ie F e l i k s a , T e k l i , i po J . H . R o l a y 'u , f r a n o u s k im p r e o e p t o r z e ? d z i e c i F e l i k s a . Z b i ó r B i b l i o t e k i S e n a c k ie j w p ły n ą ł do B i b l i o t e k i G łó w n ej p ra w d o p o d o b n ie w 1865 r . M n ie js z e p a r t i e lu b p o j e d y n - oze e g z e m p la r z e s t a r y c h druków t r a f i a ł y s i ę w z b i o r a o h K o m is ji K o d y f i k a c y j n e j , A k a d e m ii M e d y k o - o h i r u r g i o z n e j , Rady S ta n u K ró
l e s t w a P o l s k i e g o , K o m is ji R ządo w ej O ś w ie c e n ia P u b lio z n e g o i i n . P ię k n e e g z e m p la r z e n a b y ł a B i b l i o t e k a od b i b l i o f i l a K .S t r o n o z y ń s -
k i e g o . B y ły to m .i n . " A n t i q u í t a t e s J u d e o ru m " J ó z e f a F l a w i u s z a (L u b e k a 1 4 7 5 ) , p erg am in o w e e g z e m p la r z e S t a t u t u Ł a s k ie g o ( H a l l e r 1 5 0 6 ) i "S p eo u lu m Saxonum " J a s k i e r a ( W ie to r 1 5 3 5 ) N o ta b e n e , z t e j ż e k o l e k o j i u d a ło s i ę n ab y ó po I I w o jn ie T u r r e o r e m a ty , *Bx- p l a n a t i o i n P s a l t e r i u m " ( C r a o i s , o k . 1 4 7 5 ) i M ik o ł a ja z B ł o n i a ,
" T r a o t a t u s de s a o r a m e n t i s " (W ro o ław , B ly a n 1 4 7 5 ) . W pływ ały t a k ż e k s i ą ż k i z r ó ż n y o h b i b l i o t e k s z k o ln y o h , m . i n . z P ł o c k a .
P r ó o z k u p n a , o rg a n iz o w a n o w ym ianę z k o l e k c jo n e r a m i i a n t y k - w a riu s z a m i» Ambrożym G rab o w sk im , Salomonem I g le m , S tr o jn o w s k im ,
S z e n w iro e m , Z a l o s z t e l n e m , Kohnem a l e d o ty o h o z a s w t r a k o i e b a d a ń p r o w e n ie n o y jn y o h n i e n a t r a f i o n o n a i o h ś l a d y , n i e można z a te m s t w i e r d z i ć , czy w ś ró d k s i ą ż e k o trz y m a n y c h od n i o h b y ły s t a r e d r u k i .
W k o ń c u KIK w. w p ły w ają» k o l e k o j a b i b l i o f i l a r o s y j s k i e g o A r k a d i u s z a T o ło o z a n o w a (1 8 9 7 ) i b i b l i o t e k a B anku P o l s k i e g o
(1 8 9 9 ) z a w i e r a j ą o a duży k s i ę g o z b i ó r K a j e t a n a K w ia tk o w s k ie g o ,
• w nim z a ś z b i o r y S t a n i s ł a w a B a ry o z k i i K a r o la Z a b r z e s k i e g o . W 1915 r . o z ę ś ć In k u n a b u łó w i s ta r o d r u k ó w z o s t a ł a w ra z z r ę k o p i s a m i ew akuow ana p r z e z R o s ja n do R o sto w a n a d Donem.
K s i ą ż k i t e w r ó o i ł y 23 K 192 5 r . n a z a s a d z i e umowy K o m is ji R ew in
d y k a c y jn e j po T r a k t a o i e R y sk im , w l i o z b i e 4720 d z i e ł w 1511 wo
lu m in a o h . B y ły t o p r z e w a ż n ie p o l o n i k a XVI w ., o p i s a n e p r z e z W ie rz b o w s k ie g o
W ypadki I I w o jn y ś w ia to w e j d o t k n ę ł y z b i ó r s t a r y o h d ru k ó w , i lo ś o i o w o n i e t a k d o t k l i w i e , a l e o f i a r ą p a d ły n a j o e n n i e j s z e d z i e ł a . C z ę ś ć in k u n a b u łó w i w o z e sn y o h druków XVI w. z 28 s a l i - 218 d z i e ł w 156 w o lu m in a o h - p r z e p ro w a d z o n a z o s t a ł a n a z a r z ą d z e n i e o k u p a n tó w do B i b l i o t e k i K r a s i ń s k i o h n a O k ó ln ik i tam w 194 4 r . p r z e z n i o h s p a l o n a 1 8 , r e s z t a z a ś z t e j ż e s a l i , w y w ie z io n a do z
1 6
G a r b io z w d n ia o h 11 i 12 IX 194 4 2 0 , w r ó o i ł a w 1946 r . z n i e w i e l k i m i b r a k a m i, c h o ć w e t a n i e z n a c z n e g o z n i s z c z e n i a , w sku
t e k z ł y c h w arunków s k ła d o w a n ia i t r a n s p o r t u . K s i ą ż k i , p rz e c h o w y wane w M agazynie Głównym, o c a l a ł y .
Po r o k u 1945 p r z y b y ły j a k o d a ry : z b i ó r Synodu B w a n g e lio k o - -R eform ow ane go w K r ó l e s t w i e P o ls k im i W a rsz a w sk ie g o Z b o ru B w ange- lio k o -R e fo rm o w a n e g o (2145 d z i e ł w 2759 w o lu m in ao h s t a r y c h druków o z n a o z n e j p rz e w a d z e X V III-w ie o z n y o h } p o t o c z n i e p r z y j ę ł a s i ę d l a te g o z b i o r u nazw a S .B - R .) , o r a z k s i ę g o z b i ó r z K am ien n ej Góry ( W a l l e n s t e i n - F e n d e r l i n s o h e B i b l i o t h e k ) , p r z e k a z a n y p r z e z m ie js o o - wą gm inę e w a n g e lic k o - r e f o r m o w a n ą 22. S t a r e d r u k i te g o o s t a t n i e g o
k s i ę g o z b i o r u - po w y łą o z e n iu in k u n a b u łó w , z o s t a ł y z b r a k u m i e j s c a w n a s z y o h m agazynaoh p r z e k a z a n e w 1968 r . B i b l i o t e c e U n iw e r s y te c k i e j w Ł o d z i (6 404 w o l . ) . Z o b o w ią z a ła s i ę o n a s p o r z ą d z i ć i p r z e s ł a ć nam s p i s o trz y m a n y o h d ru k ó w , a l e n i e z d o ł a ł a s i ę z te g o wy
w i ą z a ć .
Są w n a s z y o h z b i o r a c h f r a g m e n ty k s ię g o z b io r ó w k r ó le w s k io h : Z ygm unta A u g u s ta (1 0 p o z y c j i ) , Z ygm unta I I I Wazy, S t a n i s ł a w a Au
g u s t a o r a z w i e l u in n y o h l u d z i z n a n y o h i z a s łu ż o n y o h d l a k u l t u r y « Z w. XV I-X V II s ą k s i ę g o z b i o r y p ry m a s a S t a n i s ł a w a K a rn k o w sk ieg o i p r a w n ik a , h e l l e n i s t y S t a n i s ł a w a I ł o w s k i e g o , s ą k s i ą ż k i S trz e m b o szów : J a n a , s ę d z i e g o g r o d z k ie g o .r a d o m s k ie g o , i A n d r z e ja , p r e p o z y t a k a n o n ik ó w l a t e r a n e ń s k i o h z M stow a; p ry m a s a J a k u b a U c h a ń s k ie g o ; i n s t y g a t o r a k o ro n n e g o A n d r z e ja L i s i e c k i e g o , a t a k ż e p o je d y n o z e e g z e m p la r z e n a l e ż ą c e o n g i do J a n a D a n ty s z k a , A n d r z e ja F r y o z a Mo
d rz e w s k ie g o i in n y o h . Wśród w ł a ś o i o i e l i k s ię g o z b io r ó w f i g u r u j ą t e ż o s o b i s t o ś c i z w ią z a n e z W arszaw ą, a m ianow iO ie W o jo ie o h O ozko, l e k a r z nadw orny k r ó ló w S t e f a n a B a to re g o i Zygm unta I I I ; b u r m i s t r z m i a s t a W arszawy i s e k r e t a r z k r ó l a W ład y sław a IV , S t a n i s ł a w B a- r y o z k a , i w i o e b u r m i s t r z K a r o l Z a b r z e s k i ; p u b l i o y s t a z ozasów S e j mu C z t e r o l e t n i e g o i s z a m b e la n k r ó le w s k i K a j e ta n K w ia tk o w sk i o r a z m a r s z a ł e k F r a n o i s z e k B i e l i ń s k i . B i b l i o t e k ę Z a ł u s k i o h r e p r e z e n t u j e o k . 12 000 d ruk ó w , 00 s ta n o w i n a jw ię k s z y zaohow any z a só b z a ł u s - o ian ó w w P o l s c e .
N asze k s i ą ż k i , z m i e n i a j ą c e w ł a ś o i o i e l i , c z y ta n e i z a o z y ty w a - ne p r z e z l u d z i z r ó ż n y o h ś r o d o w is k i w a rs tw s p o łe o z n y o h , ż y ły i n te n s y w n ie i , d z i ę k i znakom w łasn o śo io w y m i z a p is k o m , r z u c a j ą ś w i a t ł o n a k r ę g i o z y t e l n i o z e , s ta n o w ią o oenn y w a r s z t a t d l a h i s t o r y k a k u l t u r y . T o te ż b a d a n ia p r o w e n ie n o y jn e s ta n o w ią b a rd z o i s t o t n ą d z i e d z i n ę p ra o y O d d z ia łu .
1 7
W śró d p o lo n ik ó w n a j p o k a ź n i e j s z ą lio z b o w o g ru p ę s ta n o w ią d r u k i X V III w ., p r z e d e w s z y s tk im v a r s a v l a n a s p u b l i o y s t y k a 1 m a t e r i a ł y ź ró d ło w e z o k r e s u s ta n i s ł a w o w s k i e g o , a ta k ż e l i t e r a t u r a p i ę kna t e g o o k r e s u . W iek XVI r e p r e z e n t u j ą d r u k i o f i o y n k ra k o w s k io h i i n . , W y b itn i p i s a r z e e p o k i r e n e s a n s u w w i e l u w y d a n ia c h , n i e j e d n o k r o t n ie p i e r w o d r u k i . W X V II w. z w ra o a uwagę l i o z b a p o z y o j i p o le m lo z - nyoh r e f o r r a a o y jn y c h i k o n t r r e f o r m a o y j n y o h , c ie k a w y z b i ó r druków a r i a ń s k i o h o r a z n i e j e d n o k r o t n i e u n ik a to w e e g z e m p la rz e l i t e r a t u r y m i e s z c z a ń s k i e j . N iedarm o p i s a ł E s t r e i c h e r w 1869 r , s " B i b l i o t e k a w a rs z a w s k a n a jm n ie j j e s t z n a n ą w k r a j u , a j e d n a k t y l k o z n i e j o z e r p a ó m ożna m a t e r i a ł do p i s a n i a h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j ( . . . ) d r u k i B i b l i o t e k i U n i w e r s y t e t u W a rszaw sk ieg o s ta n o w ią n i e m a l , , z a o k r ą g lo n ą o a ło ś ó w s z y s t k i e g o , 00 k ie d y k o lw ie k u n a s w y s z ło " 2\
O b eo n ie n a s z a k a r t o t e k a p o lo n ik ó w n ie z n a n y o h E s t r e i o h e r o m z a w ie r a o k . t y s i ą o a p o z y o j i .
N a d zw y czaj o e n n ą o z ę ś ó z b io ró w s ta n o w ią d r u k i o b o e , we w s z y s t k i o h j ę z y k a c h e u r o p e j s k i c h , k t ó r e p r z y b y ły do P o l s k i w o i ą - g u u b i e g ł y o h w ieków . Są w ś ró d n i c h d r u k i r z a d k i e , n i e n otow ane d o ty o h o z a s w d o s tę p n y o h nam k a t a l o g a c h w i e l k i o h b i b l i o t e k ( B r i - t i s h Muséum C a t a l o g , C a ta lo g u e de l a B i b l i o t h è q u e N a t i o n a l e , P a r i s , i i n . ) , a n i w b i b l i o g r a f i a o h f r a n o u s k i o h , n i e m i e c k i c h , w ło s k i c h ozy in n y o h .
K a ta lo g d z ia ło w y , n i e o b e jm u ją o y z r e s z t ą o a ł o ś o i , p o z w a la zauw ażyó n a j o b f i t s z e g ru p y t e m a ty c z n e . Obok p i ś m i e n n i c tw a o t r e ś - o i r e l i g i j n e j i w sp o m n ia n e j p o l e m ik i w y z n a n io w e j ( m .i n . j e s t dużo druków d o ty o z ą o y o h j a n s e n i z m u ) , b o g a to r e p r e z e n to w a n y j e s t d o r o b e k f r a n o u s k i e g o O ś w ie o e n ia z E n c y k lo p e d ią D i d e r o t a n a o z e l e , k la s y o y s t a r o ż y t n i , w ydaw ani w c i ą g u w ieków , o p i s y k r a jó w i p o d r ó ż y , l i t e r a t u r a p i ę k n a w o r y g i n a ł a o h i p r z e k ł a d a o h , g łó w n ie f r a n o u s k a .
W l a t a o h 1 9 3 3 -1 9 3 6 b y ło p rz e p ro w a d z o n e s k o n tru m o a ł o ś o i z b i o ró w , a w ię o o b j ę ł o t a k ż e i s t a r e d r u k i . Po w o jn ie ponow iono j e w l a t a o h 1 9 5 1 - 1 9 5 3 . Nowo u tw o rz o n y O d d z ia ł S t a r y c h Druków p r z e p r o w a d z i ł w l a t a o h 1 9 6 3 -1 9 6 7 s k o n tru m sw o io h z b io r ó w , s p ra w d z a ją c
b r a k i w M agazy nie Głównym, i n w e n ta r z a o h i k a r t o t e k a o h druków z a g u b io n y o h i p rz e s y g n o w a n y c h . N ie wyjmowano w ów czas z k a t a l o g u k a r t k s i ą ż e k z a g u b io n y o h i n i e p rz e p ro w a d z a n o z a g u b ie ń . N ie zd o ł a n o s p r a w d z ió braków z o z ę ś o i s y g n a t u r to p o g r a f io z n y o h ( p o z o s t a ł y do s p r a w d z e n ia s y g n a tu r y 1 7 , 1 9 - 2 3 , 2 9 ) o r a z n u m eru s o u r r e n s i
10
k o l e k o j a T o ło o z a n o w a . Ponow iono s k o n tru m s y g n a t u r 4 . i 4g w r o k u 197 4 o r a z z a s o b u 28 s a l i w r o k u 1 9 7 5 .
D o k ła d n y s t a n i l o ś c i o w y s t a r y c h druków BOT j e s t ę lz iś n i e do u s t a l e n i a . W r o k u 1949 p r z y j ę t o z a l i c z b ę w y jś o io w ą 1 4 0 000 w o lu m inów. B y ło to o p a r t e n a b a rd z o n i e p r e c y z y j n e j - o o e n ie s t a r y c h druków s t o j ą c y c h w M a g azy n ie Głównym n a 100 000 i n i e o p ra c o w a n y c h ja k o 40 0 0 0 . Do te g o dodaw ano p r z y b y t k i i odejm ow ano u b y t k i . N ie s k o r z y s t a n o z o k a z j i , j a k ą d a ł a p r z e p r o w a d z k a , i n i e l i o z o n o k s i ą ż e k p ak o w an y o h , p r a o a bowiem s z ł a w sz y b k im t e m p ie , gd y ż o h o - d z i ł o o j a k n a j s z y b s z e o p r ó ż n i e n i e M agazynu G łów n ego . IV r o k u 1963 w prow adzono p o p ra w k ę , l i c z ą c 126 141 s t a r y c h d ru k ó w , w 1967 r . po
s k o n tr u m p o p ra w io n o t ę l i o z b ę n a 1 1 3 0 0 0 . W końou 1977 r . o f i c j a l n i e w ykazan o 121 055 w o l . , a l e w e d łu g p o p ra w k i z r o k u 1967 t r z e b a r a o z e j p r z y p u ś o i ć , że j e s t o k . 107 274 w o l. P raw d ziw y s t a n i l o ś c i o w y b ę d z ie m ożna u s t a l i ć po o s ta te o z n y m s p r a w d z e n iu w s z y s t k i c h b rak ó w i po u z y s k a n i u p e w n o ś o i, że w s z y s t k i e s t a r e d r u k i z o s t a ł y w y łą c z o n e z M agazynu G łó w n eg o .
S t a r e d r u k i w p ły w a ją o b e c n ie p r z e d e w s z y s tk im z k u p n a lu b j a k o d a r y , b a rd z o r z a d k o z w ym iany. D a ry , z w y ją tk ie m b a rd z o z n i - s z o z o n y o h , p r z y jm u je s i ę w s z y s t k i e . W ymianę, g łó w n ie z i n s t y t u c j a m i z a g r a n ic z n y m i, p r o w a d z i O d d z ia ł G ro m a d z e n ia , p r o p o n u ją o j a k o e k w iw a le n t d r u k i now e, t a k , że n i e u s z o z u p l a t o s t a n u p o s i a d a n i a s t a r y c h d ru k ó w .
P o l i t y k a k u p n a u w z g lę d n ia o h a r a k t e r z b io ró w BOT. S ta ra m y s i ę k o m p le to w a ć p r z e d e w s z y s tk im v a r s a v i a n a X V III w ., n a s t ę p n i e p o l o n i k a X V -X V m w ., a l e nabywamy t e ż d r u k i o b c e , o iek a w e ze w z g lę d u n a a u t o r a b ą d ś t e m a t l u b s t r o n ę t y p o g r a f i o z n ą , o p ra w ę , p r o w e n i e n c j ę . Kupna d o k o n u je s i ę n a j c z ę ś c i e j z a p o ś re d n ic tw e m a n t y k w a r i a tó w , ozaBem t a k ż e od o s ó b p ry w a tn y o h - w tym w ypadku p o t r z e b n y j e s t p r o t o k ó ł k o n i e c z n o ś c i . P o d s ta w ę w y b o ru s ta n o w ią same o b i e k t y lu b t e ż k a t a l o g i a n ty k w a r s k i e ozy a u k o y j n e , 0 b o g a o tw ie z b io r ó w BOT i m a łe j a t r a k c y j n o ś c i r y n k u ś w ia d o z y ć może s t o s u n e k i l o ś o i o f e r t , sp ra w d z o n y o h z n aszy m k a t a l o g i e m , do i l o ś o i z a k u p io n y c h d ru k ó w . P r z e o i ę t n i e s p ra w d z a n o r o o z n i e 4 0 0 o f e r t , a z a k u pywano o k . 12%, t j . o k . 48 p o z y o j i . N a j j a s k r a w s z a s y t u a o j a w y s t ą p i ł a w l a t a o h 19 6 4 1 1971« s p ra w d z o n o p o n ad 900 o f e r t , z a k u p u ją o 64 i 21 w olum inów .
— •’•i'b
V. Opraoowanie (p ra o e p o rządkow e, k a ta lo g o w a n ie i m e l io r a c je , k a t a l o g i , in w e n ta rz e i s y g n a tu r y , z n a k i w ła sn o śo io w e ,
k s ię g o z b ió r p o d rę c z n y )
Opraoowanie s ta r y c h druków p rz e d utw orzeniem O d d z ia łu odby
w ało s i ę n a ró w n i« z nowymi w B iu rz e Katalogowym, z w y ją tk ie m e p i z o d y c zn e j p rao y K a z im ie rz a P ie k a r s k ie g o nad p o lo n ik a m i w l i s t o p a d z ie '193XI r . On to sfo rm ato w a ł z b ió r 28 s a l i , o p a tr u ją o s y g n a tu ry W ierzbow skiego l i t e r a m i F , 0 i O ( f o l i o , q u a r to , o o ta v o ) . Wpływa
ją c e z zakupu lu b darów s t a r e d r u k i katalog ow an e by ły od 1946 r . p r z e z je d n ą b i b l i o t e k a r k ę p r z e s z k o lo n ą n a k u r s i e prowadzonym p r z e z A.Gryozową w K ó rn ik u , o so b a t a je d n a k o p u ś o ił a b i b l i o t e k ę . Po u tw o rz e n iu O d d z ia łu zaplanow ano k a ta lo g o w a n ie i w o ie la n ie do k s ię g o z b io r u druków n ie opraco w an ych , a ró w n o c z eśn ie m elio ro w an ie druków z 28 s a l i , ja k o n a j o e n n i e j s z e j o z ę ś o l z b io r u .
Wśród s ta r y o h druków n ie opraoow anyoh były z a l e g ł o ś o i s p rz e d w ojn y, m .in . k s ię g o z b ió r Banku P o ls k ie g o (5622 d z i e ł , 5978 w o l.
s ta r y o h druków ) i dawne d u b le ty o r a z wpływy p ó ź n ie j s z e : z b io ry Synodu i Zboru Ew angelicko-R eform ow anego (S.E -R - 2145 d z i e ł 2759 w o l . ) , i b i b l i o t e k a z K am iennej Góry ( p r z e s z ło 6404 w o l .) i i n .
D ruk i t e , c z y sz c z o n e i porządkow ane p rz e z praoowników dniów
kowych Z o s ta ły u sta w io n e n a p a r t e r z e Magazynu Głównego o r a z z a j ę ł y p u s te n ajw y ższe p ó ł k i re g a łó w w m agazynie 28 s a l i . B i b l io t e k ę z K am iennej G óry, ę a łk o w io ie opracow aną i p o s ia d a ją c ą drukowany k a ta l o g d z ia ło w y , u sta w io n o w edług s y g n a tu r . K s ię g o z b io ry Banku P o ls k ie g o i .S .E - R p o d z ie lo n o n a w ie k i i sform atow an o. R e s z tę , z k t ó r e j w yłąozono d u b le ty i d e f e k t y , p o d z ie lo n o n a p o l s k i e i ob o e , p ó ź n ie j c h r o n o lo g ic z n ie w o b r ę b ie wieków i form atów , u m o ż li- w ia ją o w t e n sposób w yszukanie o k r e ś lo n e j p o z y c j i . N a stę p n ie przekazyw ano p a r t i e do k a ta lo g o w a n ia .
Gdy w ro k u 1968, w sk u tek k o n ie o z n o ś o i p rze p ro w a d z k i w p a ła o u P o to o k io h , t r z e b a by ło p r z e n i e ś ć o zęśó zbiorów do s a l i kolumno
w e j, aby u zy sk ać n a n ie m ie js c e , m u sian o , z r o z p o r z ą d z e n ia d y re k - o j i , p rz e k a z a ć o z ę ść zb io ró w n ie opraoow anyoh innym b ib lio te k o m . O prócz p r z e s ła n e g o do B i b l i o t e k i U n iw e r s y te c k ie j w Ł odzi z b io r u K am iennej G óry, p r z e jr z a n o wówozas r e s z t ę n ie opraoow anyoh i s k a talo g o w a n y c h p ro w iz o ry c z n ie ja k o d u b le ty i zb ęd n e, b io rą o pod uwagę p ro w e n ie n o je . N a s tę p n ie o d e s ła n o d ru k i z p ro w en ien o jam i:
g d ań sk im i - B i b l io t e o e PAN w Gdańsku 52 w o l.
p o zn ań sk im i - B i b l io t e o e U n iw e r s y te c k ie j w P o z n a n iu 4 w o l.
s z o z e o iń s k im i - B i b l io t e o e W ojew ódzkiej w S z o z e o in ie 321 w o l.
2 0
w ro o ła w s k im i in n y m i
in n y m i p o z a tym z b i ó r K a m ie n n e j Góry
- B i b l i o t e c e U n i w e r s y t e c k i e j we W r o c ł a w i u - B i b l i o t e c e N a r o d o w e j w W a r s z a w i e
- B i b l i o t e c e P u b l i o z n e j w W a r s z a w i e
- B i b l i o t e c e U n i w e r s y t e c k i e j w. Ł o d z i
.172 w o l.
. 31 w o l.
1 w o l.
6404 w o l.
6985 w o l.
ra z e m
N a s t ę p n i e p r z y j ę t o uw ażać z a n i e o p rac o w an e w s z y s t k i e d r u k i , k t ó r e n i e b y ły w p is a n e do i n w e n t a r z y BITW, a w ię c zarów no p r z e z n a c z o n ą o b e c n ie do o p r a c o w a n ia c z ę ś ć d u b le tó w i z b ę d n y c h , j a k i wy
b r a n e z K a m ie n n e j G óry i d e f e k t y , ra z e m o k . 17 6 0 w o l . , l i c z b ę , k t ó r a j u ż w 1973 r . s t o p n i a ł a do 331 d e f e k tó w .
W l a t a o h 1 9 5 0 -1 9 5 8 s k a ta lo g o w a n o s t a r e d r u k i k s i ę g o z b i o r u B an
ku P o l s k i e g o , w 1 9 5 8 -1 9 5 9 S ynodu i Z b o ru E -R . Oba t e k s i ę g o z b i o r y k a ta lo g o w a n o w sp o s ó b p e ł n y , t o z n a c z y z podaw aniem o b j ę t o ś o i i c y t a t u b i b l i o g r a f i c z n e g o , a t a k ż e s p o r z ą d z a j ą o k a r t k i do k a t a l o g u d z ia ł o w e g o , do k a r t o t e k i d r u k a r z y i do o s o b n y c h k a r t o t e k k a ż d e g o z t y c h z b io ró w z z a z n a c z e n ie m p r o w e n i e n c j i p o s z c z e g ó ln y c h k s i ą ż e k . P o n ie w a ż k a r t y k a ta lo g o w e w c h o d z iły w ów czas do o g ó ln e g o K a t a lo g u A l f a b e t y c z n e g o BOT ( n ą g a l e r i i gm achu g łó w n e g o ), s t a r e d r u k i k a t a
logow an o w e d łu g p r z e p i s ó w G ry o z a i B o r k o w s k ie j, u w z g l ę d n ia ją c t y l k o b a r d z i e j , s z c z e g ó ło w y o d p i s t y t u ł u , a d l a druków XV, XVI, X V II w ie ków f o r m a t b i b l i o g r a f i c z n y .
R e s z tę druków n ie o p r a o o w a n y o h - z a o z ę to w r o k u 1955 k a ta lo g o w a ć w s p o s ó b s k r ó c o n y , b e z p o d a w a n ia o b j ę t o ś c i i c y t a t u b i b l i o g r a f i c z n e g o .
J u ż w r o k u 1 9 5 0 r o z p o o z ę t o m e l i o r a c j ę s t a r e g o z a s o b u 28 s a l i . W ie lk ą pom ocą do t e g o s t a ł o s i ę o d n a l e z i e n i e w d n iu 31 I I I 1951 r . dwóch tomów i n w e n t a r z a , tz w . " o p i s u 28 s a l i " , uw ażanego z a z a g i n i o n y . B y ł on u k r y ty w M ag azy n ie Głównym w o z a s i e w o jn y . Tok p r a c y b y ł n a s t ę p u j ą o y : wyjmowano k s i ą ż k ę po k s i ą ż o e , sp ra w d z a n o j e j k a r t y k a t a l o g o w e , k t ó r e w r a z i e p o t r z e b y u z u p e łn i a n o lu b z a s tę p o w a n o nowy
m i, p i s z ą o r ó w n o c z e ś n ie k a r t k i do k a t a l o g u d z ia ło w e g o i k a r t o t e k i d r u k a r z y . Do r o k u 1 9 5 3 , k ie d y t o p r a c ę p r z e r w a n o , bo t r z e b a b y ło z a j ą ć s i ę d z i e ł a m i a u to ró w z o k r e s u O d r o d z e n ia , p o tr z e b n y m i n a w ys
taw ę w Muzeum Narodowym, a p o tem in n y m i s p ra w a m i, z d o ła n o z m e l i o r o wać 969 d z i e ł w 902 w o lu m in a o h . Do p r a c y t e j w ró co n o w 1963 r . N ie
z a l e ż n i e od t e g o t r y b u p o s tę p o w a n i a , w y b ie ra n o i m e lio ro w a n o X V I-w ie o z n e d r u k i z s a l i 28 d l a p o t r z e b b a d a ń p r o w e n ie n o y J n y o h . W 196 2 r . z m ie n io n o m etodę p ra o y s z a o z ę to m e lio ro w a ć p r z y jm u ją o z a p u n k t w y j ś c i a n i e m ag azy n, l e c z k a t a l o g , t z n . b r a n o n a w a r s z t a t
21
w s z y s t k i e d z i e ł a dan eg o a u t o r a , n i e z a l e ż n i e od s y g n a tu r y i d a ty d r u k u . U s p r a w n iło t o b a rd z o p r a c ę , u ł a t w i a j ą c p o s z u k iw a n ia b i b l i o g r a f i c z n e i i d e n t y f i k a c j ę d e f e k tó w . Tę m etodę z a s to s o w a n o r ó w n ie ż do r o z p o c z ę t e j w 1967 r . m e l i o r a o j i p o lo n ik ó w X V III w.
o r a z w r o k u 1972 do p o lo n ik ó w XVII w. W p ły n ę ło ' to je d n a k n a dużo w o l n i e j s z e tem po m e l i o r a c j i 28 s a l i , t a k , że p r a o a z a w ie s z o n a w 1971 r . w ł a ś c i w i e n i e j e s t j e s z c z e z a k o ń o z o n a .
P ro w ad zo n o r ó w n ie ż dużo b a r d z i e j p o w ie rz o h o w n ą m e l i o r a c j ę k a t a l o g u a l f a b e t y c z n e g o , n a n o s z ą c n a k a r t y b r a k u j ą o e h a s ł a i u j e d n o s t a j n i a j ą c i c h f o rm ę , p o r z ą d k u j ą c g ru p y k a r t o tym samym h a ś l e i t p .
Od daw na n o sz o n o s i ę z z a m iare m w y ło w ie n ia druków o p a t r z o - n y o h s y g n a t u r ą t o p o g r a f i c z n ą , a n i e f i g u r u j ą o y o h w k a t a l o g u s t a - r y o h d ru k ó w . W s z o z ę ta a k c j a p r z e p i s y w a n i a k a r t , z r o b io n y o h z a u
t o p s j i w M ag azy n ie Głównym d l a K a t a lo g u C e n t r a l n e g o ( z o b a c z d a l e j ) n i e z a ł a t w i a ł a s p ra w y . D o p ie ro w 1976 r . sp ra w d zo n o w tym o e l u w s z y s t k i e s p i s y s k o n tru m s t a r y c h druków z l a t 1 9 6 8 -1 9 6 9 , z a B tę p u ją o e w O d d z ia le S t a r y c h Druków i n w e n ta r z e s y g n a t u r t o p o g r a f i c z n y c h , z k a t a l o g i e m . D ało to w r e z u l t a c i e i n f o r m a c j ę o p o s z u k iw a n y c h d r u k a c h i u m o ż liw iło p r z y s t ą p i e n i e do i c h k a t a l o g o w a n ia .
W XIX w. k a r t y s t a r y o h druków w o h o d z iły n a ró w n i z k a r ta m i nowymi do je d y n e g o w ów czas k a t a l o g u b i b l i o t e c z n e g o w u k ł a d z i e d z ia ło w y m , z k tó r e g o w l a t a o h 1 9 3 9 -7 9 4 0 p o w s ta ł tz w . k a t a l o g s o a l o n y , a l f a b e t y o z n y . Od r o k u 1 8 9 0 k a r t y n ab y tk ó w - druków s t a r y o h i nowyoh - u m ie s z o z a n o w nowo utw orzonym K a ta lo g u A l f a b e t y cznym Głównym 2 \ i t a k b y ło do r o k u 1 9 5 6 . W k a t a l o g u tym z n a jd o w a ły s i ę k a r t y s t a r y o h druków s p o rz ą d z o n e w XIX w . , w p o - o z ą t.k u XX w ., w o k r e s i e m iędzyw ojennym i po I I w o jn ie ś w i a to w e j .
Wiadomo b y ł o , że n i e w s z y s t k i e d r u k i o sy g n o w a n e , s t o j ą o e w M ag azy n ie Głównym, b y ły s k a ta l o g o w a n e . D y r e k to r Adam Lewak z a r z ą d z i ł w ię c w 19 54 r . p r z e p i s y w a n ie k a r t s p o rz ą d z o n y o h d l a C en
t r a l n e g o K a ta lo g u S t a r y o h Druków p r z e z e k ip ę b i b l i o t e k a r z y Z a
k ła d u S t a r y o h Druków B i b l i o t e k i N a ro d o w e j. T e o r e t y c z n i e pow inno t o b y ło daó p e łn y z e s ta w k a r t k a ta lo g o w y o h s t a r y o h druków z s y g n a t u r t o p o g r a f l o z n y o h i n u m eru s o u r r e n s , z w y ją tk ie m z a s o b u 28 s a l i . W o i ą g u l a t 1 9 5 4 -1 9 5 8 o so b y z a t r u d n i o n e n a p r a c a c h z le o o n y o h p r z e p i s a ł y 23 909 t y o h k a r t . K a r ty grom adzono w O d d z ia le S t a r y o h Druków BUW w p o w s ta ły m w r o k u 19 5 5 k a t a l o g u u z u p e łn i a j ą c y m . Do
