Leksykon socjologii moralności
Podstawy – teorie – badania – perspektywy
pod redakcją
Janusza Mariańskiego
© 2015 Copyright by Janusz Mariański & Zakład Wydawniczy »NOMOS«
Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.
Recenzje: dr hab. Adam A. Szafrański
dr hab. Andrzej Tarczyński, prof. UKW
Redakcja wydawnicza: Jadwiga Nagły Redakcja techniczna: Dariusz Piskulak Korekta: Anna Zaremba
Projekt okładki: Michał Dziadkowiec
ISBN 978-83-7688-370-0
KRAKÓW 2015
Zakład Wydawniczy »NOMOS«
31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax: 12 626 19 21 e-mail: biuro@nomos.pl; www.nomos.pl
Pamięci Profesor Marii Ossowskiej
Spis treści
Przedmowa . . . 11
Absolutyzm moralny . . . 15
Adamczyk Grzegorz . . . 20
Adamski Franciszek . . . 21
Adiaforyzacja moralna . . . 22
Ambiwalencja moralna . . . 23
Anomia moralna . . . 25
Antropologiczne podstawy moralności . . . 28
Autonomia moralna . . . 33
Autorytet moralny . . . 36
Baniak Józef . . . 40
Bauman Zygmunt . . . 42
Bezład moralny . . . 45
Bezradność moralna . . . 47
Bioetyka . . . 50
Biologiczne podstawy moralności . . . 56
Biznes a moralność . . . 60
Bon ton i moralność . . . 68
Borowik Irena . . . 73
Budzyńska Ewa Anna . . . 75
Chałasiński Józef . . . 76
Ciało jako wartość . . . 79
Cipriani Roberto . . . 85
Czabański Adam . . . 87
Czarnowski Stefan Zygmunt . . . 88
Czeżowski Tadeusz Hipolit . . . 91
Czynniki demograficzne a moralność . . . 93
Dekalog . . . 100
Destrukcja normatywności . . . 105
Detradycjonalizacja . . . 107
Dewiacja moralna . . . 110
De zin stytucjonalizacja . . . 114
Dialog obywatelski . . . 117
Dogmatyzm etyczny . . . 125
Doktór Tadeusz Grzegorz . . . 127
Doradztwo społeczne/moralne . . . 128
Doświadczenie moralne . . . 129
Dupréel Eugène . . . 138
Durkheim David Émile . . . 141
Dyferencjacja funkcjonalna . . . 146
Dyspozycja etyczna . . . 149
Edukacja i moralność . . . 154
Egoizm . . . 160
Etos . . . 165
Etos robotników . . . 169
Etos światowy a religie . . . 180
Etnografia moralności . . . 184
Etyka . . . 187
Etyka empatyczna . . . 191
Etyka sytuacyjna . . . 194
Eutanazja . . . 196
Event a moralność . . . 201
Fakt moralny . . . 207
Fragmentaryzacja moralności . . . 211
Fundamentalizm religijny i moralny . . . 213
Geneza moralności . . . 216
Globalizacja i moralność . . . 219
Glock Charles Young . . . 224
Godność ludzka . . . 225
Gospodarka i moralność . . . 230
Gurvitch Georges . . . 236
Heretycki imperatyw . . . 239
Heterodoksja religijna i moralna . . . 240
Hobhouse Leonard Trelawny . . . 241
Honor . . . 244
Ideały moralne . . . 247
Indywidualizacja i moralność . . . 250
Inteligencja i moralność . . . 254
Inteligencja moralna . . . 261
Jacher Władysław . . . 267
Jasińska-Kania Aleksandra . . . 269
Kapitał społeczny i moralność . . . 272
Katecheza i moralność . . . 277
Kiciński Krzysztof . . . 284
Klages Helmut . . . 285
Kompetencje moralne . . . 288
Konflikt moralny . . . 295
Konformizm społeczny . . . 297
Konsens aksjonormatywny . . . 299
Konsens moralny . . . 301
Konsumpcja i moralność . . . 302
Konsumpcjonizm . . . 309
Konwersja moralna . . . 312
Kopka Jolanta . . . 316
Korupcja . . . 318
Kościół katolicki jako instancja moralna . 325 Krzywicki Ludwik . . . 329
Kultura moralna . . . 333
Kultura obyczajowa . . . 338
Kurczewski Jacek . . . 344
Kwestia kulturowa jako przejaw kultury moralnej . . . 345
Le Bras Gabriel . . . 350
Lévi Strauss Claude . . . 353
Lévy-Bruhl Lucien . . . 355
Libiszowska-Żółtkowska Maria Antonina 357 Lojalność . . . 359
Luckmann Thomas . . . 364
Luhmann Niklas . . . 368
Ład moralny . . . 371
Majka Józef . . . 379
Malinowski Bronisław Kasper . . . 382
Mariański Janusz . . . 385
Marksistowska teoria moralności . . . 387
Mauss Marcel . . . 391
Media i etyka . . . 392
Metody socjologii moralności . . . 396
Mielicka-Pawłowska Halina . . . 401
Migracje a wartości i normy . . . 403
Misztal Wojciech . . . 409
Modele badania moralności . . . 410
Modernizacja społeczna a moralność . . . . 416
Morale grupowe . . . 420
Moralność kościelna . . . 420
Moralność . . . 422
Moralność chłopów . . . 428
Moralność chrześcijańska . . . 433
Moralność kościelna . . . 439
Moralność pracy . . . 446
Moralność religijna . . . 452
Moralność w czasach finansjalizacji . . . 457
Moralność w społeczeństwie sieci . . . 464
Moralność wzajemnościowa . . . 469
Mózg i moralność . . . 472
Neutralność aksjologiczna . . . 475
Norma moralna . . . 485
Nowa duchowość i moralność . . . 488
Nowe ruchy społeczne i moralność . . . 496
Obyczaj i moralność . . . 502
Oceny moralne . . . 510
Ochocki Andrzej . . . 514
Orientacje moralne . . . 516
Osobowość i moralność . . . 519
Ossowska Maria . . . 524
Panika moralna . . . 532
Parafia jako środowisko wychowania moralnego . . . 538
Parsons Talcott . . . 540
Partycypacja społeczna i moralność . . . 543
Patologie społeczne a moralność . . . 547
Pawełczyńska Anna . . . 550
Pawlik Wojciech . . . 552
Pedagogika moralności . . . 554
Permisywizm moralny . . . 561
Petrażycki Leon . . . 565
Pharo Patrick . . . 569
Piwowarski Władysław . . . 572
Pluralizm moralności . . . 575
Pluralizm społeczno-kulturowy a moralność . . . 581
Podgórecki Adam . . . 586
Polityka i moralność . . . 590
Postawy zasadnicze i celowościowe . . . 599
Pozytywiści warszawscy . . . 603
Praca socjalna i etyka . . . 606
Prawa człowieka i moralność . . . 612
Prüfer Paweł . . . 635
Prywatyzacja moralności . . . 637
Psychologia moralności . . . 643
Refleksyjność a moralność . . . 647
Relatywizm moralny . . . 654
Religia i moralność . . . 659
Rodzina i moralność . . . 666
Ryczan Kazimierz . . . 674
Rytuał . . . 676
Sakowicz Tadeusz Mirosław . . . 682
Samobójstwa a moralność . . . 683
Scenariusze przemian moralności . . . 688
Scheler Max . . . 698
Schöllgen Werner . . . 702
Sekularyzacja moralności . . . 703
Simmel Georg . . . 709
Socjalizacja moralna . . . 711
Socjobiologia i moralność . . . 714
Socjologia ciała jako nauka . . . 721
Socjologia grzechu . . . 726
Socjologia medycyny a moralność . . . 729
Socjologia moralności . . . 734
Socjologia moralności a katolicka nauka społeczna . . . 744
Socjologia religii . . . 751
Socjologia zła . . . 758
Socjologiczne typologie moralności . . . 762
Socjologizm moralny . . . 766
Społeczeństwo doznań . . . 768
Społeczeństwo obywatelskie i moralność . 772 Społeczeństwo ryzyka . . . 777
Społeczeństwo samorealizacji . . . 781
Społeczeństwo tradycyjne . . . 783
Sport i moralność . . . 787
Sprawiedliwość społeczna . . . 793
Sroczyńska Maria Agnieszka . . . 801
Stark Rodney . . . 802
Starość i moralność . . . 804
Sumienie . . . 809
Štefaňak Ondrej . . . 814
Sumner William Graham . . . 815
Swadźba Urszula . . . 817
Świadomość moralna . . . 833
Świda-Ziemba Hanna . . . 837
Tabu i moralność . . . 838
Tarczyński Andrzej . . . 843
Technika i wartości . . . 844
Teoria moralności Niklasa Luhmanna . . . 849
Teoria moralności Talcotta Parsonsa . . . 853
Teoria racjonalnego wyboru i moralność . 857 Terroryzm i moralność . . . 861
Tolerancja . . . 867
Utz Arthur Fridolin . . . 874
Walczak-Duraj Danuta . . . 875
Wartość/wartości . . . 877
Wartości moralne . . . 882
Wartości osobowe i społeczne . . . 886
Wartości ostateczne . . . 889
Wartości podstawowe . . . 893
Wartości religijne . . . 898
Wartości uroczyste . . . 904
Weber Max . . . 906
Westermarck Alexander Edward . . . 910
Wiedza i moralność . . . 913
Wielokulturowość i moralność . . . 919
Więzi moralne . . . 926
Więźniowie i moralność . . . 929
Wojsko i moralność . . . 934
Wychowanie moralne . . . 940
Wzór osobowy . . . 944
Zachowania moralne . . . 949
Zaręba Sławomir Henryk . . . 952
Zaufanie . . . 954
Zdaniewicz Witold . . . 961
Zemło Mariusz . . . 963
Znaniecki Florian Witold . . . 964
Życie publiczne i moralność . . . 966
Lista autorów . . . 974
Przedmowa
Moralność była bardzo ważnym tematem badawczym od początku powstania socjologii i jest, jednak w znacznie mniejszym zakresie, w obecnych czasach. Od samego początku istnienia socjologii moralności dochodziło i dochodzi jeszcze dzisiaj – chociaż sporadycznie – do kon- trowersji między etyką i teologią moralną a socjologią moralności. Polska socjologia moral- ności jest znana w świecie głównie dzięki pracom naukowym Marii Ossowskiej i Zygmunta Baumana. W wydanym w Stanach Zjednoczonych w 2013 roku podręczniku socjologii mo- ralności Gabriel Abend zaznaczył, że w 1970 roku w książce Social Determinants of Moral Ideas (Philadelphia 1970) Ossowska nawoływała do szerszego i głębszego zajęcia się socjolo- gią moralności. Abend pozytywnie ocenił jej wkład w ustalanie uwarunkowań społecznych moralności (np. czynniki demograficzne, ekonomiczne, polityczne, wpływ rodziny, ale także czynniki środowiska fizycznego i czynniki biologiczne, np. rasa, płeć).
Władysław Piwowarski już w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku pisał pozytywnie o socjologii moralności jako nowej subdyscyplinie socjologicznej; pierwszy w KUL podjął wykłady z socjologii moralności i opracował skrypt do swoich wykładów (nie ukazał się on drukiem). Podkreślał, że etyka i socjologia moralności mają odmienny punkt wyjścia, operują różnymi metodami i pod różnymi aspektami zajmują się moralnością. Etyka normatywna podkreśla to, co być powinno, nauki o moralności zajmują się tym, co jest. Socjologia moral- ności, jako należąca do nauk socjologicznych, nie zamierza eliminować etyki normatywnej, co więcej, może oddać jej ważne usługi, m.in. w zakresie poznania przedmiotu materialnego uprawianej przez nich nauki, tj. moralności. Za Marią Ossowską podkreślał, że socjologia pozwala uchwycić zróżnicowanie ocen i norm moralnych obiegowych w danym środowisku społecznym, uwarunkowania moralności, to, co nazywa się etosem czy fizjonomią moralną grup społecznych.
Od Émile’a Durkheima ukształtowała się w pełni tradycja wyjaśniania moralności za po- mocą czynników społecznych i uznawanie moralności za zjawisko dające się wyprowadzić z warunków społecznych. Przesunięto akcent z potrzeb indywidualnych na potrzeby spo- łeczne, a raczej na najważniejszą z nich, jaką jest potrzeba integracji społecznej. Postrzeganie norm moralnych jako wytworów społecznych oznacza, że społeczeństwo posiada taką moral- ność, jakiej potrzebuje, a człowiek jest istotą moralną tylko dzięki temu, że żyje w społeczeń- stwie. Moralność była ważnym faktem społecznym i przedmiotem badań socjologicznych w pracach szkoły socjologicznej Durkheima.
W Polsce rozwój socjologii moralności wiąże się z działalnością naukową Marii Ossow-
skiej. Pragnęła ona zachować postawę badacza faktów z dziedziny moralności, opisując
i wyjaśniając to wszystko, co w przekonaniach ludzi należy do dziedziny moralności. Nie
uprawiała etyki normatywnej, lecz naukę o moralności, postulując jej programową bezzało-
żeniowość. W opisowym badaniu moralności chciała rozpoznać faktyczny stan rzeczy, a więc
analizować i wyjaśniać panujące w danym środowisku społecznym oceny moralne i obo-
wiązujące normy, ustalić motywy działań zarówno aprobowanych, jak i dezaprobowanych
w danym środowisku. Nauka o moralności, w tym i socjologia moralności, ogranicza się do opisu, systematyzacji oraz analizy panujących poglądów moralnych i faktycznego postępowa- nia ludzi. Jako dyscyplina opisowa jest wolna od ocen i zaleceń w zakresie moralności.
W zasadzie Ossowska nie dążyła do zbudowania jednolitej i spójnej teorii ogólnej w za- kresie moralności, lecz raczej do podważania prawomocności teorii już istniejących. Socjo- logia moralności, jako jeden z działów nauki o moralności, zajmuje się badaniem zjawisk moralnych, czyli rozumienia ocen i uznawanych norm odnoszących się do faktycznie po- dejmowanych decyzji i postępowania ludzkiego, od strony ich uwarunkowań różnymi czyn- nikami społecznymi oraz związków zachodzących między zjawiskami moralnymi i innymi.
Jeżeli nawet socjologia moralności u Ossowskiej nie została ostatecznie ukonstytuowana, to z pewnością stworzono dla niej, jako odrębnej dyscypliny naukowej, ważne podwaliny, co gwarantowało jej dalszy rozwój. Poprzez swój program nauki o moralności, która nic nie zaleca i niczego nie gani, przyczyniła się do wyraźnego postępu w zakresie badań nad mo- ralnością. Można by nawet powiedzieć, że Leksykon socjologii moralności ma swoje praźródła w pracach socjologicznych Marii Ossowskiej.
Socjologia moralności jako nauka empiryczna bada moralność od strony jej społecznego tworzenia się i funkcjonowania (moralność jako społeczny konstrukt), od strony społecz- nych uwarunkowań tych wszystkich zjawisk, które składają się na dziedzinę moralności. Dia- gnozuje społeczne warunki jej rozwoju, zróżnicowania lub regresu. Moralność rozumiana jako zewnętrznie funkcjonujący zespół wartości, norm i wzorów zachowań oraz wewnętrzny składnik indywidualnej świadomości jest empirycznie dostępna i stanowi właściwy przed- miot badań dla socjologii, a także innych dyscyplin empirycznych, np. psychologii.
Polska psychologia moralności rozwijała się systematycznie – ze zróżnicowaną inten- sywnością – od połowy lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Po okresie szybkiego rozwoju w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, dzięki inspiracjom wynikającym z prac Marii Ossowskiej, w okresie późniejszym poszła częściowo w zapomnienie. To prawda, że literatura socjologiczna powiększała się stopniowo o wiele cennych artykułów i książek, ale brakowało syntetycznych opracowań, straciły na dynamice badania empiryczne. Nowy, ważny etap rozpoczął się od końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Ten rozwój obrazują dziesiątki książek i setki artykułów podejmujących problematykę socjomoralną wprost lub w kontekście szerszych problemów badawczych.
Ważnym wymiarem nowego rozwoju socjologii moralności była ekspertyza opracowana w ramach prac Komitetu Socjologii PAN (Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, red. Ja- nusz Mariański, Kraków 2002), sympozja i konferencje poświęcone socjologicznej problema- tyce moralnej oraz publikacje wygłoszonych referatów, grupy tematyczne na Ogólnopolskich Zjazdach Socjologicznych, Sesja Plenarna pt. „Wartości w czasie kryzysów” na XV Ogólno- polskim Zjeździe Socjologicznym w Szczecinie w 2013 roku, księgi jubileuszowe poświęcone nestorom polskiej socjologii moralności. Warto jeszcze podkreślić, że w latach 1984–2012 istniała w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II – Katedra Socjologii Moralności (obecnie – Katedra Socjologii Prawa i Moralności). W Uniwersytecie Łódzkim istnieje i dzia- ła bardzo dynamicznie Katedra Socjologii Polityki i Moralności, w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego – Katedra Socjologii Moralności i Aksjologii Ogólnej.
Polska socjologia moralności jest dyscypliną naukową teoretycznie i badawczo na tyle rozwiniętą – być może najbardziej w Europie – że inicjatywa wydania Leksykonu socjologii
PRZEDMOWA
religioznawców i teologów reprezentujących różne podejścia teoretyczne, metodologiczne i empiryczne w badaniach nad moralnością. Różnią się oni zarówno warsztatem badawczym, przyjmowanymi teoriami, definiowaniem podstawowych pojęć, interpretacją i wyjaśnianiem złożonych zjawisk moralnych. Dobór autorów haseł reprezentujących pozasocjologiczne dys- cypliny naukowe gwarantuje wieloaspektowe ujęcie problematyki socjomoralnej, poszerza niekiedy w sposób znaczący ujęcie stricte socjologiczne o nowe treści, a korzystającym z tej publikacji czytelnikom daje możliwość zaznajomienia się ze zróżnicowanymi wyjaśnieniami problematyki moralnej.
Leksykon socjologii moralności zawiera kilkaset haseł. Każde z nich pełni rolę klucza, umożliwiającego dotarcie do poznania innych pojęć i teorii oraz zróżnicowanych społecznych wymiarów moralności. W hasłach rzeczowych skoncentrowano się głównie na problemach z zakresu socjologii moralności. Można je podzielić na kilka grup:
a) definiowanie podstawowego przedmiotu badań socjologicznych, jak moralność, war- tości, normy i oceny moralne, wzory osobowe, więzi (relacje) moralne, ideały etyczne, zacho- wania moralne;
b) kluczowe kategorie pojęciowe służące interpretacji zjawisk moralnych, jak absolutyzm moralny, godność ludzka, permisywizm i relatywizm moralny, dewiacje moralne, indyferen- tyzm moralny, etos, ład moralny, zaufanie moralne, anomia moralna, zło;
c) socjologiczne teorie moralności i założenia metodologiczne, jak socjologia moralności jako subdyscyplina socjologiczna, biologiczne podstawy moralności, funkcjonalne teorie mo- ralności, teoria racjonalnego wyboru, chrześcijańska teoria moralności, marksistowska teoria moralności, personalistyczna socjologia moralności, katolicka nauka społeczna a socjologia moralności, psychologia i pedagogika moralności, scenariusze przemian moralności, modele badania moralności, metody badań socjologii moralności;
d) życie społeczne i moralność oraz związane z tym różnorodne zjawiska, jak detrady- cjonalizacja, dezinstytucjonalizacja, prywatyzacja, duchowość, terroryzm, wielokulturowość, tolerancja, kryzysy w biznesie i finansach, prospołeczność i egoizm;
e) relacje między moralnością a różnymi działami życia społecznego, jak gospodarka, sztuka, media, edukacja, praca, polityka oraz relacje między instytucjami społecznymi i mo- ralnością, jak rodzina, prawo, religia, wojsko, życie publiczne.
Hasła osobowe odnoszą się do najbardziej znaczących socjologów zachodnich, ze szcze- gólnym uwzględnieniem klasyków socjologii moralności i ich współczesnych kontynuato- rów oraz polskich socjologów moralności ze stopniem doktora habilitowanego. Biogramy uczonych ukazują drogi ich kariery naukowej oraz najważniejsze publikacje, z których wiele weszło do kanonu lektur socjologicznych. Tworzą one również swoistą minihistorię socjologii moralności w Polsce i w świecie. W opracowaniu nie znalazły się biogramy niektórych socjo- logów zachodnich i polskich, ponieważ nie zostały one w odpowiednim czasie przesłane do Redakcji. Zapewne zostaną one uwzględnione we wznowionym wydaniu Leksykonu. Dodana do haseł rzeczowych i osobowych literatura przedmiotu dokumentuje stan wiedzy światowej i polskiej socjologii moralności.
Hasła osobowe i rzeczowe zawierają bogactwo materiału zawartego na blisko 1 000 stro-
nach wydruku komputerowego. Jeżeli nawet poziom naukowy poszczególnych haseł jest
nieco zróżnicowany, to nie ulega wątpliwości, że publikacja ta jest oryginalna w polskim piśmiennictwie naukowym, a także – o ile mi wiadomo – niemająca odpowiednika w zagra- nicznej literaturze socjologicznej. Dotychczas bowiem zagadnienia i pojęcia właściwe socjo- logii moralności były umieszczane w książkach i artykułach poświęconych socjologii moral- ności, lub ubocznie – w kompendiach, encyklopediach czy słownikach socjologii ogólnej.
Leksykon socjologii moralności dobrze koresponduje z Leksykonem socjologii religii (Warszawa 2004) i Leksykonem pedagogiki religii (Warszawa 2007).
Leksykon socjologii moralności jest dziełem zbiorowym, w którym fantazja twórcza, tem- perament naukowy, osobiste opcje i preferencje nadają nie tylko autorski koloryt opracowa- nym hasłom, ale i tłumaczą pewne dysproporcje pomiędzy poszczególnymi hasłami (hasła krótkie i rozbudowane). Opracowanie haseł ma charakter wielowymiarowy, zarówno od stro- ny treściowej, jak i metodologicznej. Pomaga właściwie zrozumieć, interpretować i wyjaśniać moralność zmieniającą swoje formy i miejsce w społeczeństwie. Systematyzuje ono dotych- czasową refleksję socjomoralną i wzmacnia status socjologii moralności na gruncie polskim, jako nauki autonomicznej od strony teoretycznej i metodologicznej.
Leksykon jest adresowany nie tylko do socjologów, ale i do reprezentantów pokrewnych dziedzin naukowych, także do tych wszystkich, którzy interesują się problematyką moralną i etyczną, moralnością jako zjawiskiem indywidualnym i społecznym, oddziaływaniem spo- łeczeństwa na moralność i moralności na społeczeństwo, lub – jeszcze szerzej – do wszyst- kich, którzy przejawiają w swoim myśleniu i działaniu zainteresowania moralne. Być może trafi on zarówno do bibliotek naukowych, jak i publicznych oraz prywatnych. Można wyrazić pragnienie, by Leksykon przyczynił się do popularyzacji socjologii moralności, która, choć nie jest dyscypliną naukową „na dorobku”, jednak nie jest dobrze znana wśród socjologów czy reprezentantów innych nauk społecznych. Być może stanie się on inspiracją i zachętą do zintensyfikowania badań empirycznych nad moralnością w szybko zmieniającym się społe- czeństwie polskim.
Redaktor Leksykonu dokonał doboru haseł, korzystając z konsultacji kilku znaczących polskich socjologów. Z pewnością dobór ten nie jest ani zamknięty, ani kompletny, może być on uzupełniony innymi hasłami, być może niektóre z zamieszczonych w nim haseł są zbędne lub niekonieczne. Z pewnością należałoby poszerzyć listę haseł osobowych. Socjologia mo- ralności jest dyscypliną naukową rozwijającą się, pojawiają się w niej wciąż nowe zagadnienia.
Zwiększa się dynamicznie sektor badań empirycznych. Zmienia się społeczeństwo, zmie- nia się także funkcjonująca w jego ramach moralność, wciąż pojawiają się nowe dylematy moralne w niepewnym i ambiwalentnym świecie współczesnym. Zespół redaktorski będzie wdzięczny za wszelkie uwagi będące pomocą w opracowaniu nowej wersji Leksykonu.
Redaktor Leksykonu socjologii moralności wyraża w imieniu własnym i zespołu autorów haseł serdeczne podziękowanie Dyrektorowi Zakładu Wydawniczego NOMOS, prof. dr hab.
Irenie Borowik za życzliwe wsparcie inicjatywy wydania Leksykonu oraz pracownikom Za- kładu Wydawniczego NOMOS za profesjonalizm i szczególne zaangażowanie w redakcyjne opracowanie całości. Leksykon dedykujemy Profesor Marii Ossowskiej, która stworzyła pol- ską socjologię moralności i przyczyniła się do jej rozwoju oraz pozycji w światowej socjologii moralności.
Janusz Mariański Lublin, lipiec 2015
PRZEDMOWA
