Mierniki cech budowy i postawy ciała w badaniach antropostereometrycznych

RYSZARD JACHOWICZ, JANUSZ EKIERT

ROCZNIKI PZH 1960. t. XI, nr J

MIERNIKI CECH BUDOWY I POSTAWY

CIAŁA

W BADANIACH ANTROPOSTEREOMETRYCZNYCH

Z

Zakładu

Higieny Szkolne j AkademH Medycznej w Wsrsza, wie i Wojewódzkiej Przychodni Higieny Szkolnej dla m. s-t. Warszawy

WSTĘP

W pracy niniejszej omawiamy mierniki cech budowy i postawy

ciała,

które

są

przez nas stosowane przy badaniach prowadzonych za

pomocą

metody antropostereometrycznej, omówionej w osobno opubliko• wanej pracy (9) . Metoda ta jest oparta na zasadzie pomiaru tzw. ,,schematu postawy" za

pomocą przyrządu

nazwanego antropostereometrem. Celem niniejszej pracy jest omówienie wniosków natury metodologicznej wyni-

kających

z

doświadczeń

pierwszego okresu

badań,

które

są

przeprowa- dzane przez autorów pracy w przychodni lekarskiej

Pałacu Młodzieży

w Warszawie. Badania

objęły

dotychczat s 413 dzieci i

młodzieży

szkol- . nej. Jest to liczba stosunkowo niewielka, ni-emniej j-ednak, naszym zda- niem,

wystarczająca

do ustal-enia podstawowych mierników budowy i postawy

ciała,

zastosowanych w metodzie antropostereometrycznej jak

również

do oceny ich

,przydatności.

Klasyczna

ju'ż

dzisiaj metoda Brow- na

określania

cech postawy na podstawie odpowiedniej klasyfikacji syl- wetek

została

oparta, jak wiadomo, na wynikach badania 746 studen- tów (4).

Przedstawioną

w niniejszej pracy

metodykę określania

cech bu- dowy i postawy

ciała

przy zastos-Owa.niu metody antropostereometryc:z- nej traktujemy jako ustalenia

wstępne,

które

zostaną następnie śdślej

sprecyzowane na podstawie liczniejszych

badań

antropostereometrycz- nych, prowadzonych systematycznie przez autorów nadal zgodnie z wy- t yczonym planem pracy.

Materiał

dotychczas zebrany obejmuje pomiary 129

chłopców

i 284

dziewcząt.

Wyniki

badań

antropostereometryczny,ch

ogółu

dotychczas zbadanych dzieci i

młodzieży zostały

dla celów statystycznych rozbite na 6 grup,

uwzględniając podział

wg

płci

i wi eku. Dzieci i

młodzież

tej sam~j

płci tworzą zespół

podzielony na trzy grupy wieku: przed okre- sem dojrzewania, w okresie dojrzewania oraz ,po okresie dojrzewania.

Jako okres dojrzewania

przyjęto

zgodnie z

Tomaszewską

(8) dla

chłop­

ców wiek

pomiędzy

13. a 15. rokiem

życia,

dla

dziewcząt zaś pomiędzy

12 . a 14. rokiem

życia. Liczebność

poszczególnych grup podano w ta- beli I.

Prowadzone przez nas badania

mają

na celu ustalenie norm postawy

dała

u dzied i

młodzieży

w wieku szkolnym. Jednak oprócz cech po-

stawy

uwzględnialiśmy

wybrane szczególne cechy budowy

ciała,

a to

z

następujących względów:

204

R. Jachowicz, J.

Ekiert Nr 3:

T a b e l a I

Grupa Płeć

I . . ^Wiek I ^Liczba

;_

(lat

skoń.':_zonych) zbadanych

A chłopcy

7 - 11 17

B

chłopcy

12 - 14 53

C

chłopcy

15 - 18 49

D

dziewczęta

7 - 10 79

E

dziewczęta

11 - 13 146

F

dziawczęta

14 - 18 59

Razem 413

1) niepodobna

rozpatrywać postawę

badanego osobnika w oderwaniu od pewnych charakterystycznych cech budowy

ciała,

np. wzrostu lub proporcji

kończyn,

które zapewne

wywierają wpływ

na

postawę

da- nego osobnika;

2) niektóre cechy, np.

szpotawość

lub

koślawość

kolan,

często

trak- towane jako cechy postawy (11, 20)

są

naszym zdaniem cechami budowy

ciała,

a nie postawy.

WYBRANE

CECHY

BUDOWY

CI/\ŁA

Pełne określenie

budowy

ciała

wymaga

uwzględnienia

bardzo licz- nych cech somatycznych (1, 2, 3, 5, 6, 18). Zgodnie jednak z celem na- szych

badań uwzględnialiśmy

jedynie cechy budowy

związane

z posta-

wą ciała,

a mianowicie:

1) wzrost w pozycji wyprostowanej,

2)

wysokość położenia

kolców biodrowych przednich górnych, 3)

szerokość

barkowa,

4) stosunek

szerokości międzykokowej

bioder do

szerokości

ramion.

5)

odległość pomiędzy

rzepkami kolan (przy

zsuniętych

i wyprosto- wanych

kończynach

dolnych),

6)

odległość pomiędzy

dolnymi na' sadami

koś^{1 ·}

piszczelowych (przy

zsuniętych

stopach).

Wzrost

Wzrost, podobnie jak i wszystkie

pozostałe

pomiary,

określano

za po-

mocą

antropostereometru Jachowicza (9).

Badane dziecko ustawiano w pozycji swobodnie wyprostowanej, lecz nie

wyprężonej,

stopy zestawione razem,

ręce luźno

opuszczone,

dłonie

zwrócone ku udom;

głowa

ustawiona w pozycji frankfurckiej (uszno- ocznej).

Ustalenie wzrostu odgrywa

szczególną rolę

w antropostereometrycz- nej metodzie badania postawy,

ponieważ

wszystkie

pozostałe

wymiary

są wyrażone

w liczbach

względnych

w stosunku do wzrostu badanego osobnika.

Ka'żdy

bowiem wymiar, ustalony w czasie pomiaru w centy- metrach, zostaje

następnie

przeliczony na tzw. jednostki modularne.

Jednostka modularna wynosi 1/100 wzrostu danego osobnika.

Nr 3

^{Badania an}tropostereometryczne

Wysokość położenia

kolców biodrow y ch p r z e d n i c h g ó r n y c h (w ska

ż

n i k B

1)

205

Wysokość położenia

kolców biodrowych przednich górnych (Spinae Hiacae anteriores superiores)*,

wyrażona

w jednostkach modularnych,

określa

w sposób

pośredni proporcję długości kończyn

doinych w stosun- ku do wzrostu. Teoretycznie

biorąc ściślejszym określeniem długości kończyn

dolnych je'st ustalenie

wysokości położenia krętarzy większych kości

udowych. Jednak mierzenie

wysokości położenia

kolców biodro-- wych przednich górnych, dla

pośredniego określania długości kończyn

dolnych, posiada

następujące

zalety:

1) kolce biodrowe przednie górne

są

znacz-nie

łatwiej

i

dokładniej

wyczuwalne

aniżeli krętarze większe kości

ud-0wych,

2)

położenie

przestrzenne koków biodrowych przednich górnych w antropostereometrycznej metodzie badania postawy zostaje wykorzy- stane nie tylko dla

określenia kąta

nachylenia miednicy; jest

zaś

spra-

wą istotną,

aby

uzyskiwać

pomiary

możliwie dużej

liczby cech budowy i postawy

ciała

za

pomocą

pomiaru

położenia możliwie

najmniejszej liczby punktów antropometrycznych,

zwłaszcza

w badaniach masowych.

S z e r o k o

ś ć

b a r k o w a (w s k a

ż

n i k B

2 )

Szerokość

barkowa jest mierzona

pomiędzy

najbardziej

wysuniętym

bo' cznie punktem na brzegu górnym wyrostka barkowego (marga su- perior acromioni)

łopatki

lewej i odpowiednim punktem

łoipa'tki

prawej.

Wskaźnik szerokości

barkowej zamyka

się średnio

w granicach 20,0 - 24,0 jm (jednostek modularnych)

wykazując

znaczne

zróżnicowanie

w za-

leżności

od

płci.

Stosunek

szerokości międzykolcowej

b i o d e r do s z e rok o

ś

c i b a r k o w e j

(wskaźnik

B

4)

Szerokość międzykolcowa

bioder jest mierzona

pomiędzy

kolcami bio- drowymi przednimi górnymi.

Wskaźnik

stosunku

szerokości

miE;dzykol- cowej bioder do

szerokości

barkowej u zbadanych dzieci i

młodzieży wahał się

w granicach od 0,50 do 0,80,

również wykazując duże różnice

w

zależności

od

płci.

Odległość pomiędzy

r z e p k a m i kolan (ws k a

ź

n i k B5)

Pozioma

odległość międzykolanowa była

mierzona

pomiędzy środkami

rzepek obu kolan.

Odległość

ta,

wyrażona

w jednostkach modularnych, czyli w stosunku do wzrostu badanego osobnika, jest odzwierciedleniem ewentualnej

szpotawości

lub

koślawości

kolan. Dla 800/o

spośród

wszyst- kich zbadanych

wielkość odległości między'kolanowej

zamyka

się

w gra- nicach 5,5 - 7,0 jm przy stopach

zsuniętych

i dolnych

kończynach

wy- prostowanych. Wydaje

się, że

te granice

wartości wskaźnika

B

5 można

* Wg mianownictwa antropologicznego - iliospinale.

'.206 ^R. Jachowicz, J. Ekiert Nr 3

przyjąć

jako

normę, traktując mmeJszą wartość odległości międzyrzep­

kowej jako

oznakę koślawości, zaś większą wartość odległości między­

rzepkowej jako objaw

szpotawości

kolan.

Odległość między

dolnymi nasadami

kości

p i s z c z e l o w y c h

U zbadanych dotychczas dzieci i

młodzieży było

mierzone przestrzen- ne

położenie

punktu

środkowego

na przednim brzegu dolnej nasady obydwu

kości

piszczelowych.

Położenie

tych punktów antropometrycz- nych obrazuje w pewnym stopniu

prawidłowość

budowy obu stóp. Jest na

przykład rzeczą charakterystyczną, że

w

każdej

z

sześciu

grup dzieci i

młodzieży

szkolnej

mieliśmy

do czynienia z faktem,

iż

punkt

środko­

wy nasady

kości

piszczelowej lewej

był położony

bardziej

przyśrodkowo aniżeli

odpowiedni punkt

kości

piszczelowej prawej ..

Odległość

punktu

.środkowego

nasady

kości

piszczelowej lewej od

„płaszczyzny

osiowej'',

tj.

płaszczyzny

pionowej

przechodzącej pomiędzy zetkniętymi

stopami,

wynosiła przeciętnie

zaledwie 2,1 jm, podczas gdy odpowiednia odleg-

łość

punktu

środkowego

nasady

kości

piszczelowej prawej

wyno¹siła średnio

2,8 jm.

Powyższe

wydaje

się dowodzić częstszego występowania

u dzieci i

młodzieży

szkolnej

koślawości

stopy lewej

aniżeli

prawej.

Ponieważ

budowa stopy nie jest w

bezpośredni

sposób

związana

z za- gadnieniem postawy

ciała,

w dalszych badaniach rezygnujemy z

określa­

nia

położenia

punktów

środkowych

nasad

kości

piszczelowych u bada- nych osobników.

Dzięki

temu hczba mierzonych punktów „schemat;.i postawy" odpowiednio

się

zmniejsza.

Wynosiła

ona 21 punktów (w przy- padku

skrzywień

bocznych

kręgosłupa

- 23 punkty),

zaś

po zrezygno- waniu z mierzenia

położenia

dwu

wyżej

wymienionych punktów zmniej- sza

się

do 19 punktów (w przypadkach

skrzywień

bocznych

kręgosłupa

- do 21 punktów). Ma to

duże

znaczenie praktyczne ze

względu

na skróce- nie czasu mierzenia

każdego

z badanych dzieci.

CECHY POST A WY

CIAŁA

W celu uzasadnienia doboru mierników ' stosowanych przez nas w ba- daniach antropostereometrycznych dzieci i

młodzieży

szkolnej w przy- chodni lekarskiej

Pała-cu Młodzieży

w Warszawie podajemy w ta

¹

beli II krótki

przegląd

cech postawy (i wad budowy

związanych

z

postawą), rozróżnianych

przez Browna oraz autorów polskich.

Uwzględniamy

w tej tabeli prace Browna (4, 7) ze

względu

na to,

że

jego klasyczna metoda

określania

postawy jest do dzisiejszego dnia stosowana

również

i w Po' l- sce oraz prace

Szczygła

(19),

Wolańskiego

(21), Malczyk i Smolika (11).

W ostatniej kolumnie podajemy, jakie cechy

są uwzględniane

w bada- niach obecnie przez nas prowadzonych.

Częstotliwość występowania różnych

wad postawy jest niejednolita.

Wg

Przewędy

(16)

najczęściej

spotykanymi wadami postawy u

młodzieży

szkolnej

są:

1)

niewłaściwe

ustawienie

łopatek,

2) nadmierne uwypukle- nie brzucha, 3)

wysunięcie

ku przodowi barków, 4) pochylenie

głowy.

Jak wynika z tabeli II, w obecnych badaniach antropostereometryc?:-

_ nych przeprowadzanych w

Pałacu Młodzieży

w Warszawie,

uwzględnia-

Nr~ ^Badania

^antropostereometryczne

T a b e l a II

=====-=-=--=-= --- :-c-=-=--=

Cecha postawy

1 Ustawienie

głowy

2 Krzywizny przedniotylne

kręgo- słupa

3 Skrzywienie boczne

kręgosłupa

4 Torsja

kręgosłupa

5 Asymetria

ciała

. 6 Ustawienie barków.

7 Ustawienie

łopatek.

8 Wysklepienie klatki piersiowej

.

9 Uwypuklenie brzucha

10 Ustawienie miednicy

.

11 Torsja uda .

12

Koślawość

lub

szpotawość

kolan 13

Koślawość

lub

szpotawość

stóp.

14 Wysklepienie

stóp

. 15

Zniekształcenia

palców

+ +

+ + + +

+ + + +

+ + + + +

+ + +

+ + + + +

+ + + + + + +

+ + + + + + + + + + +

207

my

pełną maksymalną nomenklaturę

cech postawy (punkty 1 - 9).

Cechy podane w punktach 11 - 15

uważamy

nie za cechy postawy, lecz za przypadki wad budowy

ciała. Uwzględniamy spośród

nich jedyni: :

koślawość

i

szpotawość

kolan (punkt 12), jako wady statyczne

kończyn

dolnych

wywierające

zapewne

wpływ

na

·postawę ciała.

Poniżej

omawiamy sposób

określania

poszczególnych cech postawy

dała

w naszych badaniach antropostereometrycznych.

U s t a w i e n i e g

ł <l

w y (w s ^k a

ź

n i k P

₁₃₎

Stopień wysunięcia głowy

do przodu

określamy

za

pomocą wyrażonej

w jednostkach modularnych

odległości pomiędzy położeniem

szczytu wyrostka kolczystego VII

kręgu

szyjnego (processus spinosus vertebrae . cervicalis VII)* a

linią pionową, spuszczoną

z punktu

przecięcia

linii wyrostków kolczystych

kręgosłupa

z

płaszczyzną karkową

(planum nu- chale)

kości

potylicznej. W praktyce

odległość

ta waha

się

w granicach 1,0 - 2,0 jm, jednak indywidualne odchylenia

sięgają

daleko poza t,2 granice w obu kierunkach.

Krzywizny p r z e d n i o - t y l n e

kręgosłupa (wskaźnik

i P

14

i P

15 )

Przyjęty

przez nas sposób

okr€ślania

krzywizn przednio-tylnych

kręgo­

słupa

jest

zbliżony

do metody kla'syfikacji krzywizn przednio-tylnych

kręgosłupa

wg

Wolańskiego

(22). Jednak w

odróżnieniu

od zasady przy-

*

Wg

mianownictwa

antropologicznego

- cervicale.

208 R. Jachowicz, J. Ekiert Nr 3

jętej

przez

Wolańskiego

charakter yzujemy zasadniczy zarys krzywi, ~ n przednio-tylnych

kręgosłupa

nie za

pomocą

funkcji trygonometrycznych odcinków

łączących

charakterystyczne punkty linii wyrostków kolczy- stych, lecz za

pomocą

poziomych

odległości pomiędzy

tymi punktami.

wyrnżonych

w jednostkach modularnych.

^Przyjętą

przez nas zasadG

wyjaśnia

ryc. ^1.

Dla określenia krzywizn przednio-ty lnych kręgosłupa mierzone jest przez nas

położenie

przestrzenri e

pięciu następujących

punktów:

1) omówiony

powyżej

szczyt wyrostka kolczystego VII

kręgu

szyjnego (oznaczony na rycinie „C VII") ;

2) szczyt wyrostka kolczystego w okolicy piersiowej

kręgosłupa,

naj- bardziej

wysuniętego

ku

tyłowi

(oznaczony na rycinie „KT" - kyphosis thoracica)*;

3) szczyt wyrostka kolczystego, w okolicy

lędźwiowej kręgosłupa,

naj- bardziej

wysuniętego

ku pmodowi; punkt ten oznaczono n a r yci nie jako ,,LL" (lordosis lumbalis )**;

Cfjl CYD

.s7; ^ST

KT KT ^KT

c- _~ KT

$TL

SL

SL

LL

1

Ciil _-2 LL

CQM ,q,,,

CqM

s s s

s A ^C

Ryc. 1 Ryc

.

2

Ryc.

1.

Sposób

określania

krzywizn przednio-tylnych

kręgosłupa w

metod

zie

antropostereometrycznej. Fragme nt „schematu

postawy".

Widok

z

boku.

Ryc. 2. Sposób

określania skrzywień

bocznych

'kręgosłupa w

me todzie

antropo- stereometrycznej.

Fragment

„schema•

tu postawy" w trze ch

wariantach.

Widok z

tyłu.

ST -

scoliosis thoracica, SL

-

scoliosis lumbalis, STL

-

scoliosis

thoraco-lumbalis.

* Wg mianownictwa antropologicznego

- kyphoidale.

** Wg mianoWITTidwa antrQPologicznego

- lordoidale.

J l

Nr 3 ^Badania antropostereometryczne 20D 4)

środek

tzw. czworoboku Michaelisa (17), czyli punkt

przecięcia

linii poziomej

łączącej

kolce biodrowe tylne górne (spinae iLiacae poste- riores supieriiores) z

linią

wyrostków kolczystych w okolicy

lędźwiowo­

krzyżowej.

5)

najniższy

wyczuwalny punkt

kości krzyżowej

(os sacrum) w linii

pośrodkowej

tylnej

ciała

(linea mediana posterior),

oznaczońy

na rycinie li

terą

„S" (sacrum).

Wskaźnikiem wiełkości

kifozy piersiowej (P

₁₄₎

j,est

wartość

odcinka poziomego C VII

1

-KT,

'.yyrażona

w jednostkach modularnych. Z natury rzeczy

wartość

tego odcinka jest zawsze dodatnia i wynosi

poniżej

1,0 jm w przypadkach zmniejszonej kifozy,

zaś powyżej

2,5 jm w przy- padkach

zwiększonej

kifozy.

Wielkość

lordozy

lędźwiowej

charakteryzuje

wskaźnik

P

15 .

Jest to

dłu­

gość

odcinka C VII

2 -

LL,

wyrażona

w jednostkach modularnych. War-

tość

tego

wskaźnika

jest w przypadkach zmniejszonej lordozy dodatnia, natomiast w przypadkach

zwiększonej

lordozy - ujemna. Osobnicy

posiadający wskaźnik

P

15

dodatni

odpowiadają

„typowi kifotycznemu postawy'',

zaś

osobnicy

posiadający wskaźnik

P

15

ujemny - ,,typowi Jordotycznemu postawy" wg nomenklatury

Wolańskiego

(22).

Skrzywienia boczne

kręgosłupa

Określanie skrzywień

bocznych

kręgosłupa

jest zagadnieniem szczegól- nie

ważnym

(11, 13, 25). Sposób

określania skrzywień

bocznych

kręgo­

słupa

przy zastosowaniu metody antropostereometrycznej, jako zagad- nienie

odrębne

i obszerne, zostanie omówiony w osobnej pracy. Na tym miejscu podajemy jedynie

samą zasadę

sposobu

określania skrzywień

bocznych

kręgosłupa

w metodzie antropostereometrycznej. Zasada ta jest zobrazowana na ryc. 2, na której dla

przykładu

pokazano trzy, wg Markiewicz (13)

najczęściej

u dzieci spotykane, rodzaje

skrzywień

bocz- nych

kręgosłupa:

A -

dwułukowe,

piersiowe prawostronne,

lędźwiowe

lewostronne, B -

jednołukowe,

odcinkowe,

lędźwiowe

lewostronne,

C -

jednołukowe, całkowite, piersiowo-lędźwiowe

lewostronne.

Wielkość

skrzywienia bocznego

kręgosłupa

jest w metodzie antropo- stereometrycznej

określana

przez

odległość pomiędzy

szczytem skrzy- wienia a

płaszczyzną strzałkową

(planum sagittale),

przechod,zącą

przez szczyt wyrostka kolczystego VII

kręgu

szyjnego,

wyrażoną

w jed- nost'kach modularnych. Dla

przykładu:

na ryc . 2A jest to

odległość

ST - ST

1

dla

łuku

piersiowego oraz

odległość

SL - SL

1

dla

łuku lędź­

wiowego, obie

wyrażone

w jednostkach modularnych.

T o r s j a k r

ę

g o s

ł

u p a

(wskaźnik

P

12 )

Torsję kręgosłupa

oznaczamy za

pomocą wskaźnika

P

12 ,

który obra- zuje poziomy

kąt skrętu

miednicy badanego osobnika w stosunku do linii ramion (ryc. 3). Linie przerywane na rycinie

oznaczają

p

ł

a s z-

e,

z y z n

ę

o s i o w

ą

i p

ł

a s z c z y z n

ę

t y l n

ą

wg nome n-

klatury

przyjętej

w metodzie „schematu postawy" (9). Trapez AS -

- AD - SD - SS przedstawia w nucie poziomym schemat pasa bar-

ko~ego badanego dziecka.

210 R. Jachowicz, J

. Ekiert

Nr 3

P

10 -

pomocniczy

wskaźnik skrętu

linii barków w stosunku do

płasz­

czyzny tylnej.

Wyraża

on w jednostkach modularnych

różnicę pomiędzy ,,głębokością"

(tj.

wysunięciem

do przodu) naj

¹

bardziej

wysuniętych

bocz- nie punktów na brzegu górnym wyrostków barkowych obydwu

łopatek.

Pu - jest to pomocniczy

wskaźnik skrętu

miednicy w stosunku do

płaszczyzny

tylnej.

Wskaźnik

t€n jest to

wyrażona

w jednastkach mo- dularn ych

różnica pomiędzy „głębokością"

obydwu kolców biodrowych

AD

·-·-·t-·-· I

SS SD

Ryc. 3. Sposób

określania

tors ji

kręgosłupa w

metodzie

ant-ropostereometrycznej.

Fragment

„schematu posta·Ny". Widok z

góry.

AS-AD - linia

b

arkó

w, SIS-SID -- linia

kolców

biodrowych, SS-SD - linia

łopatek. - -

- -

- płaszczyzna osiowa.

- . -. -

. - płaszczyzna

tylna.

przednich górnych. Wspomniane punkty

są

na ryc. 3 odpowiednio ozna- czone jako „SIS" i „SID".

Wskaźnikiem względnego skrętu

miednicy w stosunku do linii ra mion jest

^wskaźnik

P

12 ,

przy czym: ·

gdzie

wskaźnik

B

4, już

poprzednio omówiony, oznacza stosunek szero-

kości międzykolcowej

biod€r do

szerokości

barkowej i odpowiada na ryc. 3 stosunkowi

długości

odcinka SIS

1 -

SID do

długości

odcinka AS

1 -

AD.

Wartość

tego

wskaźnika,

jak

podaliśmy,

waha

się

w gra- nicach 0,50 - 0,80. Przy

prawidłowym

ustawieniu badanego dziecka na antropostereometrze, odchylenia linii barków od

równoległości

z

płasz­

czyzną tylną są

niewielkie i

zamykają się

na

ogół

w granicach od -1,5 jm do 1,5 jm. Wobec tego

wartość

czynnika P

10

X B

4

zamyka

się

w granicach

około

od -1 ,2 jm do 1,2 jm.

Odchylenia liniii kolców biodrowych od

równoległości

z

płaszczyzną tylną są

niewiele

większe niż

odchylenie linii ramion,

zaś wielkość

'!f' .

'" Nr 3 Badania antropostereometryczne 211

wskaźnika

P

11

rzadko wykracza poza granice od -1 ,2 jm do 1,2 jm.

Wartość

wynikowego

wskaźnika

P

12

na

ogół

nie wykracza poza granice od -2,0 jm do 2,0 jm, co odpowiada

kątowemu

odchyleniu linii koków biodrowych od linii ramion o 8° w jednym lub drugim kierunku ..

Jak

widać

z ryc . 3

wartość

dodatnia

wskaźnika

P

₁₂

odpowiada

skrętowi

miednicy w prawo (zgodnie ze wskazówkami zegara),

zaś wartość·

ujemna tego

'wskaźnika

oznacza

skręt

miednicy w lewo w stosunku do linii barków.

Asym e tria

wy s okości

o w a barków

(wskaźnik

P

1)

Asymetria

wysokościowa

barków w metodzie antropostereometrycznej jest

określona wielkością róźnicy pomiędzy wysokością położenia

naj- bardziej

wysuniętych

bocznie punktów na brzegu górnym wyrostków barkowych obydwu

łopatek, wyrażoną

w jednostkach modularnych.

W

·przeważającej ilości

przypadków

wielkość wskaźnika

P

1

waha

się

w granicach od -0,8 jm do 0,8 jm, jednak indywidualne odchylenia

wykraczają

nawet poza -2,0 jm oraz 2,0 jm. Dodatnia

wartość wskaźnika

P

₁

oznacza,

że

lewy bark jest

położony wyżej

od prawego,

wartość

, ujemna oznacza ,

że

lewy bark jest

położony niż-ej

od prawego.

Wys u n i

ę

c i e b a r k ó w k u p r z od o w i

(wskaźnik

P2)

Stopień wysunięcia

barków ku przodowi jest

określany

za

pomocą wskaźnika

P

2 .

Jest to

odległość pomiędzy środkiem

linii

łączącej

oba , opisane poprzednio punkty barków a

linią pionową spuszczoną

ze S; szczytu wyrostka kolczystego VII

kręgu

szyjnego,

wyrażona

w jedno-

~\ stkach modularnych .

Wartość

tego

wskaźnika

jest zawsze dodatnia

Jr i w1nosi dla batków

,,cofniętych"

o- k. 2,0 - 2,5 jm, dla barków mocno

f

wysuniętych

4,0 - 5,0 jm.

i;

_;.

^{U s t a w i e n i e}

^ł

^{o p a t e k (w s k a}

^ź

^{n i k i P 3 i P 4)}

!tt ~ ; Ustawienie

każdej

z obu

łopatek

jest

określane

osobno.

Wskaźnik

P

3

,~ określa pochylenie łopatki lewej. Jest to odległość pomiędzy kątem

I ^dolnym

^łopatki

^{lewej (angulus} inferior scapulae sinistrae) a

płaszczyzną

~ czołową poprowadzoną przez najbardziej wysunięty bocznie punkt na

·i:•

brzegu górnym wyrostka barkowego

łopatki

lewej (ryc. 4),

wyrażona

i~ w jednostkach modularnych. Odpowiednio określa się również pochylenie

· t,

łopatki

prawej

(wskaźnik

P

4).

Wartość wskaźników

P

₃

i P

₄

u

przeważającej większości

dzieci zamyka

się

w granicach 4,0- 7,5 jm, w sporadyczn ych prz ypadkach

wykraczając

,,> poza te granice w obu kierunkach.

W y s k 1 e p i e n i e k 1 a t k i p i e r s i o w e j (w

skaź

n i k P5) (

Stopień

wysklepienia klatki piersiowej

określa się

za

pomocą wskaźnika

"' P

5•

Jest to

^wyrażona

w jednostkach modularnych

odlegość pomiędzy

najniższym

punktem trzonu mostka (corpus sterni) w linii

pośrodkowej

przedniej

ciała

(linea mediana anterior) a

płaszczyzną czołow'ą

poprawa-

212 R. Jachowicz, J. Ekiert Nr 3

dzoną

przez punkt na

wcięciu

szyjnym

rękojeści

mostka (incisura jugularis manubrii sterni) w linii

pośrodkowej

przedniej

ciała.*.

Wartość wskaźnika

P

₅

wynosi w przypadku

płaskiej

klatki piersiowej 2,5 - 3,0 jm,

zaś

w przypadku mocno wysklepionej klatki pi-ersiowej 4,0-5,0 jm.

SP

--.I~ '4---

Ryc. 4 Ryc. 5

Ryc. 4. Sposób

określania

ustawienia

łopatek

w metodzie antropostereometrycznej.

Fragment „schematu postawy". Wvdok z boku. AS -

acromion sinistrum,

AD -

<icromion dextrum,

SS -

kąt

dolny

łopatki

lewej

(scapula :sinistra),

SD -

kąt

dolny

łopatki

prawej

(scapula dextra).

Ryc. 5. Sposób

określania kąta

ustawienia miednicy w metodzie antropostereo- metrycznej. Fragment „schematu postawy". Widok z boku. SIS - kolec biodrowy przedni górny lewy, SID - kolec biodrowy przedni górny prawy, SP - spojenie

łonowe (symphysis pubica).

U w y p u k 1 e n i e b r z u c h a (w s k a

ź

n i k P

6 )

Stopieii. uwypuklenia brzucha jest

-określany

za

pomocą, wyrażonej

w jednostkach modularnych,

odlego.ści pomiędzy

najbardziej do przodu

wysuniętym

punktem

powłok

brzusznych w linii

pośrodkowej

przedniej

dała

a

płaszczyzną czołową poprowadzoną

przez kolce biodrowe tylne górne.

Vvartość wskaźnika

P

6

u zbadanych dzieci

wahała się

w granicach:

u dzieci o brzuchu

wciągniętym

10,5 - 11,0 jm, u dzieci o brzuchu mocno

wystającym

13,0 -14,5 jm.

* W mianownictwie antropologicznym punkt ten nosi

nazwę suprasternale.

Nr 3

w

Badania antropostereometryczne

Asym - e t r i a u s t a w i e n i a

płaszczyźnie czołowej

miednicy (wska

ź

n i k

213

Asymetria ustawienia miednicy w

płaszczyźnie czołowej

jest

określana

przez nas za

pomocą wskaźnika

P

9•

Jest to,

wyrażona

w jednostkach modularnych,

różnica pomiędzy wysokością ·położenia

kolca biodrowego przedniego górnego lewego a

wysokością położenia

odpowiedniego kolca prawego.

Różnica

dodatnia oznacza przechylenie miednicy w

stronę prawą, zaś wartość

ujemna

wskaźnika

odpowiada przechyleniu miednicy w lewo.

U zbadanych dotychczas dzieci asymetria ustawienia miednicy

wystę­

powała

w stopniu nieznacznym, o wiele mniejszym

niż

asymetr ia barków, co jest

łatwo zrozumiałe,

i na

ogół zamykała się

w granicach -Od -0 ,7 jm do 0,7 jm.

K

ą

t n a c h y l e n i a m i e d n i c y (wska

ź

n i k i P

7

i Pa)

Kąt

nachylenia miednicy jest

określony

przez dwa

wskaźniki:

P

7

i Pa)-

Wskaźnik

P

7

jest to ,

wyrażona

w jednostkach modularnych,

odległość pomiędzy środkiem

linii

łączącej

kolce biodrowe przednie górne a

płasz- czyzną poziomą przeprowadzoną

przez kolce biodrowe tylne górne (ryc. 5). Na rycinie

przyjęto,

jak

zresztą przeważnie

spotyka

się

w praktyce,

że

· punkty „SIS" oraz „SID"

są położone

nieco asymetrycznie w stosunku do

płaszczyzny

osiowej.

Wartość wskaźnika

P

7

waha

się

u zbadanych dzieci w granicach od 0,5 jm do 5,5 jm, z odosobnionymi przypadkami

odchyleń

poza t 2 granice.

Wskaźnik

Pa jest to,

wyrażona

w jednostkach modularnych,

odległość środka

linii

łączącej

kolce biodrowe przednie górne od

płaszczyzny

pionowej poprowadzonej przez punkt na górnym brzegu spojenia

łono­

wego (syrnphysis pubica) w linii

pośrodkowej dała*.

Wartość wskaźni'ka

P

8

u zbadanych dzieci

wahała się

w granicach -Od -0,5 jm do 3,5 jm, ze sporadycznymi odchyleniami

wykrywającymi

poza te granice.

WNIOSKI

1. Pierwsze badania przeprowadzone na 129

chłopcach

i 284

dziewczę­

tach w wieku szkolnym

wykazują, że

metoda antropostereometryczna nie

nastręcza trudności

w zastosowaniu praktycznym.

2. Ustalenie przestrzennego

położenia

19 punktów (w prz ypadkach

skrzywień

bocznych

kręgosłupa

- 21 punktów) ,,schematu postawy"

badanego osobnika pozwala, za

pomocą

odpowiednich

wskaźników

obli- czeniowych

określić

w sposób obiektywny kilka zasadniczyich cech budowy oraz wszystkie istotne cechy postawy tego osobnika.

3.

Materiał

uzyskany z

badań

przeprowadzonych w

Pałacu Młodzieży

w Warszawie pozwala

już

obecnie na orientacyjne

określenie

gran:c

zmienności

poszczególnych

wskaźników

budowy i postawy

ciała.

Po

uzupełnieniu materiału

badawczego

większą liczbą

pomiarów

młodzieży

szkolnej

będzie można obliczyć

normatywne

wartości

wszystkich omó- wionych w niniejszej pracy

wskaźników

budowy i postawy dla

różnych

grup

płci

i wieku.

*

W

mianownictwie antropologicznym pUJnkit ten nosi

nazwę symphysion.

Roczniki PZH - J

214

R.

Jachowicz, J. Ekiert

p. 7ł X O Il li ¹f,

q_

3 K

e

p T

TI0KA3ATEJiblIA51 4EPTA CTP0EI-11151 1,1 cNffYPhl TEJlA TIPH AHTPOTI0CTEPE0METPI14ECKI1X IICCJIE)l0B1\IIM51X

Co;J,ep)Ka11He

Nr 3:

Anropbl B 3TOM rpy;J.e o6cy,l.HJfil 3KC!JepH}IE'HT. rrpHM<'lll'llll5! aHrponocTcpco\[CT)lll'll'c'Klll'•;

MCTD,'l;a, onnpa!O!ll,Cif0CH Ha npHHl(HTIC ofo1ep,i T3K •]!n3bli33CMOii „CXC\161 (ji;iryp1,1 Tl'.Tl .,.

npn TI0M0ll\H H3Mcpwre.%H0fO npH6opa •H33blB,JeM0f0 ill!TpononcpcoMCT)l0'.½. Oócyfl,;l','Jl !I·' ncc.neJJ,0BilHHH CTp0C'H'HH TI qJHrypbl Te.Tia .'[CTCii, Illl(OJ!hHllKOB li MOJ10.'[(;)KJ1 llflU!I:lJl();[IITCh BpatJaMH B J1e¹m6111111e n )loMe ,"lo.Tio,'l,e)KH B Ba pw,rne. )lo ci1x nop ofJMPpc 110 ób1.•10 413

J\eTeii B B03•pacTC OT

7 :w 18 .'!eT .

.vlccJie,'l;OBill!HH llOK,133,T]Jl, '!TO ,11nponocrcpco\1l'TJJ!l tJeCKHii MeT0JJ, npaKT!ltfeCKH He nopOM,i\aer T!PY,'1:IIOCTcii.

ABTOpbl l\0K33b!BaIOT, tJT0 onpe,'.(eJrnHHe TI0,10Memrn ,l,l'BRTll,l;\l\i!TJI nponpa11crnc1111L;\

ny,HKT0B (TO.ilbKO B CJiytJae 60KOBOfO HC!<ip'l!B,1NIHR ll03BOH0'1l!IIK3 n11pe,'l,C.i'5ICTCR 21 nyllKTi') no ·CXC'v!e cjJ,nrypbl TC.!13, ll03BO.!IHeT, np11 ll0M0ll\H TIOKil33TC,TibllblX 'lepr, 061,CKTHH!i,1 onpe;1em1Tb HeCK0JlbKO OCHOBHblX lfl'PT crpo•:l!IHl TC:1 a, :1 Ti! K)K(' cy'JlC•CTBellllb]C lJl'jll l,I crpoeHI!H HCC.il(';lJ)H,lJJIH0l'0 IHI,'\!J'B'!l,'.(8.

R. J a c h o w i c z, J. E k i e r t

MEASURES OF BODY BUILD AND BODY POSTURE CHARACTERISTICS IN ANTHROPOSTEREOMETRIC STUDIES

Summ ary

The authors discuss the first experience in the use of anthropostereometric method {!Jibliogra:phy - item 9) based on the principle of measurement of so-called

„posture schema" by means of an }nstrument called anthropostereometer. The discussed studies concerning the body build and body posture of young children and school chiidren are carried out in the medical centre in Youth's

Pałace

in Warsaw. The heretofore

materiał

comprises the measurements of 413 children (129 boys and 284 girls), their ages ranging from 7 to 18. The investigations.

have shown that the anthropostereomefric method is not difficuit in practical use.

The authors demonstrate that determination of stereo position of 19 points (21 points only in cases of scoliosis) of „posture schema" allows by means of com1)1\ltation of ·proper indexes to deterrnine in an objective manner several elementary characteristics of body buNd and all the essential traits of body posture of the examined indlividual.

The following measures are used in the anthropostereometric method for the estimation of elementary characteristics of body build: 1) height, 2) the height of the position of spinae iliacae anteriores superiores, 3) shoulder span, 4) relation of the intras:pinaI width

er-f

hips to the width of the shoulder span, 5) the distance between the patella.

For the determination of the body posture the authors employ the following

measurements:

1)

index of ,the head position, 2) indexes of the antero-posterior

curvatures of the vertebral column, 3) indexes of lateral curvatures of vertebraI

column. 4) index of torsion of the V€Ttebral colurnn, 5) index of height asymmetry

-of shoulders,

6}

index of protrusion of the shoulders to the front, 7) index of the

Nr 3 Badania antropostereometryczne 215

position of scapula, 8) index of vaulting of the thorax, 9) inde x of protrusion of the abdomen, 10) index of

a

symmetry of the position of the pelvis in the fronta1

•

piane, 11) indexes o

f

the angle of inclination of the pelvis.

The

materiał

heretofore obtained allows already to determ"ine approximately the boundaries of changeabiHty of the different indexes of body build and body posture. After

supplementing the materiał

unde r investigation by furthu measurements it will be possi'ble to compute accura,te standard values of the discusse<l indexes of body bui:ld and body posture for children of different age groups and

sex.

PIŚMIENNICTWO

1. Biernakiewicz T.:

Kultura Fizyczna, 3, 79, 1959. 2.

Bochenek A., Reicher M.:

Anatomia

człowieka.

Tom I. PZWL, Warszawa, 1957. - 3.

Bogdanowicz J.:

Rozwój fizyczny dziecka. PZWL, Warszawa 1957. - 4.

Brown

L. T.: Amer.

Journ. of Orthopedie Surgery, XV, 1917. - 5. Child health and developme nt. Praca zbiorowa pod red. R.W.B. Ellis,

J.-A.

Churchill Ltd., London, 1956. - 6.

Godycki M.:

Zarys a ntropometrii.

Państw.

Wyd. Nauk., Warszawa 1956. - 7.

Goldthwait J.

E.,

Brown

L.

T., Swaim

L.

T., Kuhns

J

. G.:

Essentials of body me<:hanics in h

ealth

and disease. Philadelphia - London - Montreal 1945. - 8. Higiena

,szkolna.

Praca zbiorowa pod red. M. Kacprzaka. PZWL, Warszawa,

1958. - 9.

Jachowicz•

R.: Roczniki PZH, X, 3, 279, 1959. - 10.

Łazowski

E.:

Uwagi o postawie. Biblioteczka odbitek

Działu

Mecjycyny Sportowej mies.

,,Wychowan'ie Fizyczne".

Warszawa 1949.

11.

Malczyk

C.,

Smolik A.:

Gimnastyka wyrównawcza w szkole. Sport i Tury- styka, Warszawa 1958. - 12.

Mała

Encyklopedia Zdrowia. Praca zbiorowa pod red. J

. Wolańskiego. Państw.

Wyd. Nauk., Warszawa 1957. - 13.

Markiewicz J:.

Chirurgia

Narządów

Ruchu i Ortopedia Polslka, XXIII, 4, 323, 1958. - 14.

Mar- kiewicz J.:

System dwudziestoczterogodzinny zwalczania bocznych

skrzywień kręgosłupa.

Kultura Fizyczna, 11/ 12, dodatek, 1959. - 15.

Phelps

W.

M., Kiphuth R.

J.

H., Golf Ch. W.:

The diagnos'is antl treatment of postura! defects. Springfield - Illinois 1956. - 16.

Przewęda R.:

Wychowanie Fizyczne

•

i Spor.t, II, 1/ 2, 66, 1959.

- 17.

Pschyrembel W.:

Praktische Gebur:tshilfe fiir Studierende und Arzte.

Walter de Gruy,ter - Co., Berlin 1958. - 18.

Stolz H. R.:

Somatic development of

a

dolescent boys. The Macmii l1an Company, New York 1951. - 19

Szczygiei E.:

Przegląd

Fizjologii Ruchu, 1/ 2, 1933. - 20.

Trześniowski R.:

Kultura Fizyczna, 9, 532, 1951.

21.

Wolański N.:

Kultura Fizyc:ma, 10

,

736

,

1956. - 22.

Wolański N.:

Kul• tura Fizyczna, 7, 520, 1957. - 23.

Wolański N.:

Kultura Fizyczna, 10, 723, 1957. - 24

.

Wolański N.:

Ch'irurgia

Narządów

Ruchu i Ortopedia Polska,

XXIII,

2,

129,

1958. - 25. Za rys ortopedii

ogólnej.

Pra ca zbiorowa pod red

.

Z. Ambrosa. PZWL.

Warszawa 1959.

Otrzymano: 16.Il.1960 r.

Adres autora: Warszawa, ul.

Hoża

19 m. 30.