Z a le c o n o d o b ib lio te k n a u c z y c ie ls k ic h i lic e a ln y c h p is m e m M i n is t e r s t w a O ś w ia ty n r IY /O c-2734/47
T R E Ś Ć Z E S Z Y T U 6 (1933)
M o r a w s k a M ., Z m ia n y w z a c h m u r z e n iu i u s ło n e c z n ie n iu K r a k o w a . . 141 H o r n i g A ., W y s p a R u g i a ... 144 Ł u k a s z e w i c z K ., O c h ro n a f a u n y a f r y k a ń s k i e j ... 148 L i t y ń s k i T., N a u k a o o c h ro n ie z d r o w ia c z ło w ie k a p rz e d p r o m ie n io w a n ie m
n u k l e a r n y m ... 150 N o w a k J., O ło w ie c tw ie w d a w n e j P o ls c e i je g o p r z e m ia n a c h w c h w ili o b e c n e j 151 S t r o j n y W ., P r z y r o d a n a p o ls k ic h z n a c z k a c h p o c z t o w y c h ...153 P r o f e s o r W ła d y s ła w S z a fe r d o k to r e m h o n o ris c a u sa U n iw e r s y te tu J a g ie llo ń s k ie g o 157
D ro b ia z g i p r z y r o d n ic z e
B a d a n ia p o d m o r s k ie m e to d ą b e z p o ś r e d n ie j o b s e r w a c ji (K . S iu d z iń s k i) 159 Czy R h in o p ith e c u s j e s t „ c z ło w ie k ie m ś n ie g u ” ? (K . Ł u k a s z e w ic z ) . . . 160 P o w r ó t je l e n i n a te r e n K ie le c c z y z n y (L. P o m a r n a c k i ) ... 161 A k w a r iu m i t e r r a r i u m
P h a llo c e r o s c a u d o m a c u la tu s (H e n se l v a r . r e t ic u l a tu s ) (O. O iiv a ) . , . 163 G y m n o c o r y m b u s t e r n e t z i (B o u le n g e r 1895) (S. F r a n k ) ...163 R o e b o id e s m ic r o le p is ( R e in h a r d t 1894; (S. F r a n k ) ... 163 R o z m a ito ś c i
R e c e n z je
Z y g m u n t G ro d z iń s k i: A n a to m ia i e m b r io lo g ia r y b (W. S o le w sk i) . . 165 H. S z a r s k i: P o c h o d z e n ie p ła z ó w (M. M ł y n a r s k i ) ...166 J e r z y K r e in e r : S ło w n ik e ty m o lo g ic z n y ła c iń s k ic h n a z w i te r m in ó w u ż y w a n y c h w b io lo g ii o r a z m e d y c y n ie (I. V e t u l a n i ) ... 166 K o sm o s — S e r i a A B io lo g ia (Z. M . ) ... 167 O c h ro n a p r z y r o d y — R o c z n ik 27 ( m ) ... 167 S p r a w o z d a n ia
S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i O d d z. B y d g o s k ie g o P o l. T o w . P r z y r . im . K o p e r n i k a z a IV k w a r t a ł 1961 r ... 168 L is ty d o R e d a k c ji
L is t d o R e d a k c ji (W. B ę t k o w s k i ) ... 168
S p i s p l a n s z
I. K o s z a liń s k ie . J e z io ro W ie lim ie i W ie lim s k a W y s p a w o k o lic a c h S zcze
c in k a , n a jw ię k s z a n a o b s z a r z e P o ls k i s p o ś ró d z n a jd u j ą c y c h się n a je z io ra c h (n a w y s p ie g o s p o d a r s tw o r y b n e ) . — F o t. H . V o g el
I l a . B ie lik k r z y k l iw y (H a lia e tu s r o c i je r ) — F o t. B. G rz im e k I l b . D ła w ig a d y T a n ta lu s (Ib is ) ib is — F o t. W . S tr o jn y
I l i a , I l l b . C h a r a k te r y s ty c z n e „ o s ta ń c e ” z b u d o w a n e z p ia s k o w c ó w n u b ijs k ic h w s z e r o k ic h d o lin a c h (w a d i) P u s t y n i A r a b s k i e j. — F o t. J . K r a s o ń IY a . P a r z y d ło le ś n e ( A r u n c u s s ilv e s t e r K o st.). — F o t. W . S tr o jn y
IV b . K ó z k a (S tr a n g a lia m a c u la ta P o d a ), n a r u m ia n i e p o ln y m (A n th e m is a r - v e n s is L.) — F o t. W . S tr o jn y
N a o k ła d c e : K O Z IB R Ó D Ł Ą K O W Y (T r a g o p o g o n p r a t s n s i s L.) — F o t. Z. P n ie w s k i.
P I S M O P R Z Y R O D N I C Z E
O R G A N P O L S K I E G O T O W A R Z Y S T W A P R Z Y R O D N I K Ó W I M. K O P E R N I K A
C Z ER W IEC 1962 ZESZY T 6 (1933)
M A R IA M O R A W S K A (K ra k ó w )
Z M IA N Y W Z A C H M U R Z E N IU I U S Ł O N E C Z N IE N IU K R A K O W A N A P R Z E S T R Z E N I O S T A T N IC H 100 L A T
Zachmurzenie i związana z tym wielkość usłonecznienia, m ają dla klim atu danego ob
szaru doniosłe znaczenie. Zachmurzenie i usło- necznienie jest w pierw szym przybliżeniu funk
cją położenia geograficznego danej m iejscowo
ści, oraz wzniesienia jej nad poziomem morza.
Ważną rolę w przebiegu obu tych czynników, odgrywa ukształtow anie terenu. Ponadto za
chmurzenie i usłonecznienie zależne jest od ogólnej cyrkulacji atm osferycznej, która w a
runkuje częstość, z jaką układy baryczne, bę
dące nosicielam i różnych typów pogody, naw ie
dzają dany obszar. Znajomość zachmurzenia i usłonecznienia, objaśnia warunki klim atyczne rozpatrywanego obszaru.
Obserwatorium Astronomiczne U niw ersytetu Jagiellońskiego, na którego materiałach obser
w acyjnych oparto niniejsze opracowanie, poło
żone jest na wysokości 205,7 m npm., a w spół
rzędne jego wynoszą cp 50° 3', A 19° 57'. Jak widać z mapy, ryc. 1, Kraków i znajdujące się w jego obrębie Obserwatorium Astronomiczne*, leży w dolinie Wisły, która w tej w łaśnie części ulega zwężeniu i przyjm uje kierunek równo
leżnikowy. Od północy Kraków osłonięty jest W yżyną M ałopolską,' a od południa Pogórzem Karpackim i Karpatami. Takie usytuowanie Krakowa otwiera drogę wiatrom z zachodu i wschodu. W iatry zachodnie, które przeważają
* O b s e r w a to r iu m A s tr o n o m ic z n e U J z o s ta ło z b u d o w a n e n a p e r y f e r ia c h K r a k o w a , a le w m i a r ę r o z b u d o w y m ia s ta u le g ło w c h ło n ię c iu w je g o o b s z a r.
w Krakowie, znajdują tutaj dogodne łożysko, częściowo jednakże zaryglowane wzgórzami w i
docznymi na ryc. 1. Wiatrom tym towarzyszą najczęściej niżowe układy baryczne, które, spro
wadzając zachmurzenie, powodują zmniejszenie usłonecznienia. Sieć hydrograficzna Krakowa jest dość bogata, w jego obrębie znajdują ujście do W isły trzy rzeki. Na terenie Krakowa istniał spory obszar moczarów i starorzeczy, stopniowo ulegających zarastaniu, którym kres kładzie dy
namiczna rozbudowa miasta w ciągu ostatnich lat. Ta obfitość zbiorników wodnych powoduje duże uw ilgotnienie powietrza, co sprzyja po
wstawaniu m gieł oraz niskich chmur warstw o
w ych i opóźnia ich ustępowanie.
Opracowanie zachmurzenia Krakowa przed
staw ione w niniejszym artykule, oparto na 1 0 0- letnich obserwacjach, obejmujących okres od 1859 r. do 1958 r. Usłonecznienie dotyczy rów nież okresu 1 0 0-letniego, jakkolwiek obserwa
cje tego czynnika obejmują 75-lecie zawarte m iędzy 1884 i 1958 rokiem. Wartości usłonecz
nienia, dotyczące pierwszego 25-lecia w rozpa
tryw anym 1 0 0-leciu, uzyskano drogą ekstrapo
lacji.
Przebieg wielkości zachmurzenia w Krako
w ie w w ym ienionym 1 0 0-leciu, obrazuje w y kres na ryc. 2. Jak z niego w ynika, w tym cza
sie m iały m iejsce okresy wzrostu i spadku za
chmurzenia różnej długości. Minimum przypa
da około 1905 r. Po 1905 r. nastąpił okres dłu
gotrwałego wzrostu zachmurzenia, przewyższa
jący długością poprzedni okres spadku o 1 0 lat.
21
142
R y c. 1. S c h e m a ty c z n a m a p a m o r fo lo g ic z n a o k o lic K r a k o w a
W tym czasie średnie dzienne zachmurzenie w każdym roku wzrastało o 0,24%. Jak łatwo zauważyć, gałąź krzywej obrazującej przyrost, przewyższa strom ością krzywą spadku, co w y raża się w średnich dziennych wartościach 0,03% dla każdego roku. Zachm urzenie ostat
nich kilkunastu lat, mimo braku dalszej w y raźnej tendencji wzrostow ej, utrzym yw ało się na w ysokim poziomie.
80%
70% \ 60% \
III llll>i»m i limt trillllliTTTITn IIIIH lliłi lilii Ii Ii Uli) iii II iiUii »llllinl IU11 lllll I lllllll
iSSSr. *879r. 1905 r 19kD r i95i r
R yc. 2. Z a c h m u r z e n ie w K r a k o w ie ; • ś r e d n ie ro c z n e ,
— d z ie s ię c io le tn ie ś r e d n ie k o n s e k u ty w n e
Aby się przekonać, czy zaobserwowane zm ia
ny zachmurzenia m iały jed ynie charakter lo
kalny, czy może dotyczyły w iększego obszaru, porównano z przebiegiem zachmurzenia w K ra
kowie, zachm urzenie szeregu innych m iast. Są to: Zakopane, Lw ów, Warszawa, Poznań, Opo
le i Zgorzelec, ryc. 3. Żadne z tych m iast nie posiada, niestety, tak długiego okresu obserwa
cji zachmurzenia jak Kraków. K rzyw e na w y kresach, abstrahując od ich wartości bezw zględ
nych, w ykazują w porównaniu z Krakowem dużą zgodność tendencji, z w yjątkiem ostatnich kilkunastu lat, co odnosi się do W arszawy i P o
znania. K rzyw a zachmurzenia Zakopanego, w y kazuje niezgodność tendencji z krzyw ą Krako
wa znacznie w cześniej, bo już od 1933 r.
Bardzo ciekaw ie przedstawia się zachm urze
nie Krakowa, porównane ze średnim i w arto
ściami zachmurzenia w łaściw ym i dla obszarów zawartych m iędzy 50, a 60 stopniem szerokości geograficznej północnej. Jak podaje W. Gor-
K r d k 0 w
i n 1 1 1 1 n u 1 1111 1 u n n iii 11 n i 1 1 1 . i m u l i u 111 i n m n 11 ni .
1 8 6 3 r. 1 9 0 S r. i g S 3 f
Z a A o p ą n e
1 8 6 3
111 m h m ■ m ’ m m l li u i n m n u . i n i i i m i n n i n 1 1111 i i ii
70%
60‘/y.
190Sr L IV (j W
irunniirm 1 9 S3 / r
n 11111111...
-M63 r m 111 n 1 1 1111 11111 111 1 ...
1 9 0 3 r r u i n i i ii i i i m i i n i i m i n n m i n
195 i n
r s Z <2 70'/.3
60%
rnTi M i ii iii mi i rri ii 111 iii rvv* i n i
1863 n ■ l" i ni 11 i i .
1 9 5 3 ,
70% \ 60%i
P o z n & r )
U niw ersytet OniM. G o fa em SofaC7
li 1111 n i n i »ii 11 n »>n < i ) n n ■> 11 r i u m il u i u i m n n in riiiTT r i n if i ii im r u r 11 m n it i
■1863 r. 1 9 0 5 r. 4 9 5 3 ,
0 p o L<z
7o%
eo%
1 8 6 3 r.
" " " ■ " i i b u M u i i i t i M n n i m ^ r p u i p i i n i n n n i ii ii i n i i iHi n m n im m
lQ05n Z g o r - z e l e c
1Q53n 701
60%
1 8 6 3 r
T i i i i i ii Mi i i i i i i i i i i i i i i i n i i i Mi i i itu i i i i i n n i Mi i n n n i i rTiirrii n i i i i i i i i n m ii
19 0 Sr. 1 9 S 3 r.
czyński, średnie zachm urzenie tych obszarów Ryc. 3. Zachmurzenie wg 10-letnich średnich konse- na kontynentach w ynosi 60%, a na oceanach kutywnych
143 67%>. Średnie zachmurzenie Krakowa, który
m ieści się w wyżej w ym ienionym pasie szero
kości geograficznej, wynosi aż 6 8%. Jak z tego widać, średnie zachmurzenie Krakowa jest o 8% wyższe od tego, jakie wynikałoby z jego położenia pod względem szerokości geograficz
nej na kontynencie półkuli północnej. Kraków ma takie średnie zachmurzenie, jakby znajdo
w ał się nie na kontynencie, lecz jakby był po
łożony na oceanach półkuli północnej, przewyż
szając i tak zachmurzenie tych obszarów. Na
leży jednak zaznaczyć, że od podanych warto
ści mogą zachodzić pew ne niew ielkie odchyle
nia, spowodowane brakiem jednorodności ma
teriałów przyjętych dla porównania. Porówna
nie średniego zachmurzenia Krakowa ze śred
nim zachmurzeniem Polski, wskazuje również na wysokie jego wartości, gdyż różnica na nie
korzyść Krakowa wynosi 2%.
Wraz ze wzrostem zachmurzenia w Krako
w ie trwającym od 1905 r., zachodził spadek liczby dni pogodnych *, który zaznaczał się do końca rozpatrywanego okresu, ryc. 4. W w yni
ku tego procesu, co 2lli roku, liczba dni pogod
nych zmniejszała się o 1. Spadkowi dni pogod
nych towarzyszył wzrost dni pochmurnych **, trwający do 1940 r. (ryc. 4). W okresie tym wzrost liczby dni pochm urnych w ynosił w każ
dym roku lVs dnia. Tendencje dni pochmur
nych, pozostawały, ogólnie biorąc, w stosunku odwrotnym do tendencji dni chm urnawych i po- chm urnawych ***. W ostatnich jednakże latach, wzrostowi dni pochmurnych tow arzyszył także
wzrost liczby dni chmurnawych i pochmurna- wych, przy ustawicznym spadku liczby dni po
godnych, co świadczy o dużym pogorszeniu się warunków pogody. Wzrost zachmurzenia za
chodzący w Krakowie, spowodował również spadek częstości występowania nieba bezchmur
nego. Najsilniej zaznaczył się on wieczorem i sprawił, że w każdym 10-leciu, licząc od 1905 roku, ubywało 9 bezchmurnych wieczorów.
6 h -z
sh\
t , h \
R y c . 4. 1 0 -le tn ie ś r e d n ie k o n s e k u ty w n e ; . . . d n i p o g o d n y c h , — d n i p o c h m u r n y c h , — d n i c h m u r n a w y c h i p o -
c h m u r n a w y c h w K r a k o w ie
* D zień p o g o d n y j e s t to t a k i d z ie ń , k tó r e g o ś r e d n ie d z ie n n e z a c h m u r z e n ie je s t m n ie js z e od 20% .
** D z ie ń p o c h m u r n y je s t to t a k i d z ie ń , k tó re g o ś r e d n ie d z ie n n e z a c h m u rz e n ie je s t w ię k s z e o d 80°/o.
*** D ni c h m u r n a w e i p o c h m u r n a w e są to t a k i e d n i, k tó r y c h ś r e d n ie d z ie n n e z a c h m u r z e n ie z a w a r te je s t w g ra n ic a c h od 20%> do 80°/o.
3 h n n u i i i i n i i n i i i i i i i i ii i i D U i n i i i i i ii i i i i fn i i i i i ii n i ii nuluiiiiminiiitin■imiiiinnii
1 8 S 9 r . 1 8 9 0 r. 1911 r. 1 9 5 8 r.
R yc. 5. U sło n e c z n ie n ie w g o d z in a c h w K r a k o w ie ; • ś r e d n ie ro c z n e , — 1 0 -le tn ie ś r e d n ie k o n s e k u ty w n e
W związku z dużym zachmurzeniem Krako
wa, pozostaje dość niska wartość jego usłonecz- nienia. Średnie dzienne usłonecznienie Krako
wa wynosiło w rozpatrywanym 100-leciu 4,4 godz., co stanowi zaledwie 37% usłonecznienia m ożliwego. Jak widać z wykresu, ryc. 5, w cza
sie rozpatrywanego 1 0 0-lecia, również w prze
biegu usłonecznienia zachodziły w ieloletnie w a
hania. Długotrwały spadek usłonecznienia roz
począł się około 1890 r. i trwał do 1923 r., po czym nastąpił niewielki wzrost, nie pozbawiony jednak wahań, który pod koniec okresu ustąpił miejsca ponownemu wyraźnemu spadkowi.
W spółczynnik regresji, obliczony dla odcinka krzywej zawartej w latach od 1890 do końca rozpatrywanego okresu, wskazuje, że średni spadek usłonecznienia w tym czasie, wynosił dla każdego roku 3,3 godz. Jest to wielkość, która w skali rocznej wydaje się mała, jednakże sumowanie się jej przez kilka dziesiątków lat sprawiło, że usłonecznienie ostatniego roku roz
patrywanego okresu, zmniejszyło się w porów
naniu z rokiem początkowym o 211 godzin. Sta
nowi to nieco mniej niż Vs średniej w ieloletniej sum y rocznej usłonecznienia i o tej wielkości nie można już mówić, że jest mała. W pływa O n a
niew ątpliw ie na zmianę warunków klim atycz
nych obszaru Krakowa.
Porównanie krzywej zachmurzenia z krzywą usłonecznienia wskazuje, że nie zawsze zmia
nom wielkości zachmurzenia, tow arzyszyły przeciwne tendencje w przebiegu usłonecznie
nia. Ta pozorna nieprawidłowość wyw ołana jest tym, że długość usłonecznienia zależna jest nie tylko od wielkości zachmurzenia, ale w dużym stopniu zależy ona od rodzaju chmur.
Przedstawione tutaj długoletnie zmiany za
chmurzenia i usłonecznienia, jakie zachodziły 'w Krakowie w omawianym 100-leciu, w yw oła
ne zostały zmianami cyrkulacyjnym i i pozo
staw ały w związku z wahaniami klim atycznym i zachodzącymi w tym czasie w Europie.
Obserwowane w Krakowie w ostatnich k il
kudziesięciu latach tendencje zachmurzenia noszą jednakże wyraźne piętno w pływ ów lokal
21.
144
nych. W skazuje na to porównanie przebiegu zachmurzenia Krakowa, Zakopanego, Warsza
w y i Poznania. Jak widać z w ykresów , ryc. 3, krzyw e zachmurzenia Krakowa i Zakopanego w ykazują do 1933 r. znaczne podobieństwo. Po 1933 r., przyrost zachmurzenia w Zakopanem uległ zahamowaniu, w K rakowie natomiast krzywa zachmurzenia w ykazyw ała dalsze ten dencje wzrostow e. Podczas gdy w W arszawie i Poznaniu zachodziły w ostatnich latach w y raźne tendencje spadkowe, w K rakowie zazna
czył się bardzo słaby i krótkotrw ały spadek, który szybko uległ zahamowaniu. Ta odm ien
ność przebiegu krzywej zachmurzenia Krako
wa, wskazuje na wzrost lokalnych w p ływ ów miasta i zapewne sąsiednich terenów przem y
słow ych, usytuow anych na zachód i na wschód od niego.
Zachodnie w iatry, stanowiące 40°/o ogółu w ia
trów w Krakowie, przynoszą zanieczyszczone pow ietrze znad Śląskiego Okręgu Przem ysło
wego, który w ykazał silny rozwój w latach m ię
dzyw ojennych i w czasie drugiej w ojny św ia
tow ej, i który nadal się rozwija. W iatry połud
niowo-zachodnie, których udział w ynosi 30<)/or przynoszą zadym ione pow ietrze z pobliskiej Skaw iny, gdzie rozbudowuje się w ielk ie obiek
ty przem ysłowe. W schodnie w iatry również nie poprawiają sytuacji, gdyż sprowadzają dym y z rozw ijającego się w dalszym ciągu kombinatu przem ysłow ego Nowej H uty, znajdującego się w tak bliskim sąsiedztw ie Krakowa. Te zady
m ione strugi powietrzne, znajdują w zapadli
sku krakowskim bardzo dogodne warunki sta
gnacji, sprzyjając utrzym yw aniu się wysokich wartości zachmurzenia.
W tej sytuacji konieczne jest zabezpieczenie Krakowa od napływ u zanieczyszczonego pow ie
trza, które, wzbogacając aerosol w jądra kon
densacji, sprzyja wzrostow i zachmurzenia, po
wodując spadek usłonecznienia, co pogarsza i tak niezbyt korzystne warunki klim atyczne Krakowa.
A L F R E D H O R N IG (C h o rzó w )
W Y S P A R U G IA
W y sp a R u g ia o d d z ie lo n a od N R D w ą s k ą c ie ś n in ą , p r z e c ię tn ie 1,5 k m s z e r o k ą , j e s t ze s w ą p o w ie r z c h n ią 926,4 k m 2 n a jw ię k s z ą w y s p ą N ie m ie c . R a z e m z s ą s ie d n im i w y s e p k a m i tw o r z y je d e n z w ię k s z y c h a r c h i p e la g ó w n a B a łty k u . W y ją tk o w e je j w a r to ś c i p r z y r o d n ic z e z a d e c y d o w a ły o u s ta w o w e j o c h ro n ie n ie k tó r y c h części w y s p y i t a k c a łe g o p ó łw y s p u J a s m u n d z k ie g o , o b s z a r u p o m ię d z y B e r g e n i L ie tz o w , p r z e s m y k u S c h a - a b e o ra z n a jb a r d z ie j n a p ó łn o c , n a p ó łw y s p ie W ittó w p o ło ż o n e g o p r z y l ą d k a A r k o n a . W y m ie n io n e cz ę śc i w y s p y u z n a n e z o s ta ły z a r e z e r w a t y p r z y r o d y . P o z a ty m n a le ż ą d o o b s z a r ó w c h r o n io n y c h s ą s ie d n ie w y s p y V ilm , P u li tz i H id d e n s e e (p o r. z r y c . 1).
R u g ia z b u d o w a n a j e s t z w a p ie n i w ie k u k re d o w e g o i u tw o r ó w p le js to c e ń s k ic h , n a g ro m a d z o n y c h t u p o d c z a s tr z y k r o tn e g o z lo d o w a c e n ia . P o o s ta te c z n y m u s t ą p ie n iu lo d o w c ó w R u g ia s t a n o w i ła część k o n ty n e n t u e u r o p e js k ie g o . W z n ie s ie n ia n a j e j o b s z a r z e z b u d o w a n e b y ły z m a t e r i a łó w m o r e n o w y c h , k tó r e p o p o d n ie s ie n iu się z w ie r c ia d ła w ó d B a łt y k u n a d a l p o z o s ta ły l ą d em . N iż e j p o ło ż o n e te r e n y R u g ii n a to m ia s t u le g ły z a la n iu . T y m s a m y m p o w s ta ł a r c h ip e la g , k tó r y a k u m u l a c y jn a d z ia ła ln o ś ć p r ą d ó w i f a l m o r s k ic h z łą c z y ła m ie js c a m i w je d n ą w y s p ę . B a rd z o z ró ż n ic o w a n a i r o z c z ło n k o w a n a R u g ia to z a te m p o z o s ta ło ś ć w ię k s z e g o o n g iś lą d u .
P r o f ile p o sz c z e g ó ln y c h f a z s e d y m e n ta c ji m a t e r i a łó w lo d o w c o w y c h ła tw o z a o b s e r w o w a ć w s tro m y c h p a r t ia c h w y b rz e ż a .
L o d o w c e w y w a r ł y p o d w p ły w e m c z y n n ik ó w k l i m a ty c z n y c h je d e n z d e c y d u ją c y c h w p ły w ó w n a m o d e lo w a n ie p o w ie r z c h n i R u g ii, o z n a c z a ją c e j się ła g o d n y m s f a lo w a n ie m , u w a r u n k o w a n y m g łó w n ie f o r m a m i p o lo - d o w c o w y m i (ry c. 2, 3, 4). D o w o d z ą te g o m o r e n y czo ło w e n p . w o k o lic y G r a n it z (o k o ło 50 m ), M id d e lh a g e n ,
G ro s s Z ic k e r , w z g ó rz e R u g a r d (91 m ),. w z n o sz ą c e się w y ż e j n . p . m . od w z n ie s ie ń m o r e n d e n n y c h w y s tę p u ją c y c h g łó w n ie w z a c h o d n ie j cz ę śc i R u g ii. O n ie z n a c z n y m z d e n iw e lo w a n iu R u g ii ś w ia d c z ą p o z a ty m lic z n e o zy j a k n p . k o ło G a rz , P o s e r itz (31 m ), L a n d ó w , G u s tó w , T r e n t i w y d m y , k tó r e w y s tę p u ją z w ła s z c z a n a d w y b rz e ż e m w s c h o d n im i p ó łn o c n y m w y s p y o r a z n a w y s p ie H id d e n s e e . P r z e d e r o z ją w ie tr z n ą c h r o n ią je p r z e w a ż n ie d r z e w a ig la s te , k tó r e n a w y s p ie o b o k d rz e w liś c ia s ty c h z p r z e w a g ą b u k ó w tw o r z ą je d y n ie k ilk a z b io r o w is k .
U ło ż e n ie w a r s t w w a p ie n i je s t p r z e w a ż n ie z g o d n e . W y ru s z e n iu z p ie r w o tn e g o p o ło ż e n ia u le g ły o n e w e w s c h o d n ie j c z ę śc i w y s p y p o m ię d z y d r u g im i tr z e c im z lo d o w a c e n ie m . T u n p . w o k o lic y S tu b b e n k a m m e r i p r z y l ą d k a A r k o n y ła t w o z a u w a ż y ć p rz e m ie s z c z e n ie w a r s t w , k tó r y c h u p a d j e s t t u w y r a ź n ie sk o ś n y . M ią ż sz o ść w a p ie n i i u tw o r ó w p le js to c e ń s k ic h j e s t z n a c z n a . K o ło S t u b b e n k a m m e r n a p ó łw y s p ie J a s m u n d z k im n p . k r e d a w z n o s i s ię p o n a d 100 m n p m . (ry c. 5, 6).
P o d o b n e j w y s o k o ś c i j e s t b r z e g n a p ó łn o c od S a s s n itz (ry c . 7, 8). W a p ie n ie R u g ii s ta n o w ią c e n n y s u ro w ie c , w z w ią z k u z cz y m e k s p l o a tu je s ię je w S a s s n itz . M ia s to to lic z ą c e 12 000 m ie s z k a ń c ó w je s t g łó w n y m o ś r o d k ie m p rz e m y s ło w y m i r y b o łó w s tw a , a p o z a B e rg e n r ó w n ie ż n a jw a ż n i e js z y m w ę z łe m k o m u n ik a c y jn y m R u g ii. N a je g o o b s z a r z e m ie ś c i się p r z y s ta ń p ro m ó w k o le jo w y c h u tr z y m u j ą c y c h r e g u l a r n ą k o m u n ik a c ję m ię d z y N R D i S z w e c ją (ryc. 9).
R u g ia i je j s ą s ie d n ie w y s p y są in te r e s u ją c y m p r z y k ła d e m b u d u ją c e j i n is z c z ą c e j d z ia ła ln o ś c i w ó d B a ł
t y k u . A t a k u j ą o n e sz c z e g ó ln ie in te n s y w n ie s tro m e b r z e g i w y s p y , j a k n p . p ó łw y s p u W ittó w k o ło A rk o n y , p o łu d n io w o w s c h o d n ią część w y s p y w p o b liż u T h ie s - so w , u p o d n ó ż a p ó łw y s p u G r a n it z i J a s m u n d , g d z ie
145
irkona
Ziihlitz
Juliusruh Dranske
(Kollicker Uf er
^Stubbenkammer Wttower
Fahre
Grosser Jasmunder
Bodden iNeuenkircI
SASSNITZ iAGARIT'
Dubnitz iSchaprode
letzow
Kleiner asmunder
B o d d e n
Patzig Raiswiek Ummanz
6r..Kubitz
ouqarrf #„n« Ruaen
r a 91nf
^BERGEN} ^ lreschvtłźV'-
Sthwarzer S<
la n d ó w ,Zirkow
A lfe n sie n ^ JS e llin
.anckerrbranitzi
Rambin rPutbas
K ra m e r h o f
) ’ .Gohrpn«l Middelhagerr
STRALSUND M e fa h r . Ieddevi1z-ÓAI1
Jarki/itz,
Redde v itz e r HdO
‘G u stó w Poseritz
Swonto\
Wendorf
Brandshagen
Oznaczenia:
c o Jeziora M iasta
—— ' Strumyki o Inne ważniejsze osady -E< r- Tereny podmokte *-*-► Kolej normalnotorowa '"""■"s. Strome brzegi Kolej wqskotorowa
Lasy — Szosy
Ważniejsze rezerwaty Inne drogi M orze Bałtyckie
Podziatka
3 6
Bessir Hiddensee
Morze Bałtyckie
Heuwicse
Thiessow
R yc. 1. M a p k a w y s p y R u g ii
o b o k ła g o d n y c h o d c in k ó w w y b r z e ż a w y s tę p u ją b rz e g i k lif o w e (ry c . 5 d o 8). S tr o m e te b r z e g i u le g ły m . i.
b a rd z o z n a c z n y m z n is z c z e n io m w s ty c z n iu 1954 r . p o d c z a s tr w a j ą c y c h w ó w c z a s s iln y c h s z to rm ó w . I n n y p r z y k ła d n is z c z ą c e j d z ia ła ln o ś c i w ó d m o r s k ic h s t a n o w i z m n ie js z a ją c a s ię p o w ie r z c h n ia w y s p y V ilm , k tó r a w e d łu g sz w e d z k ic h m a t e r ia łó w k a r t o g r a f ic z n y c h z 1695 r. w y n o s iła 104,96 h a , a w e d łu g p o m ia ró w z 1869 r. ju ż ty lk o 93,76 h a.
B u d u ją c y w p ły w m o r z a n a to m ia s t m a m ie js c e ta m , g d z ie w y s p a m a ła g o d n e b r z e g i j a k n p . n a p rz e s m y k u S c h a a b e , S c h m a le H e id e (ry c . 4, 10), czy k o ło L ie tz o w i p ó łw y s p ie D e r B u g , k tó r y w o k re s ie od 1835 d o 1930 r . w y d łu ż y ł się r o c z n ie o 6 m , c z y li łą c z n ie o 570 m . T e j s a m e j g e n e z y j e s t w ię k s z o ś ć w y s p y H id d e n s e e . W p o c z ą tk a c h is tn ie n ia z a jm o w a ła o n a m a ły o b s z a r o k o ło 3,5 k m d łu g o ś c i i 1,5 k m s z e ro k o śc i, czy li
m n ie j w ię c e j iU części o b e c n e j je j p o w ie rz c h n i. T w o rz y ły j ą p o c z ą tk o w o w z n ie s ie n ia m o re n o w e . P o z o s ta ły o b s z a r te j w y s p y o m n ie j z ró ż n ic o w a n e j rz e ź b ie t e r e n u c ią g n ą c y s ię p o łu d n ik o w o n a d łu g o ś c i o k o ło 14 k m , p o w s ta ł w o k re s ie p o lo d o w c o w y m w w y n ik u d z i a ł a l n o ś c i w ó d m o r s k ic h i w ia tr ó w . S iły te p rz y c z y n iły się p o z a ty m d o p o w s ta n ia p r z e s m y k u S c h m a le H eid e, S c h a a b e , k tó r y o k o ło 1880 r . n ie b y ł jeszcze z a le sio n y i s z e re g u p rz y b r z e ż n y c h je z io r j a k n p . je z io r a S c h m a c h t k o ło B in z, k tó r e w 1608 r . i X V II w . n a m a p a c h f i g u r u je ja k o z a to k a .
W ięk szo ść b rz e g ó w R u g ii j e s t ty p u ła g o d n e g o (ry c. 4, 10), p r z y czy m p ó łw y s e p G r a n it z o z n a c z a się b o g a to r o z w in ię tą lin ią b rz e g o w ą (ry c. 1). N a jb a rd z ie j s tr o m e b rz e g i z a z n a c z a ją się w p ó łn o c n e j części w y sp y i to sz c z e g ó ln ie w p o b liż u A rk o n y , S e llin i w o k ó ł p ó łw y s p u J a s m u n d (ry c. 5, 6, 7, 8), g d z ie b rz e g i s k a ln e
146
R y c. 2. F r a g m e n t k r a j o b r a z u R u g ii n a w s c h ó d od P u t - b u s. F o t. A. H o rn ig
w z n o s z ą się n a d p la ż ą do 100 i w ię c e j m . P o d n ó ż e ic h z a p e łn io n e j e s t m ie js c a m i g ła z a m i ró ż n y c h r o z m ia ró w . N a jw y ż s z e w z n ie s ie n ie n a R u g ii g ó ra P ie k m a 161 m . C h a r a k te r y s t y c z n y m i e le m e n ta m i ś r o d o w is k a g e o g ra f ic z n e g o R u g ii są lic z n e g ła z y , o to c z a k i i j e z io r a p o lo d o w c o w e n p . S c h w a r z e r S ee z n a jd u ją c y się o k o ło 4 k m n a p o łu d n io w y w s c h ó d od B in z o r a z p o ro z c in a n e p rz e z w o d y p o to k ó w n a d b r z e ż e w s c h o d n ie . P o n a d to s t r u m y k i z n ik a ją c e w p o d ło ż u w a p ie n n y m lu b te ż w y p ły w a ją c e w in n y m m ie js c u p o n o w n ie n a p o w ie r z c h n ię z ie m i o r a z lic z n e z a to k i, sp o ś ró d k tó r y c h d o n a jw ię k s z y c h n a le ż ą : z a to k a G r e if s w a ld z k a i J a - s m u n d z k a .
K o n tr a s t b a r w w s c h o d n ie g o w y b r z e ż a p ó łw y s p u J a - sm u d z k ie g o — s tro m e g o b rz e g u k o lo r u b ia łe g o i z ie lo n e g o n a d b r z e ż a p o ro ś n ię te g o la s a m i li ś c i a s ty m i — c z y n ią tę część R u g ii n a tle m o rz a sz c z e g ó ln ie u ro c z ą i m a lo w n ic z ą .
R y c . 3. F r a g m e n t k r a j o b r a z u p ó łw y s p u J a s m u n d z k ie g o n a w sc h ó d od B o b b in . F o t. A. H o rn ig
R y c . 4. F r a g m e n t R u g ii, n a p r z e d n im p la n ie p ó łw y s e p G r a n it z i p r z e s m y k S c h m a le H e id e , w d a ls z e j p e r
s p e k ty w ie p ó łw y s e p J a s m u n d z k i. F o t. A. H o r n ig
R yc. 5. K ó n ig s s tu h l i f r a g m e n t w y b r z e ż a k o ło S tu b - b e n k a m m e r . F o t. A. H o rn ig
R yc. 6. K ó n ig s s tu h l — u r w is ty b rz e g w a p ie n n y n a p ó łw y s p ie J a s m u n d z k im . F o t. A. H o rn ig
G le b y p o lo d o w c o w e , p o d ło ż e w a p ie n n e i b o g a te n a w o d n ie n ie w a r u n k u j ą u ż y tk o w a n ie z ie m i w y s p y , n a k tó r e j w ię k s z o ś ć p o w ie r z c h n i p r z y p a d a n a p o la u p r a w ne,- m n ie j n a łą k i, p a s t w i s k a i la s y . W ię k sz e ic h s k u p ie n ia is t n i e j ą w e w s c h o d n ie j czę śc i R u g ii, g łó w n ie n a d w s c h o d n im n a d b r z e ż e m p ó łw y s p u J a s m u n d z k ie g o i G r a n itz k ie g o (la s y liś c ia s te ) , n a p r z e s m y k u S c h a a b e i S c h m a le H e id e (g d zie z a ło ż o n o je w c e lu u m o c o w a n ia n a g r o m a d z o n y c h p ia s k ó w ), n a p ó łn o c od S a ssn itz ^ p o m ię d z y B in z i G ó h re n o r a z n a p o łu d n ie od B e rg e n . W P u tb u s , R a ls w ie k i J u l i u s r u h is tn ie ją la s y ' z a g o s p o d a r o w a n e p a rk o w o .
F a u n ę r e p r e z e n t u j ą n a w y s p ie p o z a s a r n a m i, d z i
k a m i, li s a m i i z a ją c a m i p rz e d e w s z y s tk im ró ż n e p t a k i . Ż y je t u w ie le g a tu n k ó w p ta c t w a w o d n e g o (np. m e w y ,
R yc. 7. F r a g m e n t s tr o m y c h b rz e g ó w p ó łw y s p u J a s m u n d z k ie g o (K o llic k e r U fe r) n a p o łu d n io w y w s c h ó d
od S tu b b e n k a m m e r . F o t. A. H o rn ig
147
R yc. 8. F r a g m e n t s tro m y c h b rz e g ó w p ó łw y s p u J a - s m u n d z k ie g o n a p ó łn o c od S a s s n itz . F o t. A . H o rn ig
ła b ę d z ie ), d la k tó r y c h w lic z n y c h z a to k a c h , te r e n a c h p o d m o k ły c h i n a m n ie js z y c h s ą s ie d n ic h w y s e p k a c h is tn i e ją d o g o d n e w a r u n k i ży c io w e . W sp o m n ieć n a le ż y o k o r m o r a n a c h . G n ie ź d z iły s ię o n e n a w y s p a c h P u - litz i A lt R iig en . N a jw ię c e j b y ło ic h w czasie o s ta tn ie j w o jn y . S z a c o w a n o je w ó w c z a s n a 1500— 2000 s z tu k . W s k u te k o g ro m n y c h sz k ó d , j a k i e w y rz ą d z a ły r y b o łó w stw u , w y n isz c z o n o je . D la o rn ito lo g ó w m a ją szczeg ó ln e z n a c z e n ie w y s p a H id d e n s e e z je j p ó łw y s p e m A lt B e s- s in i p o ło ż o n a n a p o łu d n io w y m w s c h o d z ie w y s e p k a H e u w iese. T u g ro m a d z ą się b o w ie m p t a k i z k r a jó w
R yc. 9. F r a g m e n t p o r t u w S a s s n itz . F o t. A. H o rn ig
R yc. 10. P la ż a i b rz e g R u g ii k o ło B inz. F o t. A. H o rn ig
p ó łn o c n y c h i p ó łn o c n o w s c h o d n ic h p rz e d k o n ty n u o w a n ie m lo tó w d o c ie p ły c h k r a j ó w p o łu d n io w y c h .
S p o śró d z a b y tk ó w p r z y r o d y n ie o ż y w io n e j R u g ii o z n a c z e n iu ś w ia to w y m w y m ie n ić n a le ż y p rz e d e w s z y s tk im w y s tę p u ją c e g ro m a d n ie k rz e m ie n ie w p ó łn o c n e j części p rz e s m y k u S c h m a le H e id e . Z a jm u ją o n e o b s z a r o p o w ie rz c h n i p o n a d 40 h a (do 300 m s z e ro k o ś c i i do 1800 m d łu g o ści), n a k tó r y m tw o rz ą 14 w a łó w do 1 m w y s o k o śc i c ią g n ą c y c h się z N k u S. P o d k ła d ich s t a n o w i p ia s e k m o r s k i i lo d o w c o w e m a te r i a ły o sa d o w e . M iąższo ść w a r s t w k rz e m ie n i d o c h o d z i do p o n a d 2 m.
W p ó łn o c n e j części o b s z a r u ic h w y s tę p o w a n ia są one w ie lk o ś c i m n ie j w ięcej p ięści. W k ie r u n k u p o łu d n io w y m g r a n u l a c ja ic h z m ie n ia się w g r u b o z ia r n is ty ż w ir (ryc. 11). K rz e m ie n ie w y s tę p u j ą p o n a d to n a p rz e s m y k u S c h a a b e , g d z ie p r z y k r y te są p ia s k a m i w y d m o w y m i.
P o w s ta n ie ty c h p ó l k r z e m ie n i n ie j e s t d o tą d d o s t a te c z n ie w y ja ś n io n e . W e d łu g je d n e j z h ip o te z , n ie p o z b a w io n e j słu sz n o śc i, k rz e m ie n ie m a ją p o c h o d z ić z w a p ie n i p ó łw y s p u J a s m u n d z k ie g o , s k ą d f a l e je p r z e t r a n s p o r to w a ły k u p o łu d n io w i i o s a d z iły w m ie js c a c h p o z b a w io n y c h p r ą d ó w m o r s k ic h . W s p o m n ia n a z n a c z n a k o n c e n tr a c ja k rz e m ie n i n a n ie w ie lk im o b sz a rz e n a le ż y d o rz a d k o ś c i. Z n a n e są je d y n ie je s z c z e w S z w e cji. W p ó łn o c n e j części te g o r e z e r w a t u i częścio w o n a t e r e n ie n a p ó łn o c od p r z e b ie g a ją c e j tu lin ii k o le jo w e j, s p o ty k a się p o z a ty m z b io r o w is k a r o ś lin p o n ty js k ic h . P o z a o p is a n y m i ju ż o so b liw o śc ia m i p r z y r o d y n ie o ż y w io n e j w p o s ta c i p ię k n y c h s tro m y c h b rz e g ó w w a p ie n n y c h w y sp y , n a u w a g ę z a s łu g u je w y s ta ją c y w m o rz u 7 m p o n a d z w ie rc ia d ło w o d y o k o ło 300 m n a w sc h ó d od p la ż y k o ło G o h re n o lb r z y m i g ła z n a r z u to w y „ B u - s k a m ” . P o z a ty m w ie lk ic h ro z m ia r ó w e r a t y k z n a jd u
R yc. 11. F r a g m e n t je d n e g o z w a łó w k rz e m ie n i n a p rz e s m y k u S c h m a le H e id e . F o t. A. H o rn ig
148
ją c y się n a b rz e g u p ó łw y s p u k o ło R e d d e v itz e r H o ff n a d z a to k ą G r e if s w a ld z k ą i g ła z y n a w s c h ó d od P a tz ig n a d b rz e g ie m m a łe g o je z io r a J a s m u n d z k ie g o , w p o b liż u K ó n ig s s tu h l, m ię d z y B e r g e n i L ie tz o w o ra z w w ie lu in n y c h m ie js c a c h w y s p y .
W l a t a c h 1930— 36 p o łą c z o n o R u g ię g r o b lą d łu g o ś c i 2,54 k m z S tr a ls u n d e m , c z y li z lą d e m . T a p rz y r o d n ic z o b a r d z o c ie k a w a w y s p a u z y s k a ł a ty m s a m y m d o g o d n e p o łą c z e n ie k o m u n ik a c y jn e z sw o im m ia s te m p o w ia to w y m i z a r a z e m c a ły m i N ie m c a m i.
K A R O L Ł U K A S Z E W IC Z (W ro c ła w )
O C H R O N A F A U N Y A F R Y K A Ń S K IE J
K a ż d y k u l t u r a l n y c z ło w ie k a z w ła s z c z a p r z y r o d n ik z z a w o d u czy z a m iło w a n ia , ś le d z ą c z z a i n t e r e s o w a n ie m i u z n a n ie m ro z w ó j s a m o d z ie ln o ś c i „ c z a rn e g o k o n t y n e n t u ” o d c z u w a ł p e w n e z a n ie p o k o je n ie n a m y ś l o lo s ie w s p a n ia łe j „ z a b y tk o w e j” f a u n y a f r y k a ń s k ie j . A f r y k a , j a k w ia d o m o p r z e d s ta w ia n a jw ię k s z ą n a ś w ie - cie m n o g o ś ć lic z e b n ą i g a tu n k o w ą d u ż y c h s s a k ó w , s t a n o w i p r a w d z iw e e ld o r a d o z o o lo g ic z n e , j e s t o jc z y z n ą g o ry li i s z y m p a n s ó w , lw a , sło n ia , ż y ra f y , o k a p i, n o so ro ż c a , h ip o p o ta m a , a n ty lo p , s t r u s i e tc ., o g ro m n e j ilo ś c i f o r m e n d e m ic z n y c h , k tó r y c h d a ls z e is tn ie n ie w o b e c r o z w o ju e k o n o m ic z n e g o i te c h n iz a c ji w y m a g a b a r dzo e n e rg ic z n y c h ś r o d k ó w o c h ro n y i c ią g łe j k o n tr o li.
P a ń s t w a k o lo n ia ln e g o s p o d a r z ą c e d o w c z o ra j n ie p o d z ie ln ie t e r y t o r i a m i te g o o lb r z y m ie g o lą d u , z ro b iły n ie w ą tp liw ie w ie le p o z y ty w n y c h p o s u n ię ć w ty m k i e r u n k u , le c z n a jw a ż n ie js z y m b łę d e m k o lo n iz a to r ó w , k tó r y o b e c n ie lu d z ie d o b r e j w o li s t a r a j ą s ię o d ro b ić ,
R y c . 1. S ło ń a f r y k a ń s k i. F o t. B. G rz im e k
b y ł b r a k m e to d y c z n e g o u ś w ia d o m ie n ia lu d n o ś c i a u to c h to n ic z n e j ty c h z ie m co d o w y ją tk o w y c h i n ie z a s tą p io n y c h w a r to ś c i, ja k i e d la c a łe g o ś w ia ta p r z e d s ta w i a j ą z w ie r z ę t a A f r y k i. W y łą c z n e e k s p lo a to w a n ie ty c h z a s o b ó w p r z e z b ia ły c h i n is k i p o z io m o ś w ia ty tz w . t u b y lc ó w s p r a w ił, że w u m y ś le w s z y s tk ic h p r a w ie lu d ó w A f r y k i a w k a ż d y m r a z ie p rz e c ię tn e g o A f r y k a n in a , o c h r o n a f a u n y a f r y k a ń s k ie j u g r u n to w a ł a się ja k o w y m y s ł k o lo n iz a to r ó w , s łu ż ą c y w y łą c z n ie ic h celo m a p r z e d e w s z y s tk im p r z y je m n o ś c i „ s p o r to w e j” b ia ły c h s t r z e l a n i a lw ó w , s ło n i, ż y r a f e tc . Z r o z u m ie n ie , że z w ie r z ę t a te p r z e d s ta w ia j ą in n e w a r to ś c i n iż ty lk o k o n s u m p c y jn ą , n ie j e s t ła t w e i w y m a g a n a te r e n ie c a łe j A f r y k i o g ro m n e g o w k ła d u e n e r g ii i tr u d n e j, w ie lo le t
n ie j p r a c y w y c h o w a w c z o -o ś w ia to w e j, n ie m ó w ią c ju ż o s t a ł e j e g z e k u ty w ie w s z e lk ic h z a rz ą d z e ń k o n tr o ln y c h . 0 s t a ły m n ie b e z p ie c z e ń s tw ie d z ie s ią tk o w a n ia p o p u la c ji z w ie rz ę c y c h w A fry c e ró w n ik o w e j p rz e z n ie b y w a le ro z p o w s z e c h n io n e k łu s o w n ic tw o , z a p o m o c ą d r u c ia n y c h o c z e k , w n y k ó w , s id e ł o ra z b r o n i p a ln e j, p i s a n o w ie le W o s ta tn i c h la t a c h . W obec n ie u n ik n io n e g o r o z g a r d ia s z u , j a k i w y s tę p u j e p r z y z m ia n ie a d m i n is tr a c ji, a ty m b a r d z i e j w w a r u n k a c h z a m ie s z e k p o lity c z n y c h i s t a r ć z b r o jn y c h , o b a w y d o ty c z ą c e w ie lu t e r e n ó w a f r y k a ń s k ic h a w sz c z e g ó ln o śc i K o n g a w o s t a t
n ic h c z a s a c h , p o g łę b iły s ię i s t a ły je s z c z e b a r d z ie j u z a s a d n io n e . D la te g o te ż s k w a p liw ie p r a g n ie m y p o d z ie lić się w ia d o m o ś c ia m i n a t u r y p o z y ty w n e j, ja k i e z A fry k i 1 K o n g a o s ta tn io n a d e s z ły . Ź ró d łe m ty c h W ieści je s t j a k n a j b a r d z i e j a u t o r y t a t y w n a r e l a c j a z a słu ż o n e g o f r a n c u s k ie g o z o o lo g a F r a n c o is E d m o n d - B l a n c d o ty c z ą c a z a r ó w n o je g o w iz y ty o so b iste j w g łó w n y m r e z e r w a c i e k o n g ijs k im , n o s z ą c y m d o tą d n a z w ę p a r k u A lb e r t a j a k i w k o n f e r e n c ji n a t e m a t k o n s e r w a c ji f a u n y a f r y k a ń s k ie j , j a k a o d b y ła się o s ta tn io w je s ie n i 1961 r. w A ru s z a (T a n g a n ik a ).
P a r k A lb e r t a , n a te r e n ie k tó r e g o m ię d z y in n y m i z n a j d u j e s ię je d y n a n a św ie c ie o s to ja g o ry li g ó rs k ic h (G o r illa g o r illa b e r in g e i M tsc h .), je d e n z n a jg ł o ś n i e j
s z y c h r e z e r w a t ó w f a u n y n a te r e n ie A f r y k i, b y ł o s t a t n io s z c z e g ó ln y m o b je k te m z a in t e r e s o w a ń p r a s y z a c h o d n ie j. W ie lk ie d z ie n n ik i d o n o s iły m ię d z y in n y m i o ty m , iż s t r a ż n ic y p a r k u n ie o tr z y m u ją c w y n a g r o d z e ń z a s w ą p r a c ę od s z e r e g u m ie się c y , z m u s z e n i b y li o d ż y w ia ć się m ię s e m z a b ity c h p rz e z sie b ie ż y r a f i w y tę p i li je d o sz c z ę tn ie . „ J e s t to ty m b a r d z ie j z a d z iw ia j ą c e ” p is z e E d m o n d - B la n c , „ p o n ie w a ż w p a r k u A lb e r t a ż y r a f w o g ó le n ig d y n ie b y ło . N ie m a ta m ró w n ie ż ż e b e r. C h a r a k te r y s t y c z n ą c e c h ą f a u n y te g o r e z e r w a t u j e s t w ła ś n ie b r a k ty c h d w u d u ż y c h , n ie z w y k le d e k o r a c y jn y c h g a tu n k ó w , s z e r o k o r o z p r z e s tr z e n io n y c h w i n n y c h s tr o n a c h A f r y k i.
149
R yc. 2. Z e b ry . F o t. B. G rz im e k
P o b y t p. E d m o n d -B la n c w r e z e r w a c ie t r w a ł 48 go
d z in . W ra z z to w a rz y s z ą c y m i m u o b e c n y m k ie r o w n i
k ie m p. A n ic e t M b u r a n u m w e i b y ły m k o n s e r w a to r e m d r V e r s c h u r e n , z a o p a tr z e n i w u rz ę d o w ą p r z e p u s tk ę tu r y ś c i w je c h a li d o K o n g a n a g ra n ic y U g a n d y , b e z ż a d n y c h tr u d n o ś c i a n a w e t w ita n i p r z y ja ź n ie r u c h e m r ą k p rz e z p rz y g o d n ie s p o ty k a n y c h K o n - g ijc z y k ó w . P o p rz e b y c iu o k o ło 70 k m s z la b a n g łó w n eg o w ja z d u d o r e z e r w a t u p o d n ió s ł się ró w n ie ż b e z z a s trz e ż e ń . N ie b a w e m z b u d y n k ó w a d m in is tr a c y jn y c h w y b ie g ło 20 A fry k a ń c z y k ó w , w ita j ą c p r z y b y w a ją c y c h b ia ły c h n ie b e z p e w n e g o z d z iw ie n ia . K ie d y o k a z a ło się, że są to d łu g o le tn i p ra c o w n ic y r e z e r w a tu , d o b rz e z n a n i p. B l a n c , p o w ita n o go z c a łą g o śc in n o śc ią . K o n g ijs k i k o n s e r w a to r p r z y r o d y p. B a z y li M u n y a g a o so b iście to w a rz y s z y ł b ia ły m w ic h o b je ź d z ie p a r k u , p o k a z u ją c z d u m ą , że o b s z a r r e z e r w a t u je s t c a łk o w i
cie n ie n a r u s z o n y , a z w ie rz o s ta n z n a jd u j e s ię p od o c h ro n ą ró w n ie c z u jn ą , je ż e li n ie s p r a w n ie js z ą , n iż b y ła o n a z a c z a só w k o lo n ia ln y c h .
Z w ie d z o n o g łó w n e te r e n y R w in d i i R u c z u ru s t w i e r d z a ją c , że s t a d a sło n i, b a w o łó w , h ip o p o ta m y i ro z lic z ne g a tu n k i a n ty lo p są ró w n ie d o b rz e r e p r e z e n to w a n e j a k d w a l a t a te m u .
N a w e t lw y , k tó r e n a ty m te r e n ie o d z n a c z a ją się szczeg ó ln ą o s tro ż n o ś c ią , są n ie u f n e i w y ją tk o w o ty lk o p o k a z u ją się z w ie d z a ją c y m , d a w a ły się z b liż y ć a u to m n a o d le g ło ść k il k u z a le d w ie m e tró w , co z d a n ie m p. B la n c s ta n o w i n a jle p s z y d o w ó d , że s p o k ó j w r e z e rw a c ie n ie b y ł z u p e łn ie z a k łó c o n y .
R yc. 3. A n ty lo p a k r o w ia (b aw o lec). F o t. B. G rz im e k
R yc. 4. K o zio ł w o d n y . F o t. B. G rz im e k
O k re s p ó łto r a ro k u , j a k i u p ły n ą ł od o d z y s k a n ia n ie p o d le g ło śc i K o n g a , p r z e d s ta w ia się w ię c d la r e z e r w a tu d a w n e g o „ p a r c A lb e r t” d o d a tn io i n a le ż y w b r e w p e s y m is ty c z n y m p o g ło sk o m p r a s y z a c h o d n ie j sp o d z ie w a ć s ię d a ls z e g o p o m y ś ln e g o ro z w o ju te j s y tu a c ji.
D u ży ś w ia to w y ru c h tu r y s ty c z n y z w ią z a n y z tą o so b liw o ścią, o c z y w iśc ie z a m a r ł, i w k o n s e k w e n c ji r e z e r w a t n ie d y s p o n u je w p ły w a m i k a s o w y m i. W ra z ze s ta b iliz a c ją s to s u n k ó w w K o n g u , r u c h te n n ie w ą tp li
w ie p rz y b ie rz e z p o w ro te m n a sile.
N a jw a ż n ie js z ą p ie rw s z ą o z n a k ą p rz y s z łe g o ro z w o ju id e i o c h ro n y i k o n s e r w a c ji p r z y r o d y w n o w y c h r e p u b lik a c h a f r y k a ń s k ic h b y ła k o n f e r e n c ja w A ru s z a , z a in ic jo w a n a p rz e z w ła d z e w s c h o d n io a f r y k a ń s k ie , w k tó r e j w z ię li u d z ia ł r e p r e z e n ta n c i 20 p a ń s tw A f r y k i ś r o d k o w e j i z a c h o d n ie j, 5 k r a j ó w e u r o p e js k ic h i 1 p r z e d s ta w ic ie l A m e ry k i. K o n f e r e n c ja t r w a ł a 30 g o d z in i w y k a z a ła b a r d z o d uże z a in te r e s o w a n ie p ro b le m a m i k o n s e r w a c ji f a u n y ze s tr o n y d e le g a tó w o ra z d u ż ą i d o b r ą z n a jo m o ś ć ty c h z a g a d n ie ń ze s tr o n y A f r y k a ń c z y kó w .
W r e z u lta c ie ogło szo n o o d e z w ę p o d p is a n ą p rz e z d r N y e r e r e b . p r e m ie r a T a n g a n ik i, A. S. F u n d i- k i r a, m in is tr a s p r a w w e w n ę tr z n y c h i T. S. T o w a, m in is tr a ro ln ic tw a . O ś w ia d c z e n ie to b r z m i n a s t ę p u ją c o :
Z a c h o w a n ie d z i k ie j f a u n y A f r y k i je s t s p r a w ą b a r d zo ż y w o o b c h o d zą c ą n a s w s z y s tk ic h . T e d z i k ie z w i e r z ę ta w p o łą c z e n iu z ic h n a tu r a ln y m d z i k i m ś r o d o w i
s k ie m m a ją z n a c z e n ie n ie t y l k o ja k o źr ó d ło p o d z iw u i w y w o ł y w a n ia w r a ż e ń , le c z s ta n o w ią in te g r a ln ą c z ę ś ć n a s z y c h b o g a c tw n a tu r a ln y c h o ra z n a le ż ą do ś r o d k ó w n a sz e g o u tr z y m a n ia i n a s z e g o p r z y s z łe g o d o b r o b y tu . P r z y jm u ją c n a sie b ie o d p o w ie d z ia ln o ś ć za n a s z d z ik i z w ie r z o s ta n i za r o z to c z e n ie n a d n im o d p o w ie d n ie j o p ie k i, o ś w ia d c z a m y u r o c z y ś c ie , iż z r o b im y w s z y s tk o , co je s t w n a s z e j m o c y , a b y z a p e w n ić w n u k o m n a s z y c h d z ie c i k o r z y ś c i p ły n ą c e z teg o c e n n e g o i b o g a teg o d z ie d z ic tw a .
K o n s e r w a c ja f a u n y ja k o ca ło ści i p o s z c z e g ó ln y c h g a tu n k ó w d z i k ic h z w ie r z ą t, w y m a g a z n a jo m o ś c i f a -
22