1
M i i y i
S P IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I — .../.../ Sku2'vni
I. Materiały d oku m e n ta cyjne
1/1 - relacja właściwa —-
I/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora —
. ■" V
I/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora
II. Materiały uzupełniające relację
III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”): —
111/1- dot. rodziny relatora —-
III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 - 1 9 4 5 ) - "
- III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.—
III/5 - inne...
IV. K o re sp o n d e n cja . V ^
V . W y p is y ze źró d e ł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne”]
VI. Fotografie —
2
3
Ir e n a K róliko w sk a
Warszawa lo ,u l.S e m p o ło w s k ie j 3 m .2 5 .
W arszav/a,dnia ...1967r
A H K I E T A
Zamierzam n s p is a ć p racę c lo s a c h kom batantek po w o jn ie . Jako je d na sp o śród W as,pragnę poznać h i s t o r i ę Waszego ż y c i a , k t ó r a pomoże mi zbadać wpływ s łu ż b y wojskowej k o b ie t na ic h p ó ź n ie js z ą p o zy c ję w s p o łe c ze ń s tw ie i r o d z in ie .P ro szę w ięc u p rze jm ie o s z c z e r ą odpow iedź na postaw ione n i ż e j pytanja, ewyruualnif* d o łą c z e n ie na osobnej k a rtc e swego ż y c io r y s u . J e ż e l i p r a g n ie c ie po
z o s ta ć n ie z n a n e ,a n k ie ty m o żn a 'n ie podpisywać lu b poaać ty lk o wybrany pseudonim . M ile w id zia n e w s z e lk ie z d ję c i a ,k t ó r e po w y k o rz y s ta n iu , na ży c ze n ie a d r e s a t k i, mogą być zw rócone.
Z g óry d z ię k u ję za w s p ó łp r a c ę .
1 . Po d e m o b iliz a c ji o s i e d l i ł a ś s i ę : / odpow iednie p o d k r e ś l/
w m ie ś c ie sto łe czny m , _ -c" A w m ie śc ie w o jewódzkim,
w m ie ś c ie powiatowym, s,
w małym m ia s te c z k u , na w s i,
D lac ze g o : ' G o l ^
0 o t y
T o m m '^W&VAA 4 /Y4-łd CX^\!h (icAA'' QoVS G b ^ t4 - U A A l X rv^v-i (k
^ O Q{Jći • JcL.' e ^ C \ '
t
5
9iA v ^
w I l901^
J t tA % - 6 ^ t V V sj x &AM2-^o "V/V
n r n.M k r . . 1 Lv • e J L ^ e C o A e , vAr ^ M % k , t V L £ v
tc4 - o otm e A ,
^ C o y W g o ^ \ V h j>
l ^ a 5 r 9u ' ^ * v w u Ł e ! : | oSU- ■w u a ^ ^ u vsQ
. J p l l y \ j T ^ vo - > H a ^ ^3 ''~ \ ^-o cH qL , n ^ v i 2 . -
:> W 'e> - W x ? 5 a ' ^ a J f e ^ T c t 3. •/ * £ £ < u i 4 : 9 V : . t \n n r> . <1- . ; v i ^ ^
" k 9laa
oCr o x a
v w u ' u A a 6 A ^ i ^ 0 4 ^ ^ w 2 u ^ ; ^4 f a . f e o
K e A . - ( U « , A mJ W
*U V f!iw ■Hr‘w*.
^ ^ ^ \A A A J ( Z ji ^/YilX»S^''1''UC *^LśA -<2 5 ^ & -^uvO <i>L u /V>S -^ v 'T o 5^ uA/\ j Q t ^ ^ - ^ V 1^ki
^ ^ S " ^ V 5> - ^ tO u ia ^ fc ^ M i VD/V < Ć ^ C L O i_ T ć v v a A .^ *4 ^ / ^ . o Ł t i l ^ ClAa. C l X ^ CML? ^ W ’ o J ~
^ ^ / J Q v y v v *si £> y y ^v ^ ( & > & A fS V3u£- m - p ^ v a ^ ■-^-^l^Cp^-''^- = v ^ v v A ^- J? ,o c < 9 v * 3 ^ \ C*vxvvi / V Ql&C\ O f o 'i{s^ iAa j9 $\ ‘<M - V < X , / V u J T s ^ t y ^ J p i & A -i i ) X a i X i « . ^ m v , v w v .
.1 • (J3. S t a r t te n w ydatnie u ła t w i ł a C i : ro d zin a ^ - »>o <y\ Ąa/\ v i rJ
2Eszaacifilę_. > Vvt‘ V'vvv%-
państwo,
s p o łe c ze ń stw o ,
in s t y t u c je s p o łe c z n e , r a d z i ł a ś s o b ie c a łk o w ic ie s a m o d z ie ln ie , /o d p o w ie d n ie p o d k r e ś l/
4.C zy ro z p o c z ę ła ś naukę po zd e m o b ilizo w a n iu :
n i e I ^vvvDvA--%^(xX v^x. > aa^ M
J e i e l i ta k , to dlaczeg o u w ażałaś to za k o n ie c zn e :
5 . R o zp o c zę ła ś naukę - d o k s z ta łc a n ie s i ę :
- j u ż w r o łu 1945, // V~7 .
- k i l k a l a t p ó ź n i e j , / k ie d y / ^ § 1/ £ y Q v>9 ^ &tvw / 0 o l . e 1 ,
- k ilk a n a ś c ie l a t p ó ź n i e j , y , ’ V ^ v u C .
- w cale n ie u c z y ła ś s i ę , v , - \ ft V
^ b u .
6 . J e ś l i ro z p o c z ę ła ś n a u k ę , to c z y : ^ ^ ^ ■ ‘Łaaa A(iXeAJ'S>'v3XVAA "tTłAS-W-N ^ - u k o ń c zy ła ś s z k o łę podstawową,
- ” " zawodową,
" " . ś r e d n ią o g ó ln o k s z ta łc ą c ą , , s > ~ Y ~ \ ^1 3, C _ " «. • łł zawodową, ____ j%a.V\.vj V( e .X '(/^ $vw» 0 ^ _1 J ^ j ^
- w y ż s z ą . e ^ u w , } 2 .v- ^vJ Ł . ^ U , vJ
7 . Co zadecydowało o ta k im wyborze:
J e ż e l i pfrzerwałaś n a u k ę , to p o d aj przyczyny t e j d e c y z ji / i l e k la s ukończy
ł a ś :
. . ’ V
^ ' t A ż ^ o - f t e . ^ ^ r t ą / W ^ O A ^ C t l o . A A - u' . ł y f Ł ^ 1 ( ! c e ^ 0<-
j p « , ^ e \ ^ T o S u . *0~&v4o a s^ u l
8 . Bodaj zawód , w ja k io _ p r a c u je s z : ./i M i ^ o-w va‘ V ^ «-O ł
a / I l e z a r a b ia s z / j a k i e masz gospodarstw o/ : «xX~l
b / J a k ie p o n i ż a s z m ie s z k a n ie : 2 , k o oo W O A - S ^ ^
■■)& w v t . 5 v w h x . c x ^ A ^ h ^ \ S w K ^ * s u u y , £ v . ~ L ę 1 R ,
c / Czy p o s ia d a s z : T e le fo n , ^
r a d io , V ^ t ( t e le w iz o r , V ^ K a d a p te r , •■vvVŁ, p r a lk ę , V-wA<
lo d ów k ę, V “U / o d k u rz a c z , w vX
i-me; oa^ * &q ^ e^T&_ f ^ i c^a-^ J
5
- 3-
9 . Czy lubisz swoją pracę: ! * * * ^ ' C ^ J * ^ ^ ^
n ie . «Xv\a.'Y-w , a | ^ ^ v '(vroLt^>-ye) śrY*>£■ \ -* «»r>~AAAX Dlaczego tak Jest? ^
• < w t v 2 £ « , . A * e , J k e a n a - w ^ € . e % w o . ^ .' v ^ a f k A A s ^ i Z a J
~ - S; r'S^^/>JŁ^ o -£v^uJ. yV^fet,JLo« v^ /^AjL fV
O0 i W X " * C - w '^ '! , - x v Ł ) ^ A - W \ e, ^
W * ^ / l ^ o i ^ - l a i t S S ^ U w osobistych w a d a c h . ^ . / P ^ U * W k
£ V ^ « . - uł v t ! i I S 5 £ K S prW , w ^ s ^ r « , ^
n ^ s t a n ie s i ę do s z k o ły , Y r f ^ S S t , £ :3 * 0 ; D .
L s z t e ń ic w ^ p ^ L ^ w t
j f i a w a n s w p r a c y ,-*v w ł ^ w C e U ^ a w v ^
_ n i e m i a ł ż a d n e g o jw p ły w u ,. M .. ^ < M ^ ^ $ £ > ^ £_ 0»O r u ^ ^
- utradńiaS, - n i e przy zn a w ała ś s i ę do t e g o . r^ ,^vv-\-«a. ^ajł^ . vs' v / A ^ o r & ^ t ^"CćL^w^ ^
Podaj ciokaw sze p r z y k ła d y i l u s t r u j ą c e pow yższą odpow iedź: 4 '^ i ^ O V 0 v A
© <y y c \ t o V v U A ^ 5 4-Ć tS?l v M jiX A .v O ^ v w t ^ © i o u 4^ ^ I ^ j W u ^ u a a u ^
\ ■.- -1 '; ■ V'v~ł V- ---- ' ' 'A ^T r M H *».«vo-a ŚWavT
r * iw v A / v v a $ o W k a A - * - ' ^ U L T ■ / • ł ^ Y ajg. <^e\ W -&pf - w v £ . U X <xv\ va.a \<>
*/V V A X ' V l l 3 ' V " /> V A V vxV T ^ ^ V W V < ' Ł^T L /Y i'e ' ^ V _ < La^V» ( '3U/IA.AA ->łlQjV \ & ^\ a ^ 4 o s a J r e . ^ . H , e , >v h / ^ ^ 4 Ł (^ \ o -/ o o U o « e W & /3l u ‘-v\j> / y w T ^ i s O - ^ C , -
, j u ~ ~ < ~ r ^ -
■ęya $ £ ? : & p k ^ £ £ & * 2^ - '
CaL CK/W\ A.” <Vv* \£> \ J L v^ aTv ./•> .-n' *> * ~ ^ ' * *
< tX u x c , v4i^AV\A.tte-. H . t /v V 2 ^ v) ^ ^ t o
, J ^ /I ■ . x r v y c < w ..•'. \ X ^9 - o - i i W ^ . / W B S . A w ^ v O iC € ,A o S s ^ v ^ v , ^0 , » w , . . .
tt c zv służba workowa wyrobiła w - * Tak, _ T^ e °
> poc z u c ie w ł a s n e j go dnoscx. ' t a k , ^ I ^ S o ś ć w d ą ż e n iu do c e lu : >
C z y możesz popleć to^ Jakinas p r z ^ c to d ^ ^ ^ ^ M ^ ^ O l ^ ^ o J o v v u ~
^ ^ ■ « x » T q c ^ o , | v r ^ 4 ił ^ A < \ ^ y * * . , / - ^ n - 0 " T L , *
' Ł ^ v i T e o 4 t i o ^ \ ^ a:/ ' ^ - ‘n . r - o ^ v v f c r w ^ ^ ^
a K ^ W U ^ r X e ^ ^ < U ' v T < w ^ o
W -cA \A ^V v>^ fM -^ W W 6vArD-^, V VA <>>C^'t -p
^ W ^ W t ^ v ó ^ r JU 9 , Y vv^ vM
O u ^ j g ^ ^ - M A t \3 Ą a T ^ H . ^ v v C W ' _________
\)<M\aąaM ^ ^ X s A ^ i 9 X & v > J - 0 ^ L / W 6
1 2 . Czy J e s te ś zadowolona ze swych o s ią g n ię ć : - o s o b is ty c h U c l ^ r fW'° ^ w '^-'L 'CeA ^ 0 - ^ Vvl-'2 - zawodowych - s p o łe c z n y c h
a^ - ^ - C ł . , ' v v e V i o < s w M ^ K3-vS‘^ 0 ' VA
1 3 . Czy u trz y m u je s z w ię ź z kom batant kami :
T ak, n i e .
- naukowych - m a łże ń s k ic h - to w a rzy skic h
ta k , n i e. t a k . n ie *
^tait-,— n i e .
ta k n ie
..ta le . , p i ę ^ ta k , n ie *
aA J ^ 0a\9 ,/^4)vV vv
wv
iScL X r
/IA A
✓ ( \ ) i/ \ a / ' & <2<M <3-Oo\4) S 'SUS
^ • ; ° f e ^ o ! Wi w ® 3 v u . ^ a > v
L ^ E B 2 ^ * * # v v W «■ -i- A ^ t !S . „ T“ n . ó ^ i S W d O. a w \ \ ^
's^U L f i ) V ( W < X « H < U L v $ fi-0 V » S U B ^ \ u ^ C ’
A 4 S v v i v u 0 ^ 3
%>$Aj3/Wu& a w T \ X 3 \ a v ) <^ W s | h i P . uVw 4 ° ^ w „ & o u / ) u L t ó e
>e* |?VJ rw -& ,£M W ^ T ^ W a j T d i j u A v , W Ł ł o u / k ^ VH^_
8 * W ,» T « i . . < u ’ f . . n ^ v . X ^ V c ^ S i J L a x l a ^ n ^ o t J j & f (L
P i E ' w s W , H \ aA A J ,
,-» ■ 'n y v \ » / o n j i! ^ > J . Ł y w,«n. .» ^ V Vw i t—■. ^ J jK s \ W' , , a. v, j *">v . v ia.0 Q .a V
f- w . J , ( f ; . ? R P Ł. « łJ" - ^ • V j > ^ -. I 4-
t o - p e t ^ M Ą O <&<S-
- , - w , 4 , , , > 8 W .
15* Napisz^ , kiedy wyszłas zamąż, czy małżeństwo je s t udane, ile masz d z ie c i, w < A i 5 V w iafcŁm'»ieku: J U j t , ^ /N O ^ A o^ J L aI . . V ovwt_
^ - o h ^ > A « r 2 VT J 4 L © ^ c J t
- K t & * s s w f e ?
' ' . i) U w M / W l J U o t cVa^ .
U L X 0vA ^ U \
1 6 , P o d a ,i,g d z ie u c z ą S ^ O s / W S L M ^
u c z ą ' siJę / u c z y ł y s i ę / T w o j^ d z x e c r i ^ _ _ , - a A 'T ’ f ojlsQ*^s\ k ^ A S ^ h S a £ /fK> \ / ) 4 X '
Jp (V V " • - - ' W- - j Aj ^
^ e W ? K c ^r \Av\ k W J r s vo ~4■ka^o ^ s ^ o tA s ^ k ti/» u /
- Ja k k ie ro w a ła ś ic h lo s a m i: O ga. -2_oo^ 0^ ^ O^Oc^ Ół m^. ,vj"
V5CxA aK ' ( o " ' f
\qX ^ x~aJr {WteSKAO^
Qy\y^i j n^A-T, T ^ v ' ^ ^ ^ L V M . ^ c e , £>V. <KS^l’v^vw
XaJ ' - Ó C z y n i e za w io d ły p o k ła d a n y c h w n ic . .
* •. <£ f v i jp. n/~\J/2i. /vw A r rjAA/I ó< 0vA9^t i
v a J L s ^ -/m . ‘v^ '- % ^ v v e ^ - M v d jf >Vł^ 7 '-®'/^'L^
0( ___
£ > v ^ A ^ o _ j u ^ . ik J^ 4°>
1 M a . / r « a t s U ' f c « V r - ^ ^ 3 '
-i . J\ fl \ -5 0 . . . w / v . i a J U A
s y f i 'i 2 ^ ' ^ x r - * a f e r f i X * -
«LJ^WV^L
7
17* Czy Twoja rodzina szczyci się tym, że byłaś żołnierzem : =—
- tale, bardzo*^ ^ o. ^uucj^-^AAAJt,
- tak, x -
- je s t obojętna,
M t > i - ^ V * X * > 2 ^ £ U U . ,
0 ^ n O- X- H S-M /L v & V K i [. J L * > W V A ^a _ --
^ X ^ T * A a ^w nAO ^
V £ ^ S 8
J W f ^ 1 , . . . . .
n
C^ ą * gL 0\9f (tA A ^ S s W 'Y V M /v€-^vw oyaS^ ^ ,
J^Laczęgo tglc £est* ftiUL* ^ '" 0 Ov^/v\s(,^9 * r . ŁjLo^i.-^":
’0 0-JL
A ^*- c /V v9- <S V Xa, 1
Wr\^,,
•5, '^ A J L *> X>aAJtV (Sj -v
^ O ą
3
< P r'r ^ \ ^ ć > ^ ’ ^ sł^ e ^ ^
$ v x a^TV3. W A-m,Jl ą> ^CL 1? v ^ v ^ - .. t f U > A ^ <U5uTiS /v^>
a / czy uważasz, że służba wojskowa wpłynęła ujemnie na Twoją kobiecość?
fe. €a © o q\sĄR-. ^
a r " A i nAJ O c ^ < \
• _-. _ Podaj przykłady: n/ I/o , w vS /W V) M^-A/vv> - 0 £-*■;.. „ t a
^ p . c ^ o U h ^ m ^ U e w i s A ^ 4 t u o J o -V
Ś - n u ^ U s 4 a^a' 'WVA£> f>H~^ ^ - W v U ^ j r > j y
(j\s -MAA^awS oLfc ^ • £ '0 V-ft-Wi \ s^7** s A - ^W
■» v a A « 'Ws>! IX v ^ V V W _ J U a ^ w V ć
<L^Ł \ -vaS,
b / c zy u w ażasz, że s łu ż b a wojskowa da3a C i ja k ie ś szanse życiowe ?:’^ / ^ ^ >
Podaj p r z y k ła d y : \ o J a ,
7vX^,eA, w v t5>
R^>^£ •-sm_ VCvU(3i cT"*
4 ^ *
*^®\ ^ (\ o v3 ^ ^ -
^X'^Xaa^u c <ZA/'vW ^ A-
'-^Mp "C ^ i v w , i ’i^jy ^\ jcr^' y ^/\ ^c A>^{~£—• ^ ^
^ sAjlo Oa^a,^ ^aJ U - s x ^ \ rs A y^ z ^&
V i.,. C . , !cA/^ to i i '
,3 w v
C ^vaA _ ^a3-€^ ^ Y&>V^ o /Vv'U-
c / czy k to ś C i w y ty k ał w sposób przykry okres s łu ż y w ojskow ej? ’5<4q ; Podaj p r z y k ła d y : \ca^U.^9 tJ\ X ^ O ^aTu^ ^ -m. 1 . o V«J ** '*J\Ji) U L o
G LeM . in .rf\ ^A JZ 4,\~a^ cJU-a^ł-€a > w l ^ ( j
Q<J\(Xy\y\, n ^ s i'Z y ry "fc Y a - O U S f? ^
r a x > v w v ' ^ ) 'V-«_ o . uu<j^o|[ ^ u AAe-^X4-t^Y~
- r i
•£. - v ia £
a ^ eA
1 i Ł t o W u n
^ -VWŁ. o ' r r 2' --- — ^ ‘ v ' '
^ ^ ? OO
'>-A^,e4KL o ^ v £ > - 4 « 4 - v ^ h 6
, * 13 ^ J L ^
! \^aS> 'O ,
> „ A/. *- . ^ \ T w C - - W u . AO-
La. ~A~C Z/Z- \J~L PjZ J @ jQ&— ^
\S * i : V ł i A _ a ^ i a £
8
- 6 -
1 9 . Czy Twoja c ó rk a / d z i s i e j s z a m ło d z ie ż / b y ła b y , Twoim zdaniam , zd o ln a p ó jś ć ~ __w Twoje ś la d y , gdyby z a s z ła tego p o trze b a ? O
o w J & -el x i v > y ? j / L c - ^ u * X . J
v s - n r - e ^ s v v A / v ' r - & - * - i £L j x j d tu J L v ^ v r
« J 7 , ^ \ v v u ( v m rvs O ^ * ' V j ,
' 2 o . P o d a j: i 1 ^ G\_ V e
a / I l e m ia ła ś l a t w c h w i l i m o b i l i z a c j i :
A °\ Q-<*& ,
b / J a k ie m ia ła ś w y k s z ta ic e n ie ?
^ ry ‘SM&AaSAS^ © W - C —*
c / G d z ia m ie s z k a ła ś p rz e d w o jn ą j - m ia s to s to łe c z n e ,
- m ia s to w ojew ódzk ie , f ^ — / " ( O fi ~ 1
— • m ia s to pow iatow e,___ ^ /
- m ia s te c z k o , - w ie ś ,
,: ^ G d ^ e ’: ^ ' ^ lX A " ' r j,
& J M ; « ^ h . < U v £ j L ą i . ^ c y W * ^ 3.
_ . e / G dzie pracow ałaś? 0 ^ ^ . w < J L
f / W ja k im s to p n iu wojskowym o p u ś c iła ś w ojsko?
2 1 . Czy c ^ i a ^ ls y s ^ cos" "jfesZCże"iofij- ś*bebie' K b f ó & i i 6 ^ jC X Z X ~ i \ £*/u y x . Z q jS v u > I
4 W ^ q / v o u ł . s ^ J x A ^ s A A L y ' P U r ^ , / . * ® j '
„ ę>L eToJTJ^A /— X aj2w ^ UMclm-
7' V -o 1/ j U V i4 v < * * > ^ W U a ^ v
J ł l O v V ^ y ^ a ( M O v V W m T q l 1
^ A flv r Q\SYXa^- q _ J t l ^ V C a a W ' W Ą l A / V s J l © , X } $ $ K X - % t ^ W Y C ^ i Je szcze r a z d z ię k u ję ^ C i sa u d z ie le n ie ^ pomocy w t e j pracy*
' V v ł - w ^ d -n-A^i?v ^\9 i e - <
J ^ e t o - u . y © i U vV a ^ .
J> o . 1 y 1 / L r y ^ o ^ ^ lĄ ji . Q ^ x jlX < v O ^ ^ e O - t ^
___ A v-H ,W fe I o ^ £ ISL 4 9
10
Strzelec pokładowy
^ o / « S k u r a t
nie może żyć spokojnie
B iszk o p t rozsypał się p rz y w y jm o w a n iu z fo rm y „A ta k i b y ł ła d n y "
m o w i p a n i Z o fia z żalem . Na szczęście w d ru g ie j fo rm ie ciasto rośnie le pie j, m o żn a m ieć nadzieje, ze ty m raze m sukces będzie pełny, ć K uchni w ybiega k ilk u ty g o d n io w y szczeniak i w ita się o stentacyjnie s za rp iąc za n ogaw ki.
Do m ie szk a n ia p. Z o fii w 24 b lo ku N ow ego O sie d la p ilo to w a li m n ie l u d zie s p o tk a n i przy p ad k o w o . D z iw i
łe m się, że wszyscy ją tu z n a ją . v r rz y c z y n y po w szechnej p o p u larn ości] ;
w ozow a sk ła d a ła się z dziew cząt. P i
sały o nich gazety.
<-.? czerw ca 1341 ro k u h itle ro w c y za a ta k o w a li Z v ;ią ze k R adziecki.
tew czętom polecono o d s ta w ić p a row óz do d y re k c ji.'N ie była to s p ra w a ła tw a , bo Brześć — siedziba dy- rekcjt — był ju ż za ję ty . D y re k c ja przenosiła się coraz d a le j na w schód, a dziew częta p r o w a d z iły sw ój tr a n s port je j ś la d a m i. Na trasie d o p a d a ły
le sam o loty z c za rn y m k rzy że m .'
* tP-6 V zaczynało się p ie k ło : ze sto
jącego na r o lu po c iąg u lu d zie u c ie k a li w p o pło chu, p r z y p a d a li do zie m i : d o w ycia p ik u jąc e g o sam o lo tu i te rko tu k a r a b in ó w m aszynow ych d o łąc za ły się ję k i ran n y c h . P o nalocie w racano do w ag onów . T ak przez C h o m sk i O rze ł d o ta r ły d ziew częta do Borysogrebska, gdzie ro zsta ły sie ze sw oim parow oze m i po szły do k o ł
chozu M aszy n ista Z o fia S k u r a t po d w óch d n ia c h opuściła k o łch o z j a dąc na U ral.
W obw o dzi? c z e la b iń s k im zn o w u W o w ad zi lo k om otyw ę. Tym razem
?eA to m a le ń k i „ s a m o w a re k ” służą- cy dn w e w nętrznego tran sp ortu w M t - j . j * 1-otrJcrych P*aca n&\
iii t. b r o ń , A le nie ty,- nr. », no froncie p o tr z e b a tez
Na z d ję c iu : Z o fia S k u ra t- F ry d ry chow ska w szkole po w ietrzn y c h
strzelców -radzistów .
w n ie m a ły m b ą d ź co b ąd ź In o w r o c ła w iu nie m o g iy być błahe. Rzeczy wiście... ale to cała historia.
K ie d y 20-letnia Z o fia po
n iu m a tu r y w L ic e u m A d m in is tr a c y jn y m rozpoczęła pracę n a kolei, n ad P o ls k ą p o ja w iły się sam o loty z c z a rn y m k rzy że m na skrzy dłach.
W o jn a . W ieść o nie j d o ta rła n a Wi- leńszczyznę nie ty lk o w fo rm ie k o m u n ik a tu rad iow e g o — h u k u bom b nie było tu jeszcze słychać, ale sko
c zyły g w a łto w n ie ceny żyw ności, rozpoczęły się crudności aprow iza- cyjne. W te j s y tu a c ji p e n sja księgo
w e j rychło o k a za ła się m iz e rn a i w ted y Z o fia zd ecy do w ała — poszła na kurs m a szy n istó w parowozowych- J e ż d z iła na. p rze to k u. P ro w a d ziła ko m som o lski parow óz. K o m so m o lsk i i._ „ b a b s k i”, bo c ała b ry g a d a p a r o -
lu d z i; wie o ty m dobrze kom som oł- ka-m aszynista i dlatego 11 m a ja 1942 ro k u zgłasza się ja k o o c h o tn ik do a r m ii. Zostaje s k ie row a n a do szkoły po w ietrzn y c h strzelców - rad zistów w m iejscow ości C z e rd a k ły w obw odzie ku.jbyszewsk.im, skad po p ó łroc zn e j n auce w yposażona w fu tr z a n y k o m bin e zon z d y s ty n k c ja m i sierżanta w y rusza n a fron t s ta lin g ra d z k i.
G ru p a ab so lw e ntek szkoły strzel
ców po w ietrzn ych jeszcze przed d o ta rc ie m do je d n o stk i o dnosi pie rw szy uzyska- sukces bojow y... Szły d ro a ą W kie- ' r u n k u lasu, za k tó r y m m ieścić się m ia ł sztab a rm ii. K ie d y las b ył o k ilk a k ro kó w , p o sy p a ły się strzały.
P rz y p a d ły do ziem i. C a la g ru p a była u zb ro jo n a zaledioie w d w ie pepesze, a z lasu jazgo tało k ilk a n a śc ie lu f.
Po c h w ili od. la su o de rw ała się k il
kunastoosobow a g ru p a N ie m ców , w ted y p rze m ó w iły pepesze. K ie d y p a d ł h itle ro w s k i 'o fic e r, jego p o d w ła d n i zaczęli uciekać. W p o g oń za n im i r zu c iły się dziew częta z p o tę ż
n y m h u rra ". Ten okrzyk z a ła m a ł fryców , p o d d a li się.
11
Struto poklatey Zaja Skurat
nie maże tyC spokojnie
łfSlM
dcy u- , ktńra ów, tn
cilojr.r-
ne lu b gocen- szko-
sztabie a rm ii rozd zie lono }e~na p u łk i, a ta m p rzy d zie lo n o do posz
czególnych załóg. M ieszka ły w ste
pie, w z ie m ia n k a c h . P od S ta lin g r a dem tr w a ły ju ż w a lk i w ie lk ie j o fe n sywy. N a p o k ła d zie jednego z ,.lłó w ” w b ó j la ta ła k o m s o m o łk a Z o ja . S z y b ko ich sam o lot d o ro b ił się d w u n a s tu ..gw iazd ek” — k a żd a z n ic h o z n a czała strącony sam olot w ron a — n ie złe m u s ia ł s i£ więc spisyw ać strzelec p o k ła d o w y , sie rżan t Z o ja S k u ra t.
K a żd e now e zad an ie , n o w y lot. ce
m e n tu je 3-osobową załogą. S zybko s ta ją się n ie ro złąc zn ą ro d z in ą : p ilo t, n a w ig a to r i o n a — strzelec.
N ie m cy c o fa ją się. R o zpo czyn a się m a rsz zw ycięstw a. N astro je w śród lo tn ik ó w są radosne, sukces k a żd e j załog i szybko staje się sukcesem p u łk u . N a jw ię k s z ą sław ą cieszy się p ilo t P o k ry s zk in (ten sam , k tó re m u p ó ź n ie j zostanie n a d a n y ty tu ł B o h a tera Z w ią z k u R adzieckiego), po k a ż d y m locie p r z y b ija o n n o w ą „ g w ia zd k ę ” — d o ra b ia się ic h p o n a d sto.
S ła w a i sukcesy P o k ry s zk in a m o b i
l iz u j ą in n y c h , n ik t nie chce po zo sta
w a ć w tyle.
Pew nego d n ia załodze .,Iła ” , w k tó re j s k ład w c ho d zi Z o ja , d o w ó d z
tw o powierza, ‘sam o dzieln e za d an ie — UJ. rcjcrUe S iu C h i n a ie iy z b o m o a riJO - w a i nie m ie ck ie m a g a z y n y paliwa.
- X ; S ta r tu ją . P oc zątk o w o lot przebiega 1 - I spraw nie^ ale k ie d y są ju ż za lin ią
;i *-
a z r1 fr o n tu , „ w y s ia d a " je de n s iln ik . Do
! celu jest- jeszcze k ilk an a śc ie kilome- j tró w . Z o ja p y tą ; „ Z a w ra c a m y ” i i słyszy w h e łm o fo n ie s p o k o jn y głos pi- ' lo ta : „ S p ró b u je m y lecieć, z rz u c im y Lb o m b y ”. W re jo n ie celu sam o lot wpa- J 'iil k rz y żo w y ogień a rty le rii, k a żd a a.naa staje się 'p o tw o rn ie d ługa , - ś c is k ó w w o k ó ł s a m o lo tu jest coraz w ięcej, a cel z b liża się bardzo wol- i b J no. W reszcie jest. Z n iż a ją lot, uw al- : n ia ją ła d u n e k i po c h w ili dostrzega-
■V W unoszący się z zie m i słup o g n ił.
,v f R o p a płonie. A w ięc w y k o n a li zada- ,0\* nie, są szczęśliw i, w ra ca ją . W ted y ia z a u w a ż a ją , że za ogonem „I ł a ” ciąg-
•t0 nie się p ió ro p u sz d y m u . S ą tra fie n i.
teg Z n ó w s e k u n d y c iąg n ą się po tw orn ie . ltuJ T rzeba p rze jść lin ię fr o n tu , w ted y
^ w y sk o czą, a je śli nie d o trą do swo- r0iic h , nie b ędą s k a k a ć — są w tej n p spraw ie zgodni. T racą w ysokość, sil- 0ę)iik w y je przeciążo ny, a za ogonem p ió ro p u s z d y m u gęstnieje, z a c zy n a ją
\./:e p o ja w ia ć pierw sze ję z y k i o gnia, j w te d y w ła śn ie od sa m o lo tu odrywa- I j ą się trz y p u n k c ik i... f
1 S p o d S ta lin g ra d u p u łk zostaje p rze nie sion y w re jo n R ostow a, a
‘ -iam tąd n a fr o n t le n in g ra d z k i. Sier- l ża n t Z o ja S k u r a t bierze u d z ia ł w w y z w a la n iu Ł o tw y . P od R y g ą zosta- 1 je za sy p a n a w ziem iance przez mi- 'nę. S z p ita l w U fie. R a n y g o ją się. ale -raci słuch n a lew e ucho. K o m is ja
?karska nie ze zw ala n a po w ró t do
"wiacji. Z a m ie n ia w ięc sa m o lot na ację ra d a ro w ą. P o s u w a się za erw szą lin ią . D zie ń i noc ło w i n a ranie w rogie sam oloty, p rz e k a z u je ne o n ic h a rty le rii i lo tn ic tw u . K o le jn y etap fro n to w e j d ro g i — to
^ 'z e ś n i a . T u Ż o ja zostaje awanse- do s to pn ia p o d p o ru e zn ik a. do- I w ia d u je się, że została odzn aczo na
m e d a le m za S ta lin g ra d , wreszcie zo staje p rze nie sion a do N K G B , gdzie p e łn i fu n k c ję p e łn o m o c n ik a do spraw p o lsk ic h . K a p it u la c ja N iem iec zastaje j ą p o d Berlinem,. .
Pisze STamJąćT do ciofu^ p a xmmzT
„T ęsknię za d om em . T u d o jrz a ły ju ż ja b łk a , ja g o d y i w iśnie. bardzo p ię k n ie , ale lu d z ie n a m n ieprzyjaż- ni... M a m d uże p la n y na p r z y szłość...”
Do ty ch „b e r liń s k ic h ” p la n ó w ż y cie w niosło p o p ra w k i. W 1946 ro k u Z o ja zostaje z d e m o b iliz o w a n a . P o c zątko w o p ra c u je w PU R -ze w B ia ły m sto k u , p ó ź n ie j jest n a u c zy c ie lk ą w O stródzie, gdzie w y ch od zi za m ąż.
Z m ę że m przenosi się do In o w r o c ła w ia. Jest n a u c zy c ie lk ą w Ł o je w ie i a k ty w is tk ą K P P P R , a po z je d n o cze niu e ta to w y m in s tr u k to r e m K M P Z P R w In o w r o c ła w iu . W 1949 r.
ro d zi się syn B o gdan, a w 54 r. d r u gi syn — Leszek. Z w ię kszo ne obo
w ią z k i ro d zin n e z m u s z a ją ją do p r z e rw a n ia p ra c y zaw o d o w e j. N ie u m ie je d n a k żyć bezczynnie: jest s k a rb n ik ie m o d d z ia łu Z B o W iD - u , a k ty w is tk ą k o m ite tu rodzicielskiego W szkole, c zło n k ie m egze kutyw y P O P i T e re n ow y m O p ie k u n e m S p o łecznym . P e łn i w ięc szereg o d p o w ie d z ia ln y c h f u n k c ji społecznych, in te resuje się k a ż d y m z 4,5 tys. m ie sz
k a ń c ó w osiedla, zna ich tro sk i i z m a rtw ie n ia . P rzy c h o d zą do n ie j po rad ę i pom oc. P a m ię ta ją , że ich o- p ie k u n to nie ty lk o a k ty w is ta p a r ty jn y , ko b ie ta , m a tk a , p a m ię ta ją , że to ta k że stary fronto w iec.
P ą n i Z o fia F ry d ry ch o w sk a o trz y m a ła szereg m e d a li: „Za S ta lin g ra d ”,
„ Z a za s łu g i b o jo w e ”, „ Z a W a rs z a
w ę” , „ Z a O d rę ”, „ Z a B e rlin ” . P re z y d iu m ' R a d y N a jw y żs ze j Z S R R n a dało je j ta k że m e d a l „ Z a W o jn ę i Z w y c ię s tw o ”, k tó ry n ie d a w n o został je j w ręczony. R ó w n ie ż n ie d a w n o , ta.che w o js k o w y Z S R R w Polsce — z a p ro s ił p. Z o fię n a K r y m . „M oże ud a m i się z tego zaprosze n ia sko rzystać w przyszłym , r o k u ” — m ó wi...
P rz e g lą d a m y ro d z in n y a lb u m . N ie w iele się u c h o w a ło z ta m ty c h la t:
k ilk a 'lis t ó w , zd jęć. Z n a c zn ie w ię ce j za c h o w ała p a m ię ć, choć i ona z a w o d zi-- ■— tyle się przecież w y da rzy ło.
W s z p ita lu w U fie p o z n a ła w esołe
go c h ło p a k a Saszę M atro so w a, k tó ry p ó źn ie j stał się n a ro d o w y m b o h a te rem . W G orzow ie s p o tk a n y k o le ja rz p o d a ro w a ł je j „P a n a T ad eu sza” — książk ę, k tó ra d la n ie j, u ro d zo n e j po d o b n ie ja k M ic k ie w ic z w o k o li
cach N o w o g ród k a , s ta n o w iła szcze
g ó ln ą r e lik w ię . Czas zaciera szcze
góły, o dbiera fa k to m ic h d ra m a ty z m , w s p o m n ie n ia u s tę p u ją m ie jsca n o w y m trosko m , „N ie m ogę ży ć s p o k o j
nie, m uszę d z ia ła ć ” — m ó w i p. Z o fia i w tym ■ stw ie rd z e n iu k ry je się 'e j osobow ość żo łn ie rza , k tó r y choć w zu p e łn ie ró żn y c h w a ru tfk a c h , w c iąż w alczy o to. by lu d z io m żyło się lepiej.
St. szer. L E S Z E K G R O N O S T A J
12
13
14
15
16
17
18
19
20
