PLONOWANIE I ZACHWASZCZENIE ROŚLIN UPRAWIANYCH NA NASIONA NA GLEBIE PIASKOWEJ* Karol Bujak, Marian Wesołowski WSTĘP

PLONOWANIE I ZACHWASZCZENIE ROŚLIN STRĄCZKOWYCH

UPRAWIANYCH NA NASIONA NA GLEBIE PIASKOWEJ*

Franciszek Pawłowski, Karol Bujak, Marian Wesołowski

Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin AR w Lublinie

WSTĘP

Rośliny stręczkowe na nasiona można uprawiać na terenie całego kraju. Jednak poszczególne gatunki ^maję specyficzne wymagania siedliskowe, determinujęce możli­ wść opłacalnej uprawy tylko w niektórych rejonach Polski [l, 2]. W zwięzku z tym, aby uzyskać wysoki plon nasion, należy wysiewać gatunek rośliny stręczkowej naj- bardziej przystosowany do lokalnych walorów rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

Celem badań przedstawionych w tej pracy było uściślenie doboru gatunków roś­

lin stręczkowych do uprawy na nasiona na glebie piaskowej zaliczanej do kompleksu

żytniego dobrego.

METODYKA BADAŃ

Badania wykonano w latach 1983-1985 w RZD Uhrusk, należęcym do AR w Lublinie.

Zlokalizowano je na glebie bielicowej, wytworzonej z piasku słabogliniastego o

zawartości 8-10% części spławialnych. Glebę tę zaliczano do kompleksu żytniego

dobrego.

Doświadczenie założono metodę bloków losowanych, w 4 powtórzeniach, na polet- kach wielkości do siewu 72 m2 (6 m x 12 m), a do zbioru 30 m2 (3 m x 10 m). Obej-

mwało ono uprawę siedmiu gatunków roślin stręczkowych, a mianowicie: bobik - Nad-

wiślański, groch siewny - Hamil, groch polny - Mazurska, wyka siewna - Jaga, łu­

bin żółty - Topaz, łubin biały - Wat, łubin węskolistny - Ignis w r. 1983, a w r.

1984 i-1985 Emir.

* Badania finansowane przez IUNG w Puławach.

190 F. K. BUJAK, M.,

Przedplonem wymienionych roślin był owies uprawiany po ziemniakach na obor- niku. Uprawa roli pod wszystkie rośliny strączkowe była typowa, a jednolite nawo-

żenie fosforowa-potasowe wynosiło: 100 kg P2o₅ i 160 kg K20 na 1 ha. Azot w dawce 30 kg/ha zastosowano tylko pod bobik, groch siewny, groch polny i wykę siewną.

Rośliny te wysiewano: we właściwych terminach agrotechnicznych w następujących

ilościach (w sztukach na 1 m2: bobik - 60, groch siewny - 120, groch polny - 100,

łubin biały - 65, łubin żółty - 100, łubin wąskolistny - 95, a wykę siewną - 75 kg-ha-1).

Nasiona wszystkich gatunków roślin strączkowych zaprawiano przed siewem odpo-

wiednią dla gatunków Nitraginą. Rozstawa rzędów wynosiła 20 cm. Wykę siewną upra- wiano łącznie z gorczycą sarepską (6 kg/ha), która to roślina pełniła funkcję roś­

liny podporowej. Po siewie we wszystkich roślinach, z wyjątkiem wyki siewnej, za- stosowano Afalon w dawce od 1,5 kg.ha-l (łubiny) do 2,0 kg-ha-l (pozostałe ga- tunki).

Po wschodach uprawianych roślin stosowano przeciwko oprzędzikom 1 kg/ha Gama- karbatoxu zawiesinowego. Ponadto w bobiku, grochu siewnym i peluszce przeciwko pa- chówce strąkóweczce - Owadofos płynny 50 w ilości 1 l-ha-1. Poletka bobiku prze- ciwko mszycom opryskiwano preparatem Anthio w dawce 1 l•ha-1.

Zbiór grochu siewnego, peluszki, wyki siewnej i bobiku wykonano, gdy około

80-90% strąków na roślinach zbrunatniało lub poczerniało. Natomiast łubin żółty

koszono wówczas, gdy połowa strąków na pędzie głównym zbrunatniała, a łubin biały

i wąskolistny w fazie zbrunatnienia wszystkich strąków.

Zachwaszczenie badanych roślin strączkowych określano metodą agrofitosocjolo-

giczną po wschodach ^roślin i przed ich zbiorem. Z uwagi na szczupłość miejsca, jakim dysponujemy, przedstawiamy w tabeli tylko stan i ^stopień zachwaszczenia ^ła­

nu określone przed zbiorem interesujących nas gatunków.

WYNIKI BADAŃ

Prezentowane w tabeli 1 wyniki wskazują, że we wszystkich latach najle- piej plonował groch siewny, dając średnio 2,3 ton nasion z 1 ha. Następne miej- sce zajęła pod tym względem peluszka - 1,6 tony nasion z 1 ha. Plony nasion bobi- ku, wyki siewnej i łubinu żółtego kształtowały się na tym samym poziomie, ^wynoszą­

cym średnio w okresie trzech lat badań 1,1 t z 1 ha. Najsłabiej we wszystkich la- tach plonował łubin wąskolistny oraz łubin biały, dając zaledwie 0,5 i 0,6 t na- sion z 1 ha. Ostatni gatunek w roku 1985 wypadł nawet całkowicie z uprawy. Najwyż­

szy plon słomy dał łubin żółty (średnio 5,2 t), a najniższy łubin wąskolistny i

łubin biały (po 1,3 t z 1 ha). Natomiast plony słomy grochu siewnego, bobiku, wy- ki siewnej i peluszki były podobne i wahały się od 4,1 do 4,7 t z 1 ha.

. ' T a b e 1 a Plon nasion i słomy wt/ha oraz MTN wg 1983 1984 1985 Średnio Roślina nasiona słoma MTN nasiona słoma MTN nasiona słoma MTN nasiona słoma MTN Bobik 0,3 2,4 559 1,8 6,3 442 1,1 3,8 521 1,1 4,2 507 Groch siewny 1,2 1,7 236 3,1 5,8 201 2,7 4,7 211 2,3 4,1 216 Peluszka 1,3 3,0 180 1,7 6,7 141 1,7 4,4 136 1,6 4,7 152 Wyka siewna 1,0 2,3 64 1,8 7,4 54 0,6 3,5 41 1,1 4,4 53 Łubin żółty 1,0 3,1 127 1,4 8,4 106 1,0 4,2 127 1,1 5,2 120 Łubin w~skolistny 0,3 0,8 98 0,9 2,4 123 0,2 0,8 141 0,5 1,3 121 Łubin biały 0,4 1,1 252 0,7 1,5 205

- - -

0,6* 1,3* 228* *średnio z 2 lat.

192

Jak z powyższego wynika, plonowanie uprawianych roślin wyraźnie zależało od

przebiegu pogody w poszczególnych sezonach wegetacyjnych. Najwyższe plony wszyst- kich roślin uzyskano w roku 1984, odznaczającym się dużymi opadami podczas kwit- nienia i zawiązywania strąków (V-VII) oraz suchą i słoneczną pogodą w okresie dojrzewania i zbioru badanych gatunków. Najsłabiej plonowały rośliny w roku 1983, w którym w drugiej i trzeciej dekadzie maja spadło zaledwie 10,5 rrm deszczu, a w czerwcu 35,8 rrm. Temperatury powietrza były w tych miesiącach wysokie i wynosiły

odpowiednio 15,4 i 16,8°c.

Przeprowadzone przed zbiorem pomiary biometryczne roślin wykazały, że najni-

żej zawiązywał pierwsze strąki łubin wąskolistny - średnio na wysokości 20,6 cm (tab. 2). Niewiele wyżej (29,0 cm) od powierzchni gleby zawiązywał pierwsze strą­

ki łubin biały. Najwyżej osadzała pierwsze wykształcone strąki peluszka (113,8cm).

Natomiast ostatnie strąki od gleby najdalej zawiązywała peluszka - średnio 178,8cm, a najniżej łubin biały - 34,4 cm i łubin wąskolistny - 34,6 cm. Peluszka wytwo-

rzyła też najdłuższe pędy osiągające średnie 197,7 cm, a w roku 1984nawet 302,8cm.

Najwięcej strąków na jednej roślinie stwierdzono u łubinu żółtego - średnio

10,6, a najmniej u łubinu białego i bobiku odpowiednio 3,9 i 4,9 sztuk (tab. 3).

Z kolei, największą liczbę nasion na pojedynczej roślinie wytworzyła wyka siew- na - średnio 52,0 sztuk (w roku 1984 - 105,9 sztuk), a najmniejszą łubin biały i bobik - 12,0 i 15,4 sztuk.

Wykonane po wschodach roślin strączkowych zdjęcia fitosocjologiczne wykazały, że w łanach poszczególnych kultur uprawnych występowało od 14 do 20 gatunków chwa- stów, głównie krótkotrwałych (11-1B gatunków). Dominowały wówczas Chenopodium album i Polygonum convolvulus, o czym świadczyły ich wysokie stopnie stałości wy-

stępowania i duże współczynniki pokrycia. Prócz wymienionych taksonów wysokimi stopniami stałości odznaczały się: w zasiewach peluszki - Viola arvensis; w wyce siewnej - Spergula arvensis oraz w łubinie białym - Sinapis arvensis. ^Spośród chwastów wieloletnich we wszystkich roślinach oraz w V stopniu stałości występo­

wał Agropyron repens, osiągający bardzo duże współczynniki pokrycia, w granicach 1020,8 - 1716,7.

Przed zbiorem wszystkich badanych roślin, z wyjątkiem peluszki, występowało więcej gatunków chwastów niż w terminie pierwotnym, czyli po wschodach (tab. 4).

Zdecydowanie najwięcej było ich jednak w zasiewach łubinu białego i wąskolistne­

go (odpowiednio 35 i 34), a najmniej w zwartym łanie peluszki - 15. W każdej roś­

linie uprawnej najczęściej i najliczniej występowały: Agropyron repens, Polygonum convolvulus i Chenopodium album.

Groźne dla badanych gatunków roślin strączkowych są zwłaszcza perz właściwy

i komosa biała. Chwasty te, mimo wcześniejszego oprysku poletek Afalonem, szcze- gólnie dogodne warunki wzrostu znajdowały w uprawach bobiku i łubinów, a ^{więc roś­}

lin wysiewanych w szerokie rzędy. Zwarte zasiewy grochów i wyki siewnej, a głów-

',!';''.J' T a b e 1 a Wysokość roślin w cm 1983 1984 1985 Średnio Roślina do do do do do do do do do do do do I strę-astat- wierz-I strę-astat- wierz-I strę-astat- wierz-I strę-astat- wierz- niego niego niego niego ka strąka chałka ka strąka chałka ka strąka chałka ka strąka chałka Bobik 27,2 30,5 40,2 61,0 108,0 144,5 53,2 67,0 85,2 47,1 68,5 90,0 Groch siewny 23,2 24,5 27,5 55,0 83,2 90,0 52,5 95,2 105,0 43,6 67,6 74, Peluszka 54,2 75,5 83,8 168,0 270,8 302,8 119,2 190,2 206,5 113,8 178,8 197,7 Wyka siewna 36,8 45,2 53,8 68,0 111,2 125,0 91,8 130,0 143,0 65,5 95,5 107,3 Łubin żółty 36,0 41,8 48,2 71,5 79,5 89,2 53,5 61,5 69,0 53,7 60,9 68,8 Łubin wąskolistny 18,8 20,5 22,8 19,8 49,0 56,5 23,2 34,2 41,0 20,6 34,6 40,l Łubin biały 20,8 22,8 31,5 37,2 46,0 59,2 -

- -

29,0* 34,4* 45,4* *Średnio z 2 lat.

T a b e 1 a Liczba stręków i nasion na jednej roślinie 1983 1984 1985 Średnio Rośliny stręki nasiona stręki nasiona stręki nasiona stręki nasiona Bobik 2,4 5,9 7,4 20,2 5,0 20,0 4,9 15,4 Groch siewny 2,0 5,4 9,4 37,1 7,9 31,6 6,4 24,7 Peluszka 4,4 14,6 13, 7 60,5 9,7 38,2 9,3 37,8 Wyka siewna 3,0 15,6 15,6 105,9 6,8 34,6 8,5 52,0 Łubin żółty 8,7 31,7 15,8 59,4 7,4 28,0 10,6 39,7 Łubin węskolistny 2,2 8,6 8,8 25,1 5,3 20,6 5,4 18,1 Łubin biały 2,5 7,2 5,3 16,8

- -

3,9* 12,0* *Średnio z 2 lat.

PLONOWANIE I ZACHWASZCZENIE STRĄCZKOWYCH NA GLEBIE PIASKOWEJ 195

!nie grochu polnego (peluszka), utrudniały silne rozrastanie się wymienionych tak-

~sonów, o czym świadczą stwierdzone tam ich mniejsze współczynniki pokrycia pola

~(D) względem pozostałych gatunków roślin strączkowych. Oprócz wymienionych gatun-

!ków

chwastów znaczne

zagrożenie,

z racji wysokich stopni

stałości

i

współczynni­

~·

~~ów pokrycia, przedstawiały chwasty: Erodium cicutarium, Viola arvensis, Vicia an-

~, ilJlStifolia i Centaurea cyanus w łubinie białym oraz Vicia angustifolia i Viola

~arvensis w łubinie wąskolistnym.

'.:f

~1 _{.,., ..}

,y;:;

't WNIOSKI

·w 1

{:~;

f

1. W warunkach gleb piaskowych, kompleksu żytniego dobrego, najlepiej plono- .Ł groch siewny - 2,3 t/ha, a najsłabiej łubin wąskolistny 0,5 t/ha i łubin bia-

•.. . 0,6 t/ha. Plony nasion

pozostałych

^gatunków

roślin strączkowych (łubin żółty,

·. a siewna i bobik) wynosiły średnio 1, 1 t/ha, a peluszki 1, 6 t/ha.

;~.

·•.·•.~[".... . 2. Plonowanie b~danych _ ga~unków zależało od przebiegu pogody. Najwyższe plony

\ ·• s1on uzyskano w ciepłym i wilgotnym 1984 roku.

' {

;ł:, 3. Zachwaszczenie porównywanych roślin uprawnych po wschodach było podobne,

tCJ11iast przed zbiorem najsłabiej zachwaszczona okazała się peluszka, a najsil- ej - łubin biały i wąskolistny.

4. Dominującymi chwastami w łanach wszystkich roślin strączkowych były: Agro- on repens, Polygonum convolvulus i Chenopodium album. Zasiewom łubinu białego rażały ponadto: Viola arvensis, Erodium cicutarium i Vicia angustifolia.

LITERATURA

• Praca zbiorowa pod redakcją J. Krzymuskiego: Podstawy rejonizacji roślin strą­

czkowych, Wyd. IUNG 1977, S 24, 1-99.

Święcicki W., Święcicki W.K.: Rośliny strączkowe źródłem białka paszowego, War- szawa. PWRiL 1981, 1-142.

~. ITaB~OBCKH, K. EynK, M. Beco~oBCKH

YPOJKMtHOCTb M 3ACOPEIIBE HEKOTOP!lX EOEOBWC B03,Il,EJI!iBAEMW<

HA CEMEHA HA IlEC9:AHO.l1 IT09:BE

P e 3 10 M e

IlpoBe,JJ.eHHhle B 1983-1985 rr. HCC~e,JJ.OB8HHH DOK838~H, qTo B yc~o- x necąaahlx noąB xopomero pxaHoro KOMn~eKca caMhle BNCOKHe ypoll8H

aa~

ropox noceBHOff - 2,3 TC ra, C8Mhle xe n~OXHe - ~IODHH Y3KO~HCT- ' - 0,5 T/ra H Cie~bdt -

o,

⁶ T/ra. YpoxaH OCT8JU1HNX BH,JJ.OB CioCiOBhlX

HH xe~Thl~, BHK8 noceBHaH, KOHCKHe CiOCihl) COCT8B~H~H B cpe,JJ.HeM 1 T/ra, a ne~10mKH 1,6 T/ra. 3acopeHHe cpaBHHBaeMhlx KY~bTYP noc~e

T a b e 1 a Zachwaszczenie roślin strączkowych przed zbiorem (średnio z lat 1983-1985) Roślina uprawna Bobik Groch Groch Wyka Łubin Łubin Łubin siewny polny siewna żółty węskolistny żółty Zwarcie rośliny uprawnej 40-100 40-100 70-100 40-100 0-80 25-40 70-100 w % Zwarcie chwastów w% 5-50 10-70 1-30 5-60 30-80 30-70 15-40 I. Chwasty krótkotrwałe

s o s o s o s o s o s o s o

Chenopodium album V 1695,8 V 822,5 V 260,0 V 1054,2 V 2375,0 V 1566,7 IV 833,3 Polygonum convólvulus V 1012,5 V 879,2 IV 154,2 V 404,2 V 1875,0 V 1291,7 V 812,5 Raphanus raphanistrum II 55,0 II 9,2

- -

II 14,2 I 5,0 II 9,2 I 4,2 Setaria viridis II 50,8 III 137,5 II 51,7 I 4,2 II 170,8 III 141,7 III 134,2 Centaurea cyanus II 46,7 II 9,2 II 5,B II 9,2 IV 91,7 I 0,8 II 3,3 Echinochloa crus-galli II 13,3 II 50,8 I 1,7 I 83,3 III 291, 7 III 59,2 II 91,7 Amaranthus retroflexus II 13,3

- -

I 0,8 I 5,0 II 46,7 II 50,0 I 5,0 Vicia angustifolia II 10,0 II 13,3 I 0,8 I 4,2 V 431,7 IV 696, 7 III 216,7 Erodium cicutarium II 9,2 III 19,2 I 0,8 II 2,5 V 189,2 II 133,3 II 9,2 Melandrium album II 5,8 II 5,8 I 0,8 III 11, 7 III 100,8 II 51,7 II 50,8 Polygonum aviculare I 12,5

-

-

- -

I 4,2 II 9,2 II 43,3 Avena fatua I 8,3

- - -

-

- - - - - -

0igitaria ischaemum I 5,0

-

-

- -

I 42,5 I 83,3 II 166,7 I 42,5 Spergula arvensis I 5,0 I 8,3 -

-

II 87,5 II 17,5 III 283,3 I 4,2 Atriplex patulum I 4,2 Setaria glauca I 4,2

- - - -

I 4,2 II 312,5 II 241,7 II 5,8 Stellaria media I 4,2 I 0,8 -

-

II 43,3 III 55,8 II 50,0 I 0,8 Polygonum lapathifolium I 4,2 I 0,8 I 1,7

- -

II 13,3 I 1,7 Vicia villosa I 1,7 II 6,7

- -

II 147,5 II 9,2 II 193,3 IV 98,3 Geranium pusillum I 0,8

- - - - - - - - - -

I 0,8 Falcaria vulgaris I 0,8

- - - - - - - - - - - -

Vicia hirsuta I 0,8

- - - - - -

III 63,3 II 295,8 III 205,0 Viola arvensis

- -

I 9,2 I 0,8 III 201,7 V 468,3 IV 250,8 III 22,5 Galium aparine --I 1,7 -

- - - - -

II 9,2

~.,. ~. '· .. i T,,. ~ .~· .. , ~-~;;-~ --~ ~ _;~~~t(:.?4~~~$~~%~~tt~~~lf}iii~fi~_r~f\#.~i..,s,,}/,.~~.f8;.;._>:-:;,. ... i(}tti~~At}~1?1-~.:'.•~·;-;:-;.~\~·~·A~~~,\·~·h~:t:-,~>--{:;~~+·' _'.,k -~~~--'.~-, ·~/;-J;.,;.' '.~-"~(>!"~,t~:J Dycopsia arvensis

- -

I 1,7 -

- - - -

-I 0,8 Tripleurospermum inodor. -

-

I 0,8 I 0,8 II 9,2 I 0,8

- -

I 42,5 Anthemis arvensis

- -

I 0,8

- -

II 47,5 IV 9,2 II 84,2 II 6,7 Polygonum persicaria

- -

-

-

I 0,8

- -

I 41,7 Trifolium arvense

- -

-

- - -

I 4,2 I 42,5 I 4,2 I 41,7 Papaver rhoeas

- - - - - -

I 0,8 Capsella bursa-pastoris ---

- - -

I 0,8

- - - -

I 4,2 Veronica dillenii

- - - - - - - -

II 5,8 Apera spica-venti -

- - - - - - -

II 3,3 I 1,7 Vicia tetrasperma

-

-

- - - - - -

I 41,7 II 46,7 I 42,5 Medicago lupulina

-

--

- - - - -

I 4,2

- -

I 0,8 Myosotis arvensis

-

-

- - - - - -

I 4,2 I 5,0 II 9,2 Anagallis arvensis

-

-

- - - - - -

I 4,2 I 1,7 Veronica arvensis -

- - -

-

- - -

I 0,8 I 4,2 Erigeron canadensis -

- - - - -

-

-

I 0,8 Galeopsis tetrahit

- - - - - - - -

I 0,8

- -

I 4,2 Scleranthus annuus

- - - - - - - - - -

I 4,2 Arenaria serpyllifolia -

- - -

-

- - - - -

I 0,8 Lapsana corrvnunis -

- - -

-

- - - - -

I 0,8 Geranium dissectum

-

-

- -

-

- - - - - -

-I 4,2 II. Chwasty wieloletnie Agropyron repens V 1654,2 V 2208,3 V 587,5 V 1100,0 V 3916,7 V 3750,0 V 3020,8 Artemisia vulgaris II 50,0 II 43,3 -

- - - - -

--I 4,2 Convolvulus arvensis II 9,2

- -

-

- - - - -

I 1,7 I 0,8 Equisetum arvense I 0,8 I 4,2 II 6,7 I 41,7 II 46,7 I 4,2 Taraxacum officinale

- - - -

--I 0,8 Cirsium arvense

-

-

- - -

-

- -

I 41,7 Liczba gatunków 26 21 15 25 35 34 30

--

S -stałość występowania gatunków, O -współczynnik pokrycia gatunków.

198

BCXO.OB ÓdnO CXOĄH~M, ĄO yOopKH ~e H8HMeHee 3acopeaaott OK83anach ne•

nromKa, a HSHOonee - nronHH Oe~~~ H y3KOnHCTH~tt. IlpeoO~aĄaJl~HMH copHH•

KSMH B noceBax Bcex BHĄOB 6o0os~x O~nH: Agropyron repens, Polygonum convolvulus u Chenopodium album.

F. Pawłowski, K. Bujak, M. Wesołowski

YIELDING ANO WEEOINESS OF SOME LEGUMINOUS CROPS CUL TI VA TED FOR SEED ON SANDY SOIL

Summary

The respective investigations carried out in 1983-1985 have provedthat it was pea, which give the highest yields - 2.3 t/ha, while the lowest ones gave narrow- -leaved and white lupine - 0.5 and 0.6 t/ha, respectively. The average yields of the remaining leguminous crops - yellow lupine, conmon vetch and field beans - were 1.1 t/ha and those of maple pea 1.6 t/ha. Weediness of the crops compared after emergence was similar, whereas before harvest the least weediness degree showed maple pea and the highest one - white and narrow-leaved lupine. The weeds predominating in the stands of all leguminous crops were Agropyron repens, Poly- gonum convolvulus and Chenopodium album.