Głoska /r/
Głoska /r/ powstaje wskutek szybkich i delikatnych uderzeń czubka języka o wałek dziąsłowy, znajdujący się za górnymi zębami. Prawidłowe jej tworzenie następuje wówczas, gdy język pozostaje szeroki, a jego boki dotykają zębów trzonowych, przyjmując pewną, stałą pozycję, przy czym środkowa, a zwłaszcza przednia, część języka powinna być ruchliwa i elastyczna. Tak więc głoska /r/ powstaje wskutek szybko następującego po sobie zamykania i otwierania rezonatora artykulacyjnego za pomocą wibrującego czubka języka. Wargi są przy tym lekko rozchylone, podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka drogi do jamy nosowej.
1.Ćwiczenia języka usprawniające głoskę /r/;
- rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka,
- ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie,
- układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko rozchylonych wargach,
- ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego,
- liczenie górnych, a następnie dolnych zębów,
- masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby, - zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka,
- unoszenie szerokiego języka za górne zęby, - kląskanie językiem,
- szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek [t] i [d] oraz [t] [d] [n] przy znacznymotwarciu ust.
Materiał do powtarzania:
R r r r . . . /dr-/ dra, dro, dre, dru, dry
drabina, droga, drewno, drewniaki, drut, dramat, drapać, drasnąć, drapieżnik, drewniany, dręczyć, drobny, drogowskaz, drops, drozd, drożdże, drób, drugi, druk, drużyna
/-dr-/ adra, adro, adru, adry, odra, odro, odru, odry, edra, edro, edre, edru, edry, udra, udro, udru, udry, ydra, ydro, ydru, ydry
kołdra, wiadro, zdrowy, biedronka, landrynki, adres, biodro, hydrant, odrabiać, modry, podróż, udręka, wydra, trudna droga, drobny druk, druga strona, drewniany wiatrak, (cedr) /tr-/ tra, tro,tre, tru, try
trapez, trąbka, trącać, tren, trawa, trasa, tramwaj, trampki, tron, trąba, troje, trochę, trudny, truskawka, trybuna, tryskać, trójkąt, truć, tresować, trociny, trolejbus, tronowy, trujący
/-tr/ atr, otr, utr,etr, ytr, itr jesiotr, litr, łotr, metr, wiatr
/-tr-/ atra, atro, atru,atry, otra, otro, otru, otry, etra, etro, etre, etru, etry, utra, utro, utru, utry, ytra, ytro, ytru, ytry
strażak, wiatrak, siostra, futro, jutro, lustro, patrol, wątroba, piętro, strona, opatrunek, struś, strumyk, futryna, cytryna, strych, atrament, chytry, futro, pietruszka, potrafić, potrawa, otrucie, otruty, utrata, wiatrak, zatrucie
/kr-/ kra, kro, kre, kru, kry, kri
kra, krab, kraj, kran, krasnal, kraść, krawat, krawcowa, krążek, kredka, krem, kreska, krew, kręcić, krochmal, kroić, krokodyl, krokus, kropka, kropla, krowa, królewicz, królewna, król, królik, krótki, kruk, kryć, kryzys
/-kr-/ akra, akre, akro, akru, akry, okro, okra, okre, okru, ekre, ekra…
ekran, mokry, pokrywka, mikrobus, mikrofon, mikroskop /gr-/ gra, gro, gre, gru, gry, gri
/-gr-/ agra, agro, agru, agry, ogra, ogro, ogru, ogry, egra, egro, egre, egru, egry, ugra, ugro, ugru, ugry, ygra, ygro, ygru, ygry
agrafka, agresja, agrest, emigracja, fotograf, igrać, kaligrafia, nagranie, nagroda, ograniczać, ogrodnik, ogromny, ogród, ogryzek, pogrom, pogróżka, pogryźć, tygrys, wygrać, zagrażać, zagroda
WYRAZYDOĆWICZEŃUTRWALAJĄCYCHWYMOWĘ [ R ]
Nagłos: rak, radio, rakieta, rama, robak, robot, rodzynki, rok, rosa, rebus, rekin, regał, ruch, róg, rumak, rumianek, rów, róża, ryba, rycerz, ryk, rynek, rynna, rysunek, ryś, ryż
Śródgłos: aparat, baran, kara, gitara, parapet, kareta, marynarz, makaron, kora, korona, korek, taboret, torebka, torebka, worek, beret, córka, futerał, temperówka, generał, kura, góra, skóra, burak, chmura, sznurek, nurek, ogórek, mundurek, parówka, żyrafa, serce, dziura, sarna, garnek, górnik, suszarka, herbata, koperek, koperta, czwartek, port, tort, cyrk, cukierki, pomarańcza
Wygłos: bar, katar, komar, por, pomidor, cukier, deser, komputer, zegar, koper, kefir, numer, pazur, wicher, puder, ser, sweter, wieczór, bór, chór, mur, sznur, szczur
/r, j / kraj, strój, rajstopy, rajtuzy, trójka, kasjer, jarosz
/r, l/ rogal, rolnik, rondel, rulon, góral, parasolka, relaks, galaretka, brukselka, kalarepka, seler, morele, kaloryfer, telewizor, brylant, lampart, latarka, landrynki, kelner, krasnal, krokodyl, goryl, kropla, król, królewna, królik, marmolada, patrol, pralka, pralnia, wróbel, telegram, żyrandol, korale, frędzle, okulary, plaster, portfel, elektroluks
2 x /r/ traktor, trener, froterka, parter, krakers, program, chirurg, marmur, rower, rura, radar, termometr, barometr, śrubokręt, tornister, marynarka, proporczyk, kaloryfer
3 x /r/ rabarbar
/r, j, r/ premier, fryzjer, juror, /r, l, r/ rewolwer
Łamigłówki do utrwalania głoski /r/
D R O B I O W Y Z B
R D R O Z D Ż E O Ó A R P D U T R E N D M U D R Z R T C D R A T R A G A R Z R A T R E Ś Ć K U D Ó Ż R A W Ę F T M R Ż E A S N R O A N Y K T W A O Ż W T A F A K A T R Y B U N A Ł E 1.tragarz 8.drażetka 2.trasa 9.dramat
3.traktat 10.drut
4.treść 11.dryf 5.trend 12.dróżka
6.trumna 13.trawa
7.drewno 14.trybunał
D R U Ż Y N A D B O R S U P D Ż T R U Ć U W U T R D K A T T K B T R U R F P R R I T R A G E D I A E O P Y S I S R E P N R Z B A Ć Z O Ż E I D R U T Y C B N Z N Ó Ą N B O Z N I S G D R A P A Ć Y K T Y 1.tragedia 8.drobny 2.trybuna 9.trasa 3.drapieżnik 10.drużyna 4.drugi 11.trapez 5.dreszcz 12.drapać 6.druty 13.truć 7.trening
T R E N O W A Ć P T R D B C A F T R A F U O T R Ą D R O G A
S D R O B I A Z G D
K R U R T U T R U Ć A A C T R A W K A U W B I R Ą P A D F W K I Z A B D R E S Y A N N S K D R O P S O A A A A B R S T Z
1.drobiazg 8.tratwa 2.trucizna 9.truć 3.truskawka 10.trasa 4.drabina 11.trąbka
5.droga 12.dresy
6.traf 13.drops
7.trawka 14.trąd
T R U F L A O T W U T R U D B D T R A F R A C R D R R A T G A D E O R E O W R D D R O G O W S K A Z Y A T A B N K A M A C B R J N O A H P O J I Ó R Y T Z W K R
A N J T R Ą B K I U
O A A T R A M W A J 1.drogowskaz 9.traf
2.droga 10.drobny
3.trawka 11.tramwaj
4.drabina 12.tradycja
5.trąbki 13.trud
6.trampki 14.trufla
7.troska 15.troja
8.drewno
Wyrazy do ćwiczeń głoski /r/ w połączeniach spółgłoskowych.
nagłos śródgłos wygłos
- tr
trawa, trasa, tratwa, tron, troje, trąba, trud, trącać, trener, trochę, truskawka trolejbus, trociny,
cytryna, atrament, futro, wiatrak, jutro, lustro, patrol, otruty, pietruszka
jesiotr, litr, łotr, wiatr, metr
- dr drabina, druk, droga, dramat, drapać, drób dreszcz, drugi, drut, dres, drań
adres, biedronka, biodro, hydrant, mądry, podróż, modry, udręka, wiadro
cedr
Kolejny etap pracy korekcyjnej to łączenie wyrazów we frazy; np.:
trudna droga trącać drut druga tratwa mądry trener drobny druk otruty drapieżnik
drewniany wiatrak drobne truskawki Zdania:
Trawa rośnie przy drodze. Na strychu wisi futro.
Na stole stoi wiadro z truskawkami. Chłopiec wydrukował swój adres.
Podobne postępowanie przyjmuje się łącząc „r” z głoskami zwartymi - /p/, /b/.
pra, pro, pre, pry;
bra, bro, bre, bry; itd.
Następnie łączymy je w wyrazy:
Po tej grupie ćwiczeń powtarzamy krótkie frazy:
praca, pralka, prasa, brat, bratek, brama, brom, prezent, prędko, próba, broszka, bruk, brudny, oprawa, wyprawa, uprasować, obroża, obrona, obraz,
brudna praca dobra prasa
prosty drut prędki brat
brukowana droga próbny
wydruk
oprawa obrazu próbna praca
Zdania:
Bronek jest brudny.
Ten obraz jest ładnie oprawiony.
Mama stwierdziła brak broszki.
Frazy:
dobry krawiec, krem cytrynowy, granatowy krawat, mokry krokus;
Zdania:
Krowa skubie mokrą trawę.
Na trawie leżą grabie.
Koło bramy uciekł gryzoń.
Hydraulik naprawił zepsuty kran.
itd.
Ćwiczyć należy także spółgłoskę /r/ w sąsiedztwie samogłosek: ra, ro, re, ru, ry.
Przykładowe wyrazy do ćwiczeń głoski „r” w połączeniach samogłoskowych.
nagłos śródgłos wygłos
rama, radio, rasa, ropa, rondel, rak, rów, ruch, rózga, ręka, rękawiczka, ryś, ryż, rysunek
para, kara, teren, parasol, pióro, aparat, pora
tor, por, wór, kur, mur, żur, bór
Frazy:
prosta rama dziurawy rondel równa kreska groźny ryś
twardy ryż różowa rękawiczka czarna ropa
Zdania:
Teren był ogrodzony murem. W torebce jest pióro i atrament.
Drwale wracają z boru. Romek karmi kury.
Ćwiczenia powtarzania i poprawnego czytania można uatrakcyjnić różnego rodzaju zagadkami, rebusami, uzupełniankami, krzyżówkami, układankami. Ich celem będzie nie tylko kształcenie poprawnego mówienia, ale również rozwijanie myślenia, pamięci, koncentracji uwagi.
Oto przykładowe zadania do wykonania:
Zagadki:
1. Najlepszym lekarzem złamanego ołówka jest... (temperówka).
2. Znak zodiaku chodzący tyłem... (rak).
3. Mam rude futerko, w małej dziupli mieszkam, lubię łuskać szyszki i chrupać orzeszki... (wiewiórka).
4. Unosi szybowce, popycha żaglowce, obraca wiatraki - siłacz z niego taki...
(wiatr).
5. Bywa w łatki, bywa czarna - daje mleko... (krowa).
6. Wisi w łazience, wycierasz nim ręce... (ręcznik).
7. W dzień słoneczny, zapomniany, w niepogodę chodzi z nami... (parasol).
Zadania do utrwalania głoski /r/.
Renata robi pranie. Renia rysuje trójkąt. Renia włożyła czerwony sweter z kapturem.
Krysia wyciera taboret. Krysia pokroiła sernik i zrobiła herbatę. Rysio karmi kury.
Roman gra na trąbce. Marysia i Mirek wybrali się na urlop w góry. Marta uciera krem.
Karol rozbił kryształ. Bronek podarował Krysi bursztynową broszkę. Jurek zbiera resztki deseru. Maryla robi na drutach. Darek gryzie suchary. Robert kroi arbuza. Irek gra w karty z Jurkiem. Stryjek wrócił z Francji. Burmistrz pracuje w ratuszu. Stary zegar wybił czwartą. Grażyna rozlewa oranżadę. Ambroży poleruje lustro. Rózia przebiera ogórki. Martyna kroi mizerię. Wkrótce nastanie wieczór. Rankiem lśni rosa.
Rano rozległ się alarm. Pracowity Romek rozpoczął trudną pracę. Bronka zrobiła pranie w pralce, a teraz prasuje pelerynę. Roman nosi granatową marynarkę i czerwony krawat. Rybak złowił pstrągi, jesiotry i karpie. Reks ogryza kość i warczy na Mruczka.
Mirka uprawia truskawki, paprykę i pomidory. Marta jeździ rowerem po krętych drogach. Gromada wróbli ćwierka nad trawnikiem. Elwira robi na deser krem
z truskawkami. Marysia karmi kury ziarnem. Rafał lubi gruszki i ruskie pierogi. Patryk stroi struny gitary. Mariusz projektuje różne wzory ubrań. Na sekretarzyku stryja stoją stare fotografie. Babcia podarowała Marlenie stare koronki.
Przykładowe teksty do czytania:
I. Rodzice Alberta i Marysi mają małe gospodarstwo. Hodują krowę, konia, kury. Mają także owcę i barana. Niedaleko od domu jest także działka. Rosną na niej truskawki, ogórki, rabarbar, marchewka, pietruszka, pory. W ogrodzie są stare grusze, jabłonie, czereśnie i kilka krzaków agrestu. Pani Krystyna dba także o ogródek kwiatowy. Jej ulubione kwiaty to stokrotki, bratki, astry, a przede wszystkim róże - kremowe, różowe, bordowe i czerwone.
II. Samotny strach.
Strach na wróble wieczorem
stoi pełen smutku, bo strach
strach ogarnął
w działkowym ogródku.
Tak przykro stać samemu,
gdy wiatr, gdy deszczyk moczy...
żeby choć jeden wróbel pojawił się w nocy!
/Wincenty Faber/
III. Stoi strach na wróble Stoi strach na wróble, stoi przy wisience.
podparł się na kiju, rozkrzyżował ręce.
A wróblaszki, złodziejaszki przyleciały całą zgrają i nad strachem wydziwiają
„ćwir - ćwir - ćwir!...”
/Janina Porazińska/
