Mariusz Wachowicz
Raport z badań
Celem badań było rozpoznanie zakresu występowania zjawiska bezdomności oraz sposobów i form pomocy bezdomnym prowadzonych w gminach. Pośrednim celem badań była również diagnoza zakresu wiedzy jaką posiadają pracownicy socjalni gmin na temat sytuacji osób bezdomnych, ich potrzeb i najskuteczniejszych sposobów udzielania pomocy.
Jednostką badawczą była gmina jako instytucja administracyjna bezpośrednio zajmująca się bezdomnymi i mająca najlepszą perspektywę oceny. Samorządy z definicji swoich obowiązków powinny dobrze znać sytuację ekonomiczną obywateli ze szczególnym uwzględnieniem osób o trudnej sytuacji finansowej. Gminy, obok organizacji charytatywnych, stanowią pierwszą linię rozpoznawania i reagowania na potrzeby osób bezdomnych. Dlatego pracownicy socjalni gminy wydają się jednymi z najbardziej kompetentnych w ocenie sytuacji bezdomnych.
1 Metoda
Wysoka reprezentatywność badanych wynika z założonej procedury losowania opartej na doborze warstwowym. Pierwszą warstwę stanowił podział administracyjny kraju na województwa co zapewnia równomierne rozłożenie badanych gmin w wymiarze geograficznym i demograficznym. Druga warstwa odnosiła się zakresu pomocy udzielanej bezdomnym w poszczególnych powiatach. W każdym województwie powiaty podzielono na dwie grupy: te które posiadają placówki pomocy bezdomnym oraz grupę powiatów bez tego rodzaju placówek. W każdym województwie wylosowano po jednym powiecie w obu grup, a w wylosowanym powiecie badaniami objęto wszystkie gminy. Procedura ta pozwala na odzwierciedlenie w badaniach struktury pomocy bezdomnym a badanie całych powiatów pozwala z kolei na wyczerpujące badania danego terenu. Badania przeprowadzono w 30 powiatach - zbierając dane z 242 gmin - oraz dodatkowo w losowo dobranych 5 miastach wojewódzkich. Łącznie badaniami objęto teren na którym zamieszkuje ponad 5 milionów 200 tys. osób. Tak dobrana liczba gmin jest reprezentatywna dla wszystkich 2489 polskich gmin z 6% marginesem błędu.
W badaniach udział wzięły gminy o dużej rozpiętości liczby mieszkańców.
Najmniejsze liczą niewiele ponad 2 tys. mieszkańców a największe około 130 tys. ( nie licząc miast wojewódzkich). Rozkład gmin ze względu na liczebność mieszkańców będzie miał konsekwencje w dalszej analizie więc zostanie zaprezentowany poniżej.
Tabela 1 .1 Dane demograficzne gmin
Liczba gmin Łączna liczba mieszkańców gmin w
kategoriach
Procent liczby ludności w kategorii od całkowitej liczby ludności w badanych gminach
do 5 tys. 55 214135 4,1
od 5 do 10 tys. 101 735827 14,1
od 10 do 15 tys. 33 413871 7,9
od 15 do 50 tys. 28 676756 12,9
od 50 do 200 tys. 10 905260 17,3
200 tys. i więcej 5 2280620 43,6
Powyższy wykres pokazuje dużą liczebność gmin niewielkich, ponad dwie trzecie wszystkich przebadanych gmin ma nie więcej niż 15 tys. mieszkańców. Jednak, gdy chcemy porównać bezwzględną liczebność poszczególnych kategorii okazuje się, że najliczniejsza jest kategoria największa – powyżej 200 tys. mieszkańców.
Narzędzie – kwestionariusz ankiety zawierało oprócz danych demograficznych gminy szereg pytań dotyczących liczby osób bezdomnych, dynamiki zjawiska, form i zakresu udzielanej pomocy oraz wiedzy pracowników socjalnych na temat potrzeb osób bezdomnych i możliwych sposobów zaspokajania tych potrzeb.
2 Skala zjawiska bezdomności
Szacowanie liczby bezdomnych wymaga nie tylko umiejętności gromadzenia danych terenowych ale i poważnego zaplecza teoretycznego. W zależności od poziomu restrykcyjności wyróżnić można wiele definicji bezdomnych, co ma dalsze konsekwencje w konstruowaniu koncepcji badań oraz w późniejszej analizie wyników. Kategorie braku zameldowania, czy nie posiadania własnego dachu nad głową obejmują zbyt dużą liczbę ludzi, którzy nie kwalifikują się jako bezdomni. Z kolei zbyt wąska definicja bezdomnego zamieszkującego domy opieki, schroniska i noclegownie wyklucza osoby faktycznie uznawane za bezdomne. Pozostawienie definicji operacyjnej pracownikom socjalnym w gminach niesie pewne ryzyko braku unifikacji, ale wydaje się najwłaściwsze ze względu na ich doświadczenie i wiedzę.
W zbadanej grupie gmin zanotowano znaczącą liczbę osób bezdomnych. Ze szczegółowych analiz wynika, że istnieją duże dysproporcje w liczbie osób bezdomnych w gminach o różnej wielkości.
Tabela 2 .1 Średnia liczba bezdomnych
Wielkość gminy Średnia liczba bezdomnych
do 5 tys. 2,45
od 5 do 10 tys. 1,94
od 10 do 15 tys. 5,21 od 15 do 50 tys. 14,21 od 50 do 200 tys. 145,20 200 tys. i więcej 1220,00
Ogółem 36,44
Jak można zauważyć, im większa (liczniejsza) gmina tym większa średnia liczba bezdomnych. W gminach najmniejszych (do 5 tys.) mimo wysokiej średniej najczęściej wskazywano na brak bezdomnych (w 44 z 55 gmin). Średnia jest wysoka z powodu jednej z gmin w której zadeklarowano 120 bezdomnych – w sumie w 55 gminach wskazano na obecność 135 bezdomnych.
W małych gminach (od 5 do 10 tys.) średnia lepiej odzwierciedla faktyczny poziom deklarowanej bezdomności. Również w tej kategorii wiele gmin wskazywało na brak bezdomnych (42 ze 101 gmin). W omawianych małych gminach łącznie pomocy udzielono 196 bezdomnym.
W gminach od 10 do 15 tysięcy średnia liczba bezdomnych wzrasta do 5. W gminach o tej wielkości tylko jedna trzecia wskazuje na brak bezdomnych (12 z 33 gmin), a sumaryczna bezwzględna liczba bezdomnych to 172.
W średniej wielkości gminach (od 15 do 50 tys.) problem bezdomności jest już wyraźnie zauważany. Jedynie 4 na 28 gmin deklaruje brak bezdomnych, a ich łączna liczba wynosi 398.
Duże gminy od 50 do 200 tys. z pewnością borykają się z problemem bezdomności.
Wszystkie z 10 badanych gmin w tej kategorii wskazały na istnienie bezdomnych na swoim terenie. Łączna liczba bezdomnych to 1452 osoby.
Największy problem z bezdomnymi rejestruje się na terenie gmin wielkomiejskich. W 5 miejskich gminach suma bezdomnych to 6100 osób i jest to zdecydowana większość spośród sumarycznej liczby wszystkich bezdomnych deklarowanych w badaniach.
Posiadając dane na temat liczebności gmin oraz liczby bezdomnych na ich terenach możemy uogólnić wyniki na poszczególne kategorie gmin. I tak w małych gminach jeden bezdomny (średnio) przypada na dwa do trzech tysięcy mieszkańców. W dużych gminach jest od jednego do dwóch bezdomnych na każdy tysiąc mieszkańców, a w gminach wielkomiejskich trzech bezdomnych na tysiąc mieszkańców.
Tabela 2 .2 Liczba bezdomnych w liczbach bezwzględnych
Łączna liczba ludności w badanych
gminach
Liczba bezdomnych
Uśredniona liczba bezdomnych na 1000
mieszkańców
do 5 tys. 214135 135 0,6
od 5 do 10 tys. 735827 196 0,3
od 10 do 15 tys. 413871 172 0,4
od 15 do 50 tys. 676756 398 0,6
od 50 do 200 tys. 905260 1452 1,6
200 tys. i więcej 2280620 6100 2,7
Razem 5226469 8453 1,6
Zakładając poprawność doboru próby a przez to jej reprezentatywność możemy estymować wielkość liczby bezdomnych w całym kraju poprzez odniesienie liczb do całkowitej populacji Polski. Przebadano łącznie gminy, których ludność (ponad 5 milionów) stanowi 14% populacji kraju. Z zachowania proporcji pomiędzy liczbami możemy obliczyć, że w Polsce mamy około 62 000 bezdomnych. Taka liczba zakłada wiarygodność danych
początkowych (uzyskanych w gminach) i musi uwzględniać 6% przedział możliwego błędu, a więc około 3700 osób mniej lub więcej od estymowanej liczby bezdomnych.
3 Dynamika zjawiska
Trudności w określeniu dynamiki zmian liczby bezdomnych u swej podstawy mają problemy określenia liczby bezdomnych. Bez dokładnych i systematycznych danych nie sposób określić czy liczba bezdomnych rośnie czy maleje. Trudności powoduje również znaczna ruchliwość bezdomnych zmieniających placówki pomocowe a także tych, którzy nie licząc na pomoc socjalną zamieszkują prowizoryczne domy, pustostany i domki działkowe.
Głównie z tych powodów w badaniach poproszono osoby wypełniające ankiety w gminach określenie nie tylko aktualnej, szacunkowej liczby bezdomnych, ale również ich liczby w poprzednim, 2004 roku. Jak wynika ze zgromadzonych danych rośnie ogólna liczba bezdomnych w gminach. Różnice w dynamice zmian liczby bezdomnych zaobserwować można bardziej szczegółowo w kategoriach gmin wyróżnionych ze względu na ich wielkość. I tak nie ma istotnych statystycznie różnic w liczbie bezdomnych w małych i średnich gminach.
Znaczące różnice zaobserwować można dopiero w dużych gminach i miastach. To właśnie te gminy generują różnice w liczebności bezdomnych w 2004 i 2005 roku. Jak widać w poniższej tabeli wzrost liczby bezdomnych nastąpił głównie w dużych gminach powyżej 50 tys. mieszkańców.
Tabela 3 .1 Zmiana liczby bezdomnych
Wielkość gminy Średnia liczba bezdomnych w 2004
roku
Liczba bezwzględna
w 2004 roku
Średnia liczba bezdomnych w
2005 roku
Liczba bezwzględna
w 2005 roku
do 5 tys. 1,15 63 2,45 135
od 5 tys. do 10 tys. 2,14 216 1,94 196
od 10 tys. do 15 tys. 4,73 156 5,21 172
od 15 tys. do 50 tys. 17,4 477 14,21 398
od 50 tys. do 200 tys. 101,2 1012 145,2 1452
200 tys. i więcej 868,8 4344 1220 6100
Ogółem 27 6268 36 8453
4 Zakres działań pomocowych
Informacje na temat funkcjonowania ośrodków pomocy bezdomnym działających na terenie należy traktować jako bardzo rzetelne jednak nie należy zapominać, że nie są to dane ściśle statystyczne. Niemniej dane te obrazują zakres instytucjonalnej pomocy bezdomnym w gminach.
Zgodnie z przewidywaniami najwięcej ośrodków pomocowych znaleźć można w większych liczebnie gminach (powyżej 15 tys. mieszkańców). Są to przede wszystkim noclegownie a w największych (wielkomiejskich) gminach schroniska. Łącznie we wszystkich 242 gminach funkcjonuje 27 różnego rodzaju instytucji pomagających bezdomnym utrzymywanych bezpośrednio przez gminy.
Tabela 4 .1 Rodzaj i liczba własnych placówek pomocy bezdomnym (prowadzonych przez gminy)
Jadło dajnia
Nocle gownia
Schro nisko
Ośrodek interwen cyjny
Ośrodek pomocy bezdomnym
Inne Razem
do 5 tys. 1 1
od 5 tys. do 10 tys. 1 1
od 10 tys. do 15 tys. 1 1 2
od 15 tys. do 50 tys. 1 4 1 6
od 50 tys. do 200 tys. 4 2 1 1 8
200 tys. i więcej 1 8 9
Razem 1 10 13 1 1 1 27
Znacznie więcej placówek prowadzonych jest przez podmioty niepubliczne. Tu zdecydowanie dominują schroniska. Znacznie więcej jest także ośrodków interwencyjnych.
Wydaje się natomiast, że noclegownie prowadzone są częściej przez gminy niż przez instytucje niepubliczne. Jednak ogólna liczba 49 placówek daje instytucjom pozarządowym prymat w pomocy bezdomnym.
Tabela 4 .2 Rodzaj i liczba stałych placówek pomocy dla osób bezdomnych prowadzonych przez podmioty niepubliczne.
Jadło dajnia
Nocle gownia
Schro nisko
Ośrodek interwen cyjny
Ośrodek pomocy bezdomnym
Inne Razem
do 5 tys. 1 1
od 5 tys. do 10 tys. 2 2
od 10 tys. do 15 tys. 4 4
od 15 tys. do 50 tys. 2 3 1 1 7
od 50 tys. do 200 tys. 4 2 1 1 8
200 tys. i więcej 1 22 3 1 27
Razem 2 1 36 5 2 3 49
Tabela 4 .3 Rodzaj i liczba innych placówek, które na terenie gminy udzielają pomocy osobom bezdomnym.
Jadło dajnia
Schro nisko
Ośrodek pomocy bezdomnym
Ośrodek pomocy rzeczowej1
Inne Razem
do 5 tys.
od 5 tys. do 10 tys. 1 1 1 3
od 10 tys. do 15 tys. 2 1 3
od 15 tys. do 50 tys. 1 1
od 50 tys. do 200 tys. 1 1 3 5
1 Mianem ośrodków pomocy rzeczowej nadano bankom żywności i punktom wydawania odzieży.
200 tys. i więcej 3 2 5
Razem 3 6 1 1 6 17
Placówki , które doraźnie pomagają bezdomnym to przede wszystkim jadłodajnie i ogrzewalnie – to zdecydowana większość z 66 wymienionych ośrodków. Warto również zauważyć, że ilość takich placówek jest większa w dużych gminach, gdzie znaleźć można więcej bezdomnych.
Rodzaj i liczba placówek udzielających doraźnie pomocy bezdomnym
Jadło dajnia
Nocle gownia
Schro nisko
Ogrze walnia
Ośrodek interwen cyjny
Ośrodek pomocy bezdom nym
Ośrodek pomocy rzeczowej
Inne Razem
do 5 tys.
od 5 tys. do 10 tys. 4 1 5
od 10 tys. do 15 tys. 4 1 5
od 15 tys. do 50 tys. 11 1 1 13
od 50 tys. do 200 tys. 14 1 1 1 17
200 tys. i więcej 20 2 1 3 26
Razem 53 1 1 2 1 3 1 4 66
W przebadanych gminach oprócz doraźnej czy bardziej systematycznej ale zachowawczej pomocy stosuje się programy pozwalające na wychodzenie z bezdomności.
Programy te są nakierowane bezpośrednio na pomoc bezdomnych lub pośrednio poprzez aktywizację zawodową czyli likwidację jednej z podstawowych przyczyn popadania w bezdomność. Ze względu na nasilenie zjawiska w poszczególnych grupach gmin (biorąc pod uwagę ich liczebność) jedynie 2% małych gmin prowadzi tego rodzaju programy. Im większe, liczniejsze gminy tym więcej z nich prowadzi programy wychodzenia z bezdomności lub aktywizacji zawodowej. W największych gminach, tych ponad 200 tys.
prowadzenie tego rodzaju programów jest powszechne.
Tabela 4 .4 Procent gmin z każdej kategorii prowadzących programy aktywizacji zawodowej i wychodzenia z bezdomności
Aktywizacja zawodowa
%
Wychodzenie z bezdomności
do 5 tys. 2% 2%
od 5 tys. do 10 tys. 3% 2%
od 10 tys. do 15 tys. 6% 6%
od 15 tys. do 50 tys. 18% 21%
od 50 tys. do 200 tys. 60% 80%
200 tys. i więcej 100% 100%
5 Wiedza pracowników socjalnych na temat problemu bezdomności
W badaniach zapytano pracowników socjalnych w gminach znajomość najpilniejszych potrzeb osób bezdomnych nie znajdujących zabezpieczenia na terenie gminy. Dwie trzecie badanych wskazało na intuicyjną odpowiedź o braku mieszkań i lokali socjalnych dla potrzebujących, a w 20% korespondujące z powyższymi problemy z uruchomieniem mieszkań socjalnych. W co trzeciej gminie brak jest placówek pomocowych; noclegowni i jadłodajni. Pracownicy gmin zauważają również brak pracy jako niezaspokojona potrzebę bezdomnych.
Wykres 5.1 Jakie najpilniejsze potrzeby osób bezdomnych nie znajdują
zabezpieczenia na terenie gminy. (% udzielonych odpowiedzi nie sumuje się do 100 ponieważ można było podać kilka potrzeb)
6,2 1,5
2,3 2,3 3,8
19,2 20,8 20,8
33,8
66,2
0 20 40 60 80
Inne Brak programów resocjalizacji
Mieszkania są zajęte Złe nastawienie bezdomnych Brak potrzeb – mała liczba
bezdomnych
Brak funduszy na pomoc Brak mieszkań chronionych
Wysokie bezrobocie Brak placówek pomocowych:
noclegownie jadłodajnie Brak mieszkań / lokali socjalnych
Działania na rzecz zmniejszenia bezdomności koncentrują się wokół pomocy materialnej – znalezienia lokali zastępczych czy chronionych lub zaspokajania doraźnych potrzeb osób bezdomnych. Dopiero na dalszych miejscach znalazły się programy aktywizujące, terapia czy reintegracja społeczna. Na wyjaśnienie zasługuje kategoria „żadne”
wymieniana przez pracowników gmin gdzie deklaruje się brak osób bezdomnych.
Wykres 5.2 Jakie działania gmina zamierza podjąć w celu rozwiązania zjawiska bezdomności (% udzielonych odpowiedzi nie sumuje się do 100 ponieważ można było podać kilka potrzeb)
1,6 3,1 3,1 3,8 3,8 3,8 5,3 5,3 6,1
7,6 11,5 11,5 13
15,3 19,1
26,7
0 20 40
Inne Pomoc finansowa i rzeczowa Profilaktyka Terapia – pomoc psychologiczna Reintegracja zawodowa i społeczna Szukanie pracy Pomoc (ogólnie) Praca socjalna Kontynuacja tego co jest Tworzenie strategii / teorii Programy aktywizujące Żadne Budowa lokali Współpraca z innymi ośrodkami Zabezpieczanie potrzeb doraźnych
(jadłodajnia noclegownia) Poszukiwanie lokali w zasobach
Kierunki deklarowanych działań pokrywają się z tym co badani pracownicy gmin uważają za najbardziej skuteczne w likwidacji bezdomności. Przy czym dominacja wsparcia materialnego nie jest tak widoczna i działania aktywizacyjne i terapeutyczne są dużo częściej doceniane.
Wykres 5.3 Jakiego rodzaju wsparcie mogłoby być najbardziej skuteczne (%
udzielonych odpowiedzi nie sumuje się do 100 ponieważ można było podać kilka potrzeb)
5,2 2,2
4,4 5,1
5,8 8 8
10,9 14,6
55,5 59,9
0 20 40 60 80
Inne prace interwencyjne Nic – nie ma bezrobocia (nie narasta)
Aktywizacja Programy pomocowe pomoc finansowa Przeciwdziałanie patologom
Pomoc uzależnionym terapia – pomoc psychologiczna Aktywizacja przez pracę Zapewnienie lokali mieszkalnych
Podejmowanie powyższych działań uzależnione jest, zdaniem badanych, przede wszystkim względami finansowymi, działaniami administracji czy zmianami legislacyjnymi.
Z drugiej strony aby skuteczniej działań ankietowani pracownicy wymagają większej aktywności od samych bezdomnych czy bardziej wykwalifikowanych kadr.
Wykres 5.4 Od czego zależy podjęcie najbardziej skutecznych działań zmniejszających bezdomność (% udzielonych odpowiedzi nie sumuje się do 100 ponieważ można było podać kilka potrzeb)
3,7 3,7 3,7
10,3 11,2
13,1 13,1
21,5 26,2
65,4
0 20 40 60 80
Inne Aktywizacja bezdomnych – programy
pomocowe
Pomoc organizacji pozarządowych Polityka państwa – zmiany prawne
Wykwalifikowana kadra Zapewnienie lokali Polityka gminy / samorządu Zapewnienie pracy – większy rynek pracy
Zmiana trybu życia bezdomnych – aktywność
Aspekt finansowy
Pracownicy socjalni gmin mieli również możliwość wypowiedzi na temat przyczyn bezdomności. Wiedza ta w porównaniu z innymi danymi o sytuacji bezdomnych pozwoli na weryfikację poziomu wiedzy osób zaangażowanych w pomoc dla bezdomnych. Najczęściej wymienianą przez ankietowanych przyczyną bezdomności jest alkoholizm. Znacząco niższą średnią ocen uzyskał rozpad więzi rodzinnych. Podobny poziom ocen charakteryzował wypowiedzi o niemożności zdobycia i utrzymania mieszkania i powiązany z tym brak możliwości zatrudnienia. Dużo rzadziej pracownicy socjalni wymieniali takie przyczyny jak skutki odbywania kary pozbawienia wolności, zaburzenia psychiczne czy uzależnienia od narkotykowych.
Wykres 5.5 Opinie pracowników socjalnych na temat przyczyn bezdomności (średnie z ocen w skali od 0 do5)
0,1 0,3
0,4 0,7
0,8 0,9
1,9 2
2,6
3,6
0 1 2 3 4 5
inne brak mieszkań dla wychowanków domów
dziecka
inne zdarzenia losowe (pożar, powódź), inne uzależnienia (narkotyki), zaburzenia psychiczne, brak wsparcia wobec osób opuszczających
zakład karny,
utrata pracy i niemożność jej zdobycia, brak możliwości utrzymania mieszkania
(eksmisja),
rozpad więzi rodzinnych, alkoholizm,
Jak można wnioskować z wypowiedzi pracowników gmin, na czoło problemów utrudniających realizację programów wychodzenia z bezdomności jest postawa bezdomnych.
Na kolejnych miejscach uplasowały się braki natury zewnętrznej: brak mieszkań, niedostatek miejsc pracy i brak funduszy na pomoc. Programy mają zdaniem pracowników mniejsze możliwości realizacji również z takich powodów jak nałogi i uzależnienia.
Wykres 5.6 Przeszkody, które zdaniem pracowników socjalnych utrudniają
przygotowanie i realizowanie programów wychodzenia z bezdomności (% udzielonych odpowiedzi nie sumuje się do 100 ponieważ można było podać kilka potrzeb)
6,2 1,8
2,4 2,4 2,8
8,3 9,2
11,6 15,3
20,5
40,5 51
0 10 20 30 40 50 60
inne słaba współpraca organizacji zajmującymi się bezdomnymi
brak miejsc noclegowych brak mieszkań, lokali
chronionych wyuczona bezradność brak problemu bezdomności
brak realizacji takich programów nałogi, uzależnienia, zjawiska
patologiczne brak funduszy, brak narzędzi
pracy
brak pracy dla bezdomnych – brak dochodów
brak mieszkań niechęć bezdomnych do zmiany stylu życia, brak zaangażowania
Ankietowani pracownicy z pesymizmem wypowiadają się na temat zaangażowania bezdomnych w dziania zmierzające do poprawy ich sytuacji. Tylko 2% badanych pracowników wskazało, że bezdomni chętnie realizują programy. 17% z ankietowanych wyraziło opinię, że bezdomni mało chętnie angażują się w działania gminy. Prawie połowa pracowników socjalnych (45%) negatywnie oceniła zachowania bezdomnych w zakresie realizacji programów. Według jednej trzeciej (36%) badanych w ich gminach nie realizuje się programów pomocy bezdomnym.
Wykres 5.7 Czy bezdomni chętnie podejmują współpracę w zakresie realizacji programu wychodzenia z bezdomności
Chętnie
2% Mało chętnie
17%
Z dużymi oporami 45%
Nie realizuje się takich programów
36%
Podsumowanie
Na podstawie zrealizowanych badań można wskazać, że im więcej mieszkańców w gminie tym więcej jest na jej terenie bezdomnych. Duża liczba bezdomnych w gminach wielkomiejskich pociąga za sobą zintensyfikowanie działań pomocowych na ich terenie.
Przede wszystkim w największych gminach prowadzi się programy wychodzenia z bezdomności i programy aktywizacji zawodowej. Pracownicy socjalni oceniając potrzeby bezdomnych i sposoby ich zaspokajania skupiają się na pomocy materialnej i doraźnej niemniej zauważają również potrzeby prowadzenia aktywnych form przeciwdziałania i wychodzenia z bezdomności. Ostatnim wnioskiem niech będzie przypomnienie, że na podstawie danych z gmin wzrasta liczba bezdomnych, zwłaszcza w dużych ośrodkach miejskich (powyżej 50 tys.).
