Podstawowe zmiany facjalne i miąższościowe ordowiku platformowego północno-wschodniej Polski

UKD $11. m.w ^.U.02I.ł :111.81.011 :1II.M+Iil.łłł.l :1II.llt..05I :151.8 :ULM(łIf-01ł)

Zdzlslaw MODLmsKi:

Podstawowe zmiany facjalne

1 miąższościówe

ordowiku platformowego

północno-wschodniej

Polski

WSTĘP

Zmiany litologiczne osadów ordowickich platfonnowego obszaru Pol- ski były dotychczas przedstawiane na mapach litofacjalnych metodą ja-

kościową lub Jakościowo-ikJści.ową (H. Tomczyk, 19119; Z .. ModUńsJd,

1973). W niniejszej pracy dla przedstawieIila tych zmienności posłużono się metodą ilościową, która daje obraz bardziej precyzyjny i obiektywny.

Zastoso.wanie jej .stało się możliwe dopiero po uzyskaniu szeregu nowych profilów osadów ordowiku, z wierceń wykonanych przez Instytut Geolo- giczny i przedsiębiorstwa podległe ZjednOCZllmiu Górnictwa NaftoWego.

W sumie do konstrukcji map wykorzystano wyniki około 90 wierceń.

Wykonane mspy obejmują jedynie osady cyklu sedymentacyjnego od arenigu po aszgil. Brak odpowiednich danych uniemożliwił przedsta- wienie metodą ilościową rozkładu miąższości i zmian litafacjalnych w ob-.

rębie utworów tremadoku. Dwa cykle sedymentacyjne - tremadok i arenig-aszgil - rozdzielone są przerwą w sedymentacji, przypadającą

na pogranicze tremadoku i arenigu.· Z przerwą tą związana jest pene- plenizacja całego obszaru platformowego oraz· niszczenie osadów trema- doku, które zachowały się jedynie lokalnie w partaci płatów erozyjnych.

Miąższość tremadoku jest zazwyczaj znikoma i jedynie w rejonie Biało­

wieży osiąga ok. 40 m (J. Znosko, 1964; B. Szymamdd, 1973). Za wyod-

rębnieniem utworów tremadoku od pozostałej części ordowiku przemawia ponadto jeszcze jeden fakt. Klastyczne osady tret;ladoku, generalnie bio-

rąc, pod względem perspektyw roponOśnoścl. (m. in. dla określenia tych perspektyw były sporządzane mapy), mogą być traktowane łącznie z utwo- rami kambryjskimi jako jeden kompleks, stanowiący kolektor typu pa- rowego. Węglanowe utwory pozostałej części ordowiku można natomiast

uważać za kolektory typu szczelinowego lub lmwernisto-porowo-szcze- linowego.

Kwartalnlk GeolOClCZDJ'. t. II. nr '. 1m r.

ó04 ^{Zdzisław Modllóski}

Miąższość osadów cyklu arenig--aszglJ wynosi od ok. 25 do ok. 100 In,

a w profilu podstawową rolę odgrywają skały węglanowe (gł6wnie wa- pienie a jedynie miejscami dolomity) oraz iłowce. Z innych typów skał,

które występują podrzędnie, wymienić należy margle, glaukonityty, mu-

łowce, zll~pieńce i bentonity.

lstotnym ty~m skały mogącej być potencjalnym kolektorem dla

węglowod()r6w są jedynie utwt>ry węglanowe. Dlatego też dla scharakte- ryzowania kompleksu ordowickiego pod względem roponośności należy przedstawić og6lną jego miąższość, określić st~ek utw()r6w węglano­

wych do pozostałych składników (współczynnik węglanowości) ()raz su-

maryczną miąższość osad6w węglanowych (mapa izolit6w skał węgla­

nowych).

Bardziej szczegółowe rozdzielenie osad6w węglanowych było niem<lt- liwe, gdyt w większ()ścl otwor6w. ord()wik nie był w pełni rdzeniowany, a na podstawie samych wyników pomiarów geofizycznych nie można hyło dokonać np. odróżnienia cienkich warstw wapieni organodetrytycz- nych od wapieni pelitycznych z detrytem fauny. Og6lnie ^biorąc, poszcze- g6lne typy wapieni ordowickich niewiele r6żnią się między sobę pod

względem własności zbiornikowych.

RozKŁAD MIĄ2SZ0SCI OSADOW ORDOWIKU

Na f!g . .1 zilustrowano łącZnie sumaryczne miąższości osad6w ordo- wiku. Przy konstrukcji mapy przeanalizowano powierzchnię stropową

ordowiku, eliminując te profile, w których strop uległ erooji epigenetycz.- ..

nej, tzn. gdzie brak jest przykrycia osadami syluru. Liczba tych otwo- rów jest jednak stosunkawo nieduża z uwalłi na niewielką szerokość

pasa wychodni ordt>Wiku pod powierzchnią permsko-merozojczną oraz

małą miąższość tych utwor6w. Jest to więc mapa miąższości pierwot- nych zrekonstruowanych na obszarach, gdzie ordowik uległ. eroz;ji po- sylurskiej.

W rozkładzie miąższości ordowakli obserwuje się wyraźnie kilka stref, o większych lub mniejszych wartościach, przebiegających w przybliże­

niu r6w;nolegle do brzegu platformy prekambryjskiej. Zakładając, ·że

w ordt>Wiku platformowym w większości przypadk6w mamy do czy- nienia z subsydencją kompensowaną przez sedymentację, to można stwier-

dzić, że poszczeg6lne strefy odpowiadają strefom paleotektonicznych ob- .

niżeń i wyniesień.

. W kieruilku wschód - zachód pierwszym napotkanym elementem paleotektonicznym jest obszar wyniesiony w rejonie Białowieży, gdzie

miąższość osadów spada poniżej 30 m. Związane to jest

z

(R. Miinnil, 1966). .

Następna strefa - obszar zwiększonych mią.ższo:ści osad6w ordo- wiku - ciągnie się od rejonu Suwałk ku południowi poprzez Siemia- tycze, Mielnik, KaplOlllosy w kierunku Chełma. W obrębie tej strefy

wyróżnić można następujące elementy.

- Obniżenie środkowolitewskie, po raż pierwszy stwierdzone przez

Zmiany facjalne _i miąższośclowe ordowiku

'<.. T

li

IX

~'

\

\

\

q 50

Fig. l. Mapa ńuąższoścl osadów m:dowIku _(bez trema doku)

Isopach map of Ibe Ordovlclan Sedlmen!o (wlthout Ibe Tremadoclan)

1105

l - łJ:~cby;t7 OIIadtlw ordowtku.; _{2, -} ptS)'puazezałD.e ~aobyty oead6w ordowiku na ob- .:arach, gd&1e utwory te ulecJ:y poQ'lu,rskłeS vrosłl epilenetycznej _{i :I - gn;mlea}

oJ:a:aru, na lr:t6tym _asad1' «"d.owlCu _uległy arozJi aplgenet)1a:meJ; _{ł -}

_8

fi - O&Ile obDłłel'i; :I _{ed no.' k t p.a ł} e o t e 11: ton' CIEC e: I - obn1ten1e lłromc:OIWol!itew­

sJd.e. II - obn1ten1e brzeak1e. m - slOdlo Tereepola, IV - obn1!enfe chezmakle, v - wY- nł.eeleoie Kętrzyn - stODdnkl.. VI - WYn1esleale _8oikołowa PodlUklego, _{VJiI -} obnUenle elblerJde. _{vm -} cb1IiII.ierlłe ~W!lJde. IX - k8IIZub&kJ. ock:!ueJr: .iW)'IllellLolte," -bU'l'ty plll't-.

formy; 8 - oi'Wocry włel'łD:ioze

"1IJ'korzyatane do kanst.ntklojl mapy OI'&Z ocmaczenla. W)"bnl- 1Q'eb J'es1oro otworów: _{'OUlllłe Bl -}IQ-l; Blałqpo1.e Kil - Kaplonosy 10-1.; Kil -IG-d; BPS - Biała :Podłaaka Klewno li 2:; 01 _ Kcd -Gołdap Kołcierzyna m-l; .JOt -IQ-l;

MI - MłYłl&1'7 1; Ol - Okul1lew :l'G-lj Pl - PBlłęk IQ-l; PJe - Plol\ak IG-Ja; S1 - Smol- dZfllo _{l: Sł!I. -}

8otac1n1Jrl lG-l; &11 - Sozarawno _{t j Tl -} Terupol 1; 21 - ' ~owtec 10-1;

2Ql - :telam,a Góra 1 .

1 - Ordovf.dml .ettlmenbl :lsopacb7tel: ,. - ..ume4 Ordovic.ł.a.n sed1menłll 2Bopaohy.'tes in areu wbeil'e these secllmentB we:re tubject; to Pori:...sAłU1'i8D. ep1&enetic _erołI1on; 3 - bOundary ol. tbe area wb_e the Ordovtc:hm sed1meDIII weN aublect 10 ep1&en.eIte e.rolkm; ł - axes 01 elevetlona and. Btructwal 1:bresb.old:!ló 5 - axer ot depress1onr: _-p a 1 a e o ł e c t o n 1 c u n 1 t.: I. _ HddlJ.e Uthuan1an depreaion, II - ·Bresl depreuion. nI - Terespol _IJ8ddle.

IV - Chełm depre8lllon. V - K~n _ SłonIsZld elevaUon, VI - SOkołów PodJ.dld ele- v.tlon. vn - Ja1)lU depress1on. VIII - Warszawa depresalon, IX - Kaszub)' lect10n 01 the

"e!evated" platform ea.e; I - borebolas _{that prowłded} dMa :for the CIOD8tructlon ·of tbła

. map and symboJa ol Ule 8elected. boTeholea

506 Zdzisław Modllńskl

R. Miinnila (1966); na terenie Polski prześledzić mor.i:na jedynie jego po-

łudniowy skiaj.

- Obniżenie brzeskie stanowi zapewne południowe przedłuźenie po- przednio wymienionej jednostki. Jak wykazały najnowsze badania osio- wa część tego obniżenia znajduje się koło Siemiatycz, gdzie w otworze Stadniki !G-l miąższość osadów ordowickich (bez tremadolru) wynosi 66,0 m._

- - Obniżenie chełmskie sygnalizują otwory wiertnicze Kaplonosy 10-1 i Białopole 10-1. Miąższość ordowiku wynosi tu od ok. 55 Dl; do 80 m. _ Jednostka ta oddzielona jest od obniżenia brzeskiego siodłem

Terespola.

W kierunku zachodnim wyr6żnia się strefę zmniejszonych miąższości

osadów oniowiku, ciągnącą się od Kętrzyna ku południowi w kierunku.

Sokoława Podlaskiego, Białej Podlaskiej. i Kocka. Odcinek północny tej strefy, nazywany wYniesieniem KętrZYn - Stoniszki (K. Jaworowski, Z. Modliński, 1968), kontynuuje się na terenie Związku Radzieckiego jako wYniesienle Stoniszek (R. MJinnil, 1966) lub wyniesienie doluooie-

meńskie (P. P. Łapinskas, 1968). Południowy odcinek tej strefy stanowi wyniesienie Sokołowa Podlaskiego (Z. Mod^Uń^s1d, 1973), które przedłuża się w kierunku Kocka.

Następna strefa obniżeń-biegnie od rejonu Ełbllłga poprzez Warsza-

wę w kienmlru Kaplanos6w, gdzie łlłCzy się zapewne z poprzednio

om6wioną strefił oOn.!żeń. Na Jl6łnocY 1>ardzo dobrze wyr6żniającym się

elementem jest obniżenie elbląskie, kt6rego oś o kierunku SSW-NNE biegnie popł"zez Pasłęk, Młynsry, Zelazną G6rę w kierunku otworu wiert- niczego Łsduszkino w Obwodzie Kaliningradzkim, gdzie miąższość ordo- _ wiku dochodz.t do 120 m; W południowej części tej strefy wyr6żnić można

obniżenie warszawskie, którego oś przebiega prawdopodobnie między

otworami wiertniczymi PłońfIk 10-2a i Okuniew 10-1.

Ostatnia strefa to pas osad6w o małych miąższOŚCiach, ciągnący się

_ od wyspy Bornholm pGpl"zez otwory wiertnicze Smołdzino l, Kościerzy­

na 10-1, Szczawno 1. Jest to tzw. "wyniesiona" burta platformy. Na-

leży podkreślić, iż w ordowiku prawdopodobnie nie był to obszar wy- niesiony, a więc mamy tu do czynienia ze zjawiskiem subsydencji nie- kompensowanej przez sedymentację. Z rozkładu lItofacji (fig. 2) wynika,

że w kierunku osi omawianej burty platformy obserwuje się redukcję miąższości osadów, przy równoczesnym głębokowodnym charakterze se- dymentaCji. Potwierdza to wzrost udziału osadów ilastych kosztem utwo- rów węglanowych. Dominują tu ciemne osady ilaste z fallIlll graptolitów, utwory węglanowe zaś _stwierdzono jedynie w dolnym lanwirnie i -g6r- nym arenigu. Fakty te wskazują, iż burta platformy nie stanowiła wy- niesienia, lecz raczej strukturę progową.

Analizując miąższości ordowiku dolnego, środkowego ł górnego (fig.

3) IOOŻIla wyciągnąć wnioski o życiu omawianych paleostruktur w czasie.

W dolnym ordowiku, wyłączywszy obszar "wyniesionej" burty plat- fanny, og6lną prawidłowością jest stopniowe zmniejszanie się miąższości

osadów z zachodu ku wschodowi. Szczeg6lnie wyraźnie zjawisko to daje

się obserwować w arenigu, którego miąższość w rejonie Zamowca wy- nosi ok. 25 m i maleje do -3,5 Dl w rejonie Suwałk. Podobne zmiany

mląUl.zOŚCi zaobserwować można na obszarze od Warszawy _ w kierllllku-

____________ ~~_z_rn_'~·a~n~y_f_a_c~iam ___ e_'_·_rn_!~ą_~ ___ śc_!_Ow __ e_or __ d_o_~ __ k_u ____________ --c507

t

~. ~'J>i<_" ,

,-,

, I

f I

, ,

, I

,

f

,/

,

,

I I I I I

l,

, ,

. \

, I

, I

: I

I I

, ,

'\ \

\

Fig. 2. Mapo. w9Pliłczynnika węglaooW<lllC! osadów ordowiku Map ot tlIe carbonate coeffic!ent ot tlIe Ord<w.iclan sedlmenta

z

/~---1--'"

f .

I .

I

/ \

I I

f \

,

I

I \

I (

\ _I

)

:

1 - łzo.Unte ~ w~ojC1: I - PI'ZJ"P~. 1soHale ~nnlka wę­

aJ,aaowo.tct lIR ~acb.. gdCe caad.:v ordowłku lU3.e«ł7 po.IY1UN11!lej ernKjl eptlenet)'lCoZlUlJ;

:I - gamea oblEU'u. 11& 'którym ou."dy llIl'dowt.k:u uleCłY erozji epilenetyoznej: ł - -otWOl"Y

wler1m.icze wykOlf'Q1ttallle do kODltrukcjt mapy .

1 - CAl'Ibonat. eoettł.cf.ent iBoUnea: J - a.umed. cl.l'bonate ooefttaleDł JBollnea lu .'l'eu 'Wbere th4I OrdOvf.a:8D. nd1men-tIJ 'Wce 11.1Ib;1eot 10 POIIIł;-8ilu.rieD ep1ł:eDetle eroalon: ł _ . iboundaQ' Ot Ule er. wtJ,&re the ordoWcLeD sedlmen1:l' w«e aubJect to epigenełlc el'OllkllJ.; ł _ borehaI.es łbat provided data b Ule ~ ol łbls-map

Białowieży. Spowodowane jest to generalnym nachyleniem ku południo-­

wemu zachodowi wyrównanej, zdenudowanej· powierzchni utworów przedarenidzldch. Powierzchnia ta nie była całkowicie speneplenizowana,

zachowały się lokalne wyniesienia (paleowyspy), które nie Z10Stały za- lane w początkowym okresie transgresjI, tj. w dolnym arenigu. Jedną

z takich paleowysp był rejon Suwałk, gdzie profil ordowiku rozpoczyna

się dopiero osadami arenigu górnego (otwór wiertniczy Jezioro Okrągłe

1). Drugą paleowyspę stwierdzono w rejonie SZczawDa, który transgresja dolnoordowicka objęła prawdoPodobnie dopiero w lanwirnie.

508 ^{Zdzisław Modllbski}

w ·

~~~~~~Nffrr~~ ^.

~

Fig. 3. Schematyczne przekroje mląższokiowe osadów ordowiku dol- nego (OJ, środkowego (O,) I górnego (O,)

Generallzed thlckness .ectlons ot Ihe Lawer (01)' Mlddle (O,), and Up..

pe! (O,) Ordovlc!an sedimenls

Ordowik środkowy charakteryzuje się pewnym wyrównaniem tem- pa sedymentacji. Obserwowane różnice miąższości są tu stosunkowo nie- wielkie.

Najbardziej intensywny rozwój omawianych elementów paleotekto- nicznych przypada' na ordowik górny. Szczególnie wyraźnie rysuje się

wtedy ciąg wyniesień Sokołów Podlaski - Kętrzyn - Stoniszki, w 0b-

rębie którego obserwuje się silne redukcje osadów, zwłasu:za aszgj.lu.

Miejscami pojawiają się wkładki osadów litoralnych. N a niektórych od- cinkach wyniesienia te w górnym aszgilu były wynilżone ponad po-

wierzchnię morza, co zaznaczyło się brakiem osadów tego wieku w otw<>- rach wiertniczych Gołdap !G-l i Klewna 1 (Z. Modliński, 1967, 1973;

W. Bednarczyk, 1968). Na zachód i wschód ^od omawianego ciągu wyniesień

miala miejsce stosunkowo intensywna jal\: na ordowik platformowy sedy- mentacja, na co wskazuje mią?swść aszgilu w rejonie. Elbląga (ok. 50 m).

ROZMIESZCZENIE LITOFACJi

Zmienność litofacjalną osadów ordowickich dobrze charakteryzuje

współczynnik węglanowości, czyli stosunek sumarycznej miąższości

warstw węglanowych dó wszystkich pozostałych utworów. Wśród tych ostatnich dominują osady ilaste. W tym konkretnym przypadku maina w przybliżeniu· przyjąć, że jest to stosunek skal węglanowych do osa- dów ilastych.

Na podstawie współczynnika węglanowości wyróżniono teoretycznie 8 grup litofaCjalnych (tab. 1).

W ordowiku platformowym obszaru Polak! stwierdzono dotychczas jedynie osady należące do grup litofacjalnych II-VI, tzn. zawierające

od 11 do 800;. skal węglanowych (fig. 2).

Utwory II grupy litofacja1nej występują na obszar;!:e położonym w są-

Zmiany facjalne i miąż&zościowe ordowiku 50 Tabela I

PooIzIal <ad6w _ _ _ 1Itvfac:jUJe

Grupa

I

I

I 0-0,125 <11

n 0,125-0,25 11-20

m

IV 0,5-1 33-50

V 1-2 50-67

VI 2-4 67-80

vn 4~ 80-89

vm 8-00 >89

siedztwie "W)Tlliesionej" burty platformy. Charakteryzują się one naj-

niższym udziałem'skal węglanowych - poniżej 20'/0.

Utwory III grupy Iitofacjalnej (udział skał węglanowych 20-33%) stwierdzono w p6łn0cno-wschodniej części. burty platformy oraz w pół­

nocnej części obniżenia elbląskiego.

Osady IV grupy litofaćja1nej (33-50^0/. utwor6w węglanowych) zaj-

mują centralną część tego, obniżenia, część obniżenia brzeskiego a także obniżenie Chełma w rejonie Białopola.

Większym udziałem osad6w węglanowych (V grupa lltofacjalna - 50-67"10 utworów węglanowych) odznaczają się skłony wyniesień Kęt~

rzyn - Stonlszki i Sokoława Podlaskiego oraz obszar obrużenia środk0-

wolitewskiego.

Największą jednak rolę odgrywają te utwory w osiowych partiach omawianych wyniesień, gdzie ich udział WYnosi od 67 do 800f0 (VI grupa litofa.cja1na). Na nlekt6rych odcinkach, w obrębie obecnego wyniesienia mazursko-suwalskiego, skąd osady ordowiku zostały usunięte przez erozję posyl\ll'Ską, udział osadów węglanawych przekraczał zapewne 80"/0.

Z om6wionego rozkładu litofacji wynika, iż udział osadów węgla­

nowych w profilu na wyniesieniach ^wyrażnie wzrasta. Jedynym wy-o

jątkiem jest tu obszar "wyniesionej" burty platformy, kt6ra stanowiła,

jak już wspomniano, jedynie' pr6g w dnie zbiornika sedymentacyjnegO.

SUMARYCZNA MIĄZSZOSC SKAŁ WĘGLANOWYCH

Sumaryczną miąższość osad6w węglanowych ordowiku przedstawia fig. 4. Podstawowymi prawidłowościami, jakie można tu zaobserwo-

wać, są:

- minimalne wartości izolit6w w rejonie burty platformy, spowodo- 'wane niskim udziałem utworów węglanowych w profilu oraz niewielką

miąższością całego ordowiku na tym obszarze;

- zmniejszenie wartości irolitów na wyniesieniach Kętrzyn - Sto- niszki i Sokołów Podlaski, wywołane niewielką miąższością og6lną ordo- wiku, gdyż udział osadów węglanowych w profilu tych obszarów jest

duży;

510

--'

'o . __

",/ .!

~.

Zdzisław lIIlodlltlSld

~ ~~;:~~;:~~~~~~~~ ^,

I \ /l/Ił

I \ \ .... / I I

I \ \ -- -1 I

J I \ I I I

I I \ I \ I

I I l / X

, , I I 1"\

I , : I I \

l I : / /

J "

l / ! ,

, '- I

:

' I ' "'

_l

" \ \- I

'\

, _,

0'--_----'5O"---_--=100"---_..::s110 km

FIg. 4, !II!apa iml.ltów skał wuJanowYch Ol'dowtJru Isolltb map ot tbe Ord"",iclan carbooates

l - lII01ity . . . . weglaoowYcb; I - ~n-=.,n. ~ty *'do w~eb na obszarach.

SdzIe -=-cI,. «dowłku uległy parylunldel erozji epłgenetJ'(llDeJi s - granica oł8zaru, na kt6Qm 0Md7 ordowiku uległy erozji epl&enetyC3lle,; ł - otwOf7 wiertn1aze wy~ne do korIlItrtaojt mapy .

1 - , e~ t&OlWar: I - asaumed CM'Ibonata Ieolttlla in areal where tbe Ordowciea setu·

młlDtl 'WIU'e WQb1ect 'bo :ftos.t-,EIłl'lll'łlm eplJeoet1c arodoni a - bound&r7 ol the area where tb. OI'dovidaD AdIImen. were IJ'UIbJeot to epiCeaetae ~; ł.- botehoł.es that provłded

cJ.ta for the oommmt:l.on ol łhi8 map

- maksymalne wartości izolit6w węglanowych obserwowane w trzech

obniżeDiach: elbląskim - rejon Pasłęka i rejon Łaniewo - Lidzbark

Warmiński (miąższość utworów węglanowych> 50 m), 1irodkowolltew-

&kim - profil wiercenia Jezioro Okrągłe 1 (maksymalna, sumaryczna

miążsZ10ŚĆ utworów węglanowych na całym platformowym obszarze Pol- ski wynosi 63,6 m) i brzeskim - otwór wiertniczy Stadniki 10-1 (miąż­

szość osadów węglanowych - 41,5 m).

Zmiany facjalne I mlątszolclowe ordowiku 511 WNIOSKI

1. W rozkładzie miąższości jak i facji osadów ordowiku obserwuje

się wyraźną Btrefowość. Przebieg tych stref jest w przybIiżeniu równo-

legły do brzegu platformy prekambryjskiej.

2. Zachodnia część syneklizy perybałtyckiej oraz rejony Szczawna i PłońSka, położone bardziej na południe, charakteryzują się bardzo małą sumaryczną miątszością osadów węglanowych, co wiąże się z brakiem potencjalnych skał zbiornikowych.

3. Stosunkowo najbardziej perspekty;wiczne pod względem ropo-

nośności wydają się być obszary o dużych miąższościach skał węgla­

nowych ordowiku, położone między Pasłękiem a Kętrzynem (jedYnie w przypadku gęstej szczelinowatości tych skał, gdyż porowatość ich jest niewielka). Natomiast obszary położone W obniżeniu brzeskim I środk0-

wolitewskim, mimo że wykazują takie same miąższości skał węglanowych, większy udział wapieni detrytycmych oraz częste występowanie drob- nych kawern, są raczej mało perspektywiczne. Jest to spowodowane

bliskością" podpermskich" wychodni ordowiku oraz słabym uszczelnieniem tych utworów nadkładem syluru, co mogło doproWadzić do zniszczenia

złóż. .

BEDNARCZYK W. (1988) Ordowik relonu Kętrzyna (NE Polska). Acta geol.

pol., 18, p. 707-744, nr 4. Warszawa.

JAWOROWSKI K., MOOLINSKI Z. (1968) - Dolnosylurskle wapleole gruzlowe w p6lnocno-wschodnlel Polsce. Kwart. geol., tJ, p. 493-505, nr 3. Warszawa.

MODLltęSKI Z. (1967) - Stratygrafia ordowiku w obnltenlu litewskim (polska

częlć ąynekllzy perybałtycklej). Kwart geol., 11, P. 68-74, nr l. Warszawa.

IIODLINSKI Z. (1973) - Stratygrafia I rozwój ordowiku w p6!nocno-wschodnlej Polsce. Pr. Inst. Geol., 1'2. "Warszawa.

8ZYMAtęSKI B. (1973) - Osady tremadoku I arenlgu na obszarze Białowieży. Pr.

Inst. Geol., 89. Warszawa;

TOMCzYK Ho (1959) - Atllis geologiczny Polski. Zagadnienia stratygratIczno-fa- clalne. I '"- Ordowik; Jnsl Geol. Warszawa.

ZNOSKO J. (1964) - Ordowik Białowieży I Mielnika. Kwart geol., I, p. 80-72,

nr l. Warszawa.

JIAIIHHCKAC fi. fi. (1968) - JlaTocrpaTJlI'P84>u _ , l I " " " " " " " , , . H M .~

O 1 J _ . . - lOzaoII IIpJi6aJmmI. Crpal'JlI'Pll4>Jm ~ lIIlJIeO'lOa Dpa6aJmam

512 Zdzisław Modllński

II I O p _ c /V')'I'ID<II pel'IIOlIIIMlI. xxm Ccc. ~ rooJJ. Koarp., Ilpan(, lIJIl"YCT 1968,

CTp. 155-167. BBnJ.moc.

MJIlłHlbn, P. M. (1966) - RCTOP,", pB3B11THl! IilUlTllllcsoro 6"'Xdhu· B 0PIIOBUe. HsCT.

r.OJl. Alf 3CCP. TaJIJIII8.

OCHOBHLIE lflMEHJ!.IłUlI e>AI\HR H MOII\HOCl'EA OP .n;OIlHKA IllIAT<M>PMEHHOA 'lACDł CEJIEPO.BOCTOICA nOJlLllllł

Pe310MC

Pac:cw:arpeBBe OCBOllllLlX 'lepT .JDMeII'IlIBOCl KO~OCTB K lIBT~ op,qOBIID DJJ8T- WoPMW OCBOB8B0 Ba pe3YJI&TaT8X aBBJIBSa I])CXDPT. BYDOJIBellBl,lX I01IJil'łeCl"BeB MeTo,Qou AmI ~OBBoro ItUJUl apelłllr-8IIIIlIJlJI&. MOlJlIIOCl'Io OTn<meB:Bił 3TOro D;IWIB cocra-

BIDłeT OT,OJ:OJIO 25 )1.0 Ol:ono 100 M, OCllOBB)'IO pOJI&' B paspe3e :&rpaIOT rJDlBllC'I'He B :ap60BaT-

BIaIe OTno~. KpaMe Toro liIMOIOl'QI ł4eprmDl, BJIeBPOJIIl'I'IaIt 6eaTOHll'l'lil, rnay.KOIIKI'Hl'W • IOB~

rJIOMepIl'J'H.

BaXJIJ.DI TBlJOlił nopo~ IOTOpHC MOI'Y1' c.oymm. D.OTe.BIJ;IIBJJ IOJl.lX&TOpOM AJlJI yr~

BOAOPO,EtOB, JIBJIJIIOTCJI 'J'OJDI,I:O xap6oHa11DolO OTJIO:&mIIm. D03TOMy, AJUI xaparrePHCI'D:B op,I(o-

BB1CL01 o IOMDJIeIC8., C 1'O"B1I 3pemDI ero Bfl4rreBOCBOC'I1[, IteJICCOO6p&3H1ooIM 6L1JIO DODl3aBBe ero 06lI1d: MOm;llOCTlł, OOOTBomemm :ap6oJJaTHLIX OTJIO.:as:a:l: c 0C'l'8JI&lIIdMI nopo.zęu.m (lCootIt-

~i op60BaTHOCI1l - 4mr. 2), • T8DIIO _ p K o l >401l\liOCTli up60aaTIIWX OTJiO_

(DPT8 ap60HsTliYli """""'" - 4mr. 4).

B _ _ >40il\B0Cill oplIO ... B06mo_ IIO<2OJihliO 301i 6om.m:sx liJIII _ _ IDIilt BOJlII'DlH, paCiiOJio:o:mmwx OPKMq)KO Dap8Jlll<>JlLliO iip810 lIoJDM6p-"ol WlllTc)op ...

EcJm CUTS.Th, no B 6om,IIIRIICTBe CJIf'&eB B DJI8.1'4K>pMOBBOM op,n;ómu.e MY DleeM .u;eno C cny- c:aBIIeM.D:118. (iiacce^łtBa, KOMIDm:ClłpYeMLn.f ~'I'8IJ;BeJt. TO 9TH OT~ 30Bli: COOTBeTCTB)'IO'I' DIIJlOOI\!KTO""""""",, 3ąIi8M DOIlllJlTHlIi lIllIIIIIlIl (c(JIIT. 1). Ramo ... lllIJllIC'l"(>[ DOllO ...,..,..

MO~OC'I'dt, upoxo~ DO 1IIIBJII[ CI'88'W"RR CMOJI,lt3Bl1O Hr-l, K~ Hr-J, ~o 1.

3m T.B. ,,DoJ>;llJmil" 60pT DJi8T\1>op""". lIepoamo B OPIIOBUe :mi TCppIiTopU He 6wna OPIi- DO,D;llJl'l1l, cne,l{OBaTe.JlLBO ~ MY cranxoaeMCJl C JIBneIIRm& BCJ:O:t.meBClłpOB8.BBOCO DOłlKJl'N!PR

~ 6accdłRa. no Mepe npJl6.n::axemm J: OCH paCCMaTpBBBeMOrO .3JIeMeBTa B86JI1O,l{8.O'l"C. ~,.

JJJ;HII MO~Ocm OTJIommmt, upoJlBJlinom;a:x B TO ze BpeMS upB3B8.m BOe (50JIee rny6'OEOBOJtBol

ce,D;BMeBT81010BBOI: cpeAW. 31'0 DOlfl'BCP~ ~M B pą:Jpe3e :rOJIll'lecma rJIllllllCTlrlX 0Tll~ (4mr. 2).

H3 CpaB&eBD Dpr!l MOlll,BOC'I'II op.tlOBllD (tm'. l) c DPTol ~UHeara Jalp6ouaTBOCTlI (łBI'~ 2) CJJero'eT, ^1fi'() BEl DO,IlB.ll'l'llD:, !Ja JJCUIO'{elIIJeM ,,DO.ztRllToro'" GopTa nn&T4tOPMw, 8 p83~

pele )'BOJ1B"IIIB8.eTJI co.u;ePlE8llHe :upt5ÓBIlną.u; OTJIODBBlt..

Ha OJ)Te lI30JIHT :up60B8.TmiIX OTJIomm:d op.a:OBBU. .Ba6mo,rt.aeTCl[ BaJIiRlIO TpeX TCI~

pmopd D<JBWIlIlIiIlol ~ _ D1IliiOTCJi'IID8!p11iN': 3m.6J1ollT(Vll) [\O!iTpam.Ho JIJl-

"lOBCIIUI(1) • Iipecnzu(lI). la _ _ ~, C"lO"'" _IlOc(JTeHOCHocnr, """"0 C'IJITan. TePpJITopmo 6om.mo:l MOm;BOC11l np60RaTBYX OTJIOlIDSHB:I BO BII8,lJ;IIBe 3m6JIOHI',

~m&O upR ycJIOBBB.6o.m.mO:lt tpeDIIISOBaTOC'I'B M'BX nopo~ T.X. nopJICl'OC'l"It HX BeBOJIIIl:a.

Streszczenie 513

Zdzislaw MODLINSKI

PlUNClPAL FACIES AND TBICKNBSS VABlATlONS IN THE PLATFORM ORDOVICIAN OF NORTH-EASTERN POLAND

Summary

The dlacuBslon of the prlnclpal thickness and lIthofacl.. variations of the platform Ordoviclan has been based on studle. of three maps constructed by quantitative method for the Arenlglan-Ashgilllan deposltlonaI cycle. The thickness of this cycle Is 25 10 about 100 m. Abundant clay and carbonate sedlments are accompanled by minor marls, slltstoneo, bentonltes, glauconitltes, and conglo- merates.

The only potential reservoir rocks for hitumeus are carbonates. Therefo<e 10 eetabllsh the progpects of bitumen occurrence In the Ordoviclan complex It was desirable to define tbe total thickness of the Ordovician, the relationship be- tween the carbonates and the remalnllllli sediments (the carbonate coefficient - Fig. 2) and the total thicknees of the carbonates (the carbonate lsoll!h map - Fig. ~).

A number of !hlcknees dlslr'butlon zones lubperallel 10 the marKIn of the Precamhrlan platfmm edge have been noted. AssuminK that In most cases the subsidence of the platform Ordoviclan was compensated by deposition, the indi- vidual zones would correBPOnd to paIaeotecton\c uplift and submergence zones (Fig. 1). The ouly exception Is a belt of small thicknesses extending along the Smoldzlno IG-l, Ko.§cIerzyna IG-l, and Szczawno IG-l boreholes oaIled the "ele- vated" edge of the pl .. tform. Proobably during the OrdovIclan the 'area was not

·e!eV&lted and may be regerded as a case of non-compensated subsidence. Towards the axis of this element the tillcknees decreases and simultaneously the deposits bear evidence of increasingly deeper marine environment. TbI. Is confirmed by the increasing .hare of clay sedlments in the sequence (Fig. 3).

The comperison of the Ordoviclan Isopachyte map (Fig. 1) with the carbonate coefficient map (FIg. 2) shoWII that the carbonate share increases on elevations with the excepUon of the "elevated" platform edge.

Three areas of increased thickness values can be observed on the Ordovician carbonates Isollth map: E1blllg (VII), Middle Lithuanian (1), and Br ... t (11). Des- pite the smaIl porosity of the ~arbooates the most prospective area .for the bitu- men occurrence seems to be a part of the ElblU depression where the carbonates attain conslder .. ble thlckn .... , but only If these sedlmenl:o prove heavily fissured.