Rocznik Pedagogiczny 35/2012 PL ISSN 0137-9585
SYLWIA JASKULSKA
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
O BUDOWANIU PRZEZ KOMITET NAUK PEDAGOGICZNYCH PAN (NA PRZYKŁADZIE LETNIEJ SZKOŁY MŁODYCH PEDAGOGÓW)
KAPITAŁU SPOŁECZNEGO W ĝRODOWISKU NAUKOWYM JakiĞ czas temu na moim biurku znalazły siĊ dwie ksiąĪki: EduFactory.
Samoorganizacja i opór w fabrykach wiedzy1 i O budowaniu kapitału ludzkiego
i społecznego w Ğrodowisku naukowym. 25-lecie Letniej Szkoły Młodych Peda-gogów przy KNP PAN2. Z jednej strony kolejny głos bardzo krytyczny wobec neoliberalnych przekształceĔ szkolnictwa wyĪszego, z drugiej ksiąĪka o wielo-letniej inicjatywie, która z powodzeniem „dzieje siĊ” obok tych przekształceĔ, choü w samym ich Ğrodku. Zestawienie tych dwóch tytułów pozwala na reflek-sjĊ, która wpisuje siĊ w tematykĊ trzydziestego piątego juĪ tomu „Rocznika Pe-dagogicznego”, a właĞciwie w tematykĊ serii artykułów poĞwiĊconych przemia-nom szkolnictwa wyĪszego w Polsce sukcesywnie zamieszczanych w kilku ostatnich latach na łamach pisma. Refleksja dotyczy moĪliwoĞci budowania kapitału społecznego w szkole wyĪszej i Ğrodowisku naukowym (na przykładzie Letnich Szkół Młodych Pedagogów przy KNP PAN).
Metafora fabryki, którą posługują siĊ redaktorzy i autorzy EduFactory…, nie jest nowa, ale wciąĪ noĞna i aktualna. Z fabryką kojarzą siĊ takie hasła, jak „produkcja”, „produkt”, „wydajnoĞü”, „rentownoĞü”, „siła robocza”, „wyzysk”. Rozpatrywanie przez ich pryzmat rzeczywistoĞci wyĪszych uczelni wzmacnia głosy przeciwników kierunku zmian, który ze studentów, doktorantów i nauczy-cieli akademickich czyni klientów i usługodawców, a nabywane w toku studiów kompetencje zastĊpuje wiedzą i umiejĊtnoĞciami „towarowymi”. Tytuł
Samo-organizacja i opór w fabrykach wiedzy jest na pewno trafny (zawartoĞü to
dia-gnozy stanu szkolnictwa wyĪszego i raport z praktyk oporu) i niepokojący. Jak-Īe inne odczucia budzi tytuł: O budowaniu kapitału ludzkiego i społecznego
w Ğrodowisku naukowym. 25-lecie Letniej Szkoły Młodych Pedagogów przy KNP PAN. O ile w debacie nad rolą i kształtem uniwersytetu dominują dziĞ okreĞlenia
1
J. Sowa, K. Szadkowski (red.), EduFactory. Samoorganizacja i opór w fabrykach wiedzy, Korporacja Ha!art, Kraków 2011.
2
E. Bochno, A. Korzeniecka-Bondar (red.), O budowaniu kapitału ludzkiego i społecznego w Ğrodowisku naukowym. 25-lecie Letniej Szkoły Młodych Pedagogów przy KNP PAN, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011.
z dziedziny ekonomii, takie jak inwestycja i zysk, a zasoby kapitału ludzkiego są wykorzystywane do zwiĊkszania wydajnoĞci pracy uczelni wyĪszych (fabryk wiedzy), o tyle w tytule tej ksiąĪki pojawia siĊ zapomniane i kojące słowo „bu-dowanie”. Choü słuszny i potrzebny bywa w sytuacjach trudnych opór, to rów-nie waĪne jest budowarów-nie, czasami mimo wszystko i wbrew wszystkiemu. Bu-dowanie kapitału społecznego, a nie produkcja dyplomów i wykwalifikowanej siły roboczej. Z procesem budowania kojarzy siĊ starannoĞü, moĪe nawet po-wolnoĞü, trud, niepowtarzalnoĞü. Nie moĪna wyprodukowaü domu (zwłaszcza jeĞli dom rozumiemy jako coĞ wiĊcej niĪ tylko budynek). Nawet w dobie wiel-kiej płyty mieszkania i domy buduje siĊ mozolną pracą, według projektu, od solidnego fundamentu po bezpieczny dach, a „prawdziwym domem” czynią oddany do uĪytku budynek zamieszkujący go ludzie.
Tytuł jubileuszowej, w całoĞci poĞwiĊconej LSMP przy KNP PAN, ksiąĪki nie mógł byü według mnie bardziej adekwatny do przedstawionych treĞci niĪ ten, który nadały mu redaktorki. Metafora budowania oddaje ideĊ Letnich Szkół Młodych Pedagogów. Historia tej niezwykłej szkoły to zapis nieustającej walki o ducha humanistyki, promowania zaangaĪowanej postawy i zachĊcania do współpracy i budowania wspólnoty. W EduFactory… Magda Nawisielska pisze: „postawa humanisty jako aktywisty na polu idei stoi w sprzecznoĞci i z postawą »kelnera wiedzy« i – ogólnie – z logiką kapitalizmu”3. Tak trochĊ jest z Letnimi Szkołami Młodych Pedagogów. Ich fenomen polega na tym, Īe choü doskonale wpisują siĊ w zmieniającą siĊ rzeczywistoĞü, to jednoczeĞnie tchną duchem tra-dycyjnie rozumianej humanistyki.
Celem Letnich Szkół jest wspieranie rozwoju młodych pedagogów: tworze-nie okazji do pogłĊbiania wiedzy i bogacenia warsztatu badawczego. Poza cela-mi naukowycela-mi zadaniem Szkół jest takĪe integracja Ğrodowiska naukowego. Cele te realizowane są nie tylko bardzo dobrze, ale takĪe w sposób niespotykany nigdzie indziej. W jaki? Trudno opisaü to słowami, bo – jak piszą redaktorki recenzowanej pracy – kaĪda próba uchwycenia zjawiska, jakim jest LSMP, przynosi efekt niedoskonały, „kaĪda próba oddania jej istoty i klimatu stanowi redukcjĊ moĪliwych sposobów jej doĞwiadczania”4. A jednak próbĊ tĊ podjĊto w ksiąĪce jubileuszowej – ze znakomitym rezultatem (choü zapewne niedosko-nałym). O zabranie głosu poproszono osoby, które Īyją LSMP, które SzkołĊ tworzą nie tylko podczas wrzeĞniowych spotkaĔ, ale przez cały czas, czĊsto od wielu lat. OpowieĞü o LSMP podjĊły osoby, które znają ją „od Ğrodka” – i wła-Ğnie ze Ğrodka, z samego serca Szkoły opowieĞü tĊ snują.
3
M. Nawisielska, ĝmierü i humanistyka, czyli przyczynek do okupacji uniwersytetu, [w:] Edu-Factory. Samoorganizacja i opór w fabrykach wiedzy, (red.) J. Sowa, K. Szadkowski, Korpo-racja Ha!art, Kraków 2011, s. 254.
4 E. Bochno, A. Korzeniecka-Bondar, Wprowadzenie, [w:] O budowaniu kapitału ludzkiego
i społecznego w Ğrodowisku naukowym. 25-lecie Letniej Szkoły Młodych Pedagogów przy KNP PAN, (red.) E. Bochno, A. Korzeniecka-Bondar, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- -Skłodowskiej, Lublin 2011, s. 8.
W pierwszej z piĊciu czĊĞci ksiąĪki znajdujemy listy gratulacyjne z okazji jubileuszu i zapis trzech wywiadów – z profesorami Wincentym Okoniem, He-liodorem MuszyĔskim, Marią Dudzikową i Tadeuszem Lewowickim. Nieprzy-padkowo teksty te wypełniają czĊĞü otwierającą ksiąĪkĊ. Twórcy LSMP i ich naukowi opiekunowie wiele mogą powiedzieü o celach, które im przyĞwiecały i przyĞwiecają, o idei letnich spotkaĔ Ğrodowiska pedagogicznego. KaĪdy z Pro-fesorów dał Letnim Szkołom cząstkĊ siebie, swojego pomysłu na naukowe Īy-cie, swojego stylu uprawiania nauki. W dzisiejszym kształcie LSMP najbardziej oddają to, jakim człowiekiem i naukowcem jest prof. M. Dudzikowa, która jest opiekunką szkół od prawie 20 lat. Atmosfera Szkoły jest z jednej strony zawsze bardzo naukowa (zaproszeni Profesorowie są surowi, wymagający, wiele czasu poĞwiĊca siĊ na naukowe dysputy), a z drugiej bardzo rodzinna. PodkreĞlają to autorzy wszystkich tekstów zebranych takĪe w drugiej czĊĞci jubileuszowej ksiąĪki – zarówno jej uczestnicy, sekretarze, jak i gospodarze, którzy przyjmując LSMP i goszcząc jej uczestników muszą wyjĞü daleko poza schematy znane z tradycyjnie rozumianych konferencji. Nie chodzi bowiem tylko o nocleg, wy-Īywienie i dobrze wyposaĪone sale wykładowe, ale o zbudowanie na jeden wrzeĞniowy tydzieĔ prawdziwego, ciepłego domu kilkudziesiĊciu osobom z róĪnych stron Polski.
Trzecia czĊĞü dzieła O budowaniu kapitału ludzkiego i społecznego… naj-mocniej chyba wybija to, czym LSMP róĪni siĊ od tradycyjnie rozumianych konferencji naukowych. Opisane zostały w niej szkolne zwyczaje, prawa i rytu-ały, które sprzyjają budowaniu kapitału społecznego, bo wymagają zaangaĪo-wania i umacniają wiĊzi. Letnia Szkoła jest jednoczeĞnie rodziną i instytucją. Co roku teksty młodych uczestników Szkoły wydawane są w „Zeszytach Nauko-wych Forum Młodych Pedagogów”, autorzy najlepszych wystąpieĔ (wybierani w konkursie) otrzymują moĪliwoĞü opublikowania tekstu w „Roczniku Pedago-gicznym” w dziale „Forum Młodych Pedagogów”. Cały rok działa „MiĊdzysz-kolnik” (sieü osób związanych ze Szkołą), Szkoła ma własny kabaret, podczas kaĪdego letniego spotkania uczestnicy biorą udział w wychodzących daleko poza normalne sesje wystąpieĔ i konsultacje naukowe w „giełdach próĪnoĞci”, „spotkaniach z Mistrzami”, a nawet „porannych kawach u Pani prof. Dudziko-wej” i „wieczornych herbatkach”. Od wielu lat tradycją jest „Limerykofraszko-jada” (uczestnicy wymyĞlają fraszki i limeryki związane ze Szkołą). Kilkadzie-siąt wierszowanych, dowcipnych tekstów znajdzie czytelnik w piątej, zamykają-cej całoĞü czĊĞci ksiąĪki.
Niewątpliwą wartoĞcią jubileuszowego dzieła jest jego czwarta czĊĞü, w której redaktorki przybliĪają historiĊ LSMP. Znalazły siĊ tam takĪe przedruki (z „Rocznika Pedagogicznego”) sprawozdaĔ z prawie wszystkich letnich spo-tkaĔ. ĝledząc realizowane w ramach Szkół tematy i kariery jej uczestników moĪna wyrobiü sobie zdanie na temat znaczenia, jakie LSMP ma dla rozwoju pedagogiki w Polsce. W rozmowie z okazji jubileuszu prof. T. Lewowicki mó-wi: „LSMP pod wieloma wzglĊdami pełni funkcje inspirujące, oĪywiające Īycie naukowe, w znacznej mierze jest wzorem relacji miĊdzypokoleniowych w
Ğro-dowiskach naukowych, dla wielu uczestników i ich Ğrodowisk jest miejscem akademickiej edukacji i emancypacji. Bez przesady moĪna powiedzieü, Īe pełni niemal wzorowo wszystkie podstawowe funkcje akademickiej instytucji”5.
Letnie Szkoły są miejscem budowania kapitału społecznego dlatego, Īe wy-rastają ze współpracy miĊdzyludzkiej. Są tak zaprojektowane i prowadzone, aby urzeczywistniaü formułowane (miĊdzy innymi za Jerome Brunerem) przez ich opiekunkĊ naukową MariĊ Dudzikową warunki konieczne do tego, by kapitał ten był pomnaĪany: dzielenie siĊ, podział pracy, pomoc, zachĊcanie do refleksji nad działaniem grupy6. LSMP pozwalają młodym naukowcom doĞwiadczaü siebie jako działające podmioty, stwarzają bowiem moĪliwoĞü (jak powiedziałby Jerome Bruner) bycia sprawcą, inicjatorem i realizatorem działaĔ, a takĪe dają szanse oceny własnej skutecznoĞci oraz refleksyjnie rozpoznawaü cele działaĔ i sposoby ich realizacji7. Uczenie przez działanie nie jest tylko hasłem, tematem wykładów. Tak rzeczywiĞcie funkcjonują Letnie Szkoły. Są tym samym alterna-tywą dla pedagogów sfrustrowanych (czĊsto juĪ na starcie akademickiej drogi) parametryzacyjno-komercyjną rzeczywistoĞcią wyĪszych uczelni.
Nie wiem, czy przy innych Komitetach są takie szkoły, wiem tylko, Īe przedstawiciele innych dyscyplin zaproszeni jako wykładowcy mówią czĊsto na poĪegnanie, Īe przydałaby siĊ taka inicjatywa w ich Ğrodowisku. TraktujĊ to jako wskaĨnik uznania dla prac KNP PAN. Szkoła jest „oczkiem w głowie” Komitetu. Kolejni Przewodniczący (jak prof. Lewowicki, prof. Kwiatkowski i obecnie prof. ĝliwerski) udzielają Szkole wszechstronnego wsparcia, a takĪe uczestniczą w zajĊciach jako wykładowcy. Skoro juĪ o wykładowcach mowa, to z cała mocą naleĪy podkreĞliü, Īe nie brakuje osób bardzo zaangaĪowanych w działania szkoły. Są to przede wszystkim Członkowie KNP PAN, ale takĪe specjaliĞci innych dyscyplin (Szkoła w 1997 roku poĞwiĊcona była interdyscy-plinarnoĞci, od tej pory na interdyscyplinarnoĞü połoĪono jeszcze wiĊkszy na-cisk). W ksiąĪce Jubileuszowej zebrano nazwiska wszystkich wykładowców LSMP. Wymieniam je w aneksie dziĊkując kaĪdemu z Profesorów za trud na rzecz Szkoły.
Wracam jeszcze do ksiąĪki EduFactory…, do metafory uniwersytetu jako fabryki. W fabryce nie ma miejsca na humanistykĊ, nie ma bowiem mowy o humanistyce taĞmy produkcyjnej. Jak pisze jedna z autorek EduFactory…: „uprawiaü humanistykĊ, to uwodziü pasją do humanistyki. Uwodziü z łac.
se-ducere to, jak pisze Pascal Quignard, odwodziü na stronĊ, zabieraü do
5
P. Zamojski, Wspólnota uczących siĊ. O Letniej Szkole Młodych Pedagogów rozmawiają Profesor Maria Dudzikowa oraz Profesor Tadeusz Lewowicki, [w:] O budowaniu kapitału ludzkiego i społecznego w Ğrodowisku naukowym. 25-lecie Letniej Szkoły Młodych Pedagogów przy KNP PAN, (red.) E. Bochno, A. Korzeniecka-Bondar, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011, s. 43.
6 M. Dudzikowa, Erozja kapitału społecznego w szkole w atmosferze nieufnoĞci, [w:] Kapitał
społeczny w szkołach róĪnego szczebla. Diagnoza i uwarunkowania, M. Dudzikowa i in., Ofi-cyna Wydawnicza „Impuls”, Karków 2011, s. 62.
7
snego Ğwiata bez pretensji do zniewalania”8. ĝwiat LSMP uwodzi, bo to Ğwiat, jak mówi Profesor M. Dudzikowa, wspólnego szukania szerokich perspektyw9. LSMP, to Mistrzowie i ich uczniowie, to uniwersytet w dawnym, dobrym ro-zumieniu.
ANEKS
Wykładowcami LSMP w latach 1979–1993 byli Profesorowie:
Banach Czesław, BrzeziĔska Anna, BrzeziĔski Jerzy, CiĪkowicz Kazi-mierz, Dudzikowa Maria, Fellschess Josef, Folkierska Andrea, GłuszyĔski Jerzy, Janusek Barbara, Jeziorska Janina, Konarzewski Krzysztof, Kupisiewicz Cze-sław, KwieciĔski Zbigniew, Lewowicki Tadeusz, Łobocki MieczyCze-sław, Łopat-kowa Maria, Łukaszewicz Ryszard, Łukaszewski Wiesław, Markowska Danuta, Melosik Zbyszko, MuszyĔski Heliodor, Niemiec Jerzy, Niemierko Bolesław, OkoĔ Wincenty, OlubiĔski Andrzej, Patry Jean-Luc, PietrasiĔski Zbigniew, Reykowski Janusz, Strykowski Wacław, Suchodolski Bogdan, Szkudlarek To-masz, SzymaĔski Mirosław, ĝliwerski Bogusław, Wieczorek Tadeusz, Wielecki Krzysztof, Wierzbicki Andrzej, Witkowski Lech, Wojnar Irena.
Wykładowcami LSMP w latach 1994–2011 byli Profesorowie:
Adamczak ElĪbieta, Ambrozik Wiesław, Bałandynowicz Andrzej, Banach Czesław, BaĔka Augustyn, BartmiĔski Jerzy, Bauman Teresa, Bera Ryszard, Bobrowski Ireneusz, Borowska Teresa, Bralczyk Jerzy, Ciczkowski Wiesław, Cybal-Michalska Agnieszka, Czerepaniak-Walczak Maria, Czerniawska Olga, Dąbkowski Grzegorz, Dąbrowski Zygmunt, de Barbaro Bogdan, DróĪka Wanda, Dudzikowa Maria, Duraj-Nowakowa Krystyna, Duszak Anna, Dylak Stanisław, Filipiak Ewa, Furmanek Marek, Gajdzica Zenon, Gerlach Ryszard, Giza- -Poleszczuk Anna, Gnitecki Janusz, Godzic Wiesław, Górniewicz Józef, Grad Jan, Grobler Adam, Hejnicka-BezwiĔska Teresa, Izdebski Zbigniew, Janowski Andrzej, JałmuĪna Tadeusz, JasiĔski Zenon, Jaworska Andrea, Karwat Miro-sław, Kawecki Ireneusz, Kawka Zdzisława, Kawula StaniMiro-sław, KaĨmierska Ka-ja, Kielar-Turska Maria, Klus-StaĔka Dorota, Konarzewski Krzysztof, Konecki Krzysztof, KonopczyĔski Marek, Korporowicz Leszek, Kosowa Beata, Kowal-ski Piotr C., KrasoĔ Katarzyna, KryĔska Elwira, KubinowKowal-ski Dariusz, KuĨma Józef, Kwiatkowska Henryka, Kwiatkowska-Kowal Bogumiła, Kwiatkowski Stefan, KwieciĔski Zbigniew, LeoĔski Zbigniew, Leppert Roman, Lewowicki
8
M. Nawisielska, ĝmierü i humanistyka, czyli przyczynek do okupacji uniwersytetu, [w:] Edu-Factory. Samoorganizacja i opór w fabrykach wiedzy, (red.) J. Sowa, K. Szadkowski, Korpo-racja Ha!art, Kraków 2011, s. 254.
9
P. Zamojski, Wspólnota uczących siĊ. O Letniej Szkole Młodych Pedagogów rozmawiają Profesor Maria Dudzikowa oraz Profesor Tadeusz Lewowicki, [w:] O budowaniu kapitału ludzkiego i społecznego w Ğrodowisku naukowym. 25-lecie Letniej Szkoły Młodych Pedagogów przy KNP PAN, (red.) E. Bochno, A. Korzeniecka-Bondar, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2011, s. 46.
Tadeusz, Limont Wiesława, ŁapiĔski Eugeniusz, Łobocki Mieczysław, Malew-ski Mieczysław, Marynowicz-Hetka Ewa, Matuchniak-Krasuska Anna, Melosik Zbyszko, Mendel Maria, Michalak Joanna, Mieszalski Stefan, Mizerek Henryk, MiziĔska Jadwiga, Morbitzer Janusz, Mucha Janusz, MuszyĔski Heliodor, Nala-skowski Aleksander, Niemierko Bolesław, Nikitorowicz Jerzy, Nowacki Tade-usz, Nowak Marian, Nowina-SroczyĔska Ewa, Nowosad Inetta, Olbrycht Kata-rzyna, OsmaĔska-Furmanek Wielisława, Ostasz Lech, Pacławska Kazimiera, Palka Stanisław, Pankowska Krystyna, Piekarski Jacek, Pilch Tadeusz, Piorunek Magdalena, Piwowarski Rafał, Pobojewska Aldona, Poleszczuk Jan, Popielski Kazimierz, Popiołek-RodziĔska Irena, Półturzycki Józef, Przyszczypkowski Kazimierz, Radziewicz-Winnicki Andrzej, Rella Angelo, Rittel Stefan, RodziĔ-ski Stanisław, Rusek Halina, Rutkowiak Joanna, SadowRodziĔ-ski Andrzej, Samsono-wicz Henryk, Schulz Roman, SĊkowski Andrzej, Siemieniecki Bronisław, Smo-liĔska-Theiss Barbara, Staniszewski Andrzej, Strzałecki Andrzej, Szafraniec Krystyna, Szczurek-Boruta Alina, Szkołut Tadeusz, Szostek Andrzej, SzuĞcik Urszula, SzymaĔski Mirosław J., ĝliwerski Bogusław, Taraczewski Paweł, Tar-czyĔski Waldemar, Tarkowska ElĪbieta, Tchorzewski Andrzej, Tokarz Aleksan-dra, Trempała Janusz, Urban Bronisław, Urbaniak-Zając Danuta, UrliĔska Marta Maria, Wenta Kazimierz, WĊcławski Tomasz, Wieczorek Tadeusz, Wierzbicki Andrzej, Witkowski Lech, Wojciszke Bogdan, Wojnar Irena, Wojtasiak BoĪena, Wyka Anna, Zabielski Stanisław, Zahorska Marta, Zeidler-Janiszewska Anna, ĩurakowski Bogusław oraz dr Szybisz Maria i redaktor ĝwietlikowska Jolanta.
