Szczególna rola zarządzania ryzykiem w sektorze finansów publicznych

Szczególna rola zarządzania

ryzykiem w sektorze finansów

publicznych

Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania 34/1, 211-221

Ireneusz Miciuła*

Uniwersytet Szczeciński

SZCZEGÓLNA ROLA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SEKTORZE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Streszczenie

A rtykuł d otyczy roli i sposobu za rządzania ryzykiem w je d n o stk a ch sektora publicznego. U kazano proces za rządzania ryzykiem oraz rolę k ontroli zarządczej w odpow iednio szybkim podejm o w an iu decyzji, a także poszczególne etapy p o stęp o ­ w an ia p rzy identyfikacji ry zy k a m e to d ą punktow ej o ceny ryzyka. P o lsk a zgodnie z u m o w ą pań stw U E o p racow ała i w d ro ż y ła system za rządzania ry zy k iem w sektorze publicznym , co św iadczy o roli, ja k ą od g ry w a to zarządzanie w korzystnej realizacji założonych celów . Inform acje o sposobie za rządzania ryzykiem w każdym państw ie U E s ą u d ostępniane ze w zględu n a chęć u k az an ia stabilności i odpow iedniego n ad z o ro ­ w an ia ry zy k a w celu w yw iązy w an ia się z postaw io n y ch zadań.

Słowa kluczowe:

to w a ocena ry zy k a

Wprowadzenie

Zarządzanie ryzykiem dotyczy organizacji zarówno publicznych, jak i pry­

watnych. Ostatnie niepowodzenia w firmach z sektora publicznego i prywatne­

go na całym świecie spowodowały większe zainteresowanie tem atyką

ności identyfikacji, a przede wszystkim zarządzania ryzykiem. W wielu firmach

w ystępują regularne procesy związane z zarządzaniem ryzykiem, w tym okre­

sowe (np. miesięczne) sprawozdania na potrzeby organów regulacyjnych. Jed­

nak okazuje się, że takie okresowe raporty nie są ju ż wystarczające, by organy

zarządzające mogły skutecznie przeciwdziałać ryzyku. Szczególne znaczenie

m a to w sektorze finansów publicznych, gdzie mamy do czynienia z wysokim

stopniem ustawodawstwa i hierarchii. M etoda ta jest już niewystarczająca w do­

bie tak szybko zmieniającej się sytuacji gospodarczej, co jest spowodowane

m.in. procesami globalizacyjnymi1. Ten sposób zarządzania może występować

jedynie w jednostkach, które nie podejm ują wielu działań lub działania te nie

tw orzą nieakceptowanego ryzyka, które w znacznym stopniu może wpłynąć na

pogorszenie sytuacji. Dlatego ryzyko powinno być wpisane w zadania realizo­

wane przez jednostkę sektora finansów publicznych. Należy określić m ożliwo­

ści, jakie jednostka finansów publicznych posiada w ramach zarządzania ryzy­

kiem w trakcie swojej działalności. Potrafiąc wykorzystać instrumenty zarzą­

dzania ryzykiem, którymi dysponuje, wpłynie na efektywne uzyskiwanie swo­

ich celów, np. wyższych i bezpieczniejszych wyników finansowych. Rząd Pol­

ski uznaje za wartość dodaną pozytywne efekty (szanse), jakie może przynieść

zarządzanie ryzykiem obywatelom oraz polskiej administracji. Należy podjąć

starania, aby wszyscy pracownicy w jednostce administracji państwowej w peł­

ni rozumieli koncepcję zarządzania ryzykiem, która stanowi nie walkę z ryzy­

kiem lub wykorzystanie go do osiągnięcia lepszych wyników, ale zarządzanie

nim zgodnie z polityką realizowaną przez kierownictwo. Konieczne jest więc

zapoznanie z w łaściw ą m etodologią zarządzania ryzykiem kierowników jedno­

stek administracji publicznej. Celem artykułu jest analiza procesu zarządzania

ryzykiem i szczególnej roli, ja k ą spełnia kontrola zarządcza w odpowiednio

szybkim podejmowaniu decyzji w jednostkach sektora publicznego. Dla reali­

zacji celu przeanalizowano poszczególne etapy postępowania przy identyfikacji

ryzyka i zarządzaniu nim oraz przedstawiono metodę punktowej oceny ryzyka.

1 W. Ziółkowska, Finanse publiczne, teoria i zastosowanie, Wyd. WSB, Poznań 2000, s. 24.

1. Kontrola zarządcza jako element procesu zarządzania ryzykiem

Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m to j e d e n z p o d s ta w o w y c h e le m e n tó w (p ro c e s ó w ) z a r z ą d z a n ia j e d n o s tk ą . M a p r z e d e w s z y s tk im n a c e lu z w ię k s z e n ie p r a w d o p o d o ­ b ie ń s tw a o s ią g n ię c ia c e ló w je d n o s tk i. A b y s k u te c z n ie z a r z ą d z a ć r y z y k ie m , n a ­ le ż y n a j p ie r w s f o r m u ło w a ć i p r z y ją ć do r e a liz a c ji c e le , k tó r e p o w in n a o s ią g a ć je d n o s tk a w d a n y m o k r e s ie , o r a z p o w ią z a n e z n im i c e le s z c z e g ó ło w e p o s z c z e ­ g ó ln y c h k o m ó r e k o r g a n iz a c y jn y c h . O k r e ś le n ie c e ló w p o z w a la n a id e n ty f ik a c ję r y z y k a , k tó r e m o ż e z a g r o z ić o s ią g n ię c iu c e lu . W p r o c e s ie z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w a ż n e j e s t w d r o ż e n ie d z ia ła ń z m n ie js z a ją c y c h r y z y k o d o a k c e p to w a ln e g o p o ­ z io m u . Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m p r z e z k ie ro w n ic tw o je d n o s tk i j e s t p r o c e s e m c ią ­ g ły m . D la p o d k r e ś le n ia is to tn o ś c i p r o c e s u z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w p r o w a d z o n o tr z y s ta n d a r d y k o n tr o li f in a n s o w e j, k tó r e z o s ta ły o g ło s z o n e k o m u n ik a te m p r z e z m in is tr a f in a n s ó w w s ty c z n iu 2 0 0 3 r . 2: - k ie r o w n ik j e d n o s t k i p r o w a d z i b i e ż ą c ą o c e n ę ( m o n ito r in g ) r e a liz a c ji z a d a ń z a p o m o c ą m ie r z a l n y c h w s k a ź n ik ó w lu b p r e c y z y jn ie z d e f in io ­ w a n y c h k r y te r ió w , - k ie r o w n ik j e d n o s t k i s y s te m a ty c z n ie d o k o n u je id e n ty f ik a c ji z e w n ę tr z ­ n e g o i w e w n ę tr z n e g o r y z y k a z w ią z a n e g o z o s ią g a n ie m c e ló w j e d n o s tk i, d o ty c z ą c e g o z a r ó w n o d z ia ła n ia c a łe j je d n o s tk i, j a k i p r o w a d z o n y c h p r z e z n i ą k o n k r e tn y c h p r o g r a m ó w , p r o je k tó w c z y z a d a ń ; w p r z y p a d k u z m ia n y w a r u n k ó w , w k tó r y c h f u n k c jo n u je je d n o s tk a , id e n ty f ik a c ja r y ­ z y k a p o w in n a b y ć p o n a w ia n a , - k ie r o w n ik je d n o s tk i z a p e w n ia s y s te m a ty c z n e p o d d a w a n ie z i d e n ty f i­ k o w a n e g o r y z y k a a n a liz ie m a ją c e j n a c e lu o k r e ś le n ie m o ż liw y c h s k u t­ k ó w i p r a w d o p o d o b ie ń s tw a w y s tą p ie n ia d a n e g o r y z y k a ; o k r e ś la a k c e p ­ to w a n y p o z io m r y z y k a , a ta k ż e d z ia ła n ia , k tó r e n a le ż y p o d ją ć w c e lu z m n ie js z e n ia d a n e g o r y z y k a d o p o z io m u a k c e p to w a n e g o . J e d n y m z e le m e n tó w e f e k ty w n e g o z a r z ą d z a n ia j e d n o s t k ą a d m in is tr a c ji p u b lic z n e j j e s t m .in . s k u te c z n e z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m . 1 s ty c z n ia 2 0 1 0 r. w e s z ła w ż y c ie u s ta w a o f in a n s a c h p u b lic z n y c h z w y ją tk ie m r e g u la c ji d o ty c z ą c y c h o b o w ią z k u p la n o w a n ia i w y k o n y w a n ia b u d ż e tó w w u k ła d z ie z a d a n io w y m , k t ó ­

2 M. Szemrej, Zarządzanie ryzykiem w jednostce sektora finansów publicznych, „Biuletyn Finanse Publiczne” nr 10, Warszawa 2007.

r e w e s z ły w ż y c ie 1 s ty c z n ia 2 0 1 2 r . 3. J e d n ą z is to tn y c h z m ia n w s to s u n k u do p o p r z e d n io o b o w ią z u ją c e j u s ta w y z 3 0 c z e r w c a 2 0 0 5 r. j e s t w p r o w a d z e n ie r e ­ g u la c ji d o ty c z ą c y c h k o n tr o li z a r z ą d c z e j o r a z j e j k o o r d y n a c ji w je d n o s tk a c h s e k to r a f in a n s ó w p u b lic z n y c h , a ty m s a m y m w je d n o s tk a c h s a m o r z ą d u t e r y t o ­ r ia ln e g o . W ś w ie tle u s ta w y o f in a n s a c h p u b lic z n y c h (art. 6 8 ) k o n tr o lę z a r z ą d c z ą s ta n o w i o g ó ł d z ia ła ń p o d e jm o w a n y c h d la z a p e w n ie n ia r e a liz a c j i c e ló w i z a d a ń w s p o s ó b z g o d n y z p r a w e m , e f e k ty w n y , o s z c z ę d n y i te r m in o w y . N a to m ia s t c e le m te j k o n tr o li j e s t z a p e w n ie n ie : - z g o d n o ś c i d z ia ła ln o ś c i z p r z e p is a m i p r a w a o r a z p r o c e d u r a m i w e w n ę t r z ­ n y m i, - s k u te c z n o ś c i i e f e k ty w n o ś c i d z ia ła n ia , - w ia r y g o d n o ś c i s p r a w o z d a ń o r a z o c h r o n y z a s o b ó w , - p r z e s tr z e g a n ia i p r o m o w a n ia z a s a d e ty c z n e g o p o s tę p o w a n ia , - e f e k ty w n o ś c i i s k u te c z n o ś c i p r z e p ły w u in f o rm a c ji, - ś w ia d o m e g o z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m . P rz y g o to w a n e p r z e z m in is tr a f in a n s ó w i a k tu a ln ie p o d d a n e k o n s u lta c jo m s ta n d a r d y k o n tr o li z a r z ą d c z e j p o d e j m u ją p r ó b ę p o r z ą d k o w a n ia s y s te m u te j k o n ­ tr o li4. P r z e d e w s z y s tk im w s k a z u je s ię p o tr z e b ę z o r g a n iz o w a n ia je j n a d w ó c h p o z io m a c h . P o d s ta w o w y m p o z io m e m f u n k c jo n o w a n ia k o n tr o li z a r z ą d c z e j j e s t je d n o s tk a s e k to r a f in a n s ó w p u b lic z n y c h (I p o z io m k o n tr o li z a r z ą d c z e j) . Z a f u n k c jo n o w a n ie k o n tr o li z a r z ą d c z e j n a ty m p o z io m ie j e s t o d p o w ie d z ia ln y k i e ­ r o w n i k je d n o s tk i. W r a m a c h a d m in is tr a c ji r z ą d o w e j i s a m o rz ą d o w e j p o w in n a f u n k c jo n o w a ć k o n tr o la z a r z ą d c z a o d p o w ie d n io n a p o z io m ie d z ia łu a d m in is tr a ­ c ji r z ą d o w e j j a k o c a ło ś c i (II p o z io m k o n tr o li z a r z ą d c z e j) . Z a f u n k c jo n o w a n ie k o n tr o li z a r z ą d c z e j n a ty m p o z io m ie o d p o w ia d a w ó jt, b u r m is tr z , p r e z y d e n t m ia s ta , s ta ro s ta a lb o m a r s z a łe k w o je w ó d z tw a . O p r a c o w a n y p r o je k t s ta n d a r d ó w k o n tr o li z a r z ą d c z e j o b e jm u je p ię ć o b s z a r ó w : - ś r o d o w is k o w e w n ę tr z n e , k tó r e j e s t f u n d a m e n te m d la p o z o s ta ły c h e le m e n tó w k o n tr o li, g d y ż d o ty c z y s y s te m u z a r z ą d z a n ia je d n o s tk ą , a o b e jm u je k o m p e te n c je z a w o d o w e ( p o z io m w ie d z y , u m ie ję tn o ś c i

3 Ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 r. (DzU z 2009 r., nr 157, poz. 1240).

4 Podręcznik wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem w administracji publicznej w Pol­ sce, Zarządzanie ryzykiem w sektorze publicznym, przez Bentley Jennison dla Ministerstwa Fi­ nansów, Warszawa 2007, www.mf.gov.pl (22.05.2013).

i d o ś w ia d c z e n ie ) k ie r o w n ic tw a i p r a c o w n ik ó w , z a k r e s z a d a ń , u p r a w n ie ń i o d p o w ie d z ia ln o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h k o m ó r e k o r g a n iz a c y jn y c h , - z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m , k tó r e m a n a c e lu z w ię k s z e n ie p r a w d o p o d o b ie ń ­ s tw a o s ią g n ię c ia c e ló w je d n o s tk i p o p r z e z o k r e ś la n ie c e ló w i m o n it o r o ­ w a n ie r e a liz a c ji z a d a ń , a ta k ż e id e n ty f ik a c ję i a n a liz ę r y z y k a o r a z d z ia ła n ia z a r a d c z e , - m e c h a n iz m y k o n tr o li s ta n o w ią c e o d p o w ie d ź n a k o n k r e tn e r y z y k o , k tó r e je d n o s tk a z a m ie r z a o g r a n ic z y ć p o p r z e z : d o k u m e n to w a n ie , r e je s tr o ­ w a n ie i z a tw ie r d z a n ie ( a u to r y z a c ję ) o p e r a c ji g o s p o d a r c z y c h , p o d z ia ł k lu c z o w y c h o b o w ią z k ó w , w e r y f ik o w a n ie , n a d z ó r w r a m a c h h ie r a r c h ii s łu ż b o w e j, r e je s tr o w a n ie o d s tę p s tw o d p r o c e d u r , u tr z y m a n ie c ią g ło ś c i d z ia ła ln o ś c i, k o n tr o lo w a n y d o s tę p o s ó b d o z a s o b ó w ( o c h r o n a z a s o b ó w ) f in a n s o w y c h , m a te r ia ln y c h i in f o r m a c y jn y c h , a ta k ż e p o p r z e z m e c h a ­ n iz m y k o n tr o li s y s te m ó w in f o r m a ty c z n y c h , ta k ie j a k k o n tr o la d o s tę p u d o z a s o b ó w in f o r m a ty c z n y c h i o p r o g r a m o w a n ia s y s te m o w e g o , - in f o r m a c ja i k o m u n ik a c ja , k tó r e d o ty c z ą z a p e w n ie n ia p r a c o w n ik o m j e d ­ n o s tk i d o s tę p u d o in f o r m a c ji n ie z b ę d n y c h d o w y k o n y w a n ia p r z e z n ic h o b o w ią z k ó w , a ta k ż e e f e k ty w n e g o s y s te m u k o m u n ik a c ji w e w n ę tr z n e j i z e w n ę tr z n e j, - m o n ito r o w a n ie i o c e n a s y s te m u k o n tr o li p o p r z e z b i e ż ą c ą o c e n ę s k u te c z ­ n o ś c i s y s te m u k o n tr o li i je g o p o s z c z e g ó ln y c h e le m e n tó w , b ie ż ą c e r o z ­ w ią z y w a n ie p o ja w ia ją c y c h s ię p r o b le m ó w p r z e z w s z y s tk ic h p r a c o w n i­ k ó w z g o d n ie z ic h k o m p e te n c ja m i, w ty m r ó w n i e ż p o p r z e z s a m o o c e n ę i a u d y t w e w n ę tr z n y .

2. Zarządzanie ryzykiem w sektorze publicznym

Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m to w d r o ż o n y s y s te m p r o c e d u r i z a s a d , k tó r y s łu ż y d o id e n ty f ik a c ji, a n a liz y , o c e n y i m o n ito r o w a n ia r y z y k a . P o z w a la d z ię k i te m u n ie ty lk o o g r a n ic z a ć r y z y k o , a le ta k ż e w y k o r z y s ta ć p o ja w ia ją c e s ię s z a n s e . P o ­ p r a w n y s y s te m n ie ty lk o j e s t z o r ie n to w a n y n a o s ią g a n ie le p s z y c h w y n ik ó w w p r z y s z ło ś c i, a le n a b ie ż ą c o w s p o m a g a p o d e jm o w a n ie d e c y z ji. P o w in ie n s k ła ­ d a ć się z z a p la n o w a n e j, lo g ic z n e j, k o m p le k s o w e j i u d o k u m e n to w a n e j s tr a te g ii, k tó r a p r z e w id u je is tn ie n ie in s tr u k c ji d z ia ła n ia , p la n ó w i p r o c e d u r, k tó r e b ę d ą f u n k c jo n o w a ć w c o d z ie n n e j p r a c y d a n e g o u r z ę d u c z y w d a n y c h j e g o k o m ó r ­

k a c h o r g a n iz a c y jn y c h w c e lu z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m . R y z y k o m o ż n a w j e d n o s t ­ k a c h s a m o r z ą d u te ry to r ia ln e g o r o z p a tr y w a ć m .in . w o b s z a r a c h : f in a n s ó w (n p . m n ie js z a n iż p la n o w a n o w ie lk o ś ć d o c h o d ó w z p o d a t k u o d n ie r u c h o m o ś c i) , k a d r (n p . b łę d y w p r a c y p r a c o w n ik ó w p r z y w y d a w a n iu r ó ż n y c h d e c y z ji), in ­ f o r m a ty k i (n p . w a d liw ie d z ia ła ją c e o p r o g r a m o w a n ie ) o r a z in n y c h d z ie d z in a c h w p ły w a ją c y c h n a r y z y k o n ie o s ią g a n ia z a ło ż o n y c h c e ló w i e f e k tó w d z ia ła ln o ś c i.

S tą d z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m w je d n o s tk a c h s a m o r z ą d u te r y to r ia ln e g o p o ­ w in n o b y ć p o d d a n e ś c iś le o k r e ś lo n e m u p r o c e s o w i, n a k tó r y s k ła d a j ą się n a s tę ­ p u ją c e e ta p y : a) w y z n a c z e n ia c e ló w i z r o z u m ie n ia k o n te k s tu d a n e j d z ie d z in y , b ) id e n ty f ik a c ji r y z y k a , c) a n a liz y r y z y k a : - p r a w d o p o d o b ie ń s tw o w y s tą p ie n ia r y z y k a , - k o n s e k w e n c je o k r e ś lo n y c h z d a r z e ń , d ) s z a c o w a n ia r y z y k a i j e g o h ie r a r c h iz a c ji (w y s o k ie , n is k ie r y z y k o ) , e) o c e n y r y z y k a ( c z y r y z y k o j e s t a k c e p to w a n e , c z y n ie a k c e p to w a n e ) , f) m e to d p o s tę p o w a n ia z r y z y k ie m : - a k c e p ta c ja r y z y k a ( w y n ik a ją c a z fa k tu , ż e k o s z ty p r z e c iw d z ia ła n ia p r z e w y ż s z a ją p o te n c ja ln e s tr a ty w y s tą p ie n ia d a n e g o z ja w is k a ), - w y c o f a n ie s ię z d a n y c h d z ia ła ń , - p r z e c iw d z ia ła n ie r y z y k u ( tw o r z e n ie i w d r o ż e n ie p la n ó w d z ia ła n ia ), - p r z e n o s z e n ie r y z y k a (n p . z a w ie r a n ie p o lis u b e z p ie c z e n io w y c h , w y ­ k o r z y s ty w a n ie g w a r a n c ji d o b r e g o w y k o n a n ia k o n tr a k tu ). R z ą d y i s łu ż b y p u b lic z n e w p a ń s tw a c h U E c z ę s to u d o s tę p n ia ją i n f o r m a c je o s p o s o b ie i z a k r e s ie in w e s ty c ji w z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m , p o n ie w a ż z a in te r e s o ­ w a n e p o d m io ty c h c ą b y ć p e w n e , ż e r y z y k o j e s t o d p o w ie d n io n a d z o r o w a n e , a z a s o b y o d p o w ie d n io c h r o n io n e . P o ls k a , c h c ą c b y ć p o s tr z e g a n a j a k o p a ń s tw o , w k tó r y m w a r to in w e s to w a ć , p o w in n a w d r o ż y ć s y s te m z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m , k tó r y b ę d z ie s p e łn ia ł o d p o w ie d n ie s ta n d a r d y z a r z ą d z a n ia o k r e ś lo n e p r z e z K E . W s y s te m ie a d m in is tr a c y jn y m o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m p o ­ w ie r z o n o k ie r o w n ic tw u w y ż s z e g o s z c z e b la , c h c ą c z a p e w n ić : - r e a liz a c ję c e ló w , - o c h r o n ę a k ty w ó w , - w y d a jn e , e k o n o m ic z n e i e f e k ty w n e w y k o r z y s ta n ie z a s o b ó w . S z c z e g ó l n ą r o lę w ty m p r o c e s ie o d g r y w a s y s te m z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m . D e f in i­ c ja z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m w s e k to rz e p u b lic z n y m to lo g ic z n a i s y s te m a ty c z n a

m e to d a tw o r z e n ia k o n te k s tu , id e n ty f ik a c ji, a n a liz y , o c e n y , d z ia ła n ia , n a d z o r u o r a z in f o r m o w a n ia o r y z y k u w s p o s ó b , k tó r y u m o ż liw i o r g a n iz a c ji m in i m a l iz a ­ c ję s tr a t i m a k s y m a liz a c ję m o ż liw o ś c i5. T y m s a m y m p r o c e s z a r z ą d z a n ia r y z y ­ k ie m o b e jm u je :

- m o ż liw ie j a k n a j s z y b s z ą id e n ty f ik a c ję r y z y k a z w ią z a n e g o z d z ia ła n ie m o p e r a c y jn y m , - o c e n ę s to p n ia w p ły w u r y z y k a n a w y n ik i lu b c e le o r g a n iz a c ji, - z a s to s o w a n ie o d p o w ie d n ic h ś r o d k ó w k o n tr o li r y z y k a , - s tr u k tu r y z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m , w ty m : p la n y ła d u o r g a n iz a c y jn e g o , p o lity k ę i p r o c e d u r ę d o ty c z ą c ą z a r z ą d z a n ia r y z y k ie m , d a n e o w s z y s t­ k ic h z e s p o ła c h i o s o b a c h p o n o s z ą c y c h o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a r y z y k o , d o k u m e n ta c ję d o ty c z ą c ą r y z y k a . Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m j e s t je d n y m z p o d s ta w o w y c h p r o c e s ó w ( e le m e n tó w z a r z ą d z a n ia je d n o s tk ą ) i m a p r z e d e w s z y s tk im n a c e lu z w ię k s z e n ie p r a w d o p o ­ d o b ie ń s tw a o s ią g n ię c ia c e ló w je d n o s tk i. A b y s k u te c z n ie z a r z ą d z a ć r y z y k ie m , n a le ż y o k r e ś lić c e le p o s z c z e g ó ln y c h je d n o s te k , co p o z w o li n a id e n ty f ik a c ję r y z y k a , k tó r e m o ż e u tr u d n ia ć ic h r e a liz a c ję . Z a r z ą d z a n ie r y z y k ie m j e s t p r o c e ­ s e m c ią g ły m . Z g o d n ie z e s ta n d a r d e m k o n tr o li f in a n s o w e j k ie r o w n ik je d n o s tk i b ę d z ie s y s te m a ty c z n ie d o k o n y w a ł id e n ty f ik a c ji z a r ó w n o z e w n ę tr z n e j i w e ­ w n ę tr z n e j r y z y k a z w ią z a n e g o z o s ią g n ię c ie m c e ló w je d n o s tk i, d o ty c z ą c y c h c a łe j je d n o s tk i, j a k r ó w n ie ż k o n k r e tn y c h p r o g r a m ó w , p r o je k tó w c z y z a d a ń z o s o b n a . W m o m e n c ie , g d y z a c h o d z i z m ia n a w a r u n k ó w , w k tó r y c h f u n k c jo n u ­ j e je d n o s tk a , id e n ty f ik a c ja r y z y k a p o w in n a z o s ta ć p o n o w io n a . K a ż d a id e n ty f i­ k a c ja r y z y k a p o w in n a z o s ta ć p r z e a n a liz o w a n a p o d k ą t e m m o ż liw y c h s k u tk ó w i p r a w d o p o d o b ie ń s tw a ic h w y s tą p ie n ia . K ie r o w n ik b ę d z ie p r o w a d z ił b ie ż ą c ą o c e n ę r e a liz o w a n y c h z a d a ń p r z y p o m o c y ilo ś c io w y c h i ja k o ś c i o w y c h w s k a ź n i­ k ó w lu b z a p o m o c ą in n y c h u s ta lo n y c h k r y te r ió w . W k a ż d y m s e k to r z e f in a n s ó w p u b lic z n y c h p o w in n a z o s ta ć o p r a c o w a n a i w d r o ż o n a m e to d a id e n ty f ik a c ji i a n a ­ liz y r y z y k a . W d r o ż o n y p r o g r a m p o s tę p o w a n ia m u s i u m o ż liw ia ć id e n ty f ik a c ję i z r o z u m ie n ie w s z y s tk ic h r o d z a jó w r y z y k , n a k tó r e j e d n o s t k a j e s t n a r a ż o n a n a b ie ż ą c o , ś w ia d c z ą c u s łu g i i r e a liz u ją c c e le .

5 Departament Audytu Sektora Finansów Publicznych, Zarządzanie ryzykiem - informa­

3. Punktowa ocena ryzyka

J e d n ą z m e to d w e w n ę tr z n y c h m e c h a n iz m ó w k o n tr o ln y c h , k tó r a p o z w a la n a w y k r y c ie r y z y k a , j e s t p u n k to w a o c e n a r y z y k a . O b e jm u je o n d e f in ic ję r y z y k a d la r o ż n y c h p o z io m ó w o d d z ia ły w a n ia i p r a w d o p o d o b ie ń s tw a w y s tą p ie n ia . M e ­ to d a ta h ie ra rc h iz u je r y z y k o ( z w ię k s z a p r z e jrz y s to ś ć ) o ra z p o z w a la n a o c e n ę z id e n ty f ik o w a n e g o r y z y k a z e w z g lę d u n a w p ły w w o s ią g a n iu z a ło ż o n y c h ce ló w .

T ab ela 1. P raw dopodobieństw o w y stąp ien ia ry zy k a

Opis Rzadkie Mało

prawdopodobne Średnie Bardzo prawdopodobne Prawie pewne Prawdo­ podobieństwo 0-10% 11-30% 31-49% 50-69% 70-100%

Źródło: opracowanie własne. T abela 2. P u nktow a ta b ela o d działyw ania ry zy k a

Punktacja Opis Kryteria finansowe organizacyjne ochrona zdro­ wia i bezpie­ czeństwo reputacja 5 katastrofalne strata finansowa większa niż 500 000 zł brak realizacji kluczowych celów utrata życia doniesienia prasowe w całym kraju 4 znaczne strata finansowa między 100 000 zł, a 500 000 zł brak realizacji kluczowego celu poważne obrażenia pewne informacje w mediach ogólnokrajowych 3 średnie strata finansowa między 10 000 zł a 100 000 zł zakłócenia w działalności pewne obrażenia pewne informacje w mediach lokalnych lub regionalnych 2 małe strata finansowa między 100 zł a 1000 zł niewielkie zakłócenia w działalności niewielkie obrażenia ograniczone informacje w mediach lokalnych lub regionalnych 1 nieznaczne mała strata finansowa mniejsza niż 100 zł krótkotrwałe zakłócenia w działalności niewielkie obrażenia ubogie informacje w mediach lokalnych lub regionalnych

Źródło: Podręcznik wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem w administracji publicznej w Polsce, Zarządzanie ryzykiem...

W m e to d z ie te j lic z b o w e o c e n y o d d z ia ły w a n ia i p r a w d o p o d o b ie ń s tw a m n o ż y się , b y u z y s k a ć ł ą c z n ą p u n k to w ą o c e n ę r y z y k a . P o z w a la to n a o d p o ­ w ie d n io w c z e ś n i e js z ą id e n ty f ik a c ję r y z y k a i m o ż liw o ś ć p o d ję c ia d e c y z ji p r z e ­ c iw d z ia ła ją c y c h n ie k o r z y s tn y m s k u tk o m .

T ab ela 3. M atry ca punktow ej o ceny ry zy k a Oddziaływanie katastrofalne 5 10 15 20 25 znaczne 4 8 12 16 20 średnie 3 6 9 12 15 małe 2 4 6 8 10 nieznaczne 1 2 3 4 5 rzadkie mało

prawdopodobne średnie prawdopodobne

prawie pewne Źródło: opracowanie własne na podstawie: Podręcznik wdrożenia systemu zarządzania ryzykiem

w administracji publicznej w Polsce, Zarządzanie ryzykiem... P u n k to w a o c e n a r y z y k a p o z w a la n a h ie r a r c h iz a c ję d z ia ła ń m a ją c y c h n a c e ­ lu z m n ie js z e n ie r y z y k a : - r y z y k o w p r a w y m g ó r n y m r o g u ( p ra w ie p e w n e , o d d z ia ły w a n ie k a t a ­ s tr o f a ln e ) w y m a g a n a t y c h m ia s to w y c h d z ia ła ń o r g a n iz a c ji, - r y z y k o z n a jd u ją c e się w ś r o d k u m a tr y c y n a l e ż y o m ó w ić i m o n it o r o ­ w a ć , w p e w n y c h p r z y p a d k a c h p o d ją ć d z ia ła n ia , - r y z y k o z n a jd u ją c e s ię w le w y m d o ln y m r o g u to n a jn iż s z e z a g r o ż e n ie d la o r g a n iz a c ji, c z ę s to n ie w y m a g a ją c e r e a k c ji. P o u s z e r e g o w a n iu r y z y k a o r g a n iz a c ja m u s i u s ta lić d z ia ła n ia , k tó r e m o ż e p o d ją ć , a b y k o n tr o lo w a ć o k r e ś lo n e ry z y k o . S p o s ó b d z ia ła ń z a le ż y o d s to p n ia a k c e p ta c ji r y z y k a p r z e z o r g a n iz a c ję , m o ż liw o ś c i j e g o k o n tr o li o r a z s to s u n k u k o s z tó w z m n ie js z e n ia lu b lik w id a c ji r y z y k a d o m o ż liw y c h n ie k o r z y s tn y c h s k u tk ó w te g o r y z y k a . Podsumowanie O r g a n iz a c ja p o w in n a p o s ia d a ć p r o c e s n a d z o r o w a n ia m o ż liw o ś c i w y s tą ­ p ie n ia o k r e ś lo n e g o r y z y k a . W s k a z a n e b y b y ło , a b y k ie r o w n ik o tr z y m y w a ł r a ­ p o r ty z r e je s tr u r y z y k a , b y m ó g ł r e a g o w a ć n a r ó ż n e p o z io m y z a g r o ż e n ia . R a p o r ­ to w a n ie r y z y k a p o w in n o s ię z in te g r o w a ć z a k tu a ln ie is tn ie ją c y m i p r o c e s a m i

raportowania zarządczego. Częstość raportowania powinna być dostosowana do

organizacji, a działania związane z wysokim ryzykiem powinny być m onitoro­

wane na bieżąco.

Faktem szczególnej roli zarządzania ryzykiem w sektorze publicznym jest

wymóg UE dotyczący wdrożenia systemów zarządzania ryzykiem w jednost­

kach sektora finansów publicznych6. W ten sposób ustawodawca zobowiązał

jednostki sektora publicznego do analizy ryzyka związanego z wykonywanymi

zadaniami publicznymi i zarządzania nim. W ynika to z chęci dostarczania oby­

watelom pożądanych usług, ponieważ zarządzanie ryzykiem może usprawnić

procesy podejmowania racjonalnych decyzji. Celem tego procesu nie jest uni­

kanie ryzyka, lecz zwiększenie prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu w po­

szczególnych dziedzinach funkcjonowania sektora publicznego. W ynika to

również z chęci ukazania stabilności i odpowiedniego nadzorowania ryzyka

w celu wywiązywania się z postawionych przez sektor publiczny zadań.

W zmacniając funkcję kontroli zarządczej i zarządzania ryzykiem w nowej

ustawie o finansach publicznych, polski rząd podąża za państwami Europy Za­

chodniej7.

Zarządzanie ryzykiem pomaga zabezpieczyć ludność oraz sprawność

funkcjonowania administracji państwowej przed kryzysami finansowymi i in­

nymi zagrożeniami. Przemiany, które coraz wyraźniej widać w wielu polskich

instytucjach, są elementem zmiany biurokratycznej administracji w sprawnie

zarządzaną organizację. Celem tej zmiany jest zwiększenie efektywności sekto­

ra publicznego. Dzięki takiemu podejściu system procedur w organizacji jest

adekwatny do bieżących potrzeb. W artykule opisano poszczególne etapy po­

stępowania przy identyfikacji ryzyka oraz metodę punktowej oceny ryzyka, co

pokazuje szczególną rolę zarządzania ryzykiem w jednostkach sektora publicz­

nego dla zapewnienia możliwości podejmowania odpowiednio szybkich decyzji

zarządczych.

6 C. Kosikowski, Sektor finansów publicznych w Polsce, ABC-Wolters Kluwer, Kraków 2006, s. 78.

Literatura

D epartam ent A u d y tu S ektora F inansów P ublicznych, Z arządzanie ryzykiem - inform a­

cje ogólne, 2011, w w w .m f.g o v .p l.

K osikow ski C., S ek to r fin a n s ó w p u b lic zn y ch w P olsce, A B C -W o lte rs K luw er, K raków 2006.

O lejniczak A ., Z arzą d za n ie ryzykiem w je d n o stk a c h sekto ra fin a n s ó w p u b lic zn y ch -

p o d sta w y p ra w n e , standardy i sposób efektyw nego p rze p ro w a d ze n ia , Skarbnik

i F inanse P ubliczne, n r 5, W arszaw a 2009.

P odręcznik w d ro żen ia system u zarząd zan ia ry zy k iem w adm inistracji publicznej w Polsce, Z arządzanie ryzykiem w sektorze p u b lic zn y m , p rzez B entley Jennison dla M inisterstw a Finansów , W arszaw a 2007, w w w .m f.g o v .p l.

P o m arańczow a K sięga, Z arządzanie ryzykiem - za sa d y i koncepcje, 2004.

Szem rej M ., Z arzą d za n ie ryzykiem w je d n o stc e se kto ra fin a n s ó w p u b lic zn y ch , „B iuletyn F inanse P ubliczne” 2007, n r 10.

U staw a o finansach publiczn y ch z 27 sierpnia 2009 r. (D zU z 2009 r., n r 157, poz. 1240).

Z iółkow ska W ., F in a n se p ubliczne, teoria i zastosow anie, W yd. W SB , P oznań 2000.

THE SPECIFIC ROLE OF RISK MANAGEMENT IN THE PUBLIC FINANCES

Summary

The article concerns the role and risk m anagem ent in public sector units. It show s th e risk m an ag em en t process an d the role o f m an ag em en t control in a sufficiently fast decisions. A lso show n at v arious stages o f risk id entification b y risk score. P oland ag reeably w ith th e ag reem en t to the E uropean U n io n country h as developed and im plem ented risk m an ag em en t in th e p ublic sector, reflecting the role p la y ed by the m an ag em en t o f th e preferred em bodim ent o f the targets. In form ation o n h ow to m anage risk in each E U country are pro v id ed o nly for to dem onstrate the stability an d p roper m onitoring o f risk in order to fulfill the giv en tasks.

Keywords:

poin t

JEL Codes: