I. Wprowadzenie. 1 S t r o n a

(1)

1 | S t r o n a

OBOWIĄZEK PRZEPROWADZANIA BADAŃ I POMIARÓW CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA WYSTĘPUJĄCYCH

W ŚRODOWISKU PRACY W KONTEKŚCIE ZMIAN ROZPORZĄDZENIA W SPRAWIE NDS I NDN

I. Wprowadzenie

W dniu 21 sierpnia 2018 r. weszło w życie nowe rozporządzenie w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy¹. Nowe rozporządzenie zastąpiło rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r.

w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1348) oraz wprowadziło szereg zmian m.in.:

wprowadziło jeden wykaz NDS dla szkodliwych czynników chemicznych i pyłowych występujących w środowisku pracy, dodało 16 nowych substancji chemicznych z wartościami NDS i dla niektórych z nich wartościami NDSCh, zmieniło wartości NDS dla 31 substancji chemicznych i dla niektórych z nich wartości NDSCh, z czego dla 17 substancji zmniejszono wartość NDS, zweryfikowało zapisy dot. 18 czynników pyłowych i dla niektórych z nich zmieniło wartości dopuszczalnych stężeń NDS. Mimo tego, że w tym roku miną już dwa lata od czasu obowiązywania nowego rozporządzenia w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, to nadal można spotkać się z wątpliwościami pracodawców dotyczącymi głównie terminów przeprowadzania badań i pomiarów stężeń czynników chemicznych w środowisku pracy, czy też ewentualnego ich wznowienia po wcześniejszym odstąpieniu od ich przeprowadzania.

W niniejszym opracowaniu postaram się przypomnieć najważniejsze informacje dotyczące obowiązku przeprowadzania przez pracodawców badań i pomiarów czynników szkodliwych z uwzględnieniem aktualnego orzecznictwa sądowego oraz rozwijać wątpliwości związane ze zmianami w zakresie NDS czynników chemicznych oraz ich klasyfikacją.

1 Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 1286 z późn. zm.), dalej: rozporządzenie w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

(2)

2 | S t r o n a II. Obowiązek przeprowadzania badań i pomiarów

czynników szkodliwych dla zdrowia

Zgodnie z art. 207 §2 Kodeksu Pracy² pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W celu zapobiegania chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, pracodawca ma obowiązek przeprowadzać na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom³. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia stanowią początek działań, jakie musi podjąć pracodawca w związku ze swoją działalnością profilaktyczną w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 227 §2 Kodeksu Pracy, Minister Zdrowia określił w rozporządzeniu z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy⁴: tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów; przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych; wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary; sposób rejestrowania i przechowywania wyników tych badań i pomiarów;

wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pracownikom.

Pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym uwzględnieniem: rodzaju tych czynników oraz ich właściwości; procesów technologicznych i ich parametrów; wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów; środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania; organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy;

rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy⁵. Jak wynika z powyższego, obowiązek wskazania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy leży w pierwszej kolejności w gestii pracodawcy. Jednak ich niewskazanie, w świetle ciążących na pracodawcy obowiązków, nie może automatycznie zwalniać z wykonywania badań i pomiarów. Zaniechanie prowadzenia takich badań i pomiarów (w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników), narusza podstawowe obowiązki pracodawcy określone w Kodeksie Pracy. Badania i pomiary mają na celu pełną i obiektywną

2 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1040 z późn. zm.), dalej: Kodeks Pracy.

3 Art 227 §1 pkt 2 Kodeksu Pracy.

4 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2011 r. Nr 33, poz. 166 z późn. zm.), dalej:

rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów.

5 §2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów.

(3)

3 | S t r o n a ocenę warunków pracy umożliwiającą następnie zastosowanie właściwych środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą⁶. Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami, w trybie przyjętym u danego pracodawcy, działania dotyczące: rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy⁷. Pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności⁸.

Z obowiązku przeprowadzania przez pracodawcę badań środowiska pracy na poszczególnych stanowiskach nie zwalnia posiadanie homologacji, certyfikacji czy też deklaracji zgodności z normami i warunkami technicznymi użytkowanych maszyn i urządzeń⁹. Zatem dobry stan techniczny maszyn i urządzeń w żadnym wypadku nie wpływa na możliwość odstąpienia przez pracodawcę z określenia rzeczywistego stopnia natężenia czynników szkodliwych.

Ocena działań pracodawców w zakresie nałożonego na nich obowiązku identyfikowania i wskazania występujących w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia należy także do podmiotów zewnętrznych mogących obiektywnie ocenić działania pracodawcy. Ingerencja taka jest wynikiem realizacji przypisanych przez ustawodawcę zadań podmiotu zewnętrznego w stosunku do pracodawcy, tj. wyspecjalizowanego organu, jakim jest Państwowa Inspekcja Sanitarna, która została prawnie usytuowana jako odrębny od pracodawcy podmiot wyposażony w instrumenty kontroli pracodawców, jak również prawne środki nadzoru, w tym nakazowe¹⁰.Zgodnie bowiem z art. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej¹¹, organ ten jest powołany do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami m.in. higieny pracy w zakładach pracy. Wykonywanie tych zadań polega na sprawowaniu zapobiegawczego i bieżącego nadzoru sanitarnego oraz prowadzeniu działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych i innych chorób powodowanych warunkami środowiska, a także na prowadzeniu działalności oświatowo-zdrowotnej¹². Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy m.in. kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne, w szczególności dotyczących warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych¹³. Wobec potencjalnej kolizji pomiędzy interesem ekonomicznym pracodawcy, dla którego przeprowadzenie badań lub pomiarów

6 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Gdańsku z dnia 6 marca 2014 r., sygn. III SA/Gd 945/13

9 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 21 kwietnia 2006 r., sygn. II SA/Bk 1038/05.

10 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 lipca 2017 r., sygn. II OSK 2881/15.

11 Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 59 z późn. zm.), dalej: ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

12 Art 2 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

13 Art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

(4)

4 | S t r o n a może być istotnym kosztem działalności, a wymogami zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy w miejscu jej świadczenia celem ochrony dobra jakim jest życie i zdrowie pracowników, niedopuszczalnym z punktu widzenia racjonalności stanowionych przepisów byłoby pozostawienie rozpoznania źródeł emisji czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy przez pracodawcę bez jakiejkolwiek kontroli ze strony organów administracji publicznej¹⁴.

III. Częstotliwość przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia

Wyniki przeprowadzonych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy stanowią podstawę do określenia poziomu narażenia pracowników, określenia ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz podjęcia stosownych działań mających na celu zmniejszenie poziomu narażenia pracowników. W związku z powyższym niezbędna jest cykliczność wykonywania tych pomiarów, jak również jednoczesny monitoring zdrowia pracowników w celu uzyskania oceny efektywności środków ograniczających narażenie w procesie pracy. W tym miejscu niniejszego opracowania zostanie podjęta pierwsza część tego zagadnienia, tj. cykliczność wykonywania badań i pomiarów środowiska pracy.

W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego lub pyłu, z wyjątkiem czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, badania i pomiary wykonuje się: co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS), określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 §3 Kodeksu Pracy¹⁵; co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS¹⁶. W przypadku występowania szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego została ustalona wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego (NDSP), określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228 §3 Kodeksu Pracy, pracodawca wykonuje we własnym zakresie pomiary ciągłe stężenia tego czynnika za pomocą urządzeń lub z uwzględnieniem procedur spełniających wymagania określone w Polskiej Normie¹⁷.

W przypadku występowania czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 222 §3 Kodeksu Pracy, badania i pomiary wykonuje się: co najmniej raz na sześć miesięcy - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS; co najmniej raz na trzy miesiące - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS. W przypadku narażenia na pył zawierający azbest, badania i pomiary

14 Wyrok NSA z dnia 18 lipca 2017 r., op. cit.

15 W tym miejscu jest mowa o rozporządzeniu w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

16 §4 rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów.

(5)

5 | S t r o n a wykonuje się co najmniej raz na trzy miesiące. Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów nie przekroczyły 0,5 wartości NDS, częstotliwość ta może być zmniejszona do jednego pomiaru w odstępie sześciu miesięcy¹⁸. Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych lub pyłów, wykonanych w odstępie co najmniej dwóch lat, a w przypadku czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym - co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów¹⁹.

Badania i pomiary promieniowania optycznego nielaserowego wykonuje się, jeżeli są eksploatowane źródła tego promieniowania inne niż źródła światła służące do oświetlania pomieszczeń lub stanowisk pracy, stosowane w przeznaczonych dla nich oprawach oświetleniowych oraz w odpowiedniej odległości od eksponowanych części ciała. Badania i pomiary promieniowania optycznego nielaserowego wykonuje się: co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,4 do 0,7 wartości maksymalnej dopuszczalnej ekspozycji (MDE), określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 228 §3 Kodeksy Pracy; co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,7 wartości MDE²⁰.

Badania i pomiary promieniowania laserowego wykonuje się, jeżeli eksploatowane są źródła tego promieniowania inne niż: lasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą, do klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R, które pracują w warunkach określonych przez producenta urządzenia, lublasery zaliczone, zgodnie z Polską Normą, do klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1. Badania i pomiary promieniowania laserowego wykonuje się: co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,4 do 0,8 wartości MDE; co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono poziom ekspozycji powyżej 0,8 wartości MDE²¹. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów promieniowania optycznego nielaserowego albo laserowego, wykonanych w odstępie dwóch lat, poziom ekspozycji nie przekraczał 0,4 wartości MDE, pracodawca może odstąpić od wykonywania pomiarów²².

Badania i pomiary pól lub promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości zakresu 0 Hz-300 GHz wykonuje się w przypadku występowania w miejscach wykonywania pracy stref ochronnych, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 228 §3 Kodeksu Pracy: co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono występowanie tylko strefy pośredniej; co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego pomiary stwierdzono występowanie również strefy zagrożenia i strefy niebezpiecznej; jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów pól lub promieniowania elektromagnetycznego, wykonanych w odstępstwie dwóch lat, nie stwierdzono występowania stref ochronnych

(6)

6 | S t r o n a w miejscach wykonywania pracy, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów²³.

W przypadku występowania mikroklimatu zimnego albo gorącego badania i pomiary wskaźników mikroklimatu, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 228§ 3 Kodeksu Pracy, wykonuje się raz w roku. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań wartości wskaźników mikroklimatu nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy, pracodawca może wykonywać je raz na dwa lata²⁴.

Badania i pomiary szkodliwego dla zdrowia czynnika fizycznego, występującego w postaci: hałasu, hałasu ultradźwiękowego, drgań mechanicznych działających na organizm człowieka przez kończyny górne lub drgań mechanicznych o ogólnym działaniu na organizm człowieka wykonuje się: co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiary stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,2 do 0,5 wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia (NDN), określonego w przepisach wydanych na podstawie art. 228

§3 Kodeksu Pracy; co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono natężenie czynnika powyżej 0,5 wartości NDN. Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów hałasu lub drgań mechanicznych, wykonanych w odstępie dwóch lat, natężenie czynnika nie przekraczało 0,2 wartości NDN, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów²⁵.

Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie²⁶.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2019 r. poz. 155 z późn. zm.)²⁷. W przypadku braku ww. laboratoriów akredytowanych do badania lub pomiarów określonego czynnika, badania i pomiary wykonują: laboratoria szkół wyższych, instytutów naukowych Polskiej Akademii Nauk lub instytutów badawczych, które prowadzą badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy i mają wdrożony system zapewnienia jakości lub laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - jeżeli mają wdrożony system zapewnienia jakości lub też laboratoria prowadzone przez jednostki organizacyjne lub osoby fizyczne, które uzyskały certyfikat kompetencji w zakresie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy na podstawie przepisów ustawy

(7)

7 | S t r o n a z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności, dysponujące aparaturą do badań i pomiarów tych czynników, która podlega udokumentowanemu nadzorowi metrologicznemu obejmującemu okresowe wzorcowania lub sprawdzania i konserwację²⁸.

Jak wiadomo, pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary. Co jednak w sytuacji, kiedy podczas rozpoznawania źródeł emisji czynników szkodliwych stwierdzone zostanie sporadyczne stosowanie jakiegoś produktu? Czy wtedy również należy przeprowadzić badania i pomiary? – otóż tak. Potwierdza to również orzecznictwo sądowe. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 18.01.2017 r. stwierdził, że sporadyczne stosowanie produktu nie zwalnia ze sprawdzenia narażenia jakie występuje na stanowisku pracy, na którym wykorzystywany jest dany produkt. Na podstawie kart charakterystyki można określić, czy dana substancja lub mieszanina stwarza zagrożenie, a poziom tego narażenia można określić poprzez wykonanie stosownych pomiarów. Nie ulega wątpliwości, iż zgodnie art. 227 § 1 pkt 2 Kodeksu Pracy obowiązkiem pracodawcy jest wykonywanie pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy, dla których zostały opracowane wartości dopuszczalne na stanowiskach pracy zamieszczone w rozporządzeniu w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dopiero wykonanie pomiarów czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy, dla których zostały opracowane wartości dopuszczalne na stanowiskach pracy może wykazać, że poziom narażenia pracownika na dany czynnik jest poniżej dopuszczalnych wartości. Natomiast w przypadku przekroczenia tych wartości jest to informacja dla pracodawcy, że należy podjąć działania organizacyjno-techniczne zmierzające do obniżenia tego poziomu i zapewnienia bezpiecznych warunków pracy²⁹.

IV. Obowiązek przeprowadzania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w kontekście zapisów rozporządzenia w sprawie NDS i NDN

W dniu 21 sierpnia 2018 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2018 r. poz.

1286 z późn. zm.). Wydanie nowego rozporządzenia wynikało z konieczności wdrożenia do prawa krajowego postanowień dyrektywy Komisji (UE) 2017/164 z dnia 31 stycznia 2017 r. ustanawiającej czwarty wykaz wskaźnikowych dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego zgodnie z dyrektywą Rady 98/24/WE oraz zmieniająca dyrektywy Komisji 91/322/EWG, 2000/39/WE i 2009/161/UE. Państwa członkowskie zobowiązane były wprowadzić postanowienia tej dyrektywy w terminie do dnia 21 sierpnia 2018 r³⁰. Proces wdrażania postanowień dyrektywy przeprowadzono w trybie prac Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, poprzez sukcesywne kierowanie w latach 2014-2017

29 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Warszawie z dnia 18 stycznia 2017 r., sygn. VII SA/Wa 2828/15.

30 Art. 7 dyrektywy Komisji (UE) 2017/164 z dnia 31 stycznia 2017 r. ustanawiającej czwarty wykaz wskaźnikowych dopuszczalnych wartości narażenia zawodowego zgodnie z dyrektywą Rady 98/24/WE oraz zmieniająca dyrektywy Komisji 91/322/EWG, 2000/39/WE i 2009/161/UE.

(8)

8 | S t r o n a odpowiednich wniosków do ministra do spraw pracy. Komisja ta została powołana rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2008 r. w sprawie powołania Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy³¹. Do zadań Komisji należy m.in.:

przedkładanie ministrowi właściwemu do spraw pracy wniosków dotyczących wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy³². Jak już wspomniano we wprowadzeniu do niniejszego opracowania, nowe rozporządzenie zastąpiło rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2017 r. poz. 1348).

W rozporządzeniu w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wprowadzono następujące zmiany³³:

➢ w załączniku nr 1 do rozporządzenia:

- zrezygnowano z podziału na część A „Substancje chemiczne” i część B „Pyły”

i wprowadzono jeden wykaz wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy; nie wydzielenie pyłów w odrębnym wykazie a jedynie włączenie ich do substancji chemicznych wynika z tego, że wszystko co dostaje się do organizmu człowieka oddziałuje chemicznie na komórki, tkanki, narządy oraz układy, a zasady ustalania wartości NDS nie różną się w przypadku czynników pyłowych oraz chemicznych,

- wprowadzono oznaczenie „skóra” przy substancjach, których wchłanianie przez skórę może być tak samo istotne jak przez drogi oddechowe; oznakowanie „skóra” jest wskazówka dla pracodawcy, że w przypadku dotrzymania wartości NDS nadal istnieje zagrożenie dla pracownika, bo substancja wchłania się przez skórę;

- dodano 16 nowych substancji chemicznych z wartościami NDS i dla niektórych z nich wartościami NDSCh: poz. 70 - Butano-2,3-dion (diacetyl) - wartość NDS - 0,07 mg/m³ i NDSCh - 0,36 mg/m³, poz. 107 - 4-Chloro-3-metylofenol – frakcja wdychalna z wartością NDS - 5 mg/m³, poz. 120 - Cyklofosfamid - wartość NDS - 0,01 mg/m³, poz. 166 - Difenyloamina – frakcja wdychalna z wartością NDS - 8 mg/m³, poz. 175 - 1,2-Dimetoksyetan - wartość NDS - 10 mg/m³, poz. 177 - 3,3’-Dimetoksybenzydyna - wartość NDS - 0,2 mg/m³, poz. 223 Eter tert-butyloetylowy - wartość NDS - 100 mg/m3 i NDSCh - 200 mg/m³, poz. 272 - Heksafluoropropen - wartość NDS - 8 mg/m³, poz. 307 Karbaminian etylu (uretan) - wartość NDS - 0,001 mg/m³, poz. 315 - Krzemionka krystaliczna kwarc, krystobalit – frakcja respirabilna z wartością NDS - 0,1 mg/m³ (dla pyłów zawierających powyżej 50% krystalicznej krzemionki) poz. 326 _ Kwas nadoctowy - wartość NDS - 0,8

31 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2008 r. w sprawie powołania Międzyresortowej Komisji do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy (Dz. U. z 2015 r. poz. 1772 z późn. zm.).

32 Ibidem, §2 pkt 3.

33 Informację o zmianach w rozporządzeniu w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy podaję zgodnie z pismem Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 22.08.2018 r., znak: GIS-

HŚ-HP-4330-73/KK/18/1.

(9)

9 | S t r o n a mg/m3 i NDSCh - 1,6 mg/m³, poz. 349 _ Metotreksat – frakcja wdychalna z wartością NDS - 0,001 mg/m³, poz. 394 - 2-Nitropropan - wartość NDS - 18 mg/m³; substancję tę wprowadzono w poz. 394 zamiast nitropropanu – mieszanina izomerów, bo jest to substancja rakotwórcza, poz. 444 - Propano-1,2-diol – pary i frakcja wdychalna z wartością NDS - 100 mg/m³, poz. 445 - Propano-1,3-sulton - wartość NDS - 0,007 mg/m³, poz. 455 - Pyły mąki (pyły mąki wydzielono z pyłów pochodzenia roślinnego i główny akcent położono na ich działanie uczulające; wartość NDS – 2mg/m³ - frakcja wdychalna);

- zmieniono wartości NDS dla 31 substancji chemicznych i dla niektórych z nich wartości NDSCh, z czego dla 17 substancji zmniejszono wartości NDS: poz. 8 - Akrylamid (zmniejszono wartość NDS z 0,1 do 0,07 mg/m³), poz. 49 - Bezwodnik octowy (zwiększono wartość NDS z 10 do 12 mg/m³ i zwiększono wartość NDSCh z 20 do 24 mg/m³), poz. 54_2,2-Bis(4-hydroksyfenylo)propan (Bisfenol A) (zmniejszono wartość NDS z 5 do 2 mg/m³, bez ustalania wartości NDSCh), poz. 72 - But-2-enal – mieszanina izomerów (E)-but-2-enal i (Z)-but-2-enal (zmniejszono wartość NDS z 6 do 1 mg/m³ i zmniejszono wartość NDSCh z 12 do 2 mg/m³), poz. 103 - Chloro(fenylo)metan (wartość NDS – 3 mg/m³ pozostawiono bez zmian, dodano wartość NDSCh – 9 mg/m³), poz. 119 - Cyjanowodór i cyjanki w przeliczeniu na CN (cyjanowodór, cyjanek sodu – frakcja wdychalna, cyjanek potasu – frakcja wdychalna, cyjanek wapnia – frakcja wdychalna) (wprowadzono wartość NDS – 1 mg/m³, utrzymano wartość pułapową NDSP na dotychczasowym poziomie – 5 mg/m³), poz. 149 - 1,4-Dichlorobenzen (zmniejszono wartość NDS z 90 do 12 mg/m³ i zmniejszono wartość NDSCh z 180 do 36 mg/m³), poz. 153 - 1,1-Dichloroeten (chlorek winylidenu) – (wartość NDS – 8 mg/m³ pozostawiono bez zmian, dodano wartość NDSCh – 20 mg/m³), poz. 156 - Dichlorometan (chlorek metylenu) - (wartość NDS – 88 mg/m³ pozostawiono bez zmian, dodano wartość NDSCh – 353 mg/m³), poz. 230 - 2-Etyloheksano-1- ol - (zmniejszono wartość NDS z 160 do 5,4 mg/m³ oraz zmniejszono wartość NDSCh z 320 do 10,8 mg/m³), poz. 246 - Ftalan dietylu – frakcja wdychalna (zmniejszono wartość NDS z 5 do 3 mg/m³ i usunięto wartość NDSCh), poz. 248 - Formaldehyd (zmniejszono wartość NDS z 0,5 do 0,37 mg/m³ i zmniejszono wartość NDSCh z 1 do 0,74 mg/m³), poz. 256 - Ftalan dimetylu – frakcja wdychalna (wartość NDS – 5 mg/m³ pozostawiono bez zmian, bez ustalania wartości NDSCh), poz. 267 - Heksachlorobenzen – frakcja wdychalna (zmniejszono wartość NDS z 0,5 do 0,003 mg/m³), poz. 284 - Hydrazyna (zmniejszono wartość NDS z 0,05 do 0,013 mg/m³ i zmniejszono wartość NDSCh z 0,1 do 0,039 mg/m³), poz. 317 - Kumen (zmniejszono wartość NDS ze 100 do 50 mg/m³ i pozostawiono wartość NDSCh na poziomie dotychczasowym – 250 mg/m³), poz. 353 - N-metyloanilina (wartość NDS – 2 mg/m³ pozostaje bez zmian, dodano NDSCh – 4 mg/m³), poz. 366 - 2-Metylopentano-2,4-diol (glikol heksylenowy) – (pary i frakcja wdychalna - wprowadzono wartość NDS – 50 mg/m³ i wartość NDSCh – 100 mg/m³, zrezygnowano z wartości pułapowej NDSP), poz. 392 - Nitroetan (zmniejszono wartość NDS z 75 do 62 mg/m³, dodano wartość NDSCh – 186 mg/m³), poz. 394 _ 2-Nitropropan (zmniejszono wartość NDS z 30 do 18 mg/m³; bez ustalenia wartości NDSCh), poz. 400, 401, 406 - octany butylu: octanu n-butylu (zwiększono wartości NDS z 200 do 240 mg/m³ i zmniejszono wartości NDSCh z 950 do 720 mg/m³), octanu sec-butylu (zmniejszono wartość NDS z 900 do 240 mg/m³ oraz zmniejszono wartość NDSCh z 900 do 720 mg/m³); octanu izobutylu (zwiększono wartość

(10)

10 | S t r o n a NDS z 200 do 240 mg/m³ i zwiększono wartość NDSCh z 400 do 720 mg/m³), poz. 419 - Ogniotrwałe włókna ceramiczne w mieszaninie z innymi sztucznymi włóknami mineralnymi (zmniejszono wartość NDS z 0,5 do 0,3 włókna/cm³), poz. 424 - Ortokrzemian tetraetylu (zmniejszono wartość NDS z 80 do 44 mg/m³), poz. 454 - Pyły drewna (wprowadzono jedną wartość NDS – 3 mg/m³ - frakcja wdychana - dla wszystkich pyłów drewna), poz. 498 - Tlenek azotu (zmniejszono wartość NDS z 3,5 do 2,5 mg/m³, bez ustalania wartości NDSCh oraz wprowadzono wyłączenie dla sektora górnictwa podziemnego i budowy tuneli do 21 sierpnia 2023 r. z wartościami obecnie obowiązującymi tzn. NDS – 3,5 mg/m³ i NDSCh – 7 mg/m³), poz. 504 - Tlenki żelaza – w przeliczeniu na Fe, tlenek żelaza(III), tlenek żelaza(II) oraz tetratlenek triżelaza (dotychczasowa wartość NDS dla frakcji respirabilnej wynosiła 5 mg/m³ i NDSCh – 10 mg/m³ w przeliczeniu na Fe).

W nowym rozporządzeniu wprowadzono odpowiednio zapisy: dla frakcji wdychalnej wartość NDS – 5 mg/m³ i NDSCh – 10 mg/m³ oraz dla frakcji respirabilnej wartość NDS – 2,5 mg/m³ i NDSCh – 5 mg/m³), poz. 537 - Uwodornione terfenyle (wartość NDS – 12,5 mg/m³ pozostawiono bez zmian, dodano wartość NDSCh – 48 mg/m³), poz. 545 - Wodorek litu – frakcja wdychalna (zmniejszono wartość NDS z 0,025 do 0,1 mg/m³ oraz wprowadzono wartość NDSCh – 0,02 mg/m³), poz. 554_Związki chromu(VI) – w przeliczeniu na Cr(VI) z wartością NDS – 0,01 mg/m³. Wartość NDS zastąpiła obowiązujące normatywy dla substancji ujętych w wykazie NDS z 2014 r. w pozycjach: 81 – „chlorek chromylu NDS – 0,15 mg/m³” oraz 111 - „chromiany(VI) i dichromiany(VI) NDS – 0,1mg/m3 i NDSCh – 0,3 mg/m³”;

- zweryfikowano zapisy dot. 18 czynników pyłowych i dla niektórych z nich zmieniono wartości dopuszczalnych stężeń NDS. Do tej pory w rozporządzeniu w wykazie NDS wartość NDS krzemionki krystalicznej była ustalona w mieszaninie z innymi pyłami i była zależna od zawartości procentowej krzemionki w danym pyle, np. od 2 do 50% czy poniżej 2%;

wprowadzono zmianę wartości NDS dla krzemionki krystalicznej: kwarc, krystobalit – frakcja respirabilna i obniżono NDS z 0,3 mg/m³ (dla pyłów zawierających powyżej 50%

krystalicznej krzemionki) do 0,1 mg/m³ (poz. 315 wykazu). Zmiana ta spowodowała konieczność zmiany zapisów dla pozostałych pyłów (zastąpienia procentowego udziału krzemionki z oznaczeniem wyłącznie frakcji respirabilnej). Ponadto, wprowadzono zmianę w nazewnictwie dla czynników pyłowych, które zostały włączone do wykazu substancji chemicznych, stanowiących Załącznik nr 1 do nowego rozporządzenia w sprawie NDS i NDN. W związku z tym postanowiono zmienić nazwę - przykładowo „pyły talku” na: „talk”

(poz. wykazu: 478) i analogicznie dokonano zmian w nazewnictwie dla innych czynników pyłowych. Zmiany w zakresie 18 czynników pyłowych kształtują się następująco:

poz. 27 - Apatyty i fosforyty - frakcja wdychalna NDS: 6 mg/m³, frakcja respirabilna NDS:

2 mg/m³ (obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej); poz. 32 - Azbest (jeden lub więcej rodzajów azbestu wymienionych poniżej):

aktynolit, antofilit, chryzotyl, amozyt, krokidolit, tremolit - włókna respirabilne) NDS: 0,1 włókien/cm³; poz. 79 Cement portlandzki - frakcja wdychalna NDS: 6 mg/m³, frakcja respirabilna NDS: 2 mg/m³ (obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej), poz. 198 - Ditlenek tytanu - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³ (obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej), poz.

(11)

11 | S t r o n a 265 - Grafit a) grafit naturalny - frakcja wdychalna4) NDS: 4 mg/m³, frakcja respirabilna NDS:

1 mg/m³, b) grafit syntetyczny - frakcja wdychalna NDS: 6 mg/m³, poz. 305 - Kaolin - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³ (obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej), poz.314 - Krzemionka bezpostaciowa i syntetyczna a) ziemia okrzemkowa (diatomit) niekalcynowana - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³, frakcja respirabilna NDS: 2 mg/m³, b) ziemia okrzemkowa (diatomit) kalcynowana - frakcja wdychalna NDS: 2 mg/m³, frakcja respirabilna NDS: 1 mg/m³, c) krzemionka bezpostaciowa syntetyczna (strącona i żel) - frakcja wdychalna4) NDS: 10 mg/m³, frakcja respirabilna NDS:

2 mg/m³, d) krzemionka stopiona (szkło kwarcowe) - frakcja wdychalna NDS: 2 mg/m³, frakcja respirabilna NDS: 1 mg/m³; poz. 454 - Pyły drewna – frakcja wdychalna NDS: 3 mg/m³. Dla pyłów drewna wprowadzono jedną wartość NDS - 3 mg/m³ - frakcja wdychalna - dla wszystkich pyłów drewna. Został zastosowany pewien kompromis pomiędzy obowiązującymi dotychczas wartościami NDS dla pyłów drewna iglastego oraz liściastego (dąb, buk). Poprzednio obowiązywały normatywy: dla pyłów drewna (z wyjątkiem pyłów drewna buku i dębu) wartość NDS - 4 mg/m³ - frakcja wdychalna oraz dla pyłów drewna buku i dębu – wartość NDS: 2 mg/m³ - frakcja wdychana. Projekt dyrektywy zmieniającej dyrektywę 2004/37/WE z 2016 r. dla pyłów drewna twardego proponuje wartość wiążącą na poziomie 2 mg/m³, zmieniając dotychczas obowiązującą wartość 5 mg/m³. Proponowana wartość ma obowiązywać po upływie 5 lat od wejścia w życie dyrektywy. W związku z tym niezbędne będzie w niedługim czasie podjęcie prac przez Zespół Ekspertów Komisji ds. NDS i NDN w celu weryfikacji wartości dopuszczalnej dla pyłów drewna; poz. 455 - Pyły mąki - frakcja wdychalna NDS: 2 mg/m³. Dla pyłów mąki wprowadzono wartość NDS - 2 mg/m³ frakcja wdychalna. Dotychczas pyły pochodzenia roślinnego, w tym pyły mąki, były klasyfikowane wg zawartości krzemionki. Dla zawartości krzemionki powyżej 10% wartość NDS dla frakcji wdychalnej wynosiła 2 mg/m³, a dla frakcji respirabilnej – 1 mg/m³. Dla zawartości krzemionki mniejszej niż 10% wartość NDS dla frakcji wdychalnej wynosiła 4 mg/m³, a dla frakcji respirabilnej – 2 mg/m³. Obecnie pyły mąki zostały wydzielone z pyłów pochodzenia roślinnego i główny akcent został położony na ich działanie uczulające, dla którego właściwie nie można ustalić stężenia, które nie wywołałoby reakcji alergicznej u osób nadwrażliwych. poz. 456 - Pyły niesklasyfikowane ze względu na toksyczność - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³(obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej); poz.457 - Pyły organiczne pochodzenia zwierzęcego i roślinnego z wyjątkiem pyłów drewna oraz mąki - frakcja wdychalna NDS: 4 mg/m³, frakcja respirabilna NDS: 2 mg/m³, poz. 461 - Sadza techniczna - frakcja wdychalna NDS: 4 mg/m³, poz. 466 Siarczan (VI) wapnia (gips) - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³(obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej);

poz. 476 Sztuczne włókna mineralne, z wyjątkiem ogniotrwałych włókien ceramicznych - włókna respirabilne NDS: 1 włókno/cm³; poz. 478 Talk - frakcja wdychalna NDS: 4 mg/m³, frakcja respirabilna NDS: 1 mg/m³, poz. 538 - Węgiel (kamienny, brunatny): - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³, frakcja respirabilna NDS: 2 mg/m³ (obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej); poz. 539 Węglan magnezu wapnia (dolomit) - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³, poz. 541 - Węglik krzemu, niewłóknisty - frakcja wdychalna NDS: 10 mg/m³ (obowiązuje jednoczesne oznaczanie stężeń frakcji respirabilnej krzemionki krystalicznej).

(12)

12 | S t r o n a

➢ w załączniku nr 2 do rozporządzenia:

- w części C Mikroklimat, punkt nr 2: Mikroklimat zimny. Zmiana ta wynika z propozycji zgłoszonych przez laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej wykonujące pomiary mikroklimatu, które jako kryterium do klasyfikowania środowiska termicznego mikroklimatu zimnego sugerowały temperaturę powietrza poniżej 10^o C. Proponowały też zastosowanie w ocenie mikroklimatu zimnego wskaźnika IREQneutral, którego obowiązujący przepis nie uwzględniał, a jedynie uwzględniał wskaźniki IREQmin i tWC. Dopuszczalne wychłodzenie ogólne organizmu określa wartość wskaźnika IREQ (m²·K·W^-1), którego wartość zależy od warunków środowiska termicznego, metabolizmu (wydatku energetycznego) oraz parametrów odzieży (izolacyjności i przepuszczalności powietrza). Natomiast wskaźnik IREQneutral to izolacyjność cieplna odzieży wymagana do zapewnienia warunków termoneutralnych, tj. stanu równowagi cieplnej organizmu, w którym średnia temperatura ciała jest utrzymywana na prawidłowym poziomie. W takich warunkach chłodzenie nie występuje lub jest minimalne.

Wskaźnik IREQmin jest to minimalna wartość izolacyjności cieplnej wymagana do utrzymania równowagi cieplnej organizmu na subnormalnym poziomie. Minimalna wartość IREQ określa pewien stopień wychłodzenia organizmu w szczególności wychłodzenie obwodowych części ciała. Proponowany przepis dla mikroklimatu zimnego jest zgodny z normą PN-EN ISO 11079:2008³⁴.

W dniu 17 stycznia 2020 r. weszły w życie pierwsze zmiany do rozporządzenia w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy³⁵. Nowelizacja rozporządzenia jest konsekwencją wdrożenia do prawa krajowego postanowień trzech dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Radu (UE)³⁶. Rozporządzenie wprowadziło:

- zweryfikowane wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla 11 substancji chemicznych (załącznik nr 1) dla: buta-1,3-dienu (klasyfikacja wg CLP³⁷: Carc. 1A, Muta. 1B); chloroetenu (chlorku winylu) (klasyfikacja wg CLP: Carc. 1A); 1,2-dichloroetanu (dichlorku etylenu) (klasyfikacja wg CLP: Carc. 1B); 2,2'dichloro-4,4'metylenodianiliny (klasyfikacja wg CLP:

34 Norma PN-EN ISO 11079:2008 „Ergonomia środowiska termicznego - Wyznaczanie i interpretacja stresu termicznego wynikającego z ekspozycji na środowisko zimne z uwzględnieniem wymaganej izolacyjności cieplnej odzieży (IREQ) oraz wpływu wychłodzenia miejscowego”.

35 Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 stycznia 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 61).

36 W tym miejscu jest mowa o następujących dyrektywach: 1) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2398 z dnia 12 grudnia 2017 r. zmieniająca dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (Tekst mający znaczenie dla EOG); 2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/130 z dnia 16 stycznia 2019 r. zmieniająca dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (Tekst mający znaczenie dla EOG.); 3) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/983 z dnia 5 czerwca 2019 r.

zmieniająca dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy. Źródło: http://isap.sejm.gov.pl/

isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20200000061 [dostęp w dniu 17.06.2020 r.].

37 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006; Działanie mutagenne - Muta. 1A, Muta. 1B, Muta. 2; Działanie rakotwórcze - Carc. 1A, Carc. 1B, Carc. 2.

(13)

13 | S t r o n a Carc 1B); 1,2-epoksypropanu (klasyfikacja wg CLP: Carc. 1B, Muta. 1B); fenylohydrazyny i jej soli - w przeliczeniu na fenylohydrazynę, chlorowodorku fenylohydrazyny, siarczanu (VI) fenylohydrazyny (klasyfikacja wg CLP: Carc 1B); kadmu i jego związków nieorganicznych - w przeliczeniu na Cd f. wdcyhalna (kadm - klasyfikacja wg CLP: Carc. 1B, poszczególne związki kadmu Carc. 1A lub 1B); pyłów drewna - f. wdychalna (pyły drewna aktualnie znajdują się w wykazie procesów technologicznych, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym³⁸); 2-toliloaminy (o-toluidyny) (klasyfikacja wg CLP: Carc. 1B), trimetyloaminy;

związków chromu (VI) - w przeliczeniu na Cr(VI) (klasyfikacja wg CLP: Carc. 1A lub 1B)³⁹; - wprowadzono dodatkowe określenia bez zmiany wartości NDS/NDSCh dla następujących substancji: arsen i jego związki nieorganiczne - dodano zapis "frakcja wdychalna", benzo[a]piren - dodano zapis "skóra", beryl i jego związki nieorganiczne - dodano zapis "frakcja wdychalna" oraz odnośnik "21) Substancja może mieć działanie uczulające na skórę i układ oddechowy", dibenzo[a,h]antracen - dodano zapis "skóra", formaldehyd - dodano odnośnik "22) Substancja może mieć działanie uczulające na skórę", wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) - dodano zapis "skóra"⁴⁰;

- wprowadzono nowe wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla 10 substancji chemicznych (załącznik nr 1): chinoliny, cisplatyny, N-hydroksymocznika - f.wdychalna, bromian(V)potasu - f. wdychalna, 3,3'-dimetylobenzydyny i jej sole - f. wdychalna, di chlorowodorku 3,3'dimetylobenzydyny, fenoloftaleiny, etopozydu - f. wdychalna, 2- nitroanizolu,

N-nitrozodimetyloaminy⁴¹.

W świetle powyższych informacji należy jeszcze wspomnieć o drugiej, wspomnianej już wyżej istotnej zmianie do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r.

w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy, która weszła w życie w dniu 07 lutego 2020 r. W załączniku I do przedmiotowego rozporządzenia w punkcie II Procesy technologiczne, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym prace związane z narażeniem na pył drewna twardego zmieniono na prace związane z narażeniem na pył drewna. Zatem od 07 lutego br. wszystkie rodzaje prac związane z narażeniem na pył drewna zarówno twardego, jak i miękkiego są pracami w kontakcie z czynnikiem rakotwórczym. Do tego samego punktu II dodano zapis dotyczący prac związanych z narażeniem na krzemionkę krystaliczną - frakcję respirabilną powstającą w trakcie pracy⁴².

38 Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 1117 z późn. zm.).

39https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P1440013207134631529 1310&html_tresc_root_id=16487&html_tresc_id=3000805&html_klucz=16487&html_klucz_spis=16487 [dostęp w dniu: 17.06.2020 r.].

40 Ibidem.

41 Ibidem.

42 Załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r., op.cit.

(14)

14 | S t r o n a Przechodząc do meritum przedmiotowego opracowania, przede wszystkim należy podkreślić, że jak do tej pory nie zostały zmienione przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy w zakresie częstotliwości przeprowadzania badań i pomiarów czynników chemicznych występujących w środowisku pracy. Zatem zasady określone w §4 - 7 rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów są nadal obowiązujące. W przypadku, gdy pracodawca na podstawie §7 ww. rozporządzenia⁴³ odstąpił od wykonywania badań i pomiarów czynników chemicznych, a w wyniku zmian rozporządzenia w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy zaostrzeniu uległy NDS-y dla takich czynników chemicznych, pracodawca powinien zgodnie z §14 przedmiotowego rozporządzenia⁴⁴ ponownie przeprowadzić badania i pomiary poziomu stężenia danego czynnika chemicznego w środowisku pracy, aby ewentualnie móc odstąpić od dalszych jego pomiarów. Odwracając problem – jeżeli pracodawca odstąpił od przeprowadzania badań i pomiarów czynników chemicznych, a w wyniku zmian do rozporządzenia w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy podwyższeniu uległ NDS, to nie ma konieczności przeprowadzania nowych pomiarów, bowiem byłoby to nielogiczne i nieżyciowe (wyjątek będzie miał miejsce w przypadku, gdy nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji). Obniżenie lub podwyższenie NDS-ów dla czynników chemicznych, to jeden z dwóch istotnych elementów, który ma wpływ na częstotliwość lub ewentualne wznowienie wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy. Należy również pamiętać o drugim elemencie, tj. zmianie klasyfikacji niektórych czynników chemicznych, jak ma to miejsce np. w przypadku krzemionki krystalicznej – frakcji respirabilnej, która w tym roku została włączona do załącznika 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy. Co to oznacza? - przed 07 lutego 2020 r. częstotliwość wykonywania badań i pomiarów krzemionki krystalicznej – frakcji respirabilnej w zależności od wyników pomiarów mogła się odbywać co najmniej raz na dwa lata (wynik pomiaru 0,1-0,5 NDS) lub co najmniej raz w roku (wynik pomiaru >0,5 NDS); aktualnie ze względu na zmianę klasyfikacji (czynnik rakotwórczy) badania i pomiary krzemionki krystalicznej – frakcji respirabilnej w zależności od wyników pomiarów powinny się odbywać co najmniej raz na sześć miesięcy (wynik pomiaru 0,1- 0,5 NDS) lub co najmniej raz na trzy miesiące (wynik pomiaru >0,5 NDS).

43 Zgodnie z §7 rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników chemicznych lub pyłów, o których mowa w § 4, wykonanych w odstępie co najmniej dwóch lat, a w przypadku czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, o których mowa w § 6 - co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.

44 Zgodnie z §14 rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, o których mowa w § 4-13, wykonuje się każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie. Obniżenie wartości normatywów higienicznych może w sposób znaczący wpłynąć na zmianę poziomu narażenia pracowników. Dlatego jest to okoliczność, która uzasadnia ponowne wykonanie pomiarów.

(15)

15 | S t r o n a V. Zakończenie

Wprowadzone w ostatnich dwóch latach zmiany w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie NDS i NDN czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy są odpowiedzią na wymagania Unii Europejskiej określone w dyrektywach i mają na celu, w oparciu o aktualną wiedzę naukową, lepszą ochronę zdrowia i życia pracowników narażonych na oddziaływanie szkodliwych czynników w środowisku pracy.

Prawidłowa ocena narażenia zawodowego pracowników jest związana m.in.

z występowania na stanowisku pracy szkodliwych dla zdrowia czynników oraz ich poziomem emisji mającym odzwierciedlenie w wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów. Dlatego w związku ze zmianami wartości normatywów higienicznych dla kilkudziesięciu czynników chemicznych (głównie ich obniżeniem) w porównaniu do wcześniej obowiązujących, pracodawca powinien ocenić, czy nadal istnieją podstawy do odstąpienia od ich wykonywania, czy też należy je wznowić tak, aby w sposób pełny ocenić poziom narażenia pracowników.