283
Copyright 2015 Psychologia Spo ecznaPrzynale!no"# grupowa
i poczucie osobistego sprawstwa:
rola fuzji to!samo"ci i klarowno"ci Ja
Tomasz Besta, Maria Ka$mierczak, Magdalena B a!ek
Instytut Psychologii, Uniwersytet Gda!skiFuzja to!samo"ci to nak adanie si% tre"ciowych schematów Ja zwi&zanych z to!samo"ci& grupow& i osobi-st&. Celem prezentowanego projektu badawczego by o rozwini%cie wcze"niejszych bada' nad fuzj& to!samo-"ci i jej zwi&zkiem z poczuciem grupowego sprawstwa i kontroli. Przeprowadzono dwa badania, sprawdza-j&c, czy osoby o silnym przywi&zaniu do grupy w asnej, przejawiaj&cym si% fuzj& to!samo"ci, b%d& równie! opisywa y si% jako bardziej sprawcze. Wyniki analiz korelacji, przy kontrolowaniu wp ywu identyfikacji z grup&, potwierdzi y istotny zwi&zek poczucia fuzji z krajem, z poczuciem osobistego sprawstwa mierzo-nym ró!mierzo-nymi skalami (m.in. skale orientacji na dzia ania celowe, sprawczo"ci i wspólnotowo"ci oraz decy-zyjno"ci i zdecydowanego dzia ania). Jednocze"nie w obu badaniach powy!sze zwi&zki by y mediowane przez poczucie pewno"ci i klarowno"ci atrybutów Ja. Podsumowuj&c, wykazano, !e miara fuzji to!samo"ci jest rzetelnym narz%dziem, które pozwala uchwyci# aspekt przynale!no"ci grupowej zwi&zany z szeroko pojmowanym poczuciem sprawczo"ci i orientacj& na dzia anie.
S owa kluczowe: to"samo#$ spo eczna, fuzja to"samo#ci, poczucie sprawczo#ci, grupy spo eczne
Maj% c swe „dlaczego?” " yciowe, godzimy si& z ka" dem niemal „jak?”. Friedrich Nietzsche (1989/2010, s. 7)
Powy!szy cytat bardzo dobrze podkre"la, jak wa!n& rol% w naszym funkcjonowaniu odgrywa poczucie celowo"ci i sensu. Jednym ze $róde odpowiedzi na owo „dlaczego?” – dlaczego co" robi#, anga!owa# si%, dzia a# – s& grupy spo eczne, z którymi si% identyfikujemy (Kruglanski, Pierro, Mannetti, De Grada, 2006). Wielu psychologów podkre-"la o, !e silne przywi&zanie do warto"ci i "wiatopogl&dów
wspó dzielonych z innymi przedstawicielami naszej spo ecz-no"ci pozwala ludziom rozwin&# poczucie sensu w !yciu (Baumeister, 1991). Mo!e te! wp ywa# na zaspokojenie potrzeby kontroli nad rzeczywisto"ci& spo eczn&. Na przy-k ad analizy Sethiego i Seligmana (1994) wyprzy-kaza y, !e cz onkowie bardziej fundamentalistycznych ko"cio ów protestanckich (charakteryzuj&cych si% cz%stszym literal-nym odczytywaniem "wi%tych tekstów i wi%ksz& liczb& wprowadzanych regu i zakazów) rzadziej przypisuj& sobie win% za negatywne zdarzenia, maj& mniejsze poczucie beznadziei i s& bardziej pewni swojego przysz ego sukce-su. Jak wida#, w niektórych warunkach przynale!no"# do bardziej radykalnych grup spo ecznych sprzyja atrybucjom, które pomagaj& w zaspokojeniu potrzeby poczucia kontroli.
Z drugiej strony, silne przywi&zanie do warto"ci grupo-wych mo!e u atwia# proces stereotypizacji i dehumanizacji osób, które nie podzielaj& przekona' grupy lub nale!& do innych grup spo ecznych (Bandura, Barbaranelli, Caprara,
Tomasz Besta, Instytut Psychologii, Uniwersytet Gda'ski, ul. Ba!y'skiego 4, 80-952 Gda'sk,
e-mail: t.besta@ug.edu.pl
Maria Ka$mierczak, Instytut Psychologii, Uniwersytet Gda'ski ul. Ba!y'skiego 4, 80-952 Gda'sk, e-mail: psymk@ug.edu.pl Magdalena B a!ek, Instytut Psychologii, Uniwersytet Gda'ski, ul. Ba!y'skiego 4, 80-952 Gda'sk, e-mail: psymb@ug.edu.pl Korespondencj% w sprawie artyku u prosimy kierowa# na adres: t.besta@ug.edu.pl
Przygotowanie tego artyku u by o wsparte finansowaniem ze "rodków Narodowego Centrum Nauki przyznanych dla pierwszego autora na podstawie decyzji numer 2011/01/D/HS6/02282.
Pastorelli, 1996; Bilewicz, 2012; Kofta, S%dek, 1999). Patrz&c na histori% konfliktów narodowych czy etnicznych, widzimy nieustanne odwo ywanie si% do ochrony w as-nych grup spo eczas-nych i usprawiedliwianie w ten sposób dzia a' wojennych czy akcji terrorystycznych. Ludzie gin& i zabijaj& za swoj& spo eczno"# (Atran, 2010). Ponadto osoby podejmuj&ce decyzj% o w &czeniu si% w dzia ania na rzecz dobra wspólnego s& oceniane jako bardziej hero-iczne (Cis ak, Szymków, 2013). Przygl&daj&c si% równie! mniej radykalnym zachowaniom, badania psychologicz-ne i socjologiczpsychologicz-ne wykaza y, !e silnie rozwini%ta to!sa-mo"# grupowa jest predyktorem gotowo"ci do dzia ania w interesie cz onków grupy w asnej. Na przyk ad rolnicy tym ch%tniej anga!owali si% w protesty organizacji rol-niczych, im bardziej identyfikowali si% ze spo eczno"ci& rolników (Klandermans, 2002). Mechanizm ten znajduje odzwierciedlenie tak!e w stosunku do innych to!samo"ci spo ecznych, takich jak identyfikacja ze zwi&zkami zawo-dowymi (Kelly, Kelly, 1994) czy identyfikacja p ciowa, która okazywa a si% istotn& determinant& zaanga!owania si% w akcje spo eczne i polityczne w kontek"cie zrównania praw m%!czyzn i kobiet (Kelly, Breinlinger, 1995). Rise, Sheeran i Hukkelberg (2010) przeprowadzili metaanaliz% bada' nad rol& schematów Ja w gotowo"ci do anga!owania si%, wykazuj&c, i! w &czenie roli spo ecznej w struktury Ja jest predyktorem ch%ci do dzia ania.
Prezentowane tu badania koncentruj& si% na analizie jed-nego z psychologicznych konstruktów zwi&zajed-nego z silnym poczuciem przynale!no"ci grupowej – fuzji to!samo"ci. Jej zwi&zki z poczuciem grupowej kontroli i grupowego sprawstwa zosta y wykazane w poprzednich badaniach (Swann, Jetten, Gomez, Whitehouse, Bastian, 2012). Fuzja to!samo"ci, traktowana jako wzgl%dnie sta a charakterystyka funkcjonowania jednostki, to stan zlania z grup& w asn&, gdy schematy indywidualnego Ja i schematy grupy s& to!same. Osoby z siln& fuzj& to!samo"ci maj& trudno"# z odci%ciem si% od swojej grupy. Fuzja mo!e by# postrzegana jako stabilny, dyspozycyjny odpowiednik stanu zlania si% z t umem, o którym pisz& teoretycy zachowa' grupowych. Reicher (2011) wykazuje, !e ludzie znajduj&cy si% w t umie osób, z którymi dziel& cel, p ynnie przechodz& od my"lenia o sobie w kategoriach jednostki do kategorii to!samo"ci zbiorowych. Nie trac& jednak poczucia indywidualno"ci, nie zaczynaj&, jak pierwotnie s&dzono (Le Bon, 1899), zacho-wywa# si% nieracjonalnie. W procesie autoobiektywizacji uczestnicy t umów mog& mie# poczucie, !e s& podmiotami w asnego losu. Przek adaj& swoj& spo eczn& to!samo"#, warto"ci i pogl&dy na rzeczywisto"# spo eczn&. Cytuj&c Reichera (2012): „Entuzjazm t umów nie oznacza wcale utraty celowo"ci, ale raczej wspólne prze!ywanie celów spo ecznych”. Dzi%ki zanurzeniu si% w silnej zbiorowo"ci
maj& mo!liwo"# kszta towania rzeczywisto"ci wokó siebie, a nie tylko funkcjonowania w ramach okre"lonych przez innych ludzi (Reich, 2012). Podobnie Haidth (2012), opi-suj&c stany ca kowitego uto!samiania si% z grup& osób, z którymi dzielimy do"wiadczenia, pisze o wzro"cie poczu-cia sprawstwa, gdy cele osób tworz&cych t um s& ze sob& to!same. S& to stany chwilowego poczucia wspólnoty celów i wynikaj&cej z nich motywacji do podj%cia dzia ania, aby te cele osi&gn&#. Teoria fuzji to!samo"ci próbuje opisa# konsekwencje takiego d ugo utrzymuj&cego si% poczucia wspólnoty i to!samo"ci celów, gdy chwilowe, tymczasowe stany emocjonalne przeradzaj& si% w relatywnie stabiln& cech% dyspozycyjn&, kszta tuj&c& funkcjonowanie jednostek w wielu obszarach !ycia, a grupa spo eczna zaczyna by# postrzegana jako „rozszerzona rodzina” (Swann i in., 2014).
Pierwszym celem prezentowanych w artykule bada' by a próba ukazania, i! fuzja to!samo"ci jest zwi&zana z poczu-ciem sprawstwa grupowego, ale równie! indywidualnego. Drugim celem by a próba zidentyfikowania mo!liwego mediatora tego zwi&zku fuzji to!samo"ci z poczuciem sprawstwa, a dok adniej wykazanie, !e poczucie klarowno"ci Ja – czyli pewno"# co do w asnych atrybutów, charakterystyk i postaw – mo!e mediowa# proponowany wy!ej zwi&zek.
Cele te wywodzimy z bada' nad rozwojem poczucia osobistego sprawstwa, które, jak na przyk ad badania nad funkcjonowaniem w bliskich zwi&zkach, sugeruj&, !e rozwini%cie poczucia sprawstwa mo!e dokona# si% przez ekspansj% Ja. Aron i Aron (1996) wykazali, !e w &czenie romantycznego partnera/partnerki w obr%b Ja symboliczne-go skutkowa o wzrostem poczucia osobistesymboliczne-go sprawstwa. Autorzy konkluduj&, !e przyczyn& tych wyników mo!e by# fakt, i! po w &czeniu innych osób do Ja jednostka zyskuje dodatkowe zasoby (np. poznanie odmiennych perspek-tyw spojrzenia na dany problem, wsparcie spo eczne), pomagaj&ce radzi# sobie w ró!nych sytuacjach i osi&gn&# zamierzone cele. Badacze sugeruj& równie!, !e podobne zjawisko powinno wyst&pi# po w &czeniu grup spo ecznych do Ja (Wright, Aron, Tropp, 2002).
Hipoteza dotycz&ca mediuj&cej roli poczucia pewno"ci wobec atrybutów Ja, zwi&zana z drugim celem prezento-wanych bada', ma wsparcie we wcze"niejszych badaniach empirycznych. Gdy schematy Ja zawieraj& grup% spo eczn& i fakt przynale!no"ci do tej grupy jest zintegrowany ze strukturami poznawczymi, schematy grupy i schematy Ja &cz& si% i mog& by# wymienne. Na przyk ad badania Otten (2002) nad zjawiskiem zakotwiczenia Ja i Smitha (2002) nad zwi&zkiem mi%dzy schematami Ja i grupy wykaza y, !e charakterystyki, które opisuj& zarówno Ja, jak i grup% spo eczn&, s& bardziej dost%pne i atwiej aktywizowane. Opieraj&c si% na tych badaniach, mo!na za o!y#, !e pewno"# co do swoich charakterystyk oraz spójno"# i stabilno"# Ja
powinny by# wi%ksze po w &czeniu do Ja grupy spo ecznej, której schematy nak adaj& si% na schematy Ja. Mo!e to prowadzi# do atwiejszego dost%pu do tych schematów oraz do wi%kszej pewno"ci co do charakterystyk opisuj&cych dan& osob% i spójno"ci samowiedzy. Natomiast pewno"# co do w asnych atrybutów, !yciowych projektów i cech osobowo"ci oraz spójno"# i stabilno"# Ja zosta y w wielu badaniach powi&zane z dobrostanem psychicznym oraz nastawieniem na dzia anie (Campbell i in., 1996; Smith, Wethington, Zhan, 1996).
Zanim dok adnie opiszemy hipotezy zwi&zane z prezen-towanymi badaniami, przedstawimy teori% fuzji to!samo"ci i wynikaj&ce z niej predykcje w stosunku do zachowa' jednostek.
T
EORIAFUZJITO SAMO!CIDu!a cz%"# autorów dotychczasowych bada' nad zwi&z-kiem procesów grupowych z radykalizacj& postaw i zacho-wa' odwo ywa a si% do paradygmatu teorii rzeczywistego konfliktu lub teorii identyfikacji spo ecznej (Tajfel, Turner, 1979). Jednak ostatnio w literaturze przedmiotu pojawi y si% wypowiedzi postuluj&ce wprowadzenie innego punktu widzenia do analiz procesów grupowych. Bazuj&c na bada-niach nad motywacj& do autoweryfikacji, psychologowie skupieni wokó zespo u Williama Swanna zaprezentowali konstrukt fuzji to!samo"ci spo ecznej i indywidualnej. Fuzja to!samo"ci jest definiowana jako stan nak adania si% tre"ci schematów zwi&zanych z to!samo"ci& indywidualn& i grupow& oraz jako silne emocjonalne poczucie jedno"ci z grup&, które przek ada si% na wi&zanie przekona' o oso-bistej sprawczo"ci z dzia aniami na rzecz grupy w asnej (Swann, Gómez, Dovidio, Hart, Jetten, 2010). Stan taki charakteryzuj& równie! wr%cz fizjologiczne reakcje „z trze-wi” jako znak jedno"ci z innymi cz onkami grupy (visceral feeling; zob. Swann i in., 2012, s. 441). Odró!nia si% fuzj% to!samo"ci od silnej identyfikacji grupowej, konstruktu tak wa!nego w teorii to!samo"ci spo ecznej. Badacze zjawiska fuzji to!samo"ci podkre"laj& (Swann, Gómez, Seyle, Morales, Huici, 2009), !e przy silnej identyfikacji z grup& wa!ny jest poznawczy proces depersonalizacji, który powoduje, !e cz onkowie grupy postrzegaj& siebie jako prototypowych przedstawicieli grupy, jednocze"nie zast%powalnych przez innych prototypowych cz onków grup. Osoby tak silnie zidentyfikowane z grup& mog& by#, wed ug Swanna, dobrze przystosowane do konformizmu, pos usze'stwa, dzia a' grupowych i pod&!ania za nakazami lidera, ale brak im inicjatywy do podejmowania radykal-nych i nieschematyczradykal-nych dzia a' na rzecz grupy. Osoby z fuzj& to!samo"ci dzia aj& inaczej, to!samo"# osobista u nich nie zanika. Przeciwnie, osoby takie zachowuj& sil-n& to!samo"# jednostkow&, która przy zlaniu si% z grup&
w asn& (i podporz&dkowaniu warto"ciom grupowym) mo!e by# bardzo przydatn& si & motywacyjn& do inicjowania i podejmowania radykalnych akcji na rzecz grupy (Swann i in., 2009).
Jak zauwa!a Seyle (2007), najcz%"ciej stosowane para-dygmaty przy rozwa!aniu radykalizacji postaw grupowych, czyli teoria to!samo"ci spo ecznej i teoria autokategory-zacji, nie wyja"niaj& ca kowicie dwóch podstawowych zjawisk zwi&zanych z ekstremizmem. Po pierwsze, motyw podnoszenia w asnej warto"ci, podkre"lany przez pierw-sz& z wymienionych teorii, nie wyja"nia dlaczego ludzie wybieraj& radykalne postawy w grupach o niskim statusie spo ecznym. Wyja"nia to teoria fuzji to!samo"ci, która zak ada, !e ludzie koncentruj& si% na weryfikacji ugrun-towanych postaw, niezale!nie od niskiego vs. wysokiego statusu grupy. Je"li grupa o niskim statusie prezentuje dzia ania i wspiera postawy zgodne ze schematem Ja, mo!e to doprowadzi# do fuzji to!samo"ci i radykalizacji postaw w celu autoweryfikacji, ale nie do podwy!szania samooceny.
Drugim motywem, podkre"lanym przez badaczy zwi&za-nych z dwoma g ównymi teoriami to!samo"ci spo ecznej, jest motyw redukcji niepewno"ci (Hogg, 2001; Hogg, Terry, White, 1995). Seyle (2007) argumentuje jednak, !e podkre-"lanie motywu redukcji niepewno"ci nie pozwala odpowie-dzie# na pytanie, dlaczego przyst&pienie i zaanga!owanie si% w jedn& z grup mia oby redukowa# niepewno"# lepiej ni! wybór innej grupy. Teoria fuzji to!samo"ci wype nia t% luk%, uznaj&c, i! w sytuacji niepewno"ci atrakcyjniejsze dla danej osoby b%d& te grupy, które pomog& afirmowa# istniej&cy schemat Ja. Mo!na wi%c za o!y#, !e cho# fuzja to!samo"ci odnosi si% do osób z bardzo silnymi wi%ziami grupowymi, jest konstruktem odr%bnym od identyfikacji grupowej. Ponadto, jak pokazuj& wcze"niejsze badania, to fuzja to!samo"ci wi&!e si% silniej z radykalnymi postawami i zachowaniami (Gómez i in., 2011).
Dok adniejsze przyjrzenie si% teorii fuzji to!samo"ci i teorii identyfikacji grupowej pozwala potwierdzi# odr%b-no"# proponowanych przez nie konstruktów. Gomez i in. (2011) powo uj& si% na przyk ad na teori% Brewer (Brewer, Gardner, 1996), która postuluje wyró!nienie dwóch rodza-jów zwi&zków z grup&, tj. zwi&zków relacyjnych (relational) i kolektywnych (collective). Mówi&c o zwi&zkach relacyj-nych, podkre"la si% osobiste przywi&zanie i blisko"# mi%dzy cz onkami, którzy postrzegaj& siebie jako „poszerzon& rodzin%”. Grupy kolektywne natomiast s& zbudowane na podkre"laniu przez cz onków grupy wspólnych charaktery-styk, warto"ci czy wspólnych celów i na postrzeganiu innych cz onków jako wzajemnie wymiennych i b%d&cych mniej lub bardziej wyrazistymi przedstawicielami tego samego prototypu grupowego. Autorzy skali fuzji to!samo"ci
argumentuj&, !e ich miara (jak i ca a teoria za ni& stoj&ca) wi&!e si% z relacyjn& orientacj& na zwi&zki wewn&trzgru-powe, w przeciwie'stwie do miar identyfikacji grupowej, które podkre"laj& bardziej kolektywny zwi&zek z grup& i jej cz onkami. Rozró!nienie to poci&ga za sob& wiele konse-kwencji. Mi%dzy innymi mo!na zak ada#, !e postrzeganie swojej grupy spo ecznej na równi z „rozszerzon& rodzin&” charakteryzuje si% silnymi zwi&zkami z cz onkami grupy, silnym przywi&zaniem do grupy jako ca o"ci, blisko"ci& emocjonaln& z grup& i mo!e skutkowa# silnym poczuciem ochrony i wzajemnego wsparcia (np. poczuciem, !e je"li ja zrobi bym wszystko dla cz onków grupy, oni zrobiliby to samo dla mnie). Wed ug autorów takie poczucie silnego zwi&zku (connectedness) i si y wynikaj&cej ze wsparcia (reciprocal strength) i ochrony mo!e by# podstaw& do poczucia sprawczo"ci i ch%ci dzia ania w imieniu grupy oraz $ród em motywacji do radykalnych zachowa' na rzecz w asnej grupy. Ostatnie badania przeprowadzone przez zespó Swanna potwierdzaj&, !e fuzja to!samo"ci sprzyja i u atwia postrzeganie wi%zi grupowych na podobie'stwo wi%zi rodzinnych, gdzie grupa staje si% rozszerzon& rodzin& (Swann i in., 2014).
Teoria fuzji to!samo"ci, bazuj&c na teorii autoweryfikacji, sugeruje, !e istniej& trzy "cie!ki prowadz&ce do radykalnej fuzji mi%dzy Ja i grup& (Seyle, 2007; Swann i in., 2012). Po pierwsze, ludzie mog& znale$# grup%, której prototyp dok adnie nak ada si% na ich pogl&dy i postawy; po drugie, mo!e nast&pi# zmiana prototypu grupy umo!liwiaj&ca takie na o!enie; po trzecie wreszcie, mo!e nast&pi# zmiana schematu Ja w kierunku prototypu grupy.
Sytuacja pierwsza jest raczej nieprawdopodobna, gdy! ludzie cz%sto maj& wiele – czasem skonfliktowanych ze sob& – obrazów Ja i wytworzenie takiego konceptu Ja, który nak ada by si% na spo eczny schemat prototypowej, przypadkowo napotkanej grupy, wydaje si% bardzo ma o prawdopodobne. Druga sytuacja pojawia si%, gdy cz o-nek grupy zaczyna kszta towa# prototyp tej grupy i jej kolektywn& to!samo"# w zgodzie ze swoimi osobistymi konstruktami i schematami Ja. Wed ug Seyle’a zmiana prototypu grupy jest sytuacj& bardzo rzadk&, gdy! wi%kszo"# cz onków grup spo ecznych nie ma tak du!ego wp ywu na innych cz onków, aby zmieni# obraz i to!samo"# ca ej grupy. Wyj&tkiem s& tutaj prawdopodobnie sytuacje bardzo silnego wp ywu przywódców sekt, kultów czy skrajnych ruchów politycznych (np. nazizm) na cz onków grupy.
Trzecia "cie!ka jest wi%c najpopularniejsz& drog& do fuzji to!samo"ci i wi&!e si% ze zmian& personalnych konstruk-tów i schematu Ja w takim kierunku, który odpowiada by schematom propagowanym przez grup%, w któr& jednostka jest zaanga!owana. Ta zmiana w to!samo"ci jednostki
jest cz%sto widoczna w grupach k ad&cych nacisk na du!e zaanga!owanie swoich cz onków.
Jak pisali"my powy!ej, badania nad fuzj& to!samo"ci wi&!& si% z teori& autoweryfikacji Swanna. Pocz&tkowo badania nad t& teori& koncentrowa y si% na osobistych charakterystykach zwi&zanych ze schematami Ja osób badanych, jednak w ostatnich latach narasta zaintereso-wanie motywami autoweryfikacyjnymi dzia aj&cymi na poziomie grupowym, tj. wi&!&cymi si% z cechami, schema-tami i charakterystykami odnosz&cymi si% do to!samo"ci spo ecznej danej osoby i do opisu grupy, do której ta osoba nale!y. Potwierdzono, !e d&!enie do weryfikacji grupo-wych stereotypów zintegrowanych ze struktur& Ja mo!e by# motywacj& silniejsz& ni! d&!enie do autowaloryzacji (Bilewicz, Kofta, 2011; Chen, Chen, Show, 2004; Gomez, Seyle, Huici, Swann, 2009). Mechanizmy autoweryfika-cyjne, pojawiaj&ce si% w relacjach mi%dzygrupowych, s& szczególnie silne w"ród osób przejawiaj&cych siln& fuzj% to!samo"ci osobistej i grupowej (Besta, Ka$mierczak, B a!ek, 2013; Swann i in., 2009). Co ciekawe, zgodnie z teori& autoweryfikacji wykazano równie! (Swann i in., 2009), !e u osób przejawiaj&cych siln& fuzj% to!samo"ci, to!samo"# grupowa i to!samo"# osobista s& funkcjonalnie ekwiwalentne. Manipulacja podwa!aniem negatywnego autostereotypu zwi&zanego z osobistymi schematami Ja powodowa a u osób z fuzj& podobne efekty, jak manipu-lacja zwi&zana z to!samo"ci& grupow&, tj. prowadzi a do radykalizacji postaw odnosz&cych si% do walki i samo-po"wi%cenia dla kraju. Potwierdza to hipotez%, !e u osób z fuzj& to!samo"ci nie nast%puje ca kowita dominacja to!samo"ci spo ecznej i depersonalizacja (jak sugeruje teoria to!samo"ci spo ecznej wobec zjawiska identyfikacji grupowej), ale równie! silna pozostaje to!samo"# osobista.
Na licznych grupach badanych i w ró!nych krajach potwierdzono rzetelno"# i przydatno"# skali fuzji to!sa-mo"ci (Swann i in., 2014). Wskazano jednocze"nie na ewentualne moderatory zwi&zku fuzji z radykalizmem, mianowicie poczucie grupowego sprawstwa i poczucie ochrony dostarczanej przez grup% (Gomez i in., 2011).
B
ADANIAW"ASNEPrzeprowadzili"my dwa badania korelacyjne, w których uczestniczyli studenci. Opieraj&c si% na przedstawionej powy!ej teorii fuzji to!samo"ci oraz na cytowanych bada-niach pokazuj&cych pozytywne korelacje mi%dzy fuzj& to!samo"ci a poczuciem grupowego sprawstwa, postano-wili"my sprawdzi#, czy podobne zale!no"ci mo!na zaob-serwowa# w kontek"cie sprawstwa osobistego. Czy si a, jak& osoby z fuzj& to!samo"ci czerpi& z przynale!no"ci do zbiorowo"ci, mo!e prze o!y# si% na ich my"lenie o sobie jako osobach aktywnych i zdolnych do osi&gania celów?
Czy mediatorem tego zwi&zku mo!e by# poczucie pewno"ci co do swoich cech i charakterystyk?
Spodziewali"my si% pozytywnych odpowiedzi na powy!-sze pytania, opieraj&c si% m.in. na badaniach nad koncepcj& rozszerzonego Ja (Aron, Aron, 1996) oraz na badaniach nad nak adaniem si% schematów grupy i schematów Ja (Otten, 2002; Smith, 2002). Wyniki tych bada' pokazuj&, !e je"li faktycznie charakterystyki opisuj&ce dan& osob% i grup%, do której nale!y, s& to!same, wówczas s& one atwiej dost%pne i podlegaj& szybszej aktywizacji. Za o!enie, !e pewno"# co do swoich charakterystyk powinna rosn&# (a z ni& poczu-cie klarowno"ci Ja) po w &czeniu do Ja grupy spo ecznej, której schematy nak adaj& si% na schematy Ja, zosta o po"rednio potwierdzone. Badania z obszaru psychologii relacji pokazuj&, !e w &czenie do Ja reprezentacji partnera/ partnerki prowadzi o do podwy!szenia poczucia klarowno"ci i pewno"ci zwi&zanej z atrybutami Ja (Lewandowski, Jr., Nardone, Raines, 2010). Dodatkowo rozpad bliskich zwi&z-ków, w których nak adaj& si% schematy Ja i bliskiej osoby, wp ywa negatywnie na charakterystyki tre"ciowe i kla-rowno"# poj%cia Ja (Lewandowski, Aron, Bassis, Kunak, 2006; Slotter, Gardner, Finkel, 2010). Je"li natomiast chodzi o zwi&zek klarowno"ci Ja z poczuciem osobistej sprawczo-"ci, to – jak ju! wspomnieli"my wcze"niej – w badaniach poczucie jasno"ci, pewno"ci i sta o"ci cech Ja okaza o si% zwi&zane z wieloma adaptacyjnymi mechanizmami psychicznymi, takimi jak pozytywna samoocena, poczu-cie sensowno"ci !ycia, ni!szy poziom l%ku i symptomów depresyjnych oraz – co szczególnie wa!ne dla naszych rozwa!a' – orientacja na cele i aktywne, sprawcze radzenie sobie w sytuacjach trudnych (np. zdolno"# do planowania, podejmowanie dzia a' zmierzaj&cych do rozwi&zania problemu i pozytywna reinterpretacja zdarze'; zobacz na przyk ad: Bigler, Neimeyer, Brown, 2001; B a!ek, Besta, 2012; Smith i in., 1996).
Tak jak w poprzednich badaniach, sprawdzili"my rów-nie! dystynktywno"# konstruktu fuzji to!samo"ci i jego niezale!no"# od identyfikacji grupowej, tj. sprawdzili"my, czy zwi&zki z miarami cech sprawczo"ciowych b%d& ró!ne, w zale!no"ci od tego, czy bierzemy pod uwag% przywi&-zanie grupowe mierzone skal& fuzji to!samo"ci, czy skal& identyfikacji grupowej. Aby pe niej przyjrze# si% propono-wanym zwi&zkom, po przegl&dzie literatury wybrali"my kilka narz%dzi, wywodz&cych si% z ró!nych paradygmatów teoretycznych, które mierz& poczucie sprawstwa, aktywno"# i zachowania celowe.
Ostatecznie w badaniach uwzgl%dnili"my: w badaniu 1 – podskal% decyzyjno"ci uj%tej w skali Potrzeby poznawczego domkni&cia (Kossowska, 2005), podskal% orientacji na cele z Kwestionariusza upodoba! B a!ek, Kadzikowskiej--Wrzosek i Bary y (B a!ek, KadzikowskaKadzikowskiej--Wrzosek, 2002);
w badaniu 2 – Skal& sprawczo#ci i wspólnotowo#ci Wojcisz -ke i Szlendak (2010). Aby sprawdzi# hipotez%, i! to pewno"# co do swoich atrybutów i charakterystyk jest mediatorem zwi&zku fuzji to!samo"ci z poczuciem sprawstwa i nasta-wieniem na cele, w obu badaniach uwzgl%dnili"my Skal& klarowno#ci Ja Campbell i wspó pracowników (1996; w adaptacji B a!ek, Besta, Ka$mierczak, 2011).
W zwi&zku z tym postawili"my dwie hipotezy: hipoteza 1: Kontroluj&c wspóln& cz%"# wyja"nianej warian-cji przez skal% fuzji to!samo"ci i identyfikawarian-cji grupowej, to fuzja to!samo"ci b%dzie zwi&zana z orientacj& na cele i z tendencj& do dzia ania oraz ogólnym postrzeganiem siebie jako osoby sprawczej;
hipoteza 2: Poczucie klarowno"ci Ja b%dzie mediatorem zwi&zku opisanego przez hipotez% 1.
B
ADANIE1
Metoda
Osoby badane. W badaniu bra o udzia 187 osób (108
kobiet), "redni wiek badanych wyniós 21,7 roku (SD = 4,0). Studentki i studentów psychologii poproszono o w &czenie do badania dodatkowej osoby, studiuj&cej na innym kie-runku, w podobnym wieku, ale odmiennej p ci.
Procedura. Badanie przeprowadzono internetowo,
z za strze!on& mo!liwo"ci& wykonania badania tylko raz z danego adresu IP. Wszyscy badani wype niali nast%puj&ce kwestionariusze:
(1) Skala fuzji to"samo#ci – autorska adaptacja sk adaj&cej si% z siedmiu pozycji skali (Gomez i in., 2011), zawieraj&cej takie twierdzenia, jak: „Mój kraj to ja”; „Mój kraj i ja to jedno”; „Czuj% si% zjednoczony/a z moim krajem”; „Moje wi%zi emocjonalne z moim krajem s& bardzo silne”; „Czuj% si% silny/a dzi%ki mojemu krajowi”; „Zrobi bym/zrobi abym wi%cej dla mojego kraju ni! ktokolwiek inny”; „Dzi%ki mnie mój kraj jest silny”. W prezentowanym badaniu rzetelno"# skali okaza a si% wysoka i alfa Cronbacha wynosi a 0,911.
(2) Skala identyfikacji z grup% – oparta na pracy Mael i Ashforth (1992), zawieraj&ca sze"# pozycji: „Gdy kto" krytykuje Polsk%, czuj% si% osobi"cie obra!ony/obra!ona”; „Jestem bardzo zainteresowany/na tym, co obcokrajowcy my"l& o Polsce”; „Gdy wypowiadam si% o Polsce, u!ywam cz%"ciej s owa my ni! oni”; „Sukcesy Polski s& moimi suk-cesami”; „Gdy kto" chwali Polsk%, brzmi to dla mnie jak osobisty komplement”; „Gdyby media krytykowa y Polsk%, czu bym/czu abym si% zak opotany/na”. Alfa Cronbacha
1 Z uwagi na b &d przy internetowym zbieraniu danych, wyniki
jednej pozycji skali fuzji to!samo"ci nie zosta y zapisane. W zwi&zku z tym przedstawione analizy opieraj& si% na wynikach skali sk adaj&cej si% z sze"ciu pozycji (której rzetelno"# by a wysoka).
wynios a 0,88. Wybrali"my t% skal% identyfikacji z grup&, gdy! jest to narz%dzie cz%sto u!ywane przez badaczy fuzji to!samo"ci.
(3) Podskala decyzyjno#ci: cz%"# Skali potrzeby poznaw-czego domkni&cia (PPD, Kossowska, 2005; rzetelno"# 0,78). Pozycje zawarte w tej podskali pozwalaj& mierzy# stopie' zdecydowania przy dzia aniu i braku waha' i w&tpliwo"ci (np. „Zwykle podejmuj% wa!ne decyzje szybko i pewnie”). W badaniu u!yto ca ej skali PPD, jednak koncentrowano si% na wynikach na skali decyzyjno"ci, jako !e pozycje tej skali stanowi& o gotowo"ci do dzia ania, a nie dotycz& poznawczego przetwarzania i poszukiwania informacji.
(4) Skala orientacji na cele: cz%"# Kwestionariusza upodoba! autorstwa B a!ek, Kadzikowskiej-Wrzosek i Bary y (B a!ek, Kadzikowska-Wrzosek, 2002). Rzetelno"# mierzona alf& Cronbacha wynios a 0,89. Przyk adowe pozycje to: „Nie rezygnuj% z obranego celu” i „Wiem, co chc% osi&gn&# w !yciu”.
(5) Skala klarowno#ci Ja Campbell i wspó pracowników (1996; badania z u!yciem polskiej wersji zobacz: B a!ek, 2008; B a!ek, Besta, 2012). Przyk adowe pozycje to: „Moje przekonania o sobie cz%sto s& ze sob&- sprzeczne (–)” lub „Ogólnie rzecz bior&c, wiem dok adnie, kim jestem i jaki/ jaka jestem”. Rzetelno"# skali mierzona alf& Cronbacha wynios a 0,92.
Wyniki i dyskusja
+redni wynik fuzji to!samo"ci wyniós 2,71 (SD = 1,37). Sprawdzono korelacje fuzji to!samo"ci i identyfikacji z grup& ze zmiennymi u!ytymi w badaniu (por. tabela 1). Miary zastosowane do pomiaru sprawczo"ci koreluj& ze sob& (r = 0,41; p < 0,001). W zwi&zku z tym, !e fuzja i identyfikacja s& konstruktami skorelowanymi ze sob& (r = 0,69; p < 0,001) oraz badacze fuzji to!samo"ci k ad& du!y nacisk na odró!nienie konstruktu fuzji od silnej identyfikacji z grup& (Gomez i in., 2011; Swann i in., 2009), przeprowadzili"my równie! korelacje cz&stkowe, aby sprawdzi#, jaki jest zwi&zek fuzji z interesuj&cymi nas zmiennymi przy kontroli poziomu identyfikacji grupowej. Analizy korelacji cz&stkowych wykaza y, !e fuzja to!sa-mo"ci (przy kontroli wp ywu identyfikacji z grup&) jest zwi&zana ze zmiennymi "wiadcz&cymi o indywidualnym poczuciu sprawczo"ci i zorientowaniu na cele. Tak wi%c zgodnie z przewidywaniami nie tylko poczucie sprawczo"ci grupowej (jak w poprzednich badaniach), lecz tak!e poczucie sprawczo"ci indywidualnej jest zwi&zane z fuzj& to!samo"ci.
Postulat o nak adaniu si% tre"ci schematów Ja zwi&zanych z to!samo"ci& spo eczn& i indywidualn& u osób z fuzj& to!samo"ci (Gomez i in., 2009) sugeruje, !e osoby „zlane z grup&” powinny mie# wyra$niejsze schematy Ja i spój-niejsz& wizj% tego, jakie cechy, w a"ciwo"ci i postawy ich
charakteryzuj& (Smith, Coats, Walling, 1999). Jak wida# w tabeli 1, okaza o si%, !e istotnie poczucie klarowno"ci i pewno"ci charakterystyk dotycz&cych Ja jest zwi&zane pozytywnie z fuzj& to!samo"ci, gdy kontroluje si% wp yw identyfikacji z grup&.
Nasza hipoteza oparta na teorii fuzji zak ada, !e to wyrazisto"# schematów Ja, wynikaj&ca z nak adania si% i podobie'stwa to!samo"ci grupowej i indywidualnej, b%dzie mediatorem zwi&zku fuzji z decyzyjno"ci& i zdecydowaniem oraz ch%ci& do dzia ania. W celu przeanalizowania efek-tów mediacji wykorzystali"my procedur% zaproponowan& przez Preachera i Hayesa (2008) i zastosowali"my przed-stawione przez nich makro do analizy bootstrapingowej. Uwzgl%dnili"my skal% identyfikacji z grup& jako kowarian-tem i przeprowadzili"my test bootstrapingu (n boots = 5000) dla naszych modeli (zob. rysunki 1 i 2). Wyniki analizy wskazuj&, i! klarowno"# Ja jest istotnym mediatorem zwi&zku fuzji ze wszystkimi trzema zmiennymi (przedzia y ufno"ci dla klarowno"ci Ja s& zawsze wi%ksze od zera) i we wszystkich przypadkach. Po wprowadzeniu klarowno"ci do modelu zwi&zek fuzji z badanymi zmiennymi okazywa si% nieistotny. Sprawdzili"my równie! alternatywne wyja"-nienie, tj. czy osoby z wy!szym poziomem klarowno"ci Ja wykazuj& tendencj% do zlewania si% z grup& i czy fuzja to!samo"ci jest mediatorem zwi&zku klarowno"ci z orien-tacj& na dzia anie i charakterystykami sprawczo"ciowymi. Przeprowadzono analizy mediacji z fuzj& to!samo"ci jako mediatorem zwi&zku klarowno"ci z decyzyjno"ci& i ch%ci& dzia ania. W !adnym z tych przypadków fuzja nie okaza a si% istotnym mediatorem.
Badanie 1 wykaza o, !e fuzja to!samo"ci jest zwi&zana ze skalami s u!&cymi do opisu obszaru funkcjonowania Tabela 1*
Korelacje r Pearsona i korelacje cz%stkowe mi&dzy fuzj% to"samo#ci i identyfikacj% grupow% a zmiennymi u"ytymi w badaniu 1
Zmienne Fuzja IdentyÞkacja
Klarowno ! Ja 0,23** (0,24**) 0,08 (-0,11) Decyzyjno ! 0,22** (0,25**) 0,06 (–0,13t) Potrzeba poznawczego domkni"cia 0,08 (–0,03) 0,15* (0,13t) Orientacja na cele 0,13t (0,14t) 0,04 (–0,07) t p < 0,10; * p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001; w nawiasie korelacje
cz&stkowe przy kontrolowanej identyfikacji (dla zwi&zku fuzji to!samo-"ci z innymi zmiennymi) lub przy kontrolowanej fuzji (dla zwi&zków identyfikacji z innymi zmiennymi).
cz owieka zwi&zanego ze sprawczo"ci& i dzia aniem. Po -twierdza to przypuszczenia Arona i wspó pracowników (Wright i in., 2002), !e ekspansja Ja i w &czenie w obr%b struktury Ja schematów zwi&zanych z grup& w asn&, mo!e prowadzi# do wzrostu poczucia sprawczo"ci (prawdopo-dobnie z uwagi na poszerzenie puli zasobów psychicznych). Jednocze"nie zwi&zek fuzji z klarowno"ci& Ja i mediuj&ca rola poczucia klarowno"ci dostarczaj& ciekawego materia u do docieka' na temat mechanizmu powoduj&cego, i! fuzja to!samo"ci wi&!e si% z zachowaniami celowymi. Badanie 1 dostarczy o pierwszych dowodów na to, !e przy kontroli si y identyfikacji z grup& stan fuzji to!samo"ci jest zwi&zany z poczuciem pewno"ci w asnych atrybutów (klarowno"ci struktury Ja), a poczucie to &czy si% z postrzeganiem siebie jako osoby sprawczej i zorientowanej na dzia anie.
Co do zwi&zku klarowno"ci Ja z miarami poczucia osobi-stego sprawstwa, zosta y potwierdzone wcze"niejsze tezy, !e jasna i pewna wiedza o samym sobie odgrywa wa!n& rol% w rozwoju poczucia w asnej skuteczno"ci i w anga-!owaniu si% w dzia ania (Little, Snyder, Wehmeyer, 2006). W badaniu 2 postanowili"my raz jeszcze przeanalizowa# zwi&zek fuzji to!samo"ci z miarami dotycz&cymi poczucia sprawczo"ci. Tym razem zastosowano skal% odnosz&c& si% to tego obszaru funkcjonowania, opart& na ugruntowanej w literaturze przedmiotu teorii sprawczo"ci i wspólnoto-wo"ci Bogdana Wojciszke (Wojciszke, 2010; Wojciszke, Bary a, 2006).
B
ADANIE2
Metoda
Osoby badane. W badaniu bra o udzia 180 uczestników
(90 kobiet), ich "redni wiek wyniós 21,8 roku (SD = 5,0). Studentów i studentki psychologii poproszono o w &czenie do badania dodatkowej osoby studiuj&cej na innym kierunku, w podobnym wieku, ale odmiennej p ci.
Procedura. Zastosowano cz%"# miar takich jak w
bada-niu 1, tj. Skal& fuzji to"samo#ci (alfa Cronbacha 0,91); Identyfikacji z grup% (0,89) i Klarowno#ci Ja (0,90). Do badania drugiego w &czyli"my dodatkowo Skal& spraw-czo#ci (0,91) i wspólnotowo#ci (0,93) autorstwa Wojciszke i Szlendak (2010). Jest to narz%dzie mierz&ce stopie' nasycenia samoopisów tre"ciami sprawczo"ciowymi (np. pewny/a siebie, skuteczny/a, energiczny/a) i wspólnotowymi (kole!e'ski/a, pomocny/a, !yczliwy/a).
Wyniki i dyskusja
+redni wynik fuzji to!samo"ci wyniós 2,69 (SD = 1,33). Sprawdzili"my korelacje fuzji to!samo"ci i identyfikacji z grup& ze zmiennymi u!ytymi w badaniu (por. tabela 2). Poniewa! fuzja i identyfikacja s& konstruktami skorelo-wanymi (r = 0,69; p < 0,001), tak jak w badaniu 1 prze-prowadzili"my korelacje cz&stkowe, aby sprawdzi#, jaki jest zwi&zek fuzji z interesuj&cymi nas zmiennymi przy kontroli poziomu identyfikacji grupowej.
Zgodnie z przewidywaniami i tak jak w badaniu 1 – zmienne odnosz&ce si% do poczucia sprawczo"ci osobistej okaza y si% zwi&zane z fuzj& to!samo"ci. Potwierdzi si% te! zwi&zek fuzji to!samo"ci z klarowno"ci& Ja. Co ciekawe, przy kontroli identyfikacji z grup& zwi&zek fuzji ze skal& wspólnotowo"ci jest nieistotny. Natomiast zwi&zek wspól-notowych samoopisów z si & identyfikacji z grup&, przy kontroli wp ywu fuzji to!samo"ci, okaza si% pozytywny. Mimo i! ró!nice w sile korelacji z fuzj& i z identyfikacj& z grup& nie s& zbyt du!e, mo!e to by# kolejna po"red-nia wskazówka "wiadcz&ca o odr%bno"ci konstruktów Model: 95% przedzia y ufno"ci; boots = 5000; skorygowane przedzia y
ufno"ci efektu po"redniego mediowanego przez klarowno"# Ja: 0,0450– 0,1792.
Rysunek 2. Analizy mediacji metod& bootstrapingu dla ba da -nia 1 dla zmiennej wyja"-nianej orientacji na dzia anie (w nawia-sie wspó czynniki po uw zgl%dnieniu wp ywu mediatorów). Model: 95% przedzia y ufno"ci; boots = 5000; skorygowane przedzia y ufno"ci efektu po"redniego mediowanego przez klarowno"# Ja: 0,0992– 0,3818.
Rysunek 1. Analizy mediacji metod& bootstrapingu dla bada-nia 1 dla zmiennej wyja"bada-nianej decyzyjno"ci (w nawiasie wspó czynniki po uw zgl%dnieniu wp ywu mediatorów).
identyfikacji z grup& i fuzji to!samo"ci (a przynajmniej o odr%bno"ci miar skonstruowanych do ich pomiaru). Wyniki te mog& wskazywa# na prawdziwo"# za o!enia, !e osoby z fuzj& to!samo"ci nie porzucaj& to!samo"ci indywidualnej na rzecz to!samo"ci grupowej, a zlanie ich autonomicznego Ja z grup& w asn& mo!e wytworzy# motywacyjn& si % do podejmowania radykalnych dzia a' na rzecz grupy (Swann i in., 2009), przynajmniej je"li bierzemy pod uwag% ten aspekt fuzji, który wyodr%bnia j& od silnej identyfikacji grupowej.
W celu weryfikacji wyników badania 1, wskazuj&cych, i! klarowno"# Ja mediuje zwi&zek fuzji z miarami odnosz&-cymi si% do dzia ania i zorientowania na cele, dokonali"my ponownie analizy mediacji, wykorzystuj&c t% sam& metod% bootstrapingu. Podobnie, zgodnie z praktyk& innych badaczy (Gomez i in., 2011) i w celu odró!nienia konstruktu fuzji to!samo"ci od identyfikacji grupowej, uwzgl%dnili"my skal% identyfikacji z grup& jako kowariantem i przeprowadzili"my test bootstrapingu (n boots = 5000) dla naszych modeli (zob. rysunek 3). Wyniki analizy mediacji potwierdzi y, !e klarowno"# Ja mediuje zwi&zek fuzji z postrzegan& w asn& sprawczo"ci&. Co ciekawe, wyniki by y nieistotne w przypadku wyja"niania postrzeganej w asnej wspólno-towo"ci. Aby sprawdzi# alternatywne wyja"nienie, !e fuzja to!samo"ci mediuje zwi&zek klarowno"ci Ja z cechami sprawczo"ciowymi, przeprowadzili"my dodatkowe ana-lizy mediacji z klarowno"ci& Ja jako predyktorem i fuzj& jako mediatorem. W takim wypadku fuzja nie okaza a si% istotnym mediatorem tej relacji.
Badanie 2 zreplikowa o wyniki badania 1, wykazuj&c, !e przy kontroli wp ywu si y identyfikacji z grup& fuzja to!samo"ci wi&!e si% zarówno ze zmiennymi opisuj&cymi charakterystyki sprawczo"ciowe zachowania, jak i z klarow-no"ci& Ja, czyli pewklarow-no"ci& odno"nie do w asnych atrybutów.
D
YSKUSJAOGÓLNAPrzeprowadzone badania korelacyjne potwierdzi y hipo-tezy wyprowadzone z teorii fuzji to!samo"ci i wykaza y, !e przy kontroli wp ywu identyfikacji z grup& fuzja jest zwi&zana ze zmiennymi opisuj&cymi poczucie osobistego sprawstwa i cechami zwi&zanymi z dzia aniem oraz zdecy-dowaniem i decyzyjno"ci&. Wyniki te s& zgodne z innymi podej"ciami teoretycznymi koncentruj&cymi si% na analizie relacji interpersonalnych i podkre"laj&cymi rol% poczucia kontroli i poczucia wp ywu przy tworzeniu si% silnych zwi&zków z grup& (Hogg, 2001; Stevens, Fiske, 1995). Na przyk ad hipoteza ekspansywnego Ja Arona i wspó -pracowników (Aron, Aron, Norman, 2001) wskazuje, !e ludzie w &czaj& do Ja inne osoby i w asne grupy spo ecz-ne po to, aby zwi%kszy# poczucie w asecz-nej skuteczno"ci i sprawczo"ci poprzez rozbudow% spo ecznych zasobów, perspektyw i ró!norodnych schematów to!samo"ci. Nasze badania potwierdzaj& te predykcje: im bardziej to!samo"# grupowa jest zwi&zana i zlana z to!samo"ci& osobist&, tym wi%ksze poczucie sprawczo"ci zarówno indywidualnej, jak i grupowej (co wiemy na podstawie wyników wcze"niej-szych bada'). S& to wyniki zgodne z wnioskami z innych bada' nad w &czaniem bliskich osób i grup spo ecznych do Ja, które wykaza y na przyk ad, !e ekspansja Ja jest zwi&zana z poczuciem w asnej skuteczno"ci (Mattingly, Lewandowski, 2013) i prawdopodobie'stwem zrealizowania celów (Xu, Floyd, Westmaas, Aron, 2010).
W "wietle uzyskanych rezultatów ciekawa wydaje si% próba analizy konstruktu fuzji to!samo"ci z perspektywy teorii to!samo"ci osobistej i spo ecznej Marii Jarymowicz (1993a; Kwiatkowska, 1999). Autorka proponuje, aby to!samo"# osobist& definiowa# jako cz%"# samowiedzy Tabela 2
Korelacje r Pearsona i korelacje cz%stkowe mi&dzy fuzj% to"samo#ci i identyfikacj% grupow% a zmiennymi u"ytymi w badaniu 2
Zmienne Fuzja IdentyÞkacja
Klarowno ! Ja 0,06 (0,15*) –0,08 (–0,16*) Wspólnotowo ! 0,33*** (0,12) 0,36*** (0,20**) Sprawczo ! 0,12 (0,17*) –0,01 (–0,13t) t p < 0,10; *p < 0,05; **p < 0,01; ***p < 0,001; w nawiasie korelacje
cz&stkowe przy kontrolowanej identyfikacji (dla zwi&zku fuzji to!samo-"ci z innymi zmiennymi) lub przy kontrolowanej fuzji (dla zwi&zków identyfikacji z innymi zmiennymi).
Model: 95% przedzia y ufno"ci; boots = 5000; skorygowane przedzia y ufno"ci efektu po"redniego mediowanego przez klarowno"# Ja: 0,0065– 0,2056.
Rysunek 3. Analizy mediacji metod& bootstrapingu dla bada-nia 2 dla zmiennej wyja"bada-nianej sprawczo"ci (w nawiasie wspó czynniki po uw zgl%dnieniu wp ywu mediatorów).
obejmuj&c& cechy charakterystyczne dla Ja i wyró!niaj&ce je z otoczenia spo ecznego. Natomiast to!samo"# spo eczn& Jarymowicz ujmuje jako cz%"# samowiedzy, obejmuj&c& cechy prototypowe dla kategorii My, wyró!niaj&ce grup% w asn& od innych obiektów spo ecznych (Jarymowicz, 1993a). Na podstawie teorii Jarymowicz (1993b; 2008; Grzesiak-Feldman, 2006) mo!na wyró!ni# cztery g ówne formy to!samo"ci: (1) brak to!samo"ci, gdy nie wyst%puje dobrze ukszta towana to!samo"# spo eczna ani osobista; (2) dominuj&ca to!samo"# spo eczna, wyst%puj&ca u osób o niskim wyodr%bnieniu Ja wzgl%dem grupy w asnej (My) i zarazem wysokim wyodr%bnieniu schematów grupy w as-nej wzgl%dem innych osób i grup; (3) dominuj&ca to!samo"# osobista, wyst%puj&ca u osób o wysokim wyodr%bnieniu Ja wzgl%dem grupy w asnej i jednoczesnym niskim wyod-r%bnieniu schematów zwi&zanych z My wzgl%dem innych grup i obiektów spo ecznych; (4) to!samo"# zrównowa!ona, gdy dobrze rozwini%ta jest to!samo"# osobista i spo eczna, czyli gdy wyra$nie wyodr%bnione s& schematy Ja wzgl%-dem grupy w asnej, jak i schematy My wzgl%wzgl%-dem innych grup spo ecznych.
Gdzie w tym uk adzie jest miejsce na fuzj% to!samo"ci? Poniewa! uzyskane przez nas "rednie wyniki plasuj& si% poni!ej "rodka skali fuzji to!samo"ci (M = 2,71 w badaniu 1 i 2,69 w badaniu 2, przy "rodku skali równym 3), wydaje si%, i! fuzj% to!samo"ci nale!y w tym wypadku &czy# z to!samo"ci& zrównowa!on&. Tak jak w przypadku osób z t& to!samo"ci&, u osób umiarkowanie „zlanych” fuzj& z grup&, wa!n& rol% motywacyjn& odgrywaj& obie to!sa-mo"ci, tj. !adna z nich nie dominuje, wa!ne jest zarówno definiowanie si% przez niezale!ne Ja, jak i przez schematy zwi&zane z poj%ciem My. Wed ug Swanna i wspó pracow-ników, u osób z fuzj& to!samo"ci mo!na zaobserwowa# wspó wyst%powanie to!samo"ci jednostkowej i grupowej, nawet przy silnym przywi&zaniu tych osób do grupy w as-nej. Tym, co upodabnia fuzj% to!samo"ci do to!samo"ci zrównowa!onej, jest wed ug Jarymowicz równie! mo!li-wo"# „prze &czania si%” mi%dzy tymi dwoma rodzajami to!samo"ci (Gómez i in., 2011; Jarymowicz, 1993b).
Otrzymane wyniki mo!na równie! rozwa!a# w kon-tek"cie teorii wtórnej kontroli (Skinner, 2007). Badania nad zwi&zkiem fuzji to!samo"ci z poczuciem osobistego sprawstwa dobrze wpisuj& si% w propozycj% Ellen Skinner, aby w analizach psychologicznych uwzgl%dnia# nie tylko poczucie kontroli oparte na dzia aniu sprawczym (primary control), lecz tak!e poczucie dobrowolnego dopasowania si% do grupy spo ecznej (fit-focused constructs; Skinner, 2007). Badaczka sugeruje, i! takie dobrowolne przyj%cie panuj&cych norm czy kolektywnych celów, je"li jest oparte na w asnym wyborze i braku poczucia przymusu (accomo-dation, ‘going with the flow’), mo!e by# wa!n& strategi&
adaptacyjn& a cz%sto wr%cz pierwsz& reakcj& w wielu spo ecznych sytuacjach, w których d&!enie do osobistej kontroli poch ania zbyt wiele zasobów. Wed ug autorki, takie dobrowolne dopasowanie si% mo!e te! by# paradok-salnie zwi&zane z poczuciem autodeterminacji i osobistym sprawstwem. Wynika to z faktu, i! wa!na tutaj jest nie sama mo!liwo"# wyboru „w asnej "cie!ki”, ale wewn%trzna zgoda na dokonany wybór, który mo!e cz%sto wi&za# si% w a"nie z podporz&dkowaniem grupowym celom (zobacz dyskusj% w: Skinner, 2007). W tym uj%ciu poczucie fuzji z grup& mo!e by# w a"nie takim wska$nikiem podporz&dkowania si% grupowym celom i normom, przy jednoczesnym zachowaniu poczucia osobistego sprawstwa – gdy! cele osobiste i cele grupy w du!ej mierze si% nak adaj&, a poczucie autonomii mo!e by# realizowane przez "wiadome anga!owanie si% w zachowania ukierunkowane na dopasowanie si% do grupy i anga!owanie si% na jej rzecz.
Nale!y podkre"li#, i! stwierdzony przez nas pozytywny zwi&zek mi%dzy fuzj& a klarowno"ci& Ja jest sprzeczny z wcze"niejszym badaniem na próbie hiszpa'skiej (Gómez i in., 2011). W swoich badaniach Gómez i wspó pracownicy nie u!yli jednak ca ej skali mierz&cej klarowno"# Ja, lecz tylko wybrane itemy, co mog o wp yn&# na otrzymane przez nich wyniki. Po drugie, nie przeprowadzili korelacji cz&stkowych przy kontrolowanym wp ywie identyfikacji (jak to robili dla zwi&zku fuzji z radykalizacj&). Jednocze"nie mo!liwe s& ró!nice kulturowe wp ywaj&ce na relacje mi%dzy fuzj& to!samo"ci i klarowno"ci& poj%cia Ja w"ród Hiszpanów i Polaków, cho# wydaje si%, !e wynik przez nas wykazany jest zgodny z za o!eniami teoretycznymi le!&cymi u podstaw my"lenia o konstrukcie fuzji to!samo-"ci. Nak adanie si% schematów zwi&zanych z to!samo"ci& osobist& i grupow& teoretycznie powinno, z uwagi na brak sprzeczno"ci mi%dzy charakterystykami zwi&zanymi z tymi to!samo"ciami, skutkowa# bardziej pewnym, spójnym, wyra$nym i stabilnym obrazem w asnej osoby. I to wyka-za y nasze dwa badania. Co wi%cej, poczucie klarowno"ci schematów Ja okaza o si% mediatorem zwi&zku fuzji ze zmiennymi opisuj&cymi poczucie sprawczo"ci i orientacj% na dzia anie. To wi%c wyrazisto"# i pewno"# w asnych cech i charakterystyk mo!e by# odpowiedzialna za to, i! osoby, u których fuzja to!samo"ci wyst%puje w wi%kszym stopniu, s& bardziej zdecydowane i maj& poczucie sprawstwa oraz kontroli. Mo!na spekulowa#, !e to w a"nie te osoby, przy dzia aniach grupowych nie b%d& li tylko biernie pod&!a# za dzia aniami innych, lecz tak!e dzia ania te inicjowa# i nimi kierowa# (gdy! silne autonomiczne Ja wspó istnieje z silnym przywi&zaniem do grupy).
Nale!y zaznaczy#, !e prezentowany artyku nie odnosi si% do dyskusji nad tym, czy stan fuzji to!samo"ci jest stanem odr%bnym od identyfikacji z grup&, czy tylko pozwala opisa#
osoby silnie z grup& zidentyfikowane. Prezentowane badania nie by y projektowane w celu rozwiania tych w&tpliwo"ci. Cho# ju! kilkana"cie bada' wykaza o do tej pory, !e skale fuzji to!samo"ci i identyfikacji grupowej w ró!nym stopniu przewidywa y postawy jednostek, to prawd& jest równie!, i! skale zaprojektowane do mierzenia tych zmiennych regularnie okazuj& si% silnie ze sob& skorelowane. Nale!y o tym pami%ta# i niew&tpliwie przysz e badania powinny prowadzi# do bardziej zdecydowanych odpowiedzi na pytanie o odr%bno"# tych konstruktów. Szczególn& uwag% powinno si% zwróci# na badania osób silnie zaanga!owanych w swoj& grup% spo eczn&, gdy! wyniki uzyskiwane na skali fuzji z krajem zarówno w prezentowanych badaniach, jak i w badaniach na próbach hiszpa'skich oraz pó nocnoame-ryka'skich (Swann i in., 2014) wskazuj&, !e "rednie wyniki uczestników nie s& wysokie i liczba jednostek, u których faktycznie nast%puje nak adanie si% schematów Ja i grupy, jest niewielka. Rozwa!ania nad tym konstruktem kompli-kuje fakt, i! równolegle do u!ywanej skali werbalnej, fuzja to!samo"ci jest mierzona zmodyfikowan& obrazkow& Skal% w %czania innych do Ja (Aron i in., 2001), która to skala by a równie! u!ywana do operacjonalizacji identyfikacji z grup& (Tropp, Wright, 2001).
Podsumowuj&c te rozwa!ania i wychodz&c poza otrzy-mane w naszych badaniach dane, mo!na spekulowa#, !e cho# teoria fuzji to!samo"ci wydaje si% ciekaw& propozycj& opisania stanu funkcjonalnej ekwiwalentno"ci to!samo"ci spo ecznej i osobistej, to miara u!ywana do operacjonali-zacji zjawiska – z uwagi na swoje podobie'stwa do i silne korelacje z miarami identyfikacji z grup& – mo!e nie do ko'ca opisywa# odr%bno"# teoretyczn& tego konstruktu. Jednym z rozwi&za' tego problemu mo!e by# propozycja, aby w przysz ych badaniach zastosowa# miary bardziej zbli!one do definicyjnego uj%cia fuzji jako stanu opisy-wanego przez „reakcje trzewne”, wskazuj&ce na silne pobudzenie fizjologiczne zwi&zane na przyk ad z uczest-nictwem w grupowych rytua ach i zgromadzeniach albo z reakcjami na zagro!enie grupy.
Mimo spójnych rezultatów dwóch prezentowanych bada', nale!y zaznaczy#, i! mia y one charakter korelacyjny, wnioskowanie zatem o mechanizmach przyczynowo--skutkowych jest spekulacyjne. Badania dotyczy y tylko jednego kontekstu grupowego – tj. fuzji z krajem. W zwi&zku z tym, pomimo bada' wskazuj&cych, i! fuzja okazywa a si% dobrym predyktorem radykalnych postaw w obronie innych grup spo ecznych (np. grupy religijnej; Besta, Gómez, Vázquez, 2014), nale!y by# ostro!nym, je"li chodzi o generalizacj% prezentowanych wyników na inne relacje spo eczne. Naszym zdaniem jednak otrzymane rezultaty s& ciekawym rozwini%ciem teorii fuzji to!samo"ci i warto b%dzie w przysz o"ci eksplorowa# wykazane zale!no"ci
zarówno w badaniach eksperymentalnych, jak i analizuj&c zwi&zek fuzji to!samo"ci z poczuciem sprawstwa w innych kontekstach grupowych.
Pomimo powy!szych zastrze!e', przeprowadzone badania pozwoli y rozwin&# wnioski z poprzednich bada' nad fuzj& to!samo"ci prowadzonych w Hiszpanii i USA i wskaza y na nowe obszary funkcjonowania jednostek, które s& z fuzj& to!samo"ci zwi&zane. Dalsze badania powinny koncen-trowa# si% na eksploracji mo!liwych mediatorów zwi&zku fuzji z charakterystykami sprawczo"ciowymi zarówno na poziomie grupowym, jak i indywidualnym.
LITERATURA CYTOWANA
Aron, E. N., Aron, A. (1996). Love and expansion of the self: The state of the model. Personal Relationships, 3, 45–58, doi:10.1111/j.1475-6811.1996.tb00103.x.
Aron, A., Aron, E. N., Norman, C. (2001). Self-expansion model of motivation and cognition in close relationships and beyond. W: M. Clark, G. Fletcher (red.), Blackwell handbook of social psychology (vol. 2: Interpersonal processes, s. 478–501). Oxford: Blackwell.
Atran, S. (2010). Talking to the enemy: Faith, brotherhood, and the (un)making of terrorists. New York, NY: Harper-Collins. Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G. V., Pastorelli, C.
(1996). Mechanisms of moral disengagement in the exercise of moral agency. Journal of Personality and Social Psychology, 71 (2), 364–374.
Baumeister, R. F. (1991). Meanings in life. New York: Guilford. Besta, T., Gómez, Á., Vázquez, A. (2014). Readiness to deny
group’s wrongdoing and willingness to fight for its members: The role of the Poles’ identity fusion with the country and reli-gious group. Current Issue in Personality Psychology, 2 (1), 49.55, doi:10.5114/cipp.2014.43101.
Besta, T., Ka$mierczak, M., B a!ek, M. (2013). Identity fusion and status of the evaluator as moderators of self-enhancement and self-verification at the group level of self-description. Polish Psychological Bulletin, 44 (4), 371–378.
Bigler, M., Neimeyer, G. J., Brown, E. (2001). The divided self revisited: Effects of self-concept clarity and self-con-cept differentiation on psychological adjustment. Journal of Social and Clinical Psychology, 20 (3), 396–415, doi:10.1521/ jscp.20.3.396.22302.
Bilewicz, M. (2012). Funkcjonalna dehumanizacja. Studium odcz owieczenia ofiar i grup uciskanych. W: M. Drogosz, M. Bilewicz, M. Kofta (red.), Poza stereotypy: Dehumanizacja i esencjalizm w postrzeganiu grup spo ecznych (s. 211–226). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Bilewicz, M., Kofta, A. (2011). Less biased under threat? Self--verificatory reactions to social identity threat among groups with negative self-stereotype. Journal of Applied Social Psychology, 41, 2249–2267.
B a!ek, M. (2008). Zró!nicowanie w poziomie dekonstrukcji Ja osób o ró!nej klarowno"ci samowiedzy w sytuacji wyklucze-nia spo ecznego. W: M. B a!ek, M. Plopa (red.), Wspó czesny
cz owiek w #wietle dylematów i wyzwa!: perspektywa psycho-logiczna (s. 57–68). Kraków: Implus.
B a!ek, M., Besta, T. (2012). Self-concept clarity and religious orientations: Prediction of purpose in life and self-esteem. Journal of Religion and Health, 51 (3), 947–960.
B a!ek, M., Besta, T., Ka$mierczak, M. (2011). Skala klarowno#ci Ja. Niepublikowany manuskrypt. Gda'sk: Uniwersytet Gda'ski. B a!ek, M., Kadzikowska-Wrzosek, R. (2002). Wielowymiarowy
kwestionariusz planów (WKP): proces konstruowania kwe-stionariusza. W: T. M&drzycki, Osobowo#$ jako system two-rz%cy i realizuj%cy plany (s. 151–158). Gda'sk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gda'skiego.
Brewer, M. B., Gardner, W. (1996). ‘Who is this We’? Levels of collective identity and self representations. Journal of Personality and Social Psychology, 71 (1), 83–93.
Campbell, J. D., Trapnell, P. D., Heine, S. J., Katz, I. M., Lavallee, L. F., Lehman, D. R. (1996). Self-concept clarity: Measurement, personality correlates, and cultural boundaries. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 141–156.
Chen, S., Chen, K. Y., Shaw, L. (2004). Self-verification motives at the collective level of self-definition. Journal of Personality and Social Psychology, 86 (1), 77–94.
Cis ak, A., Szymków, A. (2013). Lepsi martwi ni! !ywi: spo-strzeganie heroizmu uczestników wydarze' historycznych. Psychologia Spo eczna, 8 (1), 42–52.
Gómez, A., Brooks, M. L., Buhrmester, M. D., Vázquez, A., Jetten, J., Swann W. B. Jr. (2011). On the nature of identity fusion: Insights into the construct and a new measure. Journal of Personality and Social Psychology, 100 (5), 918–933. Gómez, A., Seyle, D. C., Huici, C., Swann, W. B. J. (2009). Can
self-verification strivings fully transcend the self-other barrier? Seeking verification of ingroup identities. Journal of Personality and Social Psychology, 97 (6), 1021–1044.
Grzesiak-Feldman, M. (2006). To!samo"ciowe przes anki ró!nych rodzajów stereotypizacji. Roczniki Psychologiczne, 9, 45–60. Haidt, J. (2012). The righteous mind: Why good people are
divid-ed by politics and religion. New York: Pantheon.
Hogg, M. A. (2001). Subjective uncertainty reduction through self-categorization: A motivational theory of social identity pro-cesses. European Review of Social Psychology, 11, 223–255. Hogg, M. A., Terry, D. J., White, K. M. (1995). A tale of two
theories: A critical comparison of identity theory with social identity theory. Social Psychology Quarterly, 58 (4), 255–269. Jarymowicz, M. (1993a). Odr%bno"# schematowa Ja–My–Oni
a spo eczne identyfikacje. Przegl%d Psychologiczny, 1, 7–26. Jarymowicz, M. (1993b). An attempt to operationalize social ver-sus personal identity constructs. W: M. Jarymowicz (red.), To know Self – To understand Others (s. 50–60). Poznan–Warsaw– Rotterdam: Eburon Delft.
Jarymowicz, M. (2008). Psychologiczne podstawy podmiotowo-#ci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kelly, C., Breinlinger, S. (1995). Identity and injustice: Exploring women’s participation in collective action. Journal of Community & Applied Social Psychology, 5 (1), 41–57.
Kelly, C., Kelly, J. (1994). Who gets involved in collective action? Social psychological determinants of individual participation in trade unions. Human Relations, 47 (1), 63–88.
Klandermans, B. (2002). How group identification helps to over-come the dilemma of collective action. American Behavioral Scientist, 45 (5), 887–900.
Kofta, M., S%dek, G. (1999). Stereotyp duszy grupowej a postawy wobec obcych: wyniki bada' sonda!owych. W: B. Wojciszke, M. Jarymowicz (red.), Psychologia rozumienia zjawisk spo ecz-nych (s. 173–208). Warszawa–)ó d$: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kossowska, M. (2005). Umys niezmienny. Poznawcze mechanizmy sztywno#ci. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ja -giello'skiego.
Kruglanski, A. W., Pierro, A., Mannetti, L., De Grada, E. (2006). Groups as epistemic providers: Need for closure and the unfold-ing of group-centrism. Psychological Review, 113 (1), 84–100. Kwiatkowska, A. (1999). To"samo#$ spo eczna a spo eczne kate-goryzacje. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN. Le Bon, G. (1899). Psychologia t umu. Warszawa: Ksi%garnia
E. Wende i S-ka.
Lewandowski, G. W. Jr., Aron, A., Bassis, S., Kunak, J. (2006). Losing a self-expanding relationship: Implications for the self-concept. Personal Relationships, 13, 317–331.
Little, T. D., Snyder, C. R., Wehmeyer, M. (2006). The agentic self: On the nature and origins of personal agency across the life span. W: D. K. Mroczek, T. D. Little (red.), Handbook of personality development (s. 61–79). Mahwah: LEA.
Mael, F. A., Ashforth, B. E. (1992). Alumni and their alma mater: A partial test of the reformulated model of organizational iden-tification. Journal of Organizational Behavior, 13, 103–123. Mattingly, B. A., Lewandowski, G. W. Jr. (2013). An expanded
self is a more capable self: The association between self-con-cept size and self-efficacy. Self and Identity, 12 (6), 621–634, doi:10.1080/15298868.2012.718863.
Nietzsche, F. (1989/2010). Zmierzch bo"yszcz. Czyli jak filo-zofuje si& m otem (t um. S. Wyrzykowski). )ó d$ –Wroc aw: Nietzsche Seminarium.
Otten, S. (2002). I am positive and so We are. The Self as deter-minant of favoritism toward novel ingroups. W: J. P. Forgas, K. D. Williams (red.), The social self: Cognitive, interper-sonal and intergroup perspectives (s. 273–291). New York: Psychology Press.
Preacher, K. J., Hayes, A. F. (2008). Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behavior Research Methods, 40 (3), 879–879. Reicher, S. (2012). Przeciw konfederacji ignorancji. Pobrane
05.10.2013 z: www.instytutobywatelski.pl.
Reicher, S., Stott, C. (2011). Mad mobs and Englishmen? Myths and realities of the 2011 riots. London: Constable & Robinson. Rise, J., Sheeran, P., Hukkelberg, S. (2010). The role of self-iden-tity in the theory of planned behavior: A meta-analysis. Journal of Applied Social Psychology, 40 (5), 1085–1105.
Schubert, T. W., Otten, S. (2002). Overlap of self, in-group and out-group: Pictorial measures of self-categorization. Self and Identity, 1, 353–376.
Seyle, D. C. (2007). Identity fusion and the psychology of politi-cal extremism. Nieopublikowana rozprawa doktorska. Austin:
The University of Texas at Austin. Pobrane 01.09.2010 z: http:// repositories.lib.utexas.edu/handle/2152/3027.
Sethi, S., Seligman, M. E. P. (1994). The hope of fundamental-ists. Psychological Science, 5, 58–59.
Skinner, E. A. (2007). Secondary control critiqued: Is it second-ary? Is it control? Comment on Morling and Evered (2006). Psychological Bulletin, 133 (6), 911–916, doi:10.1037/0033-2909.133.6.911.
Slotter, E. B., Gardner, W. L., Finkel, E. J. (2010). Who am I with-out you? The influence of romantic breakup on the self-con-cept. Personality and Social Psychology Bulletin, 36, 147–160. Smith, E. R. (2002). Overlapping mental representations of
self and group: Evidence and implications. W: J. P. Forgas, K. D. Williams (red.), The social self: Cognitive, interper-sonal and intergroup perspectives (s. 21–35). New York: Psychology Press.
Smith, M., Wethington, E., Zhan, G. (1996). Self-concept clarity and preferred coping styles. Journal of Personality, 64, 407–434. Smith, E. R., Coats, S., Walling, D. (1999). Overlapping mental
representations of self, in-group, and partner: Further response time evidence and a connectionist model. Personality and Social Psychology Bulletin, 25, 873–882.
Stevens, L. E., Fiske, S. T. (1995). Motivation and cognition in social life: A social survival perspective. Social Cognition, 13, 189–214.
Swann, W. B., Buhrmester, M. D., Gómez, M., Jettem, J., Bastian, B., Vázquez, A., Zhang, A. (2014). What makes a group worth dying for? Identity fusion fosters perception of familial ties, promoting self-sacrifice. Journal of Personality and Social Psychology, 106 (6), 912–926.
Swann, W. B. Jr., Gómez, A., Dovidio, J. F., Hart, S., Jetten, J. (2010). Dying and killing for one’s group: Identity fusion mod-erates responses to intergroup versions of the trolley problem.
Psychological Science: A Journal of the American Psychological Society, 21 (8), 1176–1183.
Swann, W. B. Jr., Gómez, A., Seyle, D. C., Morales, J. F., Huici, C. (2009). Identity fusion: The interplay of personal and social identities in extreme group behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 96 (5), 995–1011.
Swann, W. B. Jr., Jetten, J., Gómez, Á., Whitehouse, H., Bastian, B. (2012). When group membership gets personal: A theory of identity fusion. Psychological Review, 119 (3), 441–456. Tajfel, H., Turner, J. C. (1979). An integrative theory of
inter-group conflict. W: W. G. Austin, S. Worchel (red.), The social psychology of intergroup relations (s. 33–47). Monterey, CA: Brooks-Cole.
Tropp, L. R., Wright, S. C. (2001). Ingroup identification as inclu-sion of ingroup in the self. Personality and Social Psychology Bulletin, 27, 585–600.
Wojciszke, B. (2010). Sprawczo#$ i wspólnotowo#$: Podstawowe wymiary spostrzegania spo ecznego. Gda'sk: Gda'skie Wydaw-nictwo Psychologiczne.
Wojciszke, B., Bary a, W. (2006). Perspektywa sprawcy i bior-cy w spostrzeganiu siebie i innych. Psychologia Spo eczna, 1 (1), 9–32.
Wojciszke, B., Szlendak, M. (2010). Skale do pomiaru orienta-cji sprawczej i wspólnotowej. Psychologia Spo eczna, 5 (13), 57–70.
Wright, S. C., Aron, A., Tropp, L. R. (2002). Including others (and groups) in the self: Self-expansion and intergroup rela-tions. W: J. P. Forgas, K. D. Williams (red.), The social self: Cognitive, interpersonal and intergroup perspectives (s. 343– 368). New York: Psychology Press.
Xu, X., Floyd, A. H. L., Westmaas, J. L., Aron, A. (2010). Self--expansion and smoking abstinence. Addictive Behaviors, 35, 295–301.
Group adherence and personal agency:
The role of identity fusion and self-concept clarity
Tomasz Besta, Maria Ka$mierczak, Magdalena B a!ek
Institute of Psychology, University of Gda!sk
A
BSTRACTIdentity fusion is a construct that describes the overlap between the self and group schema. The aim of our studies was to expand previous research on identity fusion and its relationship with group control and agency. Two studies were conducted to examine if people fused with a group would present more agentic self-descriptions than people with low identity fusion. Correlational analyses showed that when group identification was controlled for, the identity fusion (between the self and the country) was positively related to agentic characteristics (as measured by goals and action orientation scale, agency and communion scales, and the decisiveness scale). Moreover, in two studies these relationships were mediated by the clarity of self--construct and by the certainty about one’s characteristics. Overall, our studies revealed that the Polish version of the Identity Fusion Scale is a reliable measure, that allows to tap agentic aspects of group adherence. Keywords: social identity, identity fusion, agency, social groups
Z o!ono tekst: 20.02.2014
Z o!ono poprawiony tekst: 22.07.2014 Zaakceptowano do druku: 10.08.2014
