Czesław Potemski
Toninek, pow. Sępólno Krajeńskie
Informator Archeologiczny : badania 7, 108-109
w y s p ie J e z i o r a S u s z e w s J d e g o . M a ono k s z t a ł t n i e r e g u la r n e g o t r ó j k ą t a , w y d łu ż o n eg o z e w sch o d u n a z a c h ó d .
W p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j c z ę ś c i z n a jd u je s i ę w y so k o k o p ie c s tr o ż k o w a ty u f o r m o w a n y z z ie m i w y b ra n e j w o k ó ^ r tz ię k l c z e m u p o w s t a ł tu g łę b o k i, k o lis ty r ó w . Z a ło ż o no dw a w ykopy n a w a le : n a z a c h o d n ie j s t r o n i e d łu g i 12 m i s z e r o k i 2 m / w ykop 1 / , o r a z n a p o łu d n io w ej s t r o n i e d u g i 15 m i s z e r o k i 2 m / w ykop 2 / . T e n o s t a tn i p r z e d łu ż o n o ro w e m so n d a ż o w y m d łu g im 20 m i s z e r o k i m 1 m n a m a jd a n ie g r o d z i s ka / w ykop 3 / . W w y k o p ie 2 o d k ry to i z b a d a n o k o n s tr u k c je w a łu . J e g o ś ro d k o w a c z ę ś ć b y ła z b u d o w an a w te c h n ic e r u s z to w e j i s k ła d a ła s i ę z w a r s tw b e le k u k ła d a - p y c h jeśB A n a d d m g b p r z e sy p y w a n y c h p i a s k ie m .W s a m y m c e n tr u m w a łu o b u s tr o n n y r u s z t o p a r ty b y ł o ś c ia n ę z b u d o w an ą w te c h n ic e z r ę b o w e j. Z e w n ę tr z n a c z ę ś ć w a łu z b u d o w an a b y ła z e s k r z y ń d re w n ia n y c h w y p e łn io n y c h p i a s k ie m . O g ó ln a s z e r o k o ś ć w a łu w y n o s iła o k o ło 10 m , i w y s o k o ś ć d o c h o d z iła do 2 , 5 m . W ś r ó d k o n s t r u k c ji i po d n im i z n a le z io n o u ła m k i n a c z y ń k u ltu r y ł u ż y c k i e j .
W w y k o p ie 1 o d k ry to n a to m i a s t c z ę ś ć o sa c ty , a w ię c ja m y i p a l e n i s k o .G r ó d b y ł w ię c o d z a c h o d u n ie b r o n io n y .
W r o w ie s o n d a ż o w y m / w y k o p 3 / n a m a jd a n ie o ć fcry to k i lk a n a ś c i e j a m .B y ł y to ’ o b ie k ty k o l i s t e , ś re c k iic y o k o ło 1 m , n ie z b y t g łę b o k ie b o d o 60 c m . K ilk a z n ic h ł ą c z y ło s i ę w w ię k s z e z e s p o ły . M o ż n a p r z y p u s z c z a ć , ż e s ta n o w iły o n e p o z o s t a ł o ś c i p ó łz ie m ia n e k m ie s z k a ln y c h . W j a m a c h o r a z w wa r s tw ie o s a d n ic z e j z n a le z io n o f r a g m e n ty n a c z y ń z a s o b o w y c h 1 k u c h e n n y c h , c h r o p o wa ty c h , o b r z u c a n y c h i o b m & zy w an y ch , t a l e r z y , m is ^ k u b k ó w , c z e rp a k ó w o r a z dutyrch n a c z y ń wmzowa ty c h . J a k w y n ik a z p ie r w - s z y c h , w s tę p n y c h o b s e r w a c j i , d a to w a ć J e m o ż n a n a o k r e s h a ls z t a c k i C .
S tw ie rd z o n o ^ ż e g r ó d z a ło ż y ła l u t o o ś ć g ru p y w scho< hiiow iał k o p o l a k ie j k u ltu r y łu ż y c k i e j . D a ls z y c h b a d a ń n ie p r z e w id u je s i ę . 108 -T O N IN E K , p o w . S ę p ó ln o K r a j e ń s k i e M u z e u m i m . L .W y c z ó łk o w s k ie g o w B y d g o s z c z y B a d a n ia p r o w a d z ił m g r C z e s ła w P o t e m s k i. F in a n s o w a ło M u z e u m i m .L .W y c z ó łk o w s k i e g o w B y d g o s z c z y .D r u g i s e z o n b a d a ń . C m e n t a r z y s k o z o k r e s u h a ls z ta c k ie g o C i D . O d k ry to d a ls z y c h 7 g ro b ó w sk rz y n k o w y c h 1 n a tr a f io n o n a p a le n is k a k u lto w e , z k tó r y c h p r z e b a d a n o 8 . P a l e n i s k a wy s tą p iły n a n a jw y ż s z y m o d c in k u r o z le g łe g o w y n i e s i e n i a , n a p ó łn o c od g ro b ó w . U ło ż o n e z e ś r e 6 i i c h i m a ły c h k a m ie n i m ia ły k s z t a ł t o k r ą g ły lu b o w a ln y o ś r e d n ic y 1 - 1 ,3 0 m « P o d k a m ie n ia m i z n a jd o w a ła s i ę w a r s tw a p r z e p a lo n e j , b r u a a t n o c z a r n e j z ie m i i w k ilk u p r z y p a d k a c h s tw ie r d z o n o w n ic h f r a g m e n t y n a c z y ń g lin ia n y c h . P a l e n i s k a t e m o g ły s łu ż y ć ja k o m ie j s c a o d b y w a n ia s ty p p o g rz e b o w y c h . N a s z c z e g ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je d u ż e o w a ln e s k u p is k o k a m ie n i o w y m ia r a c h 2 , 50 z 1 ,3 0 m , k t ó r e m o g ło s łu ż y ć Jak o m ie j s c e k r e m a c j i z w ło k .
Z s ie d m iu g ro b ó w , 5 z n a le z io n o w s ta n ie s z c z ą tk o w y m , n a to m i a s t dw a g ro b y s k rz y n k o w e , k t ó r e z a le g a ły g łę b ie j / o k o ło 1 m o d powi e r z c h n i z i e m i / b y ły d o b r z e z a c h o w a n e .W p ie r w s z y m z n a jd o w a ła s i ę ty lk o je d n a p o p ie ln ic a n a k r y ta m i s ą , w
d r u g im » tw ie rd z o n o t r z y b o g a to z d o b io n e , in k r u s to w a n e p o p ie ln ic e o c z a r n e j po* w ie r z c h n i z c z a p k o w a ty m i p o k r y w a m i. J e d n a z p o p ie ln ic m ia ł a k s z t a ł t d u ż e j w a zy o b a n ia s ty m b r z u ś c u . d w ie p o z o s ta łe « m a ły c h r o z m ia r ó w o w y s m u k ły c h c y lin d r y c z n y c h sz y ja c h « p r z y le g a ły s y m e tr y c z n i e do d u ż e j p o p ie ln ic y • W s z y s tk ie t r z y s t a ły n a k a m ie n n y m b r u k u .
N a jc ie k a w ie j o r n a m e n to w a n a b y ła je d n a z m a ły c h p o p ie ln ic « O rn a m e n t s ta n o w iły t a k j a k i n a p o z o s ta ły c h dw óch« r z ę d y o k r ą g ły c h d o łe c z k ó w b ie g n ą c y c h w okół b r z u ś - c a lu b s k ie r o w a n e w d ó ł b r z u ś c a o d c in k ó w « tw o r z ą c e w z o ry g e o m e try c z n e « J e c k ia k - ż e w ś r ó d ty c h m o ty w ó w o m a m e n ta c y jn y c h z n a jd u je s i ę k ilk a d o łeczk ó w « k t ó r e m a j ą z a p e w n e p r z e d s t a w i a ć m a ł e z w ie rz ą tk o « W id e n ty c z n y s p o s ó b w y k o n a n e s ą w iz e r u n k i m a ły c h je lo n k ó w n a u n ik a ln e j p o p ie ln ic y z n a le z io n e j w T o n in k u w r o k n 1972. B a d a n ia b ę d ą k o n ty n u ow ane« 109 -ULIM« p o w « G o rzó w W lk p . M u z e u m w G o r z o w ie W lkp« S ta n o w is k o 4 B a d a n ia p r o w a d z ił m g r T a d e u s z S eniów « F in a n s o w a ło M u z e u m w G o r z o w ie W lkp« P i e r w s z y s e z o n b ad ań « O s a d a lu d n o ś c i k u ltu r y ł u i y c k i ę j s k o ń c a o k r e s u h a l s z t a c k ie g o do s t a r s z e g o o k r e s u wpły w ów r z y m s k ic h . S ta n o w is k o u s y tu o wa n e J e s t w z a c h o d n ie j c z ę ś c i w s i U lim n s p o lu o r n y m c a 60 m n a p ó łn o c o d btu ty n k n p le b a n ii» p o m ię d z y d w ie m a p o ln y m i d r o g a m i b ie g n ą c y m i z z a c h o d u n a w s c h ó d i s pnłnckila n a p ó łn o c - k r z y ż u j ą c y m i s i ę p o d k ą t e m p r o s ty m « W ykop z lo k a liz o w a n o w n a r o ż n ik u p ó łn o c n o -w s c h o d n im te g o ż p o la« W y m ia ry w y k o p u 5 x 10 n u M ią ż s z o ś ć wa r s tw y k u ltu r o w e j w y n o s iła c a 0«60 n u Z n a l e s i o n o w n ie j b a r d z o d u ż ą I l o ś ć c e r a m i k i - f r a g m e n tó w g ó rn y c h p a r t i i n a cz y ń « p r z y d e n n y c h i śro d k o w y ch « C e r a m ik a j e s t b a r d z o z r ó ż n ic o w a n a p o d w z g lę d e m f o r m i s t r u k t u r y w y k o n an ia« P r z e w a ż a je d n a k s o k r e s ów la t e ń s k i e g o i r z y m s k ie g o .
O d s ło n ię to 4 ja m y p a le n is k o w e w k s z t a ł c i e z b liż o n y m do p r o s t o k ą ta - w s z y s t k ie p r a w ie o jed n a k o w y c h w y m ia r a c h / w g r a n ic a c h c a 2« 90 x 1 .0 0 m /.U s y tu o w a n e t y ł y po l i n i i w s c h ó d - z a c h ó d i ró w n o le g le do s i e b i e w o d s tę p a c h do 2« 5 m« W p r z e k r o j u p ionow y m m ia ły k s z t a ł t nleckow & ty« Z a w a r t o ś ć ty c h ja m » to : d u ż a i lo ś ć u ła m k ó w n aczy ń « k o ś c i z w ie r z ę c y c h i łu s e k ry b ic h « O p ró c z te g o z n a le z io n o w p ó ł n o c n o -w s c h o d n im n a r o ż n ik u w ykopu f r a g m e n t k o ś c ia n e g o h a r p u n a do ło w ie n ia ryb / w wa r s t wi e k u ltu r o w e j n a g łę b o k o ś c i w z g lę d n e j c a 0« 45 m /« a w j a m i e o z n a c z o n e j n r 1 - z n a le z io n o k ie ł d r a p ie ż n ik a z o tw o re m « s łu ż ą c y ja k o p a c io r e k do n a s z y jn ik a , a ta k ż e d r u g i p a c io r e k w y k o n an y z k r ę g u r y b ie g o z otw o r e m po ś r o d ku i z d o b io n y p r o s to k ą tn y m i ż ło b k a m i po o o w o d z ie k rę g u « k t ó r e z w ę ż a ły s i ę k u rd z e n io w i« J a k z te g o w y n ik a m ie s z k a ń c y p o w y ż s z e j o s a d y z a jm o w a li s i ę m ię d z y in n y m i m y ś lis tw e m a w s z c z e g ó ln o ś c i ry b o łó w s tw e m « P o tw ie r d z a to też« ż e a ż do c z a s ó w h is to r y c z n y c h t j . d o k o ń c a XVI w« a m o ż e 1 d a le j m ie s z k a ń c y w s i U lim b y l i z o b o w ią z a n i p rz y w o z ić n a t a r g do G o rz o w a r y b y .
B o w ie m w ty m o k r e s i e c z a s u ry b y w r z e c e W a r c ie i j e j s t a r y c h k o r y ta c h n a le ż a ły do m ia s ta « n a z a s a d z ie p r z e w ile ju m a r g r a b ie g o J o a c h im a U s 1566 r . J e s t
to w a żn y p r z y c z y n e k do b a d a ń n a d o s a d n ic tw e m w c z e s n o - h i s t o r y c z n y m w r e jo n ie d o ln ej W a r ty .
