Wskaźniki rozwoju gospodarczego województwa małopolskiego

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 693. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Zygmunt Szymla Katedra Gospodarki Regionalnej. Wskaêniki rozwoju gospodarczego województwa ma∏opolskiego 1. Ogólna charakterystyka województwa ma∏opolskiego Województwo ma∏opolskie obejmujàce po∏udniowà cz´Êç Polski po∏o˝one jest na obszarze trzech du˝ych struktur fizyczno-geograficznych. Pó∏nocna cz´Êç znajduje si´ w obr´bie Wy˝yny Ma∏opolskiej, centralna – kotlin podkarpackich, a po∏udniowa Karpat. Zajmuje ono 4,8% powierzchni kraju i liczy 3237,2 tys. mieszkaƒców, czyli 8,4% krajowej populacji, co daje mu czwartà pozycj´ wÊród województw Polski. Administracyjnie województwo dzieli si´ na 19 powiatów ziemskich i 3 powiaty grodzkie oraz 182 gminy. Graniczy od zachodu z województwem Êlàskim, od pó∏nocy z woj. Êwi´tokrzyskim, od wschodu z województwem podkarpackim, a od po∏udnia z Republikà S∏owackà. Jest ono zaliczane do regionów Êrednio rozwini´tych pod wzgl´dem spo∏eczno-gospodarczym w Polsce (tabela 1 oraz rys. 1). Województwo ma∏opolskie charakteryzuje si´ znacznym zró˝nicowaniem poszczególnych powiatów pod wzgl´dem powierzchni, stosunków demograficznych i potencja∏u gospodarczego (tabela 2). Najwi´kszà powierzchni´ majà powiaty: nowosàdecki (1550 km2), nowotarski (1475 km2), tarnowski (1334 km2) oraz krakowski (1230 km2), najmniejszà zaÊ powierzchni´ – powiaty miejskie, tj.: Nowy Sàcz (57 km2), Tarnów (72 km2) oraz Kraków (327 km2). Bioràc pod uwag´ potencja∏ ludnoÊciowy poszczególnych powiatów do najwi´kszych jednostek nale˝à: m. Kraków (754 547 osób), powiat krakowski (239 344 osób), powiat nowosàdecki (193 540 osób), powiat tarnowski (181 823 osób) oraz powiat nowotarski (179 350 osób). Do najmniejszych pod wzgl´dem liczby ludnoÊci nale˝à jednostki, takie jak: powiat proszowicki (43 271 osób), powiat miechowski (51 615 osób) i powiat dàbrowski (58 409 osób)..

(2) Zygmunt Szymla. 30. Tabela 1. Wybrane wskaêniki rozwoju spo∏eczno-gospodarczego województwa ma∏opolskiego i Polski. Wskaêniki. Ma∏opolskie. Polska. Relacja wskaênika województwa do Polski. G´stoÊç zaludnienia w osobach na 1 km2 powierzchni Odsetek ludnoÊci miejskiej Produkt krajowy brutto na 1 mieszkaƒca Produkcja sprzedana przemys∏u na 1 mieszkaƒca w z∏ Stopa bezrobocia Liczba samochodów osobowych na 1000 osób. 214 50,2 16 768 09 969 19,1 307. 122 61,7 19 430 12 058 21,2 288. 1,75 0,81 0,86 0,83 0,90 1,06. èród∏o: Rocznik Statystyczny Województw, GUS, Warszawa 2003.. Wskaênik 1 2 1,5 Wskaênik 6 Wskaênik 2. 1 0,5 0. Wskaênik 5. Wskaênik 3. Wskaênik 4 Polska. ma∏opolska. Wskaêniki: 1) g´stoÊç zaludnienia, 2) odsetek ludnoÊci miejskiej, 3) PKB na 1 mieszkaƒca, 4) produkcja sprzedana przemys∏u na 1 mieszkaƒca, 5) stopa bezrobocia, 6) liczba samochodów na 1000 osób.. Rys. 1. Typogram województwa ma∏opolskiego èród∏o: opracowanie w∏asne..

(3) Wskaêniki rozwoju gospodarczego województwa ma∏opolskiego. 31. Tabela 2. Podstawowe wskaêniki charakteryzujàce powiaty województwa ma∏opolskiego Wyszczególnienie. Bocheƒski Brzeski Chrzanowski Dàbrowski Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski MyÊlenicki Nowosàdecki Nowotarski Olkuski OÊwićimski Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzaƒski Wadowicki Wielicki Kraków Nowy Sàcz Tarnów Województwo ma∏opolskie. Powierzchnia w km2. LudnoÊç. G´stoÊç zatrudnienia (osoby/km2). Pracujàcy w gospodarce narodowej. 631 590 371 527 967 1 230 952 677 673 1 550 1 475 622 406 414 686 1 334 472 646 428 327 57 72. 97 692 89 409 129 030 58 409 106 305 239 344 119 449 51 615 114 067 193 540 179 350 114 961 153 321 43 721 81 402 182 823 65 296 153 045 102 636 757 547 84 421 119 564. 155 152 348 111 110 195 125 76 169 125 122 185 378 106 119 137 138 237 240 2 317 1 481 1 681. 22 053 20 268 25 338 13 908 24 328 43 416 24 306 15 572 21 169 31 354 36 066 26 006 33 889 14 450 15 149 34 860 13 598 32 007 15 589 242 230 28 542 41 571. 15 107. 3 237 217. 214. 775 758. èród∏o: Powiaty w Polsce, GUS, Warszawa 2003.. Znaczne zró˝nicowania przestrzenne wykazuje g´stoÊç zaludnienia mierzona liczbà osób przypadajàcych na 1 km2 powierzchni poszczególnych powiatów. Przy Êrednim zaludnieniu 122 osób na 1 km2 dla kraju w województwie ma∏opolskim wskaênik ten wynosi 214 osób na 1 km2 powierzchni, z tym ˝e najwi´ksze wskaêniki g´stoÊci zaludnienia wykazujà miasta: Kraków, Tarnów i Nowy Sàcz (powy˝ej 1000 osób na 1 km2 powierzchni) oraz powiaty: oÊwićimski (378 osób na km2) i chrzanowski (348 osób na km2). Najni˝sze wskaêniki g´stoÊci zaludnienia wykazujà powiaty: miechowski (76 osób na km2), proszowicki (106 osób na km2), gorlicki (110 osób na km2) oraz dàbrowski (111 osób na km2). Najwi´kszy potencja∏ gospodarczy, mierzony wielkoÊcià pracujàcych w gospodarce skoncentrowany jest w m. Krakowie (242 230 osób), w powiecie krakowskim (43 416 osób) oraz m. Tarnowie (41 570 osób). Najmniej pracujàcych w gospodarce wykazujà powiaty: tatrzaƒski (13 598 osób), dàbrowski (13 908 osób) oraz proszowicki (14 450 osób)..

(4) 32. Zygmunt Szymla. Pod wzgl´dem funkcjonalno-przestrzennym województwo ma∏opolskie jest obszarem o zró˝nicowanej strukturze wewn´trznej. Uwarunkowania naturalne oraz historyczne procesy gospodarcze ukszta∏towa∏y trzy strefy funkcjonalne o stosunkowo jednorodnych cechach: – strefa po∏udniowa – odznacza si´ najwy˝szymi walorami Êrodowiska naturalnego w kraju. Obszar ten charakteryzuje wielofunkcyjnoÊç znacznej jego cz´Êci. Oprócz u˝ytkowania podstawowego w zakresie gospodarki leÊnej i rolnej, tereny te sà wykorzystywane dla celów turystycznych i uzdrowiskowych. Pe∏nià te˝ wa˝nà rol´ w zaopatrzeniu województwa w wod´. W oÊrodkach miejskich, po∏o˝onych wzd∏u˝ podkarpackiej osi komunikacyjnej Nowy Targ – Nowy Sàcz – Gorlice, nastàpi∏a koncentracja przemys∏u w bran˝ach cz´Êciowo kolidujàcych z podstawowymi funkcjami rozwojowymi; – strefa Êrodkowa – wyró˝nia si´ wysokim stopniem urbanizacji oraz du˝à koncentracjà przemys∏u, stanowiàcà g∏ównà oÊ rozwoju województwa biegnàcà wzd∏u˝ linii Kraków–Tarnów. Oprócz funkcji przemys∏owej silnie rozwini´ta jest funkcja naukowo-badawcza i kszta∏cenia kadr o wielu specjalnoÊciach majàcych istotne znaczenie w skali kraju. Szczególne miejsce w tej strefie zajmuje Kraków jako dominujàcy oÊrodek gospodarczy i naukowy Polski po∏udniowej; – strefa pó∏nocna – charakteryzuje si´ z∏o˝onoÊcià funkcji rozwoju, g∏ównie w zakresie rolnictwa i przemys∏u. W strefie tej wyst´puje wiele ma∏ych miast o tradycyjnie ukszta∏towanych funkcjach administracyjnych i obs∏ugi rolnictwa. Pomi´dzy wymienionymi strefami istniejà silne zwiàzki i zale˝noÊci. Majà one charakter Êrodowiskowy (gospodarka wodna, ochrona Êrodowiska) oraz gospodarczy (komunikacja, turystyka). W województwie ma∏opolskim mieszka ponad 3,2 mln osób, z czego po∏owa w miastach. Rozmieszczenie ludnoÊci jest nierównomierne. Wynika to z warunków Êrodowiska przyrodniczego, charakteru gospodarczego województwa, poziomu zurbanizowania oraz ze zró˝nicowanych procesów demograficzno-osadniczych. Przebieg procesów demograficznych, przy równoczesnym uwzgl´dnieniu stopnia ich nat´˝enia i zmiennoÊci w latach ubieg∏ych pozwala na wyró˝nienie charakterystycznych cech tego obszaru, do których przede wszystkim nale˝à: – wy˝sza ni˝ przeci´tnie w kraju pr´˝noÊç demograficzna, pomimo obserwowanej w ostatnich latach tendencji spadkowej, wskaênik przyrostu naturalnego w woj. ma∏opolskim wynosi 1,4%o (Êredni dla kraju – 0,1%o); – Êredni stopieƒ zurbanizowania; wskaênik urbanizacji kszta∏tuje si´ na poziomie 50,2%. Przyk∏adowo w województwach sàsiednich: podkarpackim i Êwi´tokrzyskim wskaênik ten nie przekracza 46%, a w województwie Êlàskim wynosi on 79% (Êredni dla kraju 61,7%); – nap∏yw migracyjny z sàsiednich województw, z tego te˝ wzgl´du obszar woj. ma∏opolskiego wykazuje dodatnie saldo migracyjne (w 2002 r. nap∏yw migracyjny przekroczy∏ 3 tys. osób);.

(5) Wskaêniki rozwoju gospodarczego województwa ma∏opolskiego. 33. – relatywnie wysoki odsetek pracujàcych w rolnictwie zwiàzany z rozdrobnieniem gospodarstw rolnych; a˝ 34% mieszkaƒców w wieku produkcyjnym zatrudnionych jest w rolnictwie, co powoduje, ˝e Êrednie dochody ludnoÊci sà poni˝ej przeci´tnej krajowej. Efektem tego rozdrobnienia jest wysoki wskaênik pracujàcych w gospodarstwach rolnych w przeliczeniu na 100 ha u˝ytków rolnych; – dwuzawodowoÊç, czyli ∏àczenie pracy w swoim gospodarstwie rolnym z pracà poza nim; w ciàgu ostatnich lat rozmiary tego zjawiska uleg∏y znacznemu ograniczeniu, w zwiàzku z powszechnie obserwowanym faktem zwolnienia z pracy – w ramach redukcji zatrudnienia – przede wszystkim ch∏opo-robotników; – monofunkcyjnoÊci wielu lokalnych rynków pracy, gdzie w licznych ma∏ych i Êrednich oÊrodkach miejskich jeden du˝y zak∏ad pracy monopolizuje zagospodarowanie miejscowych zasobów pracy. Syntetycznym odzwierciedleniem potencja∏u gospodarczego województwa ma∏opolskiego i jego miejsca w strukturze gospodarki kraju jest wielkoÊç produktu krajowego brutto (PKB). WartoÊç PKB wytworzonego na obszarze województwa wynosi∏a w 2001 r. 54 360 mln z∏. Stanowi∏o to 7,2% w skali kraju, co daje piàte miejsce wÊród województw, za mazowieckim, Êlàskim, wielkopolskim i dolnoÊlàskim. Mniej korzystnie przedstawia si´ relacja PKB przeliczona na 1 mieszkaƒca, która wynosi 16 788 z∏ i lokuje województwo ma∏opolskie na 10 pozycji w kraju.. 2. Klasyfikacja poziomu rozwoju gospodarczego powiatów Zró˝nicowanie rozwoju gospodarczego poszczególnych powiatów województwa ma∏opolskiego, mierzone ró˝nymi miernikami, rodzi koniecznoÊç znalezienia metody pozwalajàcej na sprowadzenie tych mierników do jednego syntetycznego (agregatowego) wskaênika dla ka˝dego powiatu. Chodzi tutaj o metod´ umo˝liwiajàcà sumowanie ró˝nych mierników (cech) w jeden syntetyczny indeks. Pozwala na to wykorzystanie metody Perkala. Ocen´ poziomu rozwoju gospodarczego powiatów na podstawie metody Perkala przeprowadzono na podstawie nast´pujàcych mierników: 1) g´stoÊç zaludnienia w osobach na 1 km2 powierzchni, 2) odsetek ludnoÊci miejskiej, 3) podmioty gospodarki narodowej na 10 tys. osób, 4) pracujàcy w gospodarce narodowej na 10 tys. mieszkaƒców, 5) udzia∏ % pracujàcych poza rolnictwem w liczbie ludnoÊci ogó∏em, 6) produkcja sprzedana przemys∏u na 1 mieszkaƒca w z∏, 7) stopa bezrobocia, 8) dochody bud˝etów gmin i miast na prawach powiatów na 1 mieszkaƒca. Mierniki 1–6 oraz 8 uznano za stymulanty, a miernik 6 za destymulant´. Badania oparto na podstawie danych statystycznych wed∏ug stanu na dzieƒ 31 XII 2002 r. WartoÊç prezentowanych mierników zestawiono w tabeli 3..

(6) Zygmunt Szymla. 34. Tabela 3. Wskaêniki rozwoju gospodarczego powiatów województwa ma∏opolskiego Wyszczególnienie Bocheƒski Brzeski Chrzanowski Dàbrowski Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski MyÊlenicki Nowosàdecki Nowotarski Olkuski OÊwićimski Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzaƒski Wadowicki Wielicki Kraków Nowy Sàcz Tarnów Województwo ma∏opolskie. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 155 152 348 111 110 195 125 76 169 125 122 185 378 106 119 137 138 237 240 2 317 1 481 1 661. 32,7 21,5 62,7 19,3 31,6 18,4 18,2 22,9 26,4 19,5 30,0 50,6 56,0 14,2 25,2 8,7 43,0 30,2 25,7 100,0 100,0 100,0. 687 620 795 440 556 784 516 647 721 487 670 971 773 567 852 466 1 201 935 809 1 309 930 9,6. 225,1 226,7 196,4 238,1 228,9 181,4 203,5 301,7 185,6 162,0 201,1 226,2 221,0 332,6 186,1 190,7 208,3 209,1 151,9 379,8 338,1 347,7. 25,0 24,1 28,6 20,8 21,9 28,3 20,8 19,4 26,9 21,7 24,8 27,9 30,1 17,7 25,4 23,3 27,0 29,1 30,4 33,9 29,3 31,2. 9 071 4 310 14 160 3 900 9 199 9 417 6 452 4 300 22 750 2 253 2 443 11 964 13 156 1 792 4 793 3 596 1 192 9 518 6 153 15 803 14 163 14 505. 17,4 19,4 22,4 21,0 24,0 16,2 22,2 13,3 19,2 24,5 18,1 22,0 19,7 10,6 19,0 17,7 18,2 19,3 18,7 17,5 25,2 20,8. 1 379 1 312 1 311 1 259 1 401 1 282 1 377 1 169 1 375 1 552 1 304 1 296 1 460 1 277 1 350 1 298 1 257 1 250 1 368 1 916 2 907 2 070. 214. 50,2. 859. 739,6. 27,8. 9 969. 19,1. 1 351. èród∏o: Powiaty w Polsce, GUS, Warszawa 2003.. Pierwszy etap prac obejmowa∏ czynnoÊci zwiàzane z normalizacjà (standaryzacjà) poszczególnych mierników. CzynnoÊci te polega∏y na odjćiu od zmiennych ich Êrednich arytmetycznych oraz podzieleniu otrzymanych ró˝nic przez odchylenie standardowe wed∏ug wzoru: – Xij – Xj , tij = Sj gdzie: tij – wartoÊç znormalizowanego miernika j dla powiatu i, Xij – wartoÊç miernika j w powiecie i, – Xj – Êrednia arytmetyczna miernika j, Sj – odchylenie standardowe miernika j. W wyniku tej procedury wszystkie z przyj´tych mierników stajà si´ porównywalne, co umo˝liwia ich sumowanie. WartoÊci znormalizowane poszczególnych mierników uj´to w tabeli 4..

(7) Wskaêniki rozwoju gospodarczego województwa ma∏opolskiego. 35. Tabela 4. Syntetyczne wskaêniki rozwoju gospodarczego powiatów województwa ma∏opolskiego Wyszczególnienie. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Pi. Bocheƒski Brzeski Chrzanowski Dàbrowski Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski MyÊlenicki Nowosàdecki Nowotarski Olkuski OÊwićimski Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzaƒski Wadowicki Wielicki Kraków Nowy Sàcz Tarnów. –0,400 –0,405 –0,078 –0,473 –0,475 –0,333 –0,450 –0,532 –0,377 –0,450 –0,455 –0,350 –0,028 –0,482 –0,460 –0,430 –0,428 –0,263 –0,258 3,204 1,811 2,111. –0,222 –0,619 0,843 –0,697 –0,261 –0,729 –0,736 –0,570 –0,445 –0,690 –0,318 0,414 0,605 –0,878 –0,488 –1,074 0,144 –0,310 –0,470 2,167 2,167 2,167. 0,306 –0,601 0,170 –1,394 –0,883 0,121 –1,059 –0,482 –0,156 –1,187 –0,381 0,945 0,073 –0,834 0,421 –1,279 1,958 0,786 0,231 2,433 0,764 0,659. –0,025 0,005 –0,559 0,216 0,045 –0,818 –0,427 1,399 –0,759 –1,198 –0,471 –0,005 –0,101 0,114 –0,750 –0,665 –0,337 –0,323 –1,386 1,735 2,075 2,254. –0,190 –0,402 0,656 –1,178 –0,919 0,586 –1,178 –1,507 0,257 –0,966 –0,237 0,492 1,009 –1,907 –0,096 –0,590 0,280 0,774 1,080 1,903 0,868 1,268. 0,118 –0,724 1,019 –0,797 0,141 0,179 –0,345 –0,726 2,538 –1,088 –1,055 0,630 0,841 –1,170 –0,639 –0,851 –1,276 0,197 –0,398 1,309 1,019 1,080. –0,579 0,005 0,878 0,471 1,343 –0,925 0,820 –1,769 –0,053 1,489 –0,373 0,762 0,093 –2,554 –0,111 –0,489 –0,344 –0,024 –0,198 –0,547 1,692 0,412. –0,216 –0,390 –0,392 –0,527 –0,159 –0,467 –0,221 –0,760 –0,226 0,233 –0,410 –0,431 –0,006 –0,480 –0,291 –0,426 –0,532 –0,550 –0,244 1,176 3,746 1,576. –0,083 –0,393 0,098 –0,665 –0,482 –0,069 –0,655 –0,176 0,111 –0,854 –0,369 0,117 0,288 –0,385 –0,274 –0,603 0,019 0,042 –0,156 1,809 1,345 1,338. èród∏o: obliczenia w∏asne.. W kolejnym etapie prac – opierajàc si´ na danych z tabeli 4 – wyznaczono syntetyczne (agregatowe) wskaêniki rozwoju gospodarczego dla poszczególnych powiatów wed∏ug wzoru: Pi =. 1 n. n. ∑ tij, i=1. gdzie: Pi – wskaênik rozwoju gospodarczego powiatu i, n – liczba mierników (cech), j – numer miernika. Wyniki szczegó∏owych wyliczeƒ wskaêników Pi zestawiono w ostatniej kolumnie tabeli 4. Zestawione w tabeli 4 wskaêniki Pi wskazujà na znaczne ró˝nice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych powiatów województwa ma∏opolskiego. Obserwujàc wartoÊci wskaêników Pi, wyró˝niç mo˝na pi´ç grup powiatów..

(8) 36. Zygmunt Szymla. Grupa I obejmuje trzy jednostki o najwy˝szych wartoÊciach wskaênika Pi mieszczàcych si´ w granicach od 1,809 do 1,338, tj. miasta na prawach powiatów: Kraków, Nowy Sàcz i Tarnów. Grup´ II stanowià powiaty: oÊwićimski, olkuski, myÊlenicki i chrzanowski, których wskaêniki Pi przyjmujà wartoÊci w przedziale od 0,288 do 0,098. Jednostki te mo˝na uznaç za obszary wzgl´dnie wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego. Do grupy III nale˝y zaliczyç cztery powiaty o Êrednim poziomie rozwoju, które legitymujà si´ wskaênikami Pi od 0,042 do –0,083. Sà to powiaty: wadowicki, tatrzaƒski, krakowski i bocheƒski. Grupa IV obejmuje siedem powiatów o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, tj. wielicki, miechowski, suski, nowotarski, proszowicki, brzeski i gorlicki. Wszystkie te jednostki charakteryzujà si´ wskaênikami Pi w granicach od –0,156 do –0,482. W grupie V obejmujàcej powiaty o najni˝szym poziomie rozwoju znalaz∏y si´ cztery powiaty: tarnowski, limanowski, dàbrowski i nowosàdecki, dla których wskaêniki Pi wynoszà od –0,603 do –0,854. Przedstawionà klasyfikacj´ ilustruje rys. 2.. Grupy powiatów I II III IV V. Rys. 2. Klasyfikacja powiatów województwa ma∏opolskiego pod wzgl´dem poziomu rozwoju gospodarczego èród∏o:.

(9) Wskaêniki rozwoju gospodarczego województwa ma∏opolskiego. 37. Prezentowane dotychczas oceny okreÊla∏y ogólny poziom rozwoju gospodarczego poszczególnych powiatów województwa ma∏opolskiego, badania te jednak nie dajà ˝adnych podstaw do oceny struktury gospodarki badanych jednostek mówiàcej o ich specjalizacji w skali województwa ma∏opolskiego, stàd koniecznoÊç podjćia odpowiednich badaƒ w tej dziedzinie. Specjalizacj´ poszczególnych powiatów mo˝na oceniç mi´dzy innymi wed∏ug struktury pracujàcych w poszczególnych sektorach gospodarki. Struktur´ sektorowà pracujàcych w gospodarce województwa ma∏opolskiego wed∏ug powiatów przedstawia tabela 5. Tabela 5. Struktura sektorowa pracujàcych w gospodarce województwa ma∏opolskiego – – wed∏ug powiatów (wskaêniki Wir oraz Wr) Rolnictwo, leÊnictwo. Przemys∏, budownictwo. Us∏ugi rynkowe. Us∏ugi nierynkowe. Bocheƒski Brzeski Chrzanowski Dàbrowski Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski MyÊlenicki Nowosàdecki Nowotarski Olkuski OÊwićimski Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzaƒski Wadowicki Wielicki Kraków Nowy Sàcz Tarnów. 42,3 47,2 5,6 64,4 37,0 44,0 50,0 66,8 33,0 48,5 46,4 22,1 12,6 75,1 29,9 59,4 27,6 23,6 29,7 1,0 1,1 1,0. 22,8 20,1 49,0 6,4 23,5 25,4 17,1 8,3 30,2 13,7 14,4 19,3 45,2 5,8 24,9 17,6 10,3 39,3 30,9 28,9 36,0 39,2. 14,7 13,0 21,7 10,0 17,1 14,4 13,6 8,1 13,9 15,8 15,7 17,9 20,8 5,5 20,2 8,2 35,8 18,0 20,5 40,5 24,8 32,9. 20,2 19,7 23,7 19,2 22,4 16,2 19,3 16,8 22,9 22,0 23,5 20,7 21,4 13,6 25,0 14,8 26,3 19,1 18,9 29,6 28,1 26,9. Województwo ma∏opolskie. 23,7. 27,4. 25,2. 23,7. Wyszczególnienie. èród∏o: Powiaty w Polsce, GUS, Warszawa 2003.. Zestawione w tabeli 5 wielkoÊci pracujàcych obejmujà: I sektor – rolnictwo i leÊnictwo: sekcja A II sektor – przemys∏ i budownictwo: sekcja C – górnictwo i kopalnictwo, sekcja D – dzia∏alnoÊç produkcyjna,.

(10) 38. Zygmunt Szymla. sekcja E – zaopatrzenie w energi´ elektrycznà, gaz i wod´, sekcja F – budownictwo; III sektor – us∏ugi rynkowe: sekcja G – handel, sekcja H – hotele i restauracje, sekcja I – transport i ∏àcznoÊç, sekcja J – poÊrednictwo finansowe, sekcja K – obs∏uga nieruchomoÊci, sekcja O – pozosta∏a dzia∏alnoÊç us∏ugowa; IV sektor – us∏ugi nierynkowe: sekcja L – administracja publiczna, obrona narodowa i opieka spo∏eczna, sekcja M – edukacja, sekcja N – ochrona zdrowia i opieka socjalna. Szczegó∏owe badania zosta∏y przeprowadzone na podstawie tzw. wspó∏czynnika specjalizacji powiatów1. Badania oparto na danych liczbowych z 2002 r. Wspó∏czynnik specjalizacji powiatu (WSi) s∏u˝y do oceny stopnia koncentracji pracujàcych w poszczególnych sektorach gospodarki danego powiatu, czyli stopnia jego specjalizacji w skali regionalnej. Wyliczanie tego wspó∏czynnika obejmuje nast´pujàce etapy: – zestawienie wskaêników–udzia∏u pracujàcych w poszczególnych sektorach gospodarki danego powiatu (Wir); – ustalenie procentowe – udzia∏ów pracujàcych – – w badanych sektorach gospodarki w skali regionu (Wr). Wskaêniki Wir oraz Wr uj´to w tabeli – 5; – – obliczenie odchyleƒ – ró˝nice pomi´dzy wskaênikami Wir oraz Wr (dla ka˝dego powiatu oddzielnie). Suma tych odchyleƒ (dodatnich) podzielona przez 100 daje odpowiednià wielkoÊç wspó∏czynnika specjalizacji powiatu WSi (tabela 6). WartoÊç wspó∏czynnika specjalizacji mieÊci si´ w granicach od 0 do 1. Im wi´ksza wartoÊç WSi tym wyraêniejszy stopieƒ specjalizacji danego powiatu w uk∏adzie badanych sektorów gospodarki. Uzupe∏niajàce êród∏o dla okreÊlenia tej stanowià odchylenia dodatnie porównywanych wskaêni– specjalizacji – ków Wir oraz Wr (tabela 6), bo sam wspó∏czynnik WSi nie okreÊla, w jakich sektorach i z jakim „nat´˝eniem” specjalizuje si´ dany powiat. WartoÊci odchyleƒ ujemnych wskazywaç b´dà wzgl´dny „niedorozwój” konkretnego powiatu w okreÊlonym sektorze gospodarki. Obserwujàc wartoÊci wspó∏czynników specjalizacji dla poszczególnych powiatów zestawione w tabeli 6, nale˝y zauwa˝yç, ˝e najwy˝sze wspó∏czynniki WSi wykazujà nast´pujàce powiaty: proszowicki (0,514), miechowski (0,431), dàbrowski (0,407) i tarnowski (0,357). Wszystkie te jednostki majà wysokie. 1 A. Fajferek, Region ekonomiczny i metody analizy regionalnej, PWE, Warszawa 1996, s. 120–121..

(11) Wskaêniki rozwoju gospodarczego województwa ma∏opolskiego. 39. odchylenia dodatnie wskaêników Zr w sektorze I i odchylenia ujemne w pozosta∏ych sektorach, co Êwiadczy o ich wyraênej specjalizacji w rolnictwie i leÊnictwie. Tabela 6. WartoÊç odchyleƒ Zr oraz wspó∏czynników specjalizacji powiatów województwa ma∏opolskiego 1. 2. 3. 4. WSi. 18,6 23,5 –18,1 40,7 13,3 20,3 26,3 43,1 9,3 24,8 22,7 –1,6 –11,1 51,4 6,2 35,7 3,9 –0,1 6,0 –22,7 –22,6 –22,7. –4,6 –7,3 21,6 –21,6 –3,9 –2,0 –10,3 –19,1 2,8 –13,7 –13,0 11,9 17,8 –21,6 –2,5 –9,8 –17,9 11,9 3,5 1,5 8,6 11,8. –10,5 –12,2 –3,5 –15,2 –8,1 –10,8 –11,6 –17,1 –11,3 –9,4 –9,5 –7,3 –4,4 –19,7 –5,0 –17,0 10,6 –7,2 –4,7 15,3 9,6 7,7. –3,5 –4,0 0,0 –4,5 –1,3 –7,5 –4,4 –6,9 –0,8 –1,7 –0,2 –3,0 –2,3 –10,1 1,3 –8,9 2,6 –4,6 –4,8 5,9 4,4 3,2. 0,186 0,235 0,216 0,407 0,133 0,203 0,263 0,431 0,121 0248 0,227 0,119 0,178 0,514 0,075 0,357 0,171 0,119 0,095 0,227 0,226 0,227. Wyszczególnienie Bocheƒski Brzeski Chrzanowski Dàbrowski Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski MyÊlenicki Nowosàdecki Nowotarski Olkuski OÊwićimski Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzaƒski Wadowicki Wielicki Kraków Nowy Sàcz Tarnów. èród∏o: obliczenia w∏asne.. Najni˝szymi wartoÊciami wspó∏czynników specjalizacji WSi legitymujà si´ powiaty: suski (0,075), wadowicki (0,119), olkuski (0,119), myÊlenicki (0,121) oraz gorlicki (0,133). WartoÊci tych wspó∏czynników Êwiadczà o wzgl´dnie wyrównanych proporcjach poszczególnych sektorów gospodarki w tych powiatach, co wyra˝ajà m.in. stosunkowo niskie wartoÊci wskaêników Zr dla tych jednostek (tabela 6). Pozosta∏e powiaty charakteryzujà si´ Êrednimi wartoÊciami wspó∏czynników specjalizacji. Warto zwróciç uwag´ na wyraênie zaznaczonà specjalizacj´ powiatów: chrzanowskiego (0,216), oÊwićimskiego (0,178) oraz m. Tarnowa (0,227) w sektorze II (przemys∏ i budownictwo). Podobnie odnieÊç to mo˝na do specjalizacji m. Krakowa, powiatu tatrzaƒskiego, m. Nowego Sàcza i miasta Tarnowa w sektorze III (us∏ugi rynkowe). Reasumujàc przedstawionà ocen´ stopnia specjalizacji badanych powiatów, nale˝y stwierdziç, ˝e prezentowane wspó∏czynniki specjalizacji sà ocenami.

(12) 40. Zygmunt Szymla. wzgl´dnymi, gdy˝ opierajà si´ one na porównaniu wskaêników udzia∏u pracujàcych w poszczególnych sektorach gospodarki badanych powiatów z analogicznymi wskaênikami ze szczebla województwa ma∏opolskiego. Udzia∏ tych odniesieƒ by∏by pe∏niejszy, gdyby porównania te odnieÊç do odpowiednich wskaêników ze szczebla kraju.. 3. Uwagi koƒcowe Przedstawiony obraz struktury przestrzennej gospodarki województwa ma∏opolskiego odznacza si´ charakterystycznym uk∏adem w´z∏owo-pasmowym. Sk∏adajà si´ na niego trzy uk∏ady wyspowe tworzone przez miasta: Kraków, Nowy Sàcz i Tarnów wyró˝niajàce si´ najwy˝szymi wskaênikami poziomu rozwoju gospodarczego. Jednostki o wysokim i Êrednim poziomie rozwoju gospodarczego koncentrujà si´ g∏ównie w zachodniej i Êrodkowej cz´Êci regionu, a powiaty o najni˝szym poziomie rozwoju, tj.: tarnowski, limanowski, nowosàdecki i dàbrowski wyst´pujà w strefie po∏udniowo-wschodniej i pó∏nocnej. Wyró˝nione w badaniach powiaty o niskich i bardzo niskich wskaênikach rozwoju gospodarczego powinny byç traktowane jako obszary problemowe wymagajàce szczególnych priorytetów w polityce regionalnej województwa ma∏opolskiego. Przeprowadzane badania powinny byç rozszerzone na uk∏ady gminne, co pozwoli∏oby na pe∏niejszà ocen´ wyst´pujàcych dysproporcji w rozwoju poszczególnych obszarów województwa ma∏opolskiego. Wykorzystane metody pomiaru poziomu rozwoju gospodarczego i specjalizacji gospodarki badanych powiatów odznaczajà si´ prostà procedurà obliczeniowà i ∏atwà interpretacjà wyników. Badania te przeprowadzane w kolejnych okresach mog∏yby stanowiç podstaw´ do okreÊlenia tendencji rozwojowych gospodarki poszczególnych powiatów województwa ma∏opolskiego. Przeprowadzone badania, szczególnie na etapie gromadzenia danych empirycznych, ujawni∏y znaczne braki w zakresie bazy statystycznej w odniesieniu do szczebla powiatowego. Szczególnie dotyczy to mierników charakteryzujàcych wielkoÊç pracujàcych (badania statystyczne obejmujà tylko zak∏ady pracy zatrudniajàce powy˝ej 9 osób) oraz informacji z zakresu infrastruktury technicznej i dochodów ludnoÊci. Podsumowujàc przedstawione badania, nale˝y stwierdziç, ˝e ocena zró˝nicowaƒ rozwoju gospodarczego badanych powiatów stanowi istotny element polityki regionalnej. Wykorzystane metody statystyczne; metoda Perkala i wspó∏czynniki specjalizacji powiatów wykazujà znacznà przewag´ nad tradycyjnymi metodami analizy regionalnej, tj. nad metodà punktowà i metodami kartograficznymi..

(13) Wskaêniki rozwoju gospodarczego województwa ma∏opolskiego. 41. Economic Development Indicators of the Ma∏opolskie Voivodship In this article, the author discusses spatial differentiation in the economic development of the Ma∏opolskie Voivodship. The author presents a classification of powiat economic development levels using the Perkal method. The subsequent analysis refers to research on the sectoral structure of employment in the economy of individual powiats in the Ma∏opolskie Voivodship based on so-called “powiat specialisation coefficients.”.

(14)