Czy artyście wolno kłamać?
Materiał składa się z sekcji: "Ignacy Krasicki", "Co to jest bajka?", "Jaka jest bajka?", "Malarze", "W krzywym zwierciadle sztuki", "Zadaniowo".
Materiał zawiera 8 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 1 film, 27 ćwiczeń, w tym 4 interaktywne.
Czy artyście wolno kłamać?
Ignacy Krasicki
Anton Tepplar, Ignacy Krasicki, 1830, miedzioryt, domena publiczna
Po co istnieją bajki? Ich zadania są takie, jak zadania całej sztuki, która ma bawić, wychowywać, uczyć…
Czego można się nauczyć z bajek? Zobaczymy to na przykładzie utworu najwybitniejszego polskiego bajkopisarza – Ignacego Krasickiego.
Już wiesz
Zanotuj w zeszycie, jakie cechy – twoim zdaniem – mogą łączyć, a jakie różnić: bajkę, baśń i mit.
Ignacy Krasicki
Portret Ignacego Krasickiego
Per Kra , Portret Ignacego Krasickiego, około 1768, Muzeum Narodowe, Kraków, domena publiczna
Ignacy Krasicki
1735–1801
twórca żyjący w XVIII wieku. Przez wiele lat pełnił funkcję biskupa warmińskiego (dlatego często
podpisywał swe dzieła inicjałami XBW, czyli Książę Biskup Warmiński), został też arcybiskupem
gnieźnieńskim (a więc prymasem). Należał do najbliższych współpracowników ostatniego króla Polski – Stanisława Augusta Poniatowskiego. Bywał u niego na dworze z okazji tzw. obiadów czwartkowych, czyli spotkań, podczas których król przyjmował artystów i uczonych. Po I rozbiorze Polski (1772) był poddanym władcy Prus, nigdy jednak nie przestał przejmować się losami ojczyzny.
Napisał pierwsze polskie powieści (Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki i inne), a także satyry, bajki, poematy heroikomiczne. Był też wieloletnim redaktorem najważniejszego polskiego czasopisma ukazującego się w tamtym czasie, czyli „Monitora”.
Utwory Ignacego Krasickiego zostały napisane według zasad stylu nazywanego klasycyzmem. Styl ten charakteryzował się dążnością do ładu, precyzji, czystości językowej, nawiązywał do antyku (choć podejmował kwestie związane ze współczesnością). Poeta uważał, że dzięki sztuce można ukształtować mądre i praworządne społeczeństwo.
Co to jest bajka?
Wykonaj następujące polecenia:
Ćwiczenie 1
W XVIII stuleciu w całej Europie, a więc również w Polsce, panowała prawdziwa „bajkomania”. Choć gatunek wywodzi się ze starożytności, nigdy wcześniej nie był tak popularny. Odszukaj w dostępnych źródłach informacji o roli i ważności bajki w XVIII wieku.
Wskazówka
Jednym z wyróżników bajki jest dążenie do puenty, która ma zawierać w sobie jakąś mądrość.
Ponieważ twórcy w XVIII wieku byli przekonani, że sztuka może (a właściwie – powinna) uczyć, gatunek nastawiony na moralizowanie uznali za szczególnie przydatny.
Ćwiczenie 2 Wskaż cechy bajki.
Dotyczy tematyki historycznej.
Kończy się morałem.
Bohaterami mogą być zwierzęta.
Ma nie mniej niż 10 wersów.
Nie zawiera dialogów.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Napisz własną definicję bajki (nie powinna być dłuższa niż trzy linijki tekstu).
Uzupełnij
Ćwiczenie 4
Porównaj własną propozycję definicji bajki z definicją podaną poniżej.
Definicja: Bajka
krótki, najczęściej wierszowany utwór, w którym bohaterowie (często zwierzęta, ale także ludzie i pojęcia abstrakcyjne) są alegorycznymi upostaciowaniami cech czy postaw, a pouczenie przyjmuje kształt morału.
Do najwybitniejszych bajkopisarzy zaliczani są: Ezop z antycznej Grecji i Jean de La Fontaine z XVII‑wiecznej Francji.
Ćwiczenie 5
Poszukaj definicji bajki w innym źródle (najlepiej w słowniku terminów literackich).
Jaka jest bajka?
Ezop, [w:] Kronika norymberska 1493, domena publiczna
Portret Ignacego Krasickiego
Per Kra , Portret Ignacego Krasickiego, około 1768, Muzeum Narodowe, Kraków, domena publiczna
Jean de La Fontaine
Hyacinthe Rigaud, Jean de La Fontaine, XVIII wiek, domena publiczna
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Ezop, Zły dobrego uczyni winnego, czyta Krzysztof Kulesza Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ezop, Zły dobrego uczyni winnego, czyta Krzysztof Kulesza Ezop, Zły dobrego uczyni winnego, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ezop
Zły dobrego uczyni winnego
Wilk w on czas, gdy dzień wielki, Przyszedł pić wody do rzeki:
Tedyż się baran trafił
A na dole przed wilkiem pił.
Uźrzawszy go, wilk jął załawiać A z nim tako począł gadać:
”Baranie! Czemu mię nie czcisz,
“
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl Ignacy Krasicki, Jagnię i wilcy, czyta Jan Peszek licencja: CC BY-SA 3.0
Ignacy Krasicki, Jagnię i wilcy, czyta Jan Peszek Ignacy Krasicki, Jagnię i wilcy, czyta Jan Peszek Źródło:
www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Jean de La Fontaine, Wilk i baranek, tłum. Stanisław Trembecki, czyta Krzysztof Kulesza Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Jean de La Fontaine, Wilk i baranek, tłum. Stanisław Trembecki, czyta Krzysztof Kulesza Jean de La
Iż przede mną wodę mącisz?”
Rzekł baran: „Nie może to być, Bych ja wodę mógł zmącić:
Ja na dole, ty na górze,
woda na wstecz iść nie może”.
Wilk mu na to odpowiedział:
”Takież mi twój ociec działał Dwie lecie przed tym miesiącem, Gdyś ty jeszcze był jagnięciem.
Przeto co mi on winien był, Chcę, aby mi ty zań płacił:
Syn ciem za ojca winnego Winien odbywać każdego”.
On rzekł: „Jać‑em nie tak stary, dopieroć mi miesiąc wtóry;
A nic‑em ci nie uczynił, Przeczże by mię tako winił”.
On rzekł: „A już mi przymawiasz, Mojej prawdzie sie przeciwiasz!
Nie będziesz więcej mędrować:
Też ci mi sie chciało śniadać”.
Takoć zły człowiek z dobrego Wnet uczyni nieprawego A wynajdzie wnet przyczynę, Iż nań wwali wszystkę winę”.
Ignacy Krasicki
Jagnię i wilcy
Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.
Dwóch wilków jedno w lesie nadybali jagnię;
Już go mieli rozerwać; rzekło: „Jakim prawem?”
”Smacznyś, słaby i w lesie!” – Zjedli niebawem.
“
Fontaine, Wilk i baranek, tłum. Stanisław Trembecki, czyta Krzysztof Kulesza Źródło: Contentplus.pl sp.
z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Po przeczytaniu bajek Ezopa, Ignacego Krasickiego i Jeana de La Fontaine’a wykonaj następujące polecenia:
Ćwiczenie 6.1
Wszystkie trzy bajki przedstawiają bardzo podobną historię. Wyjaśnij, czym różnią się te utwory.
Ćwiczenie 6.2
W poszczególnych utworach poszukaj zdań zawierających główny sens bajki. Określ, gdzie umieszczono w bajkach morał.
Jean de La Fontaine
Wilk i baranek
Racyja mocniejszego zawsze lepsza bywa.
Zaraz wam tego dowiodę.
Gdzie bieży krynica żywa,
Poszło jagniątko chlipać sobie wodę.
Wilk tam na czczo nadszedłszy, szukając napaści, Rzekł do baraniego syna:
”I któż to zaśmielił waści,
Że się tak ważysz mącić mój napitek?
Nie ujdzie ci bez kary tak bezecna wina”.
Baranek odpowiada, drżąc z bojaźni wszytek:
”Ach, panie dobrodzieju, racz sądzić w tej sprawie Łaskawie.
Obacz, że niżej ciebie, niżej stojąc zdroju Nie mogę mącić pańskiego napoju”.
”Cóż? Jeszcze mi zadajesz kłamstwo w żywe oczy?!
Poczekaj no, języku smoczy,
I tak rok‑eś mię zelżył paskudnymi słowy”.
”Cysiam jeszcze, i na tom poprzysiąc gotowy, Że mnie przeszłego roku nie było na świecie”.
”Czy ty, czy twój brat, czy który twój krewny, Dość, że tego jestem pewny,
Że wy mi honor szarpiecie;
Psy, pasterze i z waszą archandyją całą Szczekacie na mnie, gdzie tylko możecie.
Muszę tedy wziąć zemstę okazałą”.
Po tej skończonej perorze Łapes jak swego i zębami porze.
“
Ćwiczenie 6.3
Historię spotkania baranka (jagniąt) i wilka (wilków) przedstawia narrator. Wyjaśnij, kto jeszcze wypowiada się w tych bajkach.
Ważne!
Można dostrzec, że bajki różnią się długością, choć są raczej niezbyt obszerne. Przyjmując za kryterium podziału rozmiary, dzieli się bajki na dwie odmiany: epigramatyczną (krótką, kilku- albo
kilkunastowersową) oraz opisową (narracyjną).
Morał zazwyczaj umieszczano na końcu bajki, ale zdarzają się dzieła, w których znajduje się on na początku albo wynika z całości utworu, jest przez tę całość zasugerowany.
Bajka może składać się z samego monologu narratora, lecz często zawiera dialog lub dialogi, co sprawia, że utwór nabiera charakteru scenki dramatycznej.
Bajka
epigramatyczna opisowa (narracyjna)
Malarze
Małpy w pracowni malarskiej
Jean Ignace Isidore Gérard, Małpy w pracowni malarskiej, ok. 1832, atrament, tusz, sangwina na papierze, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
Ignacy Krasicki
Malarze
Dwaj portretów malarze słynęli przed laty:
Piotr dobry, a ubogi, Jan zły, a bogaty.
Piotr malował wybornie, a głód go uciskał, Jan mało i źle robił, więcej jednak zyskał.
Dlaczegoż los tak różny mieli ci malarze?
Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze.
“
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl Ignacy Krasicki, Malarze
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ignacy Krasicki, Malarze Ignacy Krasicki, Malarze Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Po przeczytaniu bajki Ignacego Krasickiego odpowiedz na pytania i wykonaj polecenia:
Ćwiczenie 7.1
Do której z odmian bajki można zaliczyć Malarzy? Ćwiczenie 7.2
Gdzie w tej bajce pojawia się morał?
Ćwiczenie 7.3
Dopisz do utworu swój morał (nie musi mieć formy wierszowanej).
Ćwiczenie 7.4
Ćwiczenie 7.5
Znajdź w utworze fragmenty poświęcone wyłącznie Janowi i wyłącznie Piotrowi, a następnie przyporządkuj je do odpowiedniej grupy.
„mało i źle robił, więcej jednak zyskał”., „dobry, a ubogi”., „[malował] piękniejsze twarze”., „malował wybornie, a głód go uciskał”., „zły, a bogaty”., „malował podobne [twarze]”.
JAN
PIOTR
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.6
Policz sylaby poświęcone każdemu z malarzy. Ile ich jest?
Ćwiczenie 7.7
Ćwiczenie 7.8
Określ prawdziwość poniższych stwierdzeń.
Stwierdzenie Prawda Fałsz
Autor znacznie więcej miejsca poświęcił Janowi, by dokładniej ukazać, jak nie
należy postępować.
□ □
Autor znacznie więcej miejsca poświęcił Piotrowi, by dokładniej ukazać, jak należy
postępować.
□ □
Autor obu bohaterom przydzielił niemal tyle samo
miejsca.
□ □
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.9 Ćwiczenie 7.10
Nazwij sposób, według którego autor zestawił charaktery obu bohaterów.
symetria kontrast dysproporcja podobieństwo analogia
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.11
Jaka – twoim zdaniem – jest wymowa zakończenia bajki?
Ćwiczenie 7.12
Wymyśl zakończenie, które można uznać za optymistyczne. Dopisz je do tekstu Krasickiego (twój tekst nie musi być wierszowany).
Ćwiczenie 7.13
Wskaż w utworze te miejsca, w których autor wyraża swoją opinię.
Ćwiczenie 7.14
Wiersz, zgodnie z tytułem, opowiada o malarzach. Określ każdego z malarzy: jednym słowem, a następnie jednym zdaniem.
Uzupełnij
Ważne!
Bajki Ignacego Krasickiego bardzo często budowane są na zasadzie symetrii: autor przydziela bohaterom tyle samo miejsca, niezależnie od tego, czy postać jest godna naśladowania, czy też pełna wad.
Utwory najważniejszego polskiego bajkopisarza ukazują świat okrutny – zazwyczaj silniejszy pokonuje słabszego i nie ma dla niego litości. Wynika to między innymi z tego, że te bajki nie były przeznaczone dla dzieci.
W krzywym zwierciadle sztuki
Ćwiczenie 8
Przyjrzyj się obrazowi Alexandre’a‑Gabriela Decamps'a. Następnie napisz półstronicowy tekst, w którym udowodnisz, że metaforyczną „małpą” był albo Jan, albo Piotr.
Małpi malarz
Alexandre-Gabriel Decamps, Małpi malarz, 1833, olej na płótnie, Luwr, domena publiczna
Ćwiczenie 9
Przyjrzyj się obrazowi Pietera Bruegla Młodszego Pochlebcy i napisz notatkę, w której wykażesz, że mógłby on być dobrą ilustracją do bajki Ignacego Krasickiego Malarze.
Pochlebcy
Pieter Bruegel Młodszy, Pochlebcy, około 1592, kolekcja prywatna, domena publiczna
Zadaniowo
Ćwiczenie 10
Namaluj swój portret. Możesz to zrobić pędzlem albo… słowami. Zastosuj metodę Jana albo Piotra.
Ćwiczenie 11
Wypowiedz się pisemnie na temat: „Prawdziwego artysty nigdy nie można kupić!”.
Ćwiczenie 12
Napisz tekst przemówienia na temat: „Schlebianie komuś za wszelką cenę to częsta z ludzkich przywar”.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
