8
Energie Actueel, jaargang 15, nr 9 • dinsdag 3 juli 2012OPINIE
In haar rapport Gasrotonde: nut noodzaak en risico’s formuleert de Algemene Rekenkamer stevige kri-tiek op de Nederlandse Staat. De Ministers van EL&I en van Financiën wordt aangerekend dat ze onvol-doende getoetst hebben in hoeverre het bedrag van 8,2 miljard euro aan investeringen door de staatsbedrij-ven Gasunie en EBN in Gasrotonde-infrastructuur bijdraagt aan het publiek belang. Bovendien wordt de informatievoorziening aan het parlement onvoldoende geacht, wat betreft de verantwoordelijkheden van de ministeries in hun relatie met Gasunie en EBN, het publieke belang en de risico’s rond de inves-teringen door de bedrijven. Hoe be-langrijk die informatievoorziening is, bleek uit de berichtgeving in de pers, die vooral de kritiek, het kraken van het beleid en het verspillen van euro’s als boodschap oppikte.
Dat het rapport op deze manier in de pers komt, is het gevolg van het ontbreken van belangrijke infor-matie over ontwikkelingen in de energie- en gasmarkt, de aard van overheidsbeleid op het gebied van energievoorzieningszekerheid en de beperkingen van het evalueren van dat beleid. Om maar met dat laatste te beginnen. Bijlage 3 van het rapport gaat in op de normen waarmee de Rekenkamer de be-leidsvoorbereiding door de overheid beoordeeld heeft. De beleidsdoelen moeten Specifiek, Meetbaar, Afge-stemd, Realistisch en Tijdsgebon-den (SMART) geformuleerd zijn. Er moet aangetoond worden dat het beleidsinstrument, de gasrotonde, het beoogde doel dient. Er moet een betrouwbare scenarioanalyse van de energiemix bestaan, met in-zicht in de plannen van omringende landen en de invloed daarvan op de gasrotonde. En er moet worden na-gegaan hoe dat bijdraagt aan een schone, betaalbare en betrouwbare energievoorziening. Ook is inzicht in de financiële risico’s nodig. Dat is nogal wat. Want voorspel-len is moeilijk, vooral als het om de toekomst gaat! Cruciaal is de vast-stelling dat energievoorzieningsze-kerheid een beleidsdoel is dat zich alleen in de toekomst kan bewijzen. Er zijn nu geen problemen in de be-schikbaarheid van aardgas in Ne-derland. Echter, als er iets onzeker is, dan is het wel de rol van aardgas in de energiemix van de toekomst. De gevolgen van de verrassende ont-wikkeling van schaliegas in de VS en Fukushima voor de wereldgasmarkt zijn slechts twee voorbeelden. Vraag en aanbod van aardgas zullen be-paald worden door de omstan-digheden op die markt. Het is dan ook lastig om geloofwaardige en robuuste scenario’s te construeren die de basis kunnen vormen voor zinvolle kosten-baten- en risicoana-lyses en SMART-beleidsdoelen. Moet de overheid dan maar geen beleid voeren? Natuurlijk wel!
Ge-geven het feit dat vraag en aanbod tegenwoordig op de markt bepaald worden, richt het huidige beleid zich vooral op het faciliteren van die markt en daarbij speelt infrastruc-tuur een enorme rol. Dat is het pu-blieke belang. Mét een infrastructuur kun je, als je er de marktprijs voor wilt betalen, gas kopen van verschillende aanbieders. Zonder geschikte infra-structuur kun je helemaal niks. Een toekomstgericht gasinfrabeleid richt zicht dus op diversificatie en het in-vesteren in verschillende opties voor de aanvoer en een functionerende markt. En, inderdaad, die infracapa-citeit is grotendeels onder contract verkocht. Al betekent dit niet dat je alles onmiddellijk voor 100 procent zult gaan gebruiken. Misschien wel helemaal niet. Maar dat weten we nog niet, nu.
Het houdt ook in dat er in inter-nationale doorvoerinfrastructuur geïnvesteerd moet worden die de voorzieningszekerheid in buurlan-den verbetert. Het huidige systeem van gastransmissieregulering – en ook de evaluatie van de Rekenkamer - richt zich echter primair op het re-duceren van de transportkosten van de nationale gebruikers met een paar euro per jaar en op het risico voor de Nederlandse belastingbeta-ler. De zekerheid van de buren speelt geen enkele rol. Schoon, betaalbaar en betrouwbaar voor wie, is hier de grote vraag. Eigen land eerst! Dat klinkt heel gewoon tegenwoordig, maar het leidt niet tot een functio-nerende Europese gasmarkt. Het rapport van de Rekenkamer maakt glashelder dat een belangrijk deel van het risico van gereguleerde gastransporteurs in de EU, zoals Gasunie, voortvloeit uit regulatory risk door de toezichthouders, zonder dit begrip ook maar te noemen. De rol van gas in de toekomstige ener-giemix, en daarmee de risico’s die de Staat als aandeelhouder loopt, zullen in belangrijke mate bepaald worden door het beleid van overhe-den en de Europese Unie. Dat beleid en de effecten zijn onvoorspelbaar, afhankelijk van de politieke omstan-digheden, en daarom vaak een exo-gene variabele in scenario’s. En een hoog politiek risico in uiterst kapitaalsintensieve infrastructuren, die vooral (publieke) langetermijn-doelen dienen in een onzekere om-geving, heeft dan tot gevolg dat het aanleggen en exploiteren van in-frastructuren eigenlijk alleen maar door staatsbedrijven kan geschie-den. Welke private aandeelhouder stelt zich hieraan bloot?
Publiek eigendom kan dan de oplos-sing zijn. Maar dan moeten we de vraag gaan stellen hoe een overheid moet omgaan met haar verschil-lende rollen als aandeelhouder, als beleidsmaker, als toezichthouder op de sector en als Rekenkamer. De Re-kenkamer doet een poging daartoe, maar bij de evaluatie van beleid is het toch, echt, van belang om naar het langere termijn totaalbeeld te kijken en niet alleen naar stukjes daarvan. Dan missen we informatie. Aad Correljé is universitair hoofddo-cent Economie van Infrastructuren aan de TU Delft en verbonden aan het Clingendael International Energy Programme. n
Pijpleidingen en politiek
Confereren met optimisten
Het is wel wennen. De afgelopenjaren past een Europeaan op in-ternationale energieconferenties enige bescheidenheid. Niet langer voeren de Europeanen het hoogste woord over de verworvenheden van de uitbreiding en liberalisering van de markt en ook op het gebied van verduurzaming past meer beschei-denheid in internationale fora. De Europeanen hebben plaatsgemaakt voor de Noord-Amerikanen, die de show stelen met hun schaliegasre-volutie. De effecten van deze revolu-tie laten zich nog iedere dag op de een of andere manier voelen in de internationale energiemarkten. De Aziaten zijn niet minder optimis-tisch. Gas wordt daar groene groei genoemd en gelijk hebben ze, om-dat het zowel het plaatselijk milieu verbetert als de economische groei minder CO2-intensief maakt. De markt voor LNG groeit en bloeit. De Australiërs surfen met ‘down-under’-gemak mee op het succes. Met de groei van gas wordt in Azië meteen ook de ambitie voor de in-passing van meer duurzame ener-gie uitgesproken. Gas is daar hip en gas is de toekomst.
Kuala Lumpur
Een internationale aardgasconfe-rentie in Azië of Noord-Amerika is dus niet hetzelfde als een confe-rentie over hetzelfde onderwerp in
Europa. Dat bleek maar weer eens op de World Gas Conference 2012, te Kuala Lumpur, Maleisië, in de eerste week van juni. Het optimisme van Noord-Amerika en Azië-Pacific domineerde de conferentie. Ma-leisië zelf verwelkomde de gas-goegemeente met de opening van een nieuw LNG-project door de premier. Voor een gasconferentie en exhibitie is dat een mooie bin-nenkomer. Zijn toespraak ademde het optimisme behorend bij een Aziatische gasexporteur. Voor de aanwezige Europeanen had hij de allengs gebruikelijke woorden over de Eurocrisis en de noodzaak hier snel greep op te krijgen om het Azi-atische groeifeestje niet in gevaar te brengen. De realiteit van het in economische misère verkerende Europa staat in schril contrast met de realiteit elders, zo veel wordt de WGC-deelnemer snel duidelijk. Het optimisme over de toepassing van gas in veel meer dan alleen industrie en elektriciteitscentrales is groot. Kleinschalig LNG, drijvende instal-laties, LNG in transport; het kan niet op. De boodschap past goed in het landschap. De aanblik van Kuala Lumpur is modern en welvarend. In de schaduw van de beroemde tweelingtorens zindert het van voor-uitgangsdenken en maakbaarheid. Een dergelijke atmosfeer kom je ook tegen in andere grote steden van landen in Azië en het Midden-Oos-ten. Voor een Europeaan worden de verschillen tussen de dynamiek van die samenlevingen en die van Europa steeds zichtbaarder, al was het maar door de opgeruimde staat van de infrastructuur en de publieke ruimte. Vier jaar crisis is kennelijk heel wat kostenknijpen verder.
Samenwerken
Is er dan niets aan te merken op het Aziatisch wonder? Natuurlijk wel. De samenwerking tussen de ver-schillende landen is rudimentair. Er kunnen nog heel wat voordelen behaald worden door gasmarkten beter op elkaar aan te laten sluiten. Echter, het vertrouwen in dergelijke stappen is niet zo groot en men zet liever in op de voorzichtigere inter-gouvernementele samenwerking via bijvoorbeeld de ASEAN, dan de meer ingrijpende intragouvernementele route zoals Europa. In de toekomst liggen ook uitdagingen, vooral op het strategische vlak. De potentiële conflicten in de Zuid-Chinese Zee zijn groot, onder andere ingegeven door verwachte energievoorkomens. De samenwerking tussen de kleinere landen wordt er wel door gestimu-leerd, evenals de inspanningen om de VS te overtuigen in het verdedigen van de strategische belangen daar. De hoop is gericht op een succes-volle schaliegascampagne in China, waardoor de druk op grensgebieden op land en zee wat afneemt met de toename van het binnenlands voor-gebrachte gas. De voornemens van de Chinese regering om in een aan-tal jaren flinke volumes te produce-ren, zijn indrukwekkend.
Groene groei
De landen in Azië hebben gelijk door gas te vereenzelvigen met groene groei. Het levert echt veel meer ver-meden CO2-uitstoot dan kolencen-trales. De economische groei zelf staat niet ter discussie. De keuze voor gas dat en ruim voorradig is en minder belastend is voor het klimaat biedt de landen een kans om in de internationale discussies met een Door
Coby van der Linde
Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de vereniging Energie-Nederland.
Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken.
Redactieadres Energie Actueel Postbus 834 6800 AV Arnhem Tel. 026-3569 417 e-mail energie-actueel@energie-nederland.nl Hoofdredactie
Anne Sypkens Smit
Bladmanagement & eindredactie
PACT Mediaproducties BV, Den Haag
Redactie
Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders
Correspondenten
Henk van den Boom (Barcelona), Elro van den Burg (Warschau), Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt),
Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel), Arjan Schippers (Londen), Wim Verseput (Kopenhagen)
Lay-out & opmaak
Do Company, Rotterdam
Druk & Distributie
Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, Doetinchem
Abonnementen
Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland, in dienst van de overheid of hoger
onderwijs-instelling en aan openbare bibliotheken. Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren.
Een jaarabonnement kost € 99,- Losse nummers € 6,50 Alle bedragen zijn inclusief BTW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers
geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee
maan-den vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem
Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan: energie-actueel@energie-nederland.nl
Advertentie-exploitatie
André van Beveren, Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam
Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t 020 3308998, f 020 4204005
andre@recent.nl Overname van artikelen uitsluitend
toegestaan na toestemming van de hoofdredactie.
ISSN 2211-6230
Abonnement op
Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem
Ik abonneer mij op Energie Actueel Een abonnement kost €99,- incl. 6% btw
Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland
een bedrijf dat lid is van Netbeheer Nederland de overheid
een hoger onderwijsinstelling
Titel(s) Voorletters en naam M / V Functie Telefoonnummer E-mail Naam organisatie/bedrijf Afdeling Postadres* Locatiecode Postcode/woonplaats
Aard van het bedrijf
* Tevens factuuradres.
Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Adres
Postcode/woonplaats
** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.
Datum Ordernr. btw-nr. Handtekening
ENERGIE
Actueel
03-07-2012Gasmarkt
ENERGIE
Actueel
goed alternatief te komen. Boven-dien past in dit beleid ook de latere inpassing van duurzame energie-bronnen. De belangstelling hiervoor is groot, zeker nu de kostprijzen dalen. Daar veel landen in Azië toch werken met niet-marktgerelateerde binnenlandse energieprijzen is het inpassen vaak een kwestie van de verdeling van (directe en indirecte) subsidies. Een goed voorbeeld van vermeden CO2-uitstoot is de toch wel spectaculaire daling in de VS. De schaliegasrevolutie heeft geleid tot een ruim aanbod van gas en daar-mee corresponderende, relatief lage prijzen. Gas verdringt nu kolen in de opwekking van elektriciteit. De gevolgen zijn een veel lagere CO2-uitstoot in de VS. Door het overaan-bod aan kolen in Noord-Amerika daalt echter de internationale kolen-prijs en dreigen kolen, bijvoorbeeld in Europa, het duurdere gas daar te verdringen. De internationale ener-giemarkten blijven een ingewikkeld samenspel van factoren.
Optimisme
Als erkend zwartkijker en Europe-aan was de week deelnemen Europe-aan de WGC 2012 een openbaring. Mijn verzoek aan mede-Europeanen is om deze zomer, als tussen de cri-sistoppen door de handdoek op het zand wordt gelegd en enige reflec-tie mogelijk is, om iets van het Azi-atisch optimisme over te nemen. Er zijn vele wegen naar Rome, ook richting 2050.
Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de
Rijksuni-versiteit Groningen. n
Door Aad Correljé
