Tomasz M. Dąbek
Bóg Ojciec i Maryja wobec Jezusa
według J 2, 5 i Mt 17, 5
Salvatoris Mater 1/2, 167-178
C
iekaw e po łączen ie tek stó w biblijnych, k tó re będą stanow iły podstaw ę naszych rozw ażań, występuje w Adhortacji A postol skiej Pawła VI Marialis Cultus. O należytym kształtowaniu i rozwijaniu kultu Najświętszej M aryi Panny. O statni akapit pu nktu 57 tego
dokum entu brzmi: Jakby pieczęcią przyłożoną do tej Naszej adhorta
cji i n o w ym św iadectw em duszpasterskiej wartości ku ltu maryjnego dla d o p ro w a d ze n ia lu d z i do C h ry stu sa , n iech będą sło w a , z jakim i M aryja D ziewica zwróciła się do sług na godach w Kanie: „Wykonajcie w szystko , cokolw iek w a m p o w ie ” (J 2, 5). Te słowa, pozornie tylk o wyrażają sam ą chęć oddalenia przykrości o d uczty weselnej, w rzeczywistości, w perspektywie czwartej Ewangelii są jak by głosem, w którym zdaje się rozbrzmiewać form uła użyta przez lud izraelski do zawarcia przymierza na górze Synaj (por. W j 19, 8; 24, 3. 7; Pw t 5, 27), lub do odnowienia wierności dla niego (por. Joz 24, 24; E zd lO , 12; N e 5, 12). Są
także głosem w przedziw n y sposób zgadzającym się z głosem Ojca, który podczas teofanii na Górze Tabor wyrzekł: „Jego słu chajcie” (Mt 17, 5).
M ary ja w ystępuje w Kanie obok swego Sy na jako Niewiasta, nowa Ewa, czynnie uczestniczą ca w Jego posłannictwie1.
W arto przeanalizow ać teksty Starego Testam entu, do których odnosi się w A dhortacji Paweł VI, ukazując związek zdania, które M aryja wypow iedziała do sług w Kanie, z postaw ą religijną Izraeli tów, ludu Pierwszego Przymierza, rozumiejących znaczenie szczegól nej więzi zaistniałej między nimi a Bogiem i pragnących dochow ać M u wierności.
W pierwszym ze wspom nianych tekstów z Księgi Wyjścia słowa ludu stanow ią rodzaj aklamacji po zawarciu przymierza, wyrażającej gotowość dochow ania jego warunków : W tedy cały lud jednogłośnie
powiedział: „Uczynimy wszystko, co nam Pan nakazał” (Wj 19, 8).
Słowa M aryi w Kanie o podobnym brzm ieniu ukazują nam Ją jako przedstawicielkę, C órę ludu Bożego, która starała się praktyko wać to, co dla niego jest najistotniejsze. Trudno coś dokładnie p o Tom asz M . D ąb ek OSB
Bóg Ojciec
i Maryja
wobec Jezusa
według J 2, 5 i M t 17, 5
SALVATORIS MATER 1(1999) n r 2 ,1 6 7 -1 7 8 1 6 71 Por. M . CZAJKOWSKI, M aryja u progu i kresu dzieła Mesjasza, w: Egzegeza
Ewangelii św. Jana, red. F. GRYGLEWICZ, Lublin 19922, 2 7 -4 0 , zwł. 29n . 34.
JU B IL E U S Z O D K U P IE N IA
T o m asz M . D ąb ek O S B
168
wiedzieć n a tem at uśw iadam iania sobie przez M aryję godności Jej Syna, ale zastosowanie do N iego słów, w Starym Testamencie przy sługujących wyłącznie jedynem u Bogu, stanow i analogię do wielu tekstów N ow ego Testam entu będących w yrazem w iary w Bóstwo Chrystusa przez przypisywanie M u tego, co należy wyłącznie do Boga, jak w tym przypadku całkow ite posłuszeństw o Jego słowom.
P o dobna w ypow iedź ludu jest przytoczo na p o obrzędach za w arcia przym ierza i pierw szym dłuższym sp o tk an iu Boga z M oj żeszem na świętej górze Synaj: Wrócił M ojżesz i obwieścił ludow i
w szystkie słow a Pana i wszystkie Jego zlecenia. W tedy cały lud od pow iedział jednogłośnie: „W szystkie słow a, jakie pow iedział Pan, w y p e łn im y ” (Wj 24, 3).
Słowo - hebr. dabar, oznacza nie tylko „w ypow iedź”, ale „rzecz”, „spraw ę”, w tym przypadku „Boże rozporządzenie” („w ypowiedź” odnosi się nie tylko do słów, ale do całej ich treści, nie tylko do co d o p iero przekazanego b ezpośrednio D ekalogu, ale do wszystkich przepisó w zaw artych w Księdze Przym ierza2). N iek tó rzy k o m en tatorzy zwracają uwagę na rozróżnienie w Księdze Wyjścia między „słow am i”, mającymi oznaczać Dekalog (20, 1), oraz „zleceniami”
(m ispatîm ) - przepisam i rozpoczynającym i się w 2 1 , 1 (Te są pra wa, które im przedstawisz)3 jako na różne term iny ukazujące albo
bardziej ogólny zakres znaczeniowy, albo bliższe pow iązanie z dzie dziną praw a.
Dalej czytam y w tym sam ym ro zdziale: W te d y w ziął Księgę
Przymierza i czyta ł ją głośno ludowi. I ośw iadczyli: „Wszystko, co pow iedział Pan, u czyn im y i będziem y po słuszni” (w. 7).
O dczytanie Księgi Przymierza jest to w ażny elem ent przekazu Bożego słow a, podkreśla auto ry tet tekstu pisanego, przechow yw a nego przez Lud Boży4.
M aryja ukazuje się w N ow ym Testam encie, przede wszystkim w E w angelii św. Łukasza, jako w iern a słuchaczka i czytelniczka Słowa Bożego. Świadczy o tym np. M agnificat jako Jej pieśń - nie stenogram z rzeczywiście w ypow iedzianego hym nu, ale w ynik re fleksji, pracy redakcyjnej Ewangelisty, opartej na gruntow nych ba daniach (Łk 1 , 3 : Postanowiłem więc i ja zbadać dokładnie w szyst
ko o d pierw szych chw il i opisać ci po kolei), m oże na bezpośred
2 Por. S. ŁACH, Księga Wyjścia. W stęp - przekład z oryginału - kom entarz, Poznań 1 9 6 4 , 2 33; J. BLENKINSOPP, The Pentateuch. An Instroduction to the first five
Books o f the Bible, N e w York-London-Toronto-Sydney-Auckland 1992, 197-
2 2 8 .
3 Рог. В. S. C H ILDS, The Book o f Exodus, Philadelphia 1 9 7 4 , 5 0 5 . 4 Por. TAM ŻE, 2 3 5 .
nich relacjach M aryi. Magnificat posiada głębokie podłoże starote- stam entow e5, świadczące o dobrej znajom ości św iętych tekstów.
Inna relacja z zaw arcia Przym ierza znajduje się w Księdze Po w tórzonego Prawa: Zb liż się ty i słuchaj tego wszystkiego, co m ów i
Pan, Bóg nasz. M ó w ty do nas w szystko, co pow ie do ciebie Pan, Bóg nasz, a m y usłucham y i w y ko n a m y to (Pwt 5, 27). Są to skie
row ane do M ojżesza słowa starszych Izraela przerażonych objaw a mi Bożej mocy, zgodnie z przekonaniem starożytnych, że Boga nikt nie m oże oglądać i pozostać żywym (Wj 19, 21; 23, 20. 2 3; Sdz 13, 12; Iz 6, 5), z czego w ynika uczucie konieczności poddania swej
w o li p o d w olę Jahw e przez w ypełnienie Jego przykazań, przyjęcie
przez lud posłannictw a przekazanego za pośrednictw em M ojżesz^. Dalej czytam y w tej samej księdze: Słuchaj, Izraelu, Pan jest
naszym Bogiem - Panem jed ynym (Pwt 6, 4). Jest to Sema Israel -
początek głównej m odlitw y Izraelitów odm aw ianej dw a razy dzien nie, obejmującej Pw t 6, 4-9; 11, 13-21; Lb 15, 37-41 oraz specjal ne błog o sław ień stw o7.
Wcześniej natchniony au to r pisze: Słuchaj, Izraelu, i pilnie prze
strzegaj tego, aby ci się dobrze pow odziło i a b yś się bardzo rozm no żył, jak ci przyrzekł Pan, Bóg ojców twoich, że ci da ziem ię opływ a jącą w m leko i m ió d (Pwt 6, 3). Z araz po Pw t 6, 4 w ym ienione jest
przykazanie m iłości Boga n ad e w szystko i w ezw anie, by dobrze zapam iętać te słowa, przywiązać je d o ręki i mieć jako ozdobę przed oczam i (w. 8, co dało początek żydow skim filakteriom , przym oco w yw anym do rąk i czoła m ałym skórzanym schow kom zawierają cym pergam iny z w ypisanym i słow am i z Pw t 6, 4-9 oraz Pw t 11,
13-21; Wj 13, 1-10. 11-16)8.
W ezwanie, by słuchać, obejm uje nie tylko skupienie uwagi tego k onkretnego zmysłu, ale całą postaw ę Izraela, Ludu Bożego, w yra żającą się w zachow ywaniu przykazań Bożych (por. 1 J 5, 3: albo
5 Por. H . SC H Ü R M A N N , D as Lukasevangelium , I, Freiburg-Basel-Wien 1 9 6 9 ,
7 0 -8 0 .
6 S. ŁACH, Księga Powtórzonego Prawa. W stęp - przekład z oryginału - kom entarz - ekskursy, Poznań-Warszawa 1 9 7 1 , 141n; M . W EINFELD, D euteronom y 1-11,
N e w York-London-Toronto-Sydney-Auckland 1 9 9 1 , 3 2 6 . 3 2 4 .
7 Por. S. ŁACH, Księga Powtórzonego Prawa..., 143 ; P. BO VATI, Księga Powtórzonego
Prawa (1— 11), Kraków 1998, 83-92; M . W EIN FELD ,D euteronom y..., 3 4 9 :352.
8 Por. S. ŁACH, Księga Powtórzonego Prawa..., 144n. W czasach Chrystusa Żydzi rozumieli literalnie te słowa, można jednak rozumieć je również metaforycznie i wiązać z fizycznym lub duchow ym znakiem przynależności do Boga (por. Ez 9 ,4 ; Wj 12, 13 a także T. M . DĄBEK, „K to chce pójść za Mną, niech się zaprze samego
siebie, niech w eźm ie krzyż sw ój i niech Mnie naśladuje” (M k 8, 3 4), w: A G N U S ET SPONSA. Prace ofiarowane o. prof. A. Jankowskiemu OSB, Kraków 1993, 33-
4 6 , zwłaszcza 43n. 169 B óg O jc ie c i Ma ryj a w ob ec Je z u sa
w iem m iłość względem Boga polega na spełnianiu Jego przykazań -
słow a U m iłow anego U cznia Jezusa, k tóry był szczególnie blisko M aryi, został Jej o d d an y jako syn i uczył się od Niej tego, co naj ważniejsze w nauce C hrystusa).
W yrażenia bliskoznaczne do „słuchać” w tym fragm encie Pwt odgrywającym tak w ażną rolę w religijności Ż ydów to: „bać się Pana, Boga”, „zachowywać Jego nakazy”, „wypełniać je” (w. 2), „przestrze gać” (w. 3), a także nauczać, „wpajać synom ” (w. 7), czy - o samych przykazaniach: „niech pozostaną w twym sercu”. M ożna się tu do patrzyć pewnej analogii do trw ania wiernych w Chrystusie - winnym krzewie w J 15, 6, podobnie jak Syn jest w Ojcu, a Ojciec w Nim?. Trwanie dokonuje się i przejawia na zewnątrz poprzez zachowywa nie przykazań, k tó re pozostają w sercu jako p raw o w yryte nie na kamiennych tablicach, ale na tablicach serc (por. Jr 31, 33).
Przyjmowanie słów Bożych jest darem łaski, jak czytamy w Dzie jach Apostolskich w związku z pracą misyjną Apostoła N arodów : Pan
otworzył jej serce, tak że słuchała uważnie słów Pawła (Dz 16, 14). Po
stawa słuchania stanowi warunek poznania drogi do zbawienia - jest to postawa człowieka, a równocześnie dar Boży. Z w rot: „Pan otworzył serce” wskazuje pośrednio na związek serca jako ośrodka całej osobo wości z narządami zmysłów, w tym przypadku uszu jako organów słu chu reprezentujących całą osobę; wiara - owoc słuchania - doprowadzi ła Lidię z Tiatyry (por. Dz 16, 14n) do przyjęcia chrztu i pełnego zaan gażowania się w życie chrześcijańskie - nowe życie samej osoby oraz jej otoczenia, zapewne niewolników i służących. Jej pozycja społeczna jako właścicielki znacznego przedsiębiorstwa, z którym związanych było wiele osób, może stanowić analogię do pozycji ojca rodziny10.
Podobny tekst wyrażający postawę Ludu Bożego to Joz 24, 24:
I odrzekł lud Jozuem u: „Panu, Bogu naszemu, chcem y służyć i głosu Jego chcemy słtłchać”. Jest to odpowiedź ludu na ostatnie pouczenia
sędziwego Jozuego, wzywającego Izraelitów, by dochow ali w ierno ści Bogu, który wyświadczył im tyle dobrodziejstw do okazania lo jalności wobec Pana, z którym zawarto przymierze11. Słuchanie gło su Pana stanowi w om aw ianym wierszu paralelizm do służenia M u, oznacza nie tylko przyjm owanie, ale przede wszystkim wypełnianie Jego głosu wyrażającego Jego wolę.
9 Por. A. JANKOWSKI, D o pow iedzen ia chrystologii biblijnej, Poznań 1 9 8 7 ,77n.
10 Por. F. F. BRUCE, C om m en tary on The Book o f The Acts, Grand Rapids, Michigan 1979, 331n .
II Por. S. GACEK, Księga Jozuego. Wstęp - przekład z oryginału. Kom entarz - ekskursry, Tarnów 1 9 9 3 ,363n ; R. G. BOLING, G. E. W RIGHT,Joshua, Garden City - N ew York 1984, 5 3 9 .
Również teksty z ksiąg historycznych przedstawiających sytuację po pow rocie z niewoli babilońskiej wyrażają postawę posłuszeństwa, gotowości wypełnienia woli Bożej, choćby wiązało się to ze znaczny mi niedogodnościami: I całe zgromadzenie odpowiedziało głośno: „We
dług orzeczenia twego winniśmy postąpić” (Ezd 10, 12)12 - w związku
z małżeństwami zawartymi z kobietami spoza Izraela. Przy pierwszej lekturze może dziwić taka surowość, zwłaszcza jeśli się pamięta o gor liwości Ż ydów w czasach Chrystusa w dążeniu do pozyskiwania pro- zelitów, sympatyków judaizmu spośród narodów pogańskich (por. M t 23, 15). Bardzo często taką sympatię wykazywały kobiety (Dz 13, 50:
pobożne a wpływowe). Niekiedy były one wykorzystywane przez gor
liwców judaizmu do wywierania wpływu na władze pogańskie, by pod jęły prześladowania św. Pawła i jego towarzyszy (por. Dz 13, 50).
Przepisy obowiązujące w Izraelu były podyktowane dążeniem do zachowania ojczystych zwyczajów oraz nieskażonej wiary w jedynego Boga. W przekazaniu tego wszystkiego niezastąpioną rolę odgrywały matki rodzin, choć Biblia wprost mówi o nich bardzo rzadko. Podaje natomiast wiele negatywnych przykładów, kiedy to cudzoziemskie żony doprow adziły do odstępstw a swych mężów, naw et wielkiego, sław nego z mądrości króla Salomona (2 Kri 11, 1-8; Syr 47, 19n; N e 13, 26). Bardzo zły wpływ wywierała na swego m ałżonka Achaba fenic- ka księżniczka Izebel (1 Kri 16, 31; 18, 19; 19, ln ; 21, 1-16). W na stępnych pokoleniach przykładem bałwochwalstwa i okrucieństwa jest postępowanie wywodzącej się z rodu Achaba Atalii, matki króla judz kiego Ochozjasza (2 Kri 11, 1-3; 2 Krn 22, 2-4. 10-12).
D ziecko słucha najpierw głosu swej m atk i, m oże pop rzez jej pośrednictw o uczyć się słuchać samego Boga. M aryja-C óra Syjonu - stoi tu w rzędzie wielkich m atek, w ychow aw czyń Izraela, p ostę pując jako M a tk a now ego Izraela-Kościoła.
Kolejny tekst o gotowości pełnienia w oli Bożej to N e 5, 12: Tak
uczynim y, jak ty każesz - odpow iedź zam ożnych rep atrian tó w na
żądanie darow an ia długów ubogim i zw rotu zastaw ów w sytuacji, gdy trzeba było w spólnie odbudow yw ać m ury Jerozolim y p o p o w rocie z niew oli13.
u H. LANGKAMMER, Księgi Ezdrasza-Nehemiasza. Wstęp - przekład z oryginału -
kom entarz - ekskursy, Poznań-Warszawa 1971, 195n. Lud zgadza się na żądanie
Ezdrasza, zwraca jednak uwagę na trudności wynikające z zimnej, deszczowej pory roku.
13 N ehem iasz przyjmuje słowa bogaczy, ale nie d o końca wierzy, że zostaną spełnione tylko na podstawie tej deklaracji, dlatego zobowiązuje ich do przysięgi oraz przez sym boliczne wytrząśnięcie zanadrza zapowiada karę Bożą dla tych, którzy nie spełnią obietnicy darowania długów ubogim rodakom. H. LANGKAMMER,Księgi
Ezdrasza-Nehemiasza..., 236n. 171 B óg O jc ie c i Ma ryj a w o b ec Je z u sa
T o m asz M . D ąb ek O S B i 72
W Starym Testamencie prorocy i m ędrcy w ielokrotnie zwracają uwagę na kwestie społeczne, nierówności, wyzysk ubogich, określają ubóstwo jako stan haniebny (np. H i 2 4 ,2 -1 2 . 14; Am 2, 6n; Iz 10, ln ); potępiają wyzysk, oszustwa, ucisk ubogich (Oz 12, 8; Am 8, 5; M i 6, 10η; Iz 3 ,1 4 ; Jr 5, 27; 6 ,1 2 ; M i 2, 1-3; Ez 22, 29; H a 2, 5n), nieuczci we sądy (Am 5, 7; Jr 22, 13-17; M i 3, 9-11; Iz 5, 23; 10, ln), przemoc klas rządzących (2 Kri 23, 30, 35; Am 4, 1; M i 3, ln ; 6, 12; Jr 22, 13. 17), niewolnictwo (Ne 5, 1-5; Am 2, 6; 8, 6), niesprawiedliwe podatki (Am 4, 1; 5 , l i n ) , niesprawiedliwych urzędników (Am 5, 7; Jr 5, 28).
Podobnie M aryja w Kanie poprzez swoją ingerencję, przedsta w ienie Jezusow i prośby ubogiej rodziny, solidaryzuje się z ludźm i ubogimi, których nie stać na urządzenie wspaniałego przyjęcia, przy gotowanie wszystkich zapasów w takich ilościach, by nikom u nicze go nie b ra k o w a ło . O b o k o p isó w u b ó stw a m am y sp raw o zd an ia o przepychu królów i możnych. I tak 1 Kri 5, 2n. 7 ukazująca bogac tw o Salom ona podaje wielkie ilości p o karm ów spożywanych przez dw ór królewski, podobnie Nehemiasz wylicza ilość pożywienia, które przygotowywał na własny koszt jako namiestnik dla swych współpra cowników i osób przychodzących do niego, by pokazać swą ofiarność w służbie dla własnego narodu, który był zarazem ludem Bożym (Ne 5, 14-19, zwłaszcza 18). M aryja natom iast -w Magnificat wielbi Boga wywyższającego ubogich, skrom nych, otw artych na Jego działanie, wzywających Jego pomocy, a przeciwstawiającego się pysznym, dum nym ze swego bogactwa i zaradności życiowej (Łk 1, 51-53)14. Jej proś bę m ożna zestawić z w rażliw ością Bożych w ysłańców na potrzeby ludzi ubogich, wyzyskiwanych przez bogaczy, nie mających środków do życia i do urządzania radosnych uroczystości rodzinnych, z cyto w anym wezwaniem Nehem iasza do darow ania długów ubogim czy piętnowaniem przez proroków bogaczy wyzyskujących biednych.
M aryja wzywa do słuchania Jezusa, Syna Bożego, do wypełnia nia poleceń zmierzających w stronę wielkiego dobra wszystkich lu dzi, a zwłaszcza znajdujących się w konkretnej potrzebie.
Obraz M aryi w Ewangeliach przedstawia Ją jako Służebnicę Pań ską (Łk 1, 38), Pełną łaski (Łk 1, 28). D ogm at o N iepokalanym Po częciu zwraca uwagę, że zawsze jest O na otw arta na działanie Bożej łaski jako świątynia D ucha Świętego w najpełniejszym, najdoskonal szym znaczeniu15. N aucza O n a słow em i przykładem , jak słuchać słowa Bożego i pełnić Bożą wolę.
14 Por. H. SC H Ü R M A N N , D as Lukasevangelium ..., 76.
15 Por. z nauką św. Pawia o człow ieku jako świątyni Ducha Św iętego, np. B. KURAS,
Ś w ięty Paweł o chrześcijańskiej czystości (Attende lectioni 13), Katowice 1987,
Jej o tw arcie się na głos Boga, p rzyjm ow anie G o z ufnością, zapow iada pełne objaw ienie się Boga jako Ojca. Szczególnie uw y puklił je Chrystus, który w ielokrotnie nazywa Boga Ojcem - Ojciec mój i Ojciec wasz (J 20, 17)16.
Podstaw nauki o M aryi jako M atce Kościoła m ożna doszuki wać się w Starym Testam encie, gdzie stosunkow o rzadko, ale jed nak w ystępow ały kobiety pełniące przyw ódczą rolę w Izraelu, np. D ebora - kobieta-sędzia, k tó ra m ów i w swojej pieśni: aż pow sta
łam ja, Debora, pow stałam jako m atka w Izraelu (Sdz 5, 7)17.
Inna nauczycielka ludu Bożego Pierwszego Przymierza to p ro rokini C hulda (2 Kri 22, 14; 2 Krn 34, 2 2)18, której słowa (2 Kri 22, 15-20; 2 Krn 34, 23-28) wiążą się z odnalezieniem Księgi Pra w a Bożego w czasach pobożnego króla Jozjasza (2 Kri 22, 8-10; 2 K rn 3 4 , 14-19). P ro ro k in i piętn u je lekcew ażenie Bożego Praw a i głosi karę, jaka przyjdzie na niew ierny lud. M aryja głosi wielkie dzieła Boga, w ielbi G o za łaski, jakie otrzym uje O n a sam a i cały lud i wzywa do wierności, słuchania Syna Bożego zbawiającego Lud Boży.
W pierwszej swojej m ow ie po Z esłaniu D ucha Św iętego (Dz 2, 14-39) św. Piotr cytuje słow a p ro ro k a Joela stanow iące zapowiedź pow szechnego w ylania D u ch a - także na kob iety - córki Izraela i niew olnice: W ostatnich dniach - m ó w i Bóg - wyleję Ducha m oje
go na wszelkie ciało, i będą prorokow ać synow ie wasi i córki wasze, m łodzieńcy wasi widzenia m ieć będą, a starcy - sny. N a w et na nie
“ Por. L. STACHOW IAK, Ewangelia św. Jana, Poznań-Warszawa 1 9 7 5 ,3 9 0 . O d tą d
chrześcijanie są praw dziw ie dziećm i Boga, a O n za sprawą Jezusa jest ich praw dziw ym O jcem . Stają się w p e łn i n o w y m ludem B o żym , zw ią z a n y m z N im n o w ym Przym ierzem . L. M ORRIS, The G ospel according to John, Revised Edition, Grand
Rapids, M ichigan 1 9 9 5 , 7 4 3 n podkreśla w tekście zasygnalizow anie różnicy m iędzy Synostw em Bożym Jezusa wynikającym z Jego Boskiej natury a naszym przybranym synostw em otrzym anym dzięki Jego zbawczem u dziełu, a zarazem stw ierdzenie, że Jego Ojciec jest rów nocześnie Ojcem Jego uczniów (nazwanych tu braćmi). Jeśliby Jezus nie chciał zaznaczyć różnic w relacjach z Ojcem, mógłby pow iedzieć „nasz O jciec” lub p o prostu „O jciec”.
17 H on orow y tytuł „matka” m oże stanow ić analogię d o tytułu „ojciec” nadawa nego kapłanom (por. Sdz 17, 10; 18, 19). R. G. B O L IN G ,Judges, Garden City, N e w York 1 9 8 2 , 11 8 . 2 5 7 . W pieśni m oże też stanow ić przygotow anie do wymienianej na końcu matki Sisery (w. 2 8 -2 3 ). Por. TAM ŻE, 109.
18 Por. T. M . DĄBEK, Z w iązek kapłaństw a z posługą słow a, w; K apłaństw o służebne
w życiu i nauczaniu Jana Pawła II, red. J. D. SZCZUREK, Kraków 1 9 9 7 , 141-
1 5 0 , zwłaszcza 1 4 2 , przypis 4 . Tytuł ten w ST nadany jest także M iriam siostrze M ojżesza (Wj 15, 2 0 ), D eborze (Sdz 4 , 4 ), żonie Izajasza (Iz 8, 3) i fałszywej prorokini N oad ii (N e 6, 14), w N T A nnie (Łk 2 , 36) i fałszywej prorokini Jezabel (Ap 2, 20). Kobiety podobnie jak m ężczyźni, przekazywały czasem słow a Jahwe Izraelowi, ale były to wypadki rzadkie. Por. E. L. CURTIS, A. A. M ADSEN,
The Books o f Chronicles, Edinburgh 19 1 0 (1 9 7 6 ), 5 1 0 ; J. A. M ONTGO M ERY, The Book o f Kings, Ed. H. S. Gehm an, Edinburgh 1 9 8 6 ,5 2 5 n .
T o m asz M . D ąb ek O SB 1 7 4
w o ln ikó w i niew olnice m oje wyleję w ow ych dniach D ucha mego i będą prorokowali (Dz 2, 17n - cyt. J1 3, ln ).
Maryja nazywa siebie w Łk 1, 38 służebnicą Pańską - dosłownie niewolnicą - δούλη, jak w Dz 2, 18 - έπί τάς δούλας μου, wyraża jąc całkowite oddanie się Bogu, gotowość pełnienia Jego woli19. Joelo- wa zapow iedź pow szechnego udzielenia D ucha w czasach m esjań skich, w M aryi, Służebnicy (niewolnicy) Pańskiej, k tóra jest wzorem Kościoła i każdego chrześcijanina, realizuje się już przed zesłaniem Ducha Świętego, który z N ią współdziałał - Jego m ocą poczęła, Duch Święty zstąpił na Nią, a M oc Najwyższego Ją osłoniła (por. Łk 1, 35).
N atchn ion a pieśń M aryi - M agnificat - przypom ina, że w świą tyni Jerozolim skiej działali śpiewacy i śpiew aczki (por. np. 2 Krn 35, 25; Ezd 2, 65; N e 6, 67; Ps 68, 26). Tradycję Izraela podejm uje now y lud Boży, w którym nauczanie i uw ielbianie Boga dokonuje się także poprzez śpiew, hym ny i pieśni pełne D ucha (por. np. Dz
16, 25; 1 Kor 14, 26; Ef 5, 19; Kol 3, 16; Jk 5, 13).
M aryja pełna łaski20 - od początku swego ludzkiego istnienia21, w ypełnia w sobie w sposób doskonały to, co zaw ierał obraz córy Syjonu - analogie Łk 1, 28-33, Sof 3, 14-1722.
W ypow iedziane w J 2, 5 polecenie M aryi jest proste i bezpo
śred n ie [...] C e c h u je je p e w n o ś ć d z ia ła n ia J e zu sa w y n ik a ją c a z wiary, która nie szuka ludzkich gwarancji ani uzasadnień w słowach Syna23 - postaw a M aryi to bezw arunkow a w iara w Boże tajem nice
(por. Łk 1, 38. 45), służebna gotowość pom ocy (por. Łk 1, 39. 5 6 f 4. Trzeba zwrócić uwagę zarów no na sens wyrazowy, jak i rów nocze śnie na sens głębszy, duchow y tych słów, obejmujący więcej niż tylko doraźne polecenie związane z aktualną sytuacją.
19 Por. H. SC H Ü R M A N N , D as Lukasevangelium..., 57η .
20 H . Schürmann w idzi analogie d o zdania „znalazłaś łaskę u Boga” - por. Rdz 6, 8; 18, 3; D z 7, 4 6 - nie jak w tych tekstach w sensie szczególnej godności lub spraw iedliw ego życia, lecz jak w Hbr 4 , 16 jako w o ln y dar łaski, zgodnie z interpretacją tego tytułu dokonaną przez anioła w w. 30; por. TAM ŻE, 4 4 . J. P. KEALY (The G ospel o f Luke, D enville, N e w Jersey 1 9 7 9 , 123) komentując słow a anioła Gabriela: „bądź p ozdrow iona (raduj się), pełna łaski” zwraca uwagę na odniesienie d o Za 3, 14-17 (Maryja jako now a córa Syjonu), D z 15, 23; 2 3 , 2 6 (w sensie pozdrow ienia konw encjonalnego): „Pan jest z Tobą” - analogia do pozdrow ień Sdz 6, 12 (G edeona), zapew nienie o Bożej pom ocy (podobnie Wj 3 , 2 w odniesieniu d o M ojżesza); w Rt 2 , 4 jest to zwyczajne pozdrow ienie, które Booz skierował d o żniwiarzy (sług).
21 Por. H. LANGKAM M ER, M aryja w N o w y m Testamencie, G orzów W ielkopolski 1 9 9 1 , 1 0 1 -1 0 7 .
22 Por. TAM ŻE, 87 i wcześniej.
23 L. STACHOWIAK, Ewangelia w edług św. Jana..., 147.
24 Por. I. H . MARSCHALL, C om m en tary on Luke, Grand Rapids, M ichigan 1992, 6 9 n .7 7 -8 0 .8 5 ; R. SC H N AC K ENBU RG , D as Johannesevangelium , I, Freiburg- Basel-Wien 1 9 7 9 4, 3 3 6 .
Tytuł naszych rozw ażań zwraca uwagę na podobne odniesienie Boga Ojca i M atki Najświętszej do Jezusa - W cielonego Syna Boże go, posłanego na świat jako M istrza i Zbawiciela. Bardzo ważne jest także głębokie przyjęcie treści obu wypowiedzi odnoszące się do nas, pokazujące, jak my m am y postępow ać w obec Jezusa, który do nas przem aw ia w imieniu Boga.
Słuchanie stanowi pew ną określoną postawę człowieka. N iektó rzy an tropologow ie zwracają uwagę, że spośród ludzkich zmysłów słuch nie m a takiego organu, który by pozwolił wyłączyć odbiór w ra żeń - trzeba by w tym celu specjalnie zatkać ręką uszy. Stąd znaczenie posłuszeństwa jako postawy biorącej się ze słyszenia25. Jest to posta w a uczniów. Zaszczytny tytuł ucznia Boga, ucznia Jezusa lub w ogóle ucznia - bez dodatkow ych określeń - występuje zarów no w Starym (Iz 54, 13) jak i w N ow ym Testamencie (por. np. M t 5, 1; 8, 21; M k 2, 15; Łk 5, 30; J 2, 2; w Dz jest to jedno z określeń chrześcijan; por. np. 6, 1. 7; 9, 20. 25n. 36. 38; 11, 26). Uczniem jest ten, kto słucha, jak M aria z Betanii. O na słuchała słów Pana i zasłużyła na Jego p o chwałę (Łk 10, 38-42: obrała najlepszą cząstkę, w. 42). Jej słuchanie zgadza się tu ze słowami M aryi i Boga Ojca, jest ich wypełnieniem.
Św. Łukasz dw ukrotnie pisze, że sama M aryja w związku z n a rodzeniem C hrystusa i towarzyszącymi m u okolicznościami zacho w yw ała i ro zw ażała w sw oim sercu w szystkie te spraw y (2, 19) i wszystkie te wspomnienia (w. 51). W obu w ypadkach występuje ten sam grecki term in, τά ρήματα który już wcześniej pojawia się w 2, 15, gdzie pasterze mówią: zobaczmy, co się tam zdarzyło (τό ρήμα τούτο το γεγονός) i ο czym tiam Pan oznajmił. Oznacza on słowa w znaczeniu bliskim hebrajskiego dabar, to znaczy coś więcej - spra wy, rzeczy, dlatego odpow iedniki w ybrane w przekładzie Biblii Ty siąclecia mają swoje uzasadnienie. Tak rozum iane słowa wiążą się też z daw aniem przykładu (por. J 13, 15), są adekw atne do życia tego, który je wypow iada. W tradycji dawnej duchowości i stosowanych przez nią etapach czytania Pisma świętego m ożna widzieć podobień stwo do tekstów mówiących o tym, że M aryja zachowywała te sło w a i rozw ażała je w swoim sercu (Łk 2, 19. 51 f 6.
25 Analogia to znaczenie posłuszeństwa i słuchania w duchowości mniszej, czego wyrazem jest np. początek Reguły św. Benedykta: „Słuchaj synu”. Por. Т. M . DĄBEK OSB,
Człowiek w Regule św. Benedykta, w: Słuchaj, m ódl się, pracuj, red. K. JANICKI, Poznań
1989, 278-295, zwłaszcza 278n; TENŻE, Posłuszeństwo w Regule św. Benedykta, w:
Za przewodem Ewangelii, red. K. JANICKI, Tyniec 1986, 72-133, zwł. 92n.
26 Por. A. JANKOWSKI, C zytan ie Pisma Świętego, w : L ectio divina. Boże czytanie, Tyniec 1 9 9 1 , 9 -15 oraz zam ieszczony w tym opracow aniu tekst D rabina do raju
czyli tra k ta t o sposobie m o d litw y, 5 4 -7 7 .
1 75 B óg O jc ie c i M ary ja w o b ec Je z u sa
T om asz M . D ąb ek O S B 1 7 6
Słuchanie jest właściwą postawą wobec Boga, szczególnie uwidacz nia się to w konkretnych sytuacjach opisanych w N ow ym Testamen cie jak np. polecenie skierow ane do sług podczas uczty weselnej w Kanie Galilejskiej czy wiele m om entów w życiu apostołów, kiedy o d bierali od Pana Jezusa polecenia zarów no obejmujące całe ich życie
(Pójdź za M ną), jak też szczegółowe zadania, np. to skierow ane do
dwóch uczniów, by przygotowali dla Pana Jezusa i apostołów wiecze rzę paschalną (tylko św. Łukasz wymienia ich imiona - Piotr i Jan - Łk 22, 8). Obejmuje także całą postawę słuchania (άκουειν) i przyjmo wania tego wszystkiego, co m ówi Chrystus, posłany od Ojca (por. J
17, 18. 25; 20, 21), nierozdzielnie z N im zjednoczony (por. J 4, 42; 5, 24; 6, 45; 10, 16. 26; 14, 10; 17, 18. 25; 18, 37; 20, 21η)27, głoszący słowa życia (J 6, 63)28, O n jest Drogą, Prawdą i Życiem (J 14, 6).
Gdy słowa M aryi w ypow iedziane w Kanie Galilejskiej rozw a żamy w kontekście całego Jej życia nasuwa się nam szereg biblijnych skojarzeń. Teraz zestawimy je ze słowami Boga Ojca w ypow iedzia nymi podczas Przemienienia. Paweł VI powołuje się na przekaz św. Mateusza. O wydarzeniu m ówią wszystkie trzy Ewangelie synoptycz ne (Mk 9, 2-8; Łk 9, 28-36), a także 2 P 1, 16nn. Ten ostatni przekaz m a szczególne znaczenie, gdyż wyżej od głębokich przeżyć stawia naukę zawartą w Piśmie Świętym, która zresztą podaje te same praw dy, jakie Chrystus w najgłębszy sposób wyjaśnił29.
Słowa: To jest m ó j Syn um iłow any, w k tó ry m m a m upodoba
nie, Jego słuchajcie (M t 17, 5) mają odpow iedniki w M k 9, 7 (To jest m ój Syn umiłowany, Jego słuchajcie) i Łk 9, 35 (7o jest Syn mój, Wybrany, Jego słuchajcie). O kreślenia Syna stosow ane przez Ew an
gelistów podkreślają Jego najściślejszą więź z O jcem i zleconą M u misję30. Zobow iązują słuchających, a przez nich wszystkich uczniów C hrystusa do posłuszeństw a Jego nauczaniu. P otw ierdzona w ten sposób godność Syna wskazuje, że przysługuje M u to wszystko, co
27 Por. J. GIBLET,/ésMs e t le „Père” dans le I V Évangile w: L’Évangile de Jean. Études
e t Problèm es, Bruges 1 9 5 8 , 1 1 1 -1 3 0 , zw ł. 118. ,1 2 3 -1 2 6 ; A. JANKOWSKI, D yn am ika w ia ry w ed łu g C zw a rte j E w angelii, „Śląskie Studia H istoryczno-
T eologiczne” 8 (1 9 7 5 ) 2 5 -4 1 , zw ł. 38.
28 W Ewangelii św. Jana często występuje m otyw życia jako ow ocu wiary w słowa Jezusa potw ierdzone Jego czynami i całym posłannictwem (por. J 6, 68; 12, 50). 29 W 1 P 1, 16nn podkreśla się przeciwieństwo Bożej prawdy w stosunku d o m itów
(1 Tm 1 ,4; 4 ,7 ; 2 Tm 4 ,4 ; Tt 1 ,1 4 - niekończących się rodow odów ), potwierdzenie posłannictwa Chrystusa, które doskonale zgadza się z Objawieniem i wypełnia wcześniej podane Objawienie wyrażone w księgach prorockich, oznaczających tu proroctwa mesjańskie i całość Starego Testamentu, a szczególnie odnoszące się w tym kontekście do paruzji - pow tórnego przyjścia Chrystusa na sąd. Por. Κ. H.
SCHELKLE, D ie Petrusbriefe. D er Judasbrief, Freiburg-Basel-Wien 1 9 6 1 ,1 9 7 .200n;
jest należne sam em u jedynem u Bogu. Dlatego należy słuchać zarów no Jego słów, jak i przyjąć całe Jego posłannictw o jako wypełnienie Prawa i Proroków, całej nadziei Izraela31. Ojciec uwierzytelnia posłan nictw o Syna p o d o b n ie jak w scenie ch rztu w Jo rd a n ie 32 - potem wsławia Syna przez zmartw ychw stanie, teraz nakazuje uczniom, by G o słuchali - O n m a słowo prawdy.
Przykład postaw y słuchania w sposób doskonały daje M aryja, Służebnica Pańska, zw iązana ze Sługą Pańskim zapow iedzianym w Iz 4 2 -5 3 . Tekst synoptyczny o p raw dziw ych krew nych Jezusa m ów i, że są nim i ci, którzy słuchają słow a Bożego i wypełniają je. Łk 8, 21; M t 12, 50 i M k 3, 35 m ów ią w praw dzie o pełnieniu woli Bożej bez w sp o m n ien ia o słuchaniu, ale dom yślnie słuchanie jest zaw arte w skróconej wersji w ypow iedzi Jezusa jako sposób odbio ru w oli Bożej, w ynika też z kontekstu, zw ro tu d o ludzi otaczają cych Jezusa i słuchających Jego słów, by w ten sposób poznać wolę Bożą33. M aryja w ypełniała to sam a w najw yższym stopniu - uczy tego, co sam a praktykuje, w Kanie z całkow itym podaniem się woli Bożej poleca sługom w ypełnić w szystko, co Jezus im zleci34.
O. prof, d r hab. Tomasz M . Dąbek OSB Papieska A kadem ia Teologiczna (Kraków)
ul. Benedyktyńska 37 PL - 3 0-489 Kraków-Tyniec
30 L. T. J O H N S O N (The G ospel o f Luke, C ollegeville, M innesota 1 9 9 1 , 154nn) zwraca uw agę, że term in „wybrany” używany jest częściej przez św. Łukasza niż „um iłow any”, który rów nież podkreśla sens wybrania (Łk 6 ,1 3 - por. Lb 16, 7; LX X Ps 3 2 , 12, a szczególnie Iz 4 1 , 9; 4 3 , 10; 4 4 , 1 o Słudze Jahwe). Polecenie „Jego słuchajcie” uważa za aluzję do Pwt 18, 15 (LXX) praw dopodobną w Mk 9, 7 i M t 17, 5; w Łk pew ną, poniew aż w prost stosuje on ten tekst do Jezusa w D z 3 , 2 2 . Jest to pośw iadczenie godności Jezusa nie tylko jako Syna Bożego (rozum ianego w znaczeniu ST - w ybranego człow ieka, np. króla) i wybranego sługi, ale „proroka jak M ojżesz” - Pwt 18, 15. Por. także J. GNILKA, D as
M atthäusevangelium , II, Freiburg-Basel-Wien 1 9 8 8 , 96η.
31 Por. J. P. KEALY, The G ospel o f Luke..., 2 6 0 .
32 D. J. H A R R IN G T O N f The G ospel o f M atth ew , C ollegeville, M innesota 1991, 254) zwraca uw agę na zbieżność z M t 3, 17 - połączenie aluzji do Mesjasza („mój Syn” - Ps 2 , 7), Izaaka („um iłow any” - Rdz 2 2 , 2) i Sługi Jahwe (Iz 4 2 , 1; 4 4 , 2). D odatek M ateuszow y „Jego słuchajcie” m oże być aluzją do Pwt 18, 15: „Jego będziesz słuchał”. Tytuł „Jezus, prorok z N azaretu w G alilei” występuje w M t 2 1 , 11. Por. J. H O M ERS KI, Ewangelia w edłu g św. M ateusza, Poznań- Warszawa 1 9 7 9 , 2 8 6 ; R. BARTNICKI, Prorok z N azaretu w G alilei (M t 21, 11), „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 2 5 (1 9 7 2 ) 2 1 3 -2 1 8 .
33 Por. W. L. LANE, The G ospel according to M ark, Grand Rapids, M ichigan 1974, 148; R. PESCH, D as Markusevangelium, I, Freiburg-Basel-Wien 19772, 2 2 3 - 225; J. P. KEALY, The G ospel..., 245.
34 Por. H. VAN D E N BUSSCHEJea«, (Bruges) 1 9 6 7 ,1 4 8 ; P BEECKMAN,LÉvangile
selon saint Jean d ’après les meilleurs auteurs catholiques, Bruges 1951, 38.
1 7 7 B óg O jc ie c i M ary ja w o b ec Je z u sa
God the Father and Mary Mother of Jesus
before Jesus in Jn 2, 5 and M t 17, 5*
(Summary)
Pope Paul VI in his apostolic adhortation M arialis cultus quotes the w ords o f Mary at Cana in Galilee: „D o whatever he tells y o u ” and the w ords o f G od Father: „Listen to him ” at the Transfiguration.
In the Old Testament there w ere similiar declarations o f the Israel’s leaders and the congregation o f the people: Ex 19, 8; 2 4 , 3. 7; D t 5 , 3 7 (see 6, 4 - the beginning o f Shema Israel - the m ost im portant prayer and confession o f the faith o f Israel); Ezr 10, 12; N e 5 , 12.
In Cana in Galilee Mary is a W oman, new Eve, M other o f the new people o f G od; she participates in the m ission o f her Son.
In the O ld Testament there w ere fem ale Judge D eborah (Jg 5 , 7), prophetess H uldah (1 К 2 2 , 15-20; 2 Ch 3 4 , 2 3 -2 8 ), fem ale singers in the sanctuary (2 Ch 3 5 , 25; Ezr 2 , 65; N e 6, 67; Ps 6 8 , 2 6).
M ary sings the M agnificat (Lk 1, 4 6 -5 5 ) as a poor w om an and servant o f G od (Lk 1, 38). She always heard the w ords o f G od and teaches her sons and daughters to obey the w ill o f G od.
In the Transfiguration G od Father confirm s the m ission o f H is Son. Mary heard H is Voice in the w hole o f her life - She is an exam ple and a teacher for all Christians.
' T he biblical references from „The N e w Jerusalem Bible”, Garden City - N ew York 1985.
