LEON ŁOŚ — „BIBLIOTEKI NAUKO W E44 WROCŁAW 1980, 178
s.W obszernej lite ra tu rz e na te m a t bibliotek n aukow ych znaczne m ie j
sce z a jm u ją o p ra c o w a n ia pośw ięcone poszczególnym procesom bibliotecz
nym , a w ięc: p ra c y in fo rm a c y jn e j, n a u k o w o -d y d ak ty czn ej, udo stęp n ian iu , grom adzeniu, organizacji a p a ra tu bibliotecznego; rzadziej z n a jd u jem y om ów ienia ogólne lub tra k tu ją c e p ro b lem przekrojow o.
K siążkę L eona Łosia Biblioteki naukowe w y d an ą w serii „K siążki 0 K siążce” m ożna zaliczyć do d ru g ie j g ru p y prac. N ie je s t to opracow a
nie m onograficzne ja k m ożna b y łoby sądzić po p rze c z y ta n iu ty tu łu , ale godna uw agi pró b a prześledzenia zm ieniającej się z biegiem w ieków spo
łecznej fu n k c ji biblioteki n aukow ej. W skazane zam ierzenie a u to rsk ie od
c z y tu jem y w zam y k ającej pracę k o n k lu zji n a to m ia st w prow adzenie w p ro b le m aty k ę m a c h a ra k te r teo rety czn y . Z n a jd u je m y w nim rozw ażania na te m a t k sz ta łto w an ia się pojęcia b iblioteki naukow ej i podstaw ow ych w yznaczników jej naukow ości. A u to r w ym ienia 3 cechy b iblioteki n a u k o w ej: księgozbiór, k rą g u ży tkow ników oraz a p a ra t biblioteczny i w dalszej części p ra c y dokonuje p rez e n ta c ji, przede w szystkim zbiorów , w y b ra n y c h bib lio tek w k r a ju i n a święcie.
T ak więc głów ny zrąb opracow ania stanow i skrócony p rzeg ląd sta n u posiadania poszczególnych bib lio tek i częściowo ich dziejów . Z w ażyw szy na cel, jak iem u m a służyć te n zabieg, m ożna by sądzić, że zostanie doko
n an a in te re su ją c a analiza, k tó ra w niesie now e sp o jrzenie n a proces p rz e m ian bibliotek. S p otka tu jed n a k odbiorcę pew ien zawód.
Z apoznając się z zam ieszczonym w książce m ate ria łe m odnosim y w ra żenie, że czytam y rodzaj in fo rm a to ra o n iek tó ry ch w ażniejszych biblio
tekach. W ynika to z zupełnie form alnego p o tra k to w a n ia u k ła d u m a te ria łu . Z ostał on pogru p o w an y w d w a rozdziały: „B iblioteki naukow e w św iecie” i „B iblioteki naukow e w Polsce L u d o w ej” . W obrębie pierw szego w p o rząd k u alfab ety czn y m nazw k ra jó w o trz y m u je m y in fo rm acje o in te re su ją c y c h n a s in sty tu cja ch . N ależy p rz y ty m nadm ienić, że dokonano tu także w y o d ręb n ien ia b ib lio tek k ra jó w socjalistycznych i b ibliotek k r a jów k ap ita listy c z n y c h . O m ery to ry c z n y ch p rzesłan k ach takiego podziału a u to r nie w spom ina, podobnie pozostaw ia czy teln ik o w i w y sn u w an ie w nio
sków z przy to czo n y ch rela cji o b ib liotekach zagranicznych.
Z ak res podaw an y ch in form acji, bardzo skondensow anych, zależy od specyfiki poszczególnych książnic, a ty m sam ym od u w a ru n k o w a ń h isto rycznych, jak ie je u k sz ta łto w ały . P rzed m io tem uw agi są kolejno: biblio
tek i narodow e, b iblioteki n a jsta rsz e w k ra ju , bib lio tek i u n iw e rsy te tó w 1 in sty tu tó w nau k o w y ch oraz naukow e b iblioteki specjalne.
Z achow anie przew ażnie sta łe j kolejności w o m aw ian iu poszczególnych typów b ib lio tek n ad aje opracow aniu p ew n ą p rze jrz y sto ść , dzięki k tó re j m ożna łatw iej zauw ażyć odm ienności o rg an izacyjne poszczególnych sy stem ów bibliotecznych. N ie m ożna tu jed n a k m ów ić o p ełn ej klarow ności obrazu w y b ra n e j g ru p y książnic, jest ona zacierana przez nagrom adzenie in fo rm acji fak tograficznych, w k tó re nie in g e ru je re fle k sja a u to rsk a w tra k c ie ich podaw ania. W praw dzie w u w agach n a w stęp ie om aw ianego rozdziału d o w iad u jem y się czem u m a służyć jego rozw inięcie, ale n iez u pełnie jeste śm y usaty sfak cjo n o w an i zb y t ogólnym stw ierd zen iem , że h i
sto ria p a ń stw znalazła sw oje odbicie w u k sz ta łto w an iu bib lio tek n a u k o w ych. W ydaje się, że n a k re ślo n y „zarys k sz ta łto w an ia się księgozbiorów ” uzu p ełn io n y przecież przez a u to ra in fo rm a c ja m i o e lem en tach a p a ra tu bibliotecznego i w ażniejszych osiągnięciach o rg anizacyjnych, pozw alałby na w nioskow anie bardziej w nikliw e. Być m oże problem ow e p o tra k to w a nie zam ieszczonego m a te ria łu in form acyjnego (n iew ątpliw ie znacznie t r u dniejsze, jeżeli w ogóle realne) d ało b y ciekaw sze re z u lta ty .
O m ów ienie b ib lio tek w Polsce L udow ej o trzy m ało ujęcie, k tó re o k reś
lam y jako problem ow e. Poszczególnym typom bib lio tek pośw ięcono w y odrębnione podrozdziały — B iblioteka N arodow a, B iblioteki szkół w y ż
szych, B iblioteki PA N , B iblioteki reso rto w y ch in sty tu tó w n a u k o w o -b a daw czych, B iblioteki uznane za naukow e. W prow adzające rozw ażania n a tu ry organ izacy jn o -p raw n ej oraz zestaw ienie dan y ch liczbow ych s y ste m a ty z u ją podejm ow ane zagadnienia. Mimo, że ty tu ł rozdziału s u g e ru je om ów ienie pow ojennego sta n u naszych b ib lio tek , to z n a jd u je m y tu trochę, podanej skrótow o, h istorii. Ma ona m iejsce g dy a u to r p re z e n tu je księgo
zbiory o bogatej tra d y c ji i często fu n d ac y jn ej p ro w en ien cji — ja k B i
b lioteka K órnicka, B iblioteka Jag iellońska, B iblioteka Z a k ład u N arodo
wego im . O ssolińskich czy B iblioteka G dańska PA N . P e w n a odm ienność fu n k cjo n aln a, a często i ciekaw sze dzieje b ib lio tek PA N sp ra w iły zapew ne, że pośw ięcono im tu w ięcej m iejsca.
W polskim p iśm iennictw ie bibłiotekoznaw czym z eb rał się ju ż n iem ały zasób in fo rm ato ró w o bibliotekach, przew odników po b ib liotekach, a ta k że h isto rii poszczególnych b ib lio tek i ich zespołów. Z ak res treścio w y w y daw n ictw in fo rm a c y jn y c h ja k i opracow ań by w a bardzo zróżnicow any, często d ecy d u je o nim k ry te riu m te ry to ria ln e , pow iązane z w yznaczni
kam i fu n k cji bibliotek. T ak więc obraz b ib lio tek naukow ych, jak o pew nej całości, rozm yw a się przez skrzyżow anie różnych u jęć p ro b le m aty k i.
K siążka L eona Łosia jaw i się tu jako pożyteczna sy n te z a , tr a k tu je o b ib lio tek ach n au k o w y ch w szystkich typów , d ając o rie n tac ję o ich orga
nizacji i zakresie funkcjonow ania.
R ozbudow aną część in fo rm a c y jn ą (tak tra k tu je m y d w a rozdziały m ó
wiące o zasobach w y b ra n y c h b ib lio tek polskich i zagranicznych) o tw ie
ra ją i z a m y k a ją rozw ażania teo rety czn e, stanow iące skondensow any „w y
ciąg” z om ów ień n a te m a t zadań i typologii bib lio tek naukow ych. Sposób u jęcia tej niejak o d w u w arstw o w ej p ro b le m aty k i p la su je książkę w g ru pie opracow ań p o p u lary zato rsk ich .
W k ró tk im zakończeniu a u to r prow adzi w nioskow anie, że fu n k c ja spo
łeczna księgozbiorów przeszła ew olucję od służenia nielicznej g rupie uczo
nych k u użyteczności szerokim kręg o m społecznym . Rozwój n a u k i i k u l
tu r y spow odow ał p o w stanie zbiorów w yspecjalizow anych w określonym k ie ru n k u , a n a stę p n ie ich „sym biozę” ze zbioram i o c h a ra k te rz e ogólnym ; m ia rą społecznej użyteczności je s t w ed łu g a u to ra w łaśnie ow a sp e cja li
zacja.
K sięgozbiory b ib lio tek sp ecjaln y ch określa się m ianem „żyw ych ośrod
ków k o m u n ik acji m yśli lu d z k ie j”. Ich p rzeciw staw ien iem są „m agazyny pam ięci ludzkości” czyli bib lio tek i składow e. P ierw sza z nich — N ew E ngland D eposit (USA), p o w stała w ro k u 1942. F a k t te n zw raca naszą uw agę, gdy za sta n aw ia m y się nad fu n k cjonow aniem księgozbiorów , m ó
wi on o p rzen iesien iu zain tereso w an ia odbiorców książek w stro n ę za
w a rty c h w książkach in form acji. W spółczesny etap ew olucji b ibliotek c h a ra k te ry z u je się coraz w iększym rozw ojem działalności in fo rm acy jn ej, dążeniem do u jaw n ie n ia tre śc i zgrom adzonych d o kum entów p rzez tw o
rzenie różnorodnych źródeł in fo rm acji o nich. B ra k w zm ianki n a te n te m a t w u w agach zam y k ający ch książkę stw a rz a w rażenie niepełnego, nie doprow adzonego do końca w nioskow ania.
S ta n isła w a W ojna ro w icz
