Biuletyn Informacyjny MKZ NSZZ "Solidarność" Region Środkowo-Wschodni nr 13,1981
10
CZESŁAW MIŁOSZ
8 grudnia 1980 roku Czesław Miłosz wygłosił wykład z okazji wręczenia mu Nagrody Nobla; Wykładu tego n i e opublikowała prasa krajowa. Przedstawiamy fragment tego wykładu:
W wielu krajach tradycyjne więzi c i v i t a s ulegają d z i s i a j stopniowo e r o z j i i ich mieszkańcy z o s t a j ą stopniowo w y d z i e d z i c z e n i , nie zdając sobie z tego sprawy. Co innego jednak tam, gdzie nagle, w s y t u a c j i zagrożenia, ukazuje s i ę tych więzi chroniąca, życiodajna wartość. Tak było na ziemiach, z których po- chodzę. Sądzę, że t u t a j jest właśnie miejsce aby wspomnieć o darach otrzyma- nych przeze mnie i moich p r z y j a c i ó ł w naszej części Europy, wymówić słowa błogosławieństw.
Dobrze j e s t urodzić s i ę w małym kraju, gdzie przyroda j e s t ludzka, na mia- r ę człowieka, gdzie w ciągu s t u l e c i współżyły ze sobą różne języki i różne r e l i g i e . Mam na myśli Litwę, ziemię mitów i p o e z j i . I chociaż moja rodzina
już od XVI wieku posługiwała s i ę językiem polskim, tak jak w i e l e .rodzin w Finlandii szwedzkim, a w I r l a n d i i angielskim wskutek czego jestem polskim, nie litewskim poetą, krajobrazy i być może duchy Litwy nigdy innie nie opuś- c i ł y . Dobrze j e s t słyszeć od dziecka słowa ł a c i ń s k i e j l i t u r g i i , tłumaczyć w szkole Owidiusza,^ uczyć s i ę k a t o l i c k i e j dogmatyki i apologetyki. Jest błogo- sławieństwem, j e ś l i ktoś otzrymał od losu t a k i e miasto studiów szkolnych i uniwersyteckich jakim było Wilno, miasto dziwaczne, barokowej .i włoskiej ar- chitektury przeniesionej w północne lasy i h i s t o r i i utrwalonej w każdym ka- mieniu, miasto czterdziestu k a t o l i c k i c h kościołów, ale i licznych synagog:
w owych czasach Żydzi nazywali je Jerozolimą północy. Dopiero t e ż wykłada- jąc w Ameryce zrozumiałem jak wiele przeniknęło we mnie z grubych murów na- szego starego uniwersytetu, z zapamiętanych formuł, prawa rzymskiego, z h i s - t o r i i l i t e r t u r y dawnej P o l s k i , które dziwią młodych Amerykanów swoimi szcze- gólnymi cechami: pobłażliwą anarchią, rozbrajającym zaciekłe spory humorem, zmysłem organicznej wspólnoty, nieufnością wobec w s z e l k i e j władzy scentra- lizowanej.
Po.eta, który wyrósł w takim świecie pov/inien być poszukiwaczem rzeczywis- tości, przez kontemplację. Drogi powinien mu być pewien ład patriarchalny, dźwięk dzwonów, oddzielenie s i ę od nacisków i uporczywych żądań naszych b l i ź - nich, cisza k l a s z t o r n e j c e l i , j e ż e l i k s i ę g i na s t o l e to traktujące o t e j n i e - p o j ę t e j właściwości r z e c z y stworzonych jaką j e s t ich esse. I nagle w s z y s t k o t o zostaje zaprzeczone przez demoniczne d z i a ł a n i a H i s t o r i i , mającej wszelkie cechy krwiożerczego bóstwa. Ziemia, na którą poeta patrzył w swoim l o c i e wzy- wa krzykiem z a i s t e z otchłani i nie pozwala s i ę oglądać z wysoka. Powstaje niepokonalna sprzeczność, realna, nie dająca spokoju w dzIen""T~w nocy, jak- kolwiek ją nazwiemy, sprzecznością między bytem i działaniem, czy sprzecznoś- cią pomiędzy sztuką- i solidarnością z ludźmi. Rzeczywistość domaga s i ę , żeby ją zamknąć w słowach ale j e s t nie do z n i e s i e n i a i j e ż e l i dotykamy j e j , j e ż e l i j e s t tuż, nie wydobywa s i ę z ust poety nawet skarga Hioba, wszelka sztuka o- kazuje s i ę niczym w porównaniu z czynem. Natomiast ogarnąć rzeczywistość tak, żeby zachować ją w całym j e j odwiecznym powikłaniu z ł a i dobra, rozpaczy i n a d z i e i , można tylko dzięki dystansowi, t a l k o wznosząc s i ę nad nią — ale t o z kolei wydaje s i ę moralną zdradą.
Taka była sprzeczność s i ę g a j ą c a w samo sedno konfliktów XX wieku, odkryta przez poetów na ziemi skażonej zbrodnią ludobójstwa. Co myśli autor pewnej l i c z b y wierszy, które pozostają jako pamiątka tamtego czasu, jako świadectwo?
Myśli, że z r o d z i ł y s i ę z bolesnej sprzeczności i że byłoby lepiej, gdyby umiał ją rozwiązać a one nie z o s t a ł y napisane.
