Rozwój rynku franchisingu na przykładzie Stanów Zjed- noczonych i Chin

UWAGA:

Chcąc cytować tekst zawarty w niniejszej publikacji pamiętaj, iż respektując prawa autorskie przysługujące twórcy tego artykułu, jesteś zobowiązany do stworzenia przypisu bibliograficznego, wskazującego autora, tytuł, wydaw- nictwo, rok i miejsce publikacji, strony:

A. Antonowicz: Rozwój rynku franchisingu na przykładzie Stanów Zjednoczonych i Chin, w: „Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego” nr 3/2008, pt. „Innowacje i konkurencyj- ność – wybrane problemy”, s. 79-94

Spełnienie powyższego warunku oznacza, iż autor niniejszej publikacji wyra- ża zgodę na jej wykorzystywanie w procesie dydaktycznym i naukowym.

Baza dostępnych artykułów autorstwa Alicji Antonowicz:

http://antonowicz.wzr.pl/

Alicja Antonowicz

Rozwój rynku franchisingu na przykładzie Stanów Zjed- noczonych i Chin

Wstęp

Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza rozwoju instytucji franchi- singu na świecie. Kryterium doboru kraju do badania stanowiła wielkość rynku franchisingowego mierzona liczbą uczestników systemów franchisingowych działających na obszarze danego państwa. Analizie porównawczej poddano zatem dwa największe rynki franchisingowe świata: Stany Zjednoczone i Chi- ny. Celem przeprowadzonego badania było określenie kształtu, a także stopnia i kierunków rozwoju rynków franchisingowych wybranych państw.

1. Światowa ekspansja franchisingu

Franchising zajmuje istotne miejsce w obrocie międzynarodowym, w ostatnich latach można wręcz spotkać się z pojęciem „internacjonalizacji” tej formy współpracy gospodarczej. B.Pokorska [Pokorska, 2003, s.99] zauważa, iż w strategiach korporacji międzynarodowych można zaobserwować nowe trendy polegające na rozwoju sieci nie tylko w drodze pierwotnego wyboru przez przedsiębiorcę opcji franchisingowej, bądź na podjęciu decyzji o przekształce- niu swojej działalności w system franchisingowy po upływie kilkuletniego okresu funkcjonowania przedsiębiorstwa, lecz coraz częściej franchising bywa wykorzystywany w charakterze „remedium na recesję i załamanie gospodar- cze”. Wybierając opcję franchisingową przedsiębiorstwa zaczynają łączyć swo- je priorytety rozwojowe z wymaganiami lokalnych rynków. Działania te są przykładem typowej strategii dostosowawczej, która umożliwia rozwój systemu przy stosunkowo niskim zaangażowaniu kapitałowym.

W związku z powyż- szym dla wielu przedsiębiorstw franchising stanowi kluczowy element ich stra- tegii rozwoju, który nie tylko umożliwia dywersyfikację oferowanego produktu lub usługi, lecz ułatwia wejście w nisze rynkowe oraz pozyskanie nowych geo- graficznie obszarów.

Współdziałanie w oparciu o kontrakt franchisingowy przynosi korzyści obu stronom porozumienia. W aspekcie ogólnogospodarczym natomiast koncepcja franchisingu łączy walory samodzielnej działalności gospodarczej małych przedsiębiorstw z interesami dużych.

Liczne zalety współpracy w oparciu o

* Dr, Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstw Wydziału Zarządzania UG, aantonowicz@wzr.pl

1 Franchising został uznany przez francuskich ekspertów za najbardziej elastyczną formułę umoż- liwiającą przedsiębiorstwom nie tylko działania dostosowawcze, lecz również działania rozwojo- we „w czasach, gdy szanse i zagrożenia pojawiają się nie tylko w najbliższym otoczeniu przed- siębiorstwa”; za: Franchise: une formule souple dans une économie en crise, „Libre Service Actualités” nr 1805 z 13.03.2003, s.55.

2 Niekiedy w literaturze można spotkać się z opinią, iż franchising daje możliwość scalenia w jeden system „tego, co najlepsze w obu światach” (a więc „świata” mikro i małych przedsię-

franchising przyczyniają się to do stałego wzrostu zainteresowania tą formułą prowadzenia działalności. Przekłada się to na sukcesywne powiększanie obsza- rów działania sieci franchisingowych w aspekcie geograficznym. W rezultacie umowa franchisingu jest wykorzystywana w procesach gospodarczych na wszystkich zamieszkanych kontynentach świata: Europie, Azji, Afryce, Austra- lii, Ameryce Północnej oraz Ameryce Południowej.

Zarówno liczba systemów franchisingowych jak i działających w ich ra- mach jednostek w skali globalnej z roku na rok wzrasta. Pod względem rozmia- rów rynku franchisingowego, co zostało już zaznaczone we wstępnie do niniej- szego artykułu, liderami są Stany Zjednoczone, gdzie w 2005 roku funkcjono- wało 2,8 tys. sieci franchisingowych. W czołówce znajdują się również Chiny z 2,3 tys. sieci, następnie Korea Południowa z 1,3 tys. systemów oraz Kanada i Japonia, na terenie których funkcjonowało w 2005 roku odpowiednio 1,2 i 1,1 tys. sieci.

W pozostałych państwach o największych rynkach franchisingo- wych, należących do pierwszej światowej dziesiątki, liczba systemów nie prze- kraczała w analizowanym okresie 1 tys. Do państw tych należały: Brazylia, Francja, Niemcy, Indie oraz Filipiny.

2. Rynek franchisingu w Stanach Zjednoczonych

Za najbardziej atrakcyjny na świecie rynek dla ekspansji franchisingowej uznawane są Stany Zjednoczone [Holmes, 2003, s.2]. Decyduje o tym wysoki poziom oszczędności obywateli i ich dochodu dyspozycyjnego, gotowość Ame- rykanów do przyjmowania nowych systemów franchisingowych oraz stabilna polityka gospodarcza, cechująca się niskim stopniem ryzyka inwestycyjnego.

Jednocześnie Stany Zjednoczone stanowią „ojczyznę” franchisingowej koncep- cji prowadzenia działalności.

W państwie tym franchising uznawany jest po- wszechnie za strategię gwarantującą szybki rozwój biznesu [Gastrogiovanni, Combs, Justis, 2006, s.2], dzięki czemu jest wykorzystywany w 75 branżach amerykańskiej gospodarki [The Profile of Franchising: 2006].

biorstw oraz „świata” dużych korporacji); za: U.Blaurock (1984), Kartellrechtliche Grenzen von Franchise-Systemen, w: „Handelsrecht und Wirtschaftsrecht in der Bankpraxis”, Festschrift für Winfried Werner, Berlin-New York, s.24.

3 Dane na podstawie informacji udostępnionych przez międzynarodowe instytucje franchisingo- we.

4 Pierwsze przypadki zastosowania franchisingu na obszarze amerykańskim odnotowano jeszcze przed powstaniem Stanów Zjednoczonych. Początkowo określenia „franchising” używano dla oznaczenia państwowej koncesji udzielanej kolonizatorom na zagospodarowanie kraju, a następ- nie dla zezwolenia na korzystanie z rzeczy stanowiących własność państwa lub zmonopolizowa- nych przez państwo sfer działalności gospodarczej. Prekursorem „nowożytnego franchisingu” na kontynencie amerykańskim był natomiast producent maszyn do szycia I.Singer , który w połowie XIX wieku stworzył sieć samodzielnych dystrybutorów, którzy po wniesieniu określonej opłaty uzyskiwali prawo do wyłącznego na danym obszarze rozprowadzania wytwarzanych przez I.Singera maszyn do szycia; za: B.Fuchs (1998), Umowy franchisingowe, Zakamycze, Kraków, s.20; G.Kolarski (1992), Franchising: przewodnik dla początkujących, Centrum Informacji Me- nadżera, Warszawa, s.10.

Nadrzędną organizacją Stanów Zjednoczonych zajmującą się promocją idei franchisingu oraz reprezentowaniem i ochroną interesów uczestników porozu- mień franchisingowych jest Międzynarodowe Stowarzyszenie Franchisingu (The International Franchise Association - IFA). Funkcjonuje ono na kontynen- cie amerykańskim od 1960 roku, stanowiąc najstarszą i największą organizację, która w skali globalnej reprezentuje podmioty prowadzące działalność w oparciu o formułę franchisingu [Economic Impact of Franchised Businesses - part I, 2004, s.1].

Zawieranie umów franchisingowych w Stanach Zjednoczonych jest prawnie uregulowane zarówno przez przepisy federalne jak i stanowe.

Federalna Komi- sja ds. Handlu,

wprowadziła w 1979 roku przepisy

nakładające na organizato- ra sieci franchisingowej obowiązek dostarczenia dokumentu ujawniającego

oraz jego ewentualną rejestrację przez władze federalne [Koch, 2003]. Przepisy te mają zastosowanie zarówno do sprzedaży pakietu franchisin- gowego, jak i do wstępnej oferty składanej przyszłemu franchisobiorcy. Gene- ralną przesłanką tych unormowań jest dostarczenie franchisobiorcy odpowied- niego zakresu informacji na temat systemu oraz zagwarantowanie odpowiedniej szczegółowości i rzetelności danych zawartych w ofercie [Pickwell, 2006]. W zakresie regulacji stanowych pierwszy wszechstronny akt w tym zakresie został ustanowiony w 1971 roku w Kalifornii.

Od tego czasu 15 innych stanów wprowadziło zbliżone regulacje, które do chwili obecnej posiadają status obo- wiązujący. Ponadto w 14 stanach

przepisy wymagają od franchisodawcy nie

5 Głównymi członkami IFA są:

- franchisodawcy - reprezentujący ponad 70% wszystkich systemów franchisingowych zareje- strowanych w Stanach Zjednoczonych,

- franchisobiorcy - ponad 29.000 właścicieli placówek, reprezentujących blisko 5% wszyst- kich jednostek franchisingowych funkcjonujących w Stanach Zjednoczonych,

- dostawcy - podmioty dostarczające towary oraz świadczące usługi na rzecz amerykańskich systemów franchisingowych; za: http://www.franchise.org/ (29.01.2007).

6 Do wprowadzenia przepisów regulujących zawieranie kontraktów franchisingowych skłoniły Amerykanów zgłaszane przez franchisobiorców w latach 60-tych i 70-tych skargi na nadużycia ze strony organizatorów sieci oraz liczne defraudacje; za: D.Koch (2003), Franchising. Country questions: US, “International Sales and Marketing Practice Manual” nr 2, Practical Law Compa- ny, Washington.

7 Federalna Komisja ds. Handlu (Federal Trade Commission - FTC) z siedzibą w Waszyngtonie jest instytucją o najszerszych uprawnieniach w sprawach konsumenckich w Stanach Zjednoczo- nych. Zadaniem jej Biura Ochrony Konsumentów (Bureau of Consumer Protection) jest ochrona konsumentów przed nierzetelnymi lub nieuczciwymi praktykami. Biuro wdraża szereg aktów z dziedziny ochrony konsumentów, uchwalonych przez Kongres, a także rozporządzenia regulujące handel wydane przez Komisję; http://www.ftc.gov/ (26.03.2007).

8 Disclosure Requirements and Prohibitions Concerning Franchising and Business Opportunity Ventures (FTC Rule; 16 Code of Federal Regulations § 436).

9 Disclosure stanowi obowiązek franchisodawcy w zakresie ujawniania danych przy zawieraniu kontraktu, czyli w przypadku franchisingu dotyczy on informacji, które franchisodawca powinien przedstawić franchisobiorcy przed zawarciem umowy.

10 Cal. Corp. Code §§ 31000-31516.

11 Do stanów, w których istnieje obowiązek zarejestrowania pakietu franchisingowego przed przeznaczeniem go do sprzedaży, należą: California, Hawaii, Illinois, Indiana, Maryland, Michi-

tylko dostarczenia dokumentu disclosure, lecz także jego zarejestrowania przez władze stanowe przed przekazaniem oferty franchisobiorcy. Charakter uzupeł- niający w stosunku do przedstawionych przepisów prawnych pełni Kodeks Etyczny IFA,

który stanowi szkielet i prezentuje wzorce, do przestrzegania których zobowiązani są wszyscy członkowie stowarzyszenia.

Według opinii członków IFA franchising odgrywa bardzo ważną rolę w generowaniu aktywności ekonomicznej w Stanach Zjednoczonych. Jest on obecny we wszystkich stanach, jednakże najwyższe zatrudnienie generuje w Kalifornii, Teksasie, Florydzie oraz Illinois

[Economic Impact of Franchised Businesses - part II, 2004, s.2]. Liczba systemów franchisingowych w Stanach Zjednoczonych zwiększa się w bardzo szybkim tempie, a dynamiczny przyrost nowych sieci uzupełniany jest ciągłym rozciąganiem zakresu działania przez istniejące już systemy.

W obszarze tych dwóch kierunków rozwoju mówi się o

„boomie” w amerykańskim sektorze franchisingu. Statystyki wskazują, iż w latach 2003-2005, a więc w ciągu zaledwie trzech lat, na rynku pojawiło się blisko 900 nowych sieci franchisingowych, co spowodowało zwiększenie do- tychczasowej liczby systemów o blisko 50% [Hill, Bannon, 2006]. W 2005 ro- ku na obszarze Stanów Zjednoczonych funkcjonowało 2,8 tys. sieci franchisin- gowych, w ramach których działalność prowadziło prawie 640 tys. placówek [Bond's Franchise Guide, 2006], a zatem przeciętny amerykański system fran- chisingowy funkcjonował w oparciu o 229 jednostek.

O dynamice zjawiska

czego tworzona jest w Stanach Zjednoczonych nowa placówka opierająca swoje działanie na formule franchisingu [Franchising, Facts & Statistics USA, 2006].

Cały sektor franchisingu w 2005 roku wygenerował 40% sprzedaży detalicznej [Franchise Research, 2006], osiągnął obroty na poziomie 1.530 mld USD

i zatrudniał 9,7 mln

osób.

Szacuje się, iż sektor franchisingu w Stanach Zjed-

gan, Minnesota, New York, North Dakota, Rhode Island, South Dakota, Virginia, Washington i Wisconsin; za: R.L.Meyer, H.L.Stewart (2006), Doing Business in the United States, Rozdz. 15:

“Franchising and Other Forms of Distribution in the United States”, Thelen Reid & Priest LLP.

12 The International Franchise Association Code of Ethics.

13 Natomiast w odniesieniu do gospodarki danego stanu największy udział w globalnym zatrud- nieniu franchising wykazuje w: Newadzie, Arizonie, Meksyku, Florydzie oraz Missisipi.

14 Wzrost globalnej liczby jednostek franchisingowych jest w głównej mierze rezultatem tworze- nia nowych placówek przez organizatorów sieci. Nie bez znaczenia pozostaje jednak fakt na- tychmiastowego obejmowania zamykanych jednostek przez nowych sprzedawców; za:

J.Wilkerson, The 2005 franchise business development forecast and industry trends analysis;

http://www.franchise-chat.com/resources/2005_survey_wilkerson.htm/ (06.09.2006).

15 Z czego ponad 540 tys. stanowią placówki należące do franchisobiorców, a ok. 94 tys. jest własnością franchisodawców.

16 Obroty sektora franchisingu stanowią blisko 10% obrotów generowanych przez cały sektor prywatny Stanów Zjednoczonych; za: T.Hill, A.Bannon (2006), Franchising sector booming. New Research Shows, Washington.

17 Nie istnieje zgodność wśród analityków co do wielkości zatrudnienia generowanego przez sektor franchisingu, przykładowo T.Hill i A.Bannon (Hill T., Bannon A., op.cit.) podają, iż w sektorze franchisingu znajduje zatrudnienie 18 mln Amerykanów. Najprawdopodobniej rozbież- ności te wynikają z odmiennego interpretowania pojęcia „sektor franchisingu”. Autorzy opraco-

noczonych daje prace większej liczbie osób niż sektor produkcji dóbr trwałego użytku, wypłacając w skali roku wynagrodzenia o wartości 230 mld USD [Ste- fański, 2006]. Według IFA co dwunaste przedsiębiorstwo funkcjonujące w gospodarce Stanów Zjednoczonych prowadzi działalność przy wykorzystaniu umowy franchisingu [Kruszewska, 2002, s.68], a przeciętna długość kontraktu franchisingowego wynosi 10 lat [Franchising, Facts & Statistics USA, 2006].

Istotnym kierunkiem rozwoju amerykańskich systemów franchisingowych jest ekspansja międzynarodowa. Według danych IFA w 2000 roku 500 sieci (ok. 20% wszystkich systemów) o rodowodzie amerykańskim prowadziło dzia- łalność poza granicami kraju [Koch, 2003]. Poświadczeniem szerokiego wyko- rzystywania tej ścieżki ekspansji przez systemy franchisingowe Stanów Zjed- noczonych jest wyraźna dominacja amerykańskich sieci wśród systemów fran- chisingowych obcego pochodzenia w większości państw na świecie.

Rysunek 1. Struktura branżowa systemów franchisingowych w Stanach Zjedno- czonych w 2006 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Profile of Franchising 2006 - report 1, Interna- tional Franchise Association.

W strukturze systemów obecnych w Stanach Zjednoczonych bezsprzecz- nie dominują sieci usługowe z udziałem 70-procentowym w stosunku do han-

wania poprzez sektor franchisingu rozumieją najprawdopodobniej nie tylko przedsiębiorstwa prowadzone przez dawców i biorców franchisingu, ale również ich poddostawców oraz wszelkie współpracujące instytucje.

18 Dane IFA: The IFA Educational Foundation’s Economic Impact of Franchised Businesses Study.

19 Przykładowo sieci franchisingowe o rodowodzie amerykańskim dominują wśród obcych sys- temów na rynku chińskim (58%), francuskim (36%), włoskim (33%) czy hiszpańskim (24%);

informacje na podstawie obliczeń własnych przeprowadzonych w oparciu o dane uzyskane z międzynarodowych stowarzyszeń franchisingowych.

21%

20%

11%

11%

8%

8%

6%

5%

5%

5%

0% 5% 10% 15% 20% 25%

poz ostałe re stauracje fast-food usł ugi dla bi z ne su skle py prz e mysłowe gastronomia poz ostała usł ugi porz ądkowo-re montowe motoryz acja skle py spoż ywcz e pośre dni ctwo ni e ruchomości budowni ctwo

dlu

reprezentowanego przez 30% systemów [Krajča, 2006]. W ogólnej struk- turze (rysunek 1) zdecydowaną przewagę wykazują sieci fast food z blisko 500 systemami, stanowiącymi ponad 20% wszystkich sieci franchisingowych dzia- łających na rynku amerykańskim [Hill, Bannon, 2006]. W grupie tej systema- tycznie pojawiają się nowe systemy zaspokajające gusta smakowe kolejnych grup etnicznych. Ponad 11-procentowy udział w strukturze mają sieci świad- czące usługi dla biznesu oraz handel detaliczny [The Profile of Franchising 2006]. Struktura branżowa systemów wykazała istotne zmiany w latach 2003- 2005. Odnotowany w tym okresie przyrost 900 nowych konceptów nie rozłożył się równomiernie we wszystkich branżach. Spadek odnotowano w przypadku sieci biur podróży, pozostałe branże natomiast wykazały wzrost liczby syste- mów. Najwyższy przyrost osiągnęły sieci sklepów spożywczych oraz usług dla biznesu –odpowiednio o 67% i 45%.

Rysunek 2. Struktura systemów franchisingowych w Stanach Zjednoczonych we- dług liczby jednostek w 2005 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Profile of Franchising 2006 - report 1, Interna- tional Franchise Association.

Analiza systemów pod względem ich wielkości, mierzonej liczbą jedno- stek działających w ich ramach, wykazała duże zróżnicowanie (rysunek 2).

W 2005 roku najliczniejszą (28%) grupę w Stanach Zjednoczonych stanowiły sieci posiadające od 11 do 50 placówek. Niewątpliwy wpływ na strukturę wiel- kości sieci miał wzrost liczby nowych konceptów w ostatnich kilku latach, w związku z którym co czwarty system w Stanach Zjednoczonych funkcjonuje w oparciu o 10 lub mniej jednostek. Taki sam udział w strukturze (25%) wyka- zują sieci dysponujące od 100 do 500 placówkami. Zdecydowanie najmniej

20 W praktyce niewiele państw wyróżnia w swych statystykach dotyczących franchisingu sieci produkcyjne, co może być wprawdzie konsekwencją braku tego rodzaju systemów na rynku, jednakże zdecydowanie częściej można spotkać się z opinią, iż wyróżnienie obok franchisingu handlowego i usługowego również franchisingu produkcyjnego jest podejściem wyłącznie teore- tycznym i nie ma odzwierciedlenia w rzeczywistości. W praktyce systemy funkcjonujące na ryn- ku nie spełniają bowiem kryteriów, zgodnie z którymi mogłyby zostać zaklasyfikowane do sys- temów o charakterze produkcyjnym.

28%

25%

15%

25%

7%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

1-10 11-50 51-100 101-500 ponad 500

(7%) jest dużych systemów opierających swoją działalność o ponad 500 jedno- stek franchisingowych. Statystyki powyższe wskazują więc na niski stopień koncentracji systemów franchisingowych w Stanach Zjednoczonych.

Wysokość inwestycji franchisobiorcy przystępującego do systemu w Stanach Zjednoczonych jest również zróżnicowana. Zależy ona nie tylko od branży, w której znajduje się system, lecz również od lokalizacji jednostki, bo- wiem wysokość opłat prezentuje się odmiennie w poszczególnych stanach.

Najwyższą całkowitą inwestycją franchisobiorcy charakteryzuje się branża ho- telarska (6,5 mln USD), najniższą natomiast sport i rekreacja (4,3 tys. USD).

Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku opłat wstępnych związanych z przy- stąpieniem do sieci – przyjmują one wartości z przedziału od 500 USD (w przypadku usług edukacyjnych) do 1 mln USD (w przypadku motoryzacji, usług dla biznesu oraz pozostałych usług dla klientów indywidualnych), przy czym połowa z nich nie przekracza wartości 25,1 tys. USD [The Profile of Franchising 2006, Raport 2]. Późniejsze obligatoryjne opłaty związane z funk- cjonowaniem w ramach systemu kształtują się na poziomie 0,8-3% obrotu w przypadku funduszu reklamowego oraz 6,3-14,0% w przypadku opłaty bie-

jest więc odmienna w poszczególnych branżach i stanach, średnia natomiast przyjmuje poziom 10,4% generowanego obrotu [The Profile of Franchising 2006, Raport 3].

Prognozy dla rozwoju franchisingu w Stanach Zjednoczonych są optymi- styczne, co potwierdzić mogą badania przeprowadzone wśród franchisodawców przez IFA w 2006 roku [Walker, 2006]. Wykazały one, iż organizatorzy syste- mów bardzo pozytywnie postrzegają swoją bieżącą kondycję ekonomiczną i mają optymistyczny pogląd na przyszłość. Blisko 70% uważa, iż obecna sytu- acja ekonomiczna jest „zdecydowanie korzystna” dla rozwoju franchisingu, ponadto według 72% korzystna dla franchisingu będzie najbliższa przyszłość.

Bardzo pozytywne prognozy franchisodawcy przedstawiają na 2007 rok: 74%

wierzy, że ich system osiągnie wyższą sprzedaż, 76% jest przekonanych, że w okresie tym zwiększy liczbę swoich placówek, 72% natomiast planuje zwięk- szyć zatrudnienie.

3. Rynek franchisingu w Chinach

Drugim co do wielkości rynkiem franchisingowym na świecie dysponują Chiny. Państwo to ze wzrostem gospodarczym na poziomie 9% w sali roku uznawane jest przez ekonomistów za jedną z najdynamiczniej rozwijających się gospodarek na świecie [Nienaber, 2006, s.1]. Nie powinno więc dziwić, iż po- tęga gospodarcza Chin jest uwzględniana w strategiach większości państw na

21 Optymistyczna ocena bieżącej sytuacji może mieć swoje podłoże w zadowoleniu organizato- rów systemów z osiąganych przez sieci wyników – prawie 40% deklaruje wynik brutto na pozio- mie przekraczającym 1 mln USD, przy czym w przypadku prawie 27% przekracza on poziom 3 mld USD; za: K.Walker (2006), Franchise Business Outlook & Compensation Survey.

świecie.²²

Szacuje się, że na koniec 2005 roku łączna wartość inwestycji zagra- nicznych w Chinach wyniosła 1.285 mld USD, a liczba przedsiębiorstw z udzia- łem kapitału zagranicznego oscylowała wokół 553 tys. [Płowiec, 2006]. Eks- pansji tych przedsiębiorstw gospodarka chińska zawdzięcza pojawienie się w późnych latach 90-tych nowej metody prowadzenia działalności gospodarczej opartej na umowie franchisingu.

W 1987 roku swoją pierwszą chińską placówkę franchisingową otworzyła w Pekinie sieć restauracji KFC. Dziesięć lat później inspiracja sukcesem dużych

nia działalności zaczęły wykorzystywać również przedsiębiorstwa rodzime. W rezultacie ustanowione zostały pierwsze przepisy prawne w zakresie franchisin- gu - „Reguły Administracyjne w zakresie Franchisingu Handlowego”

ogło- szone przez Ministerstwo Handlu Wewnętrznego Chin w 1997 roku. Dokument ten ustanowił wprawdzie szkielet prowadzenia działalności w oparciu o umowę franchisingu,

jednakże przepisy te nie spełniły oczekiwań właścicieli sieci zagranicznych.

Brak odpowiednich unormowań sprawił, iż relatywnie niewie- le międzynarodowych przedsiębiorstw odważyło się wejść na rynek chiński. Do systemów, które obok KFC zdecydowały się na ekspansję w Chinach, należały:

sieć restauracji McDonald’s, sieć sklepów samoobsługowych 7-Eleven oraz sieć sklepów odzieżowych Pierre Cardin [Franchising Industry in China, s.1].

W 1997 roku powstało w Chinach pierwsze oficjalne stowarzyszenie zaj- mujące się problematyką franchisingu - China Chain Store and Franchise As-

ponad połowę stanowią krajowi oraz zagraniczni organizatorzy systemów fran-

22 Szczególną uwagę Chinom poświęca m.in. Komisja Europejska, która 24.10.2006 r. zatwierdzi- ła nowy program stosunków: Unia Europejska – Chiny. Według B.Ferrero-Waldner (komisarza ds. stosunków zewnętrznych i europejskiej polityki sąsiedztwa) „nawiązanie partnerskich stosun- ków między Europą i Chinami jest najważniejszym wyzwaniem dla obecnej Komisji i całej UE”;

za: Stosunki UE-Chiny: nowa strategia Komisji, IP/06/1454, Bruksela, 24.10.2006.

23 Trial Measures for Regulation of Commercial Franchise.

24 Głównym celem okólnika było ujednolicenie operacji franchisingowych, jak również objęcie ochroną praw i interesów zarówno franchisodawcy jak i franchisobiorcy. Zawierał on przepisy, zgodnie z którymi stosowanie franchisingu powinno opierać się na zasadach „dobrowolności, uczciwości, odszkodowania za straty, dobrej wiary i normalizacji”. Obowiązkowe ponadto stało się pisemne przedstawienie przez franchisodawcę istotnych danych na temat licencji franchisin- gowej na co najmniej 10 dni przed podpisaniem umowy. Prawnie określone zostały kwalifikacje wymagane od franchisodawcy i franchisobiorcy, prawa i obowiązki stron umowy oraz jej nie- zbędne postanowienia; za: H.Chao, N.Wang (1998), Regulating Foreign Franchisors and Franchi- sees in China, “Topics in Chinese Law” nr 12, s.1-11; K.Ryan, H.Song (2003), Guide to franchi- sing in China, Deacons, s.2-3.

25 Przykładowo właściciele sieci zagranicznych nie mogli korzystać w Chinach z walorów trady- cyjnej umowy franchisingu. Jedynymi dozwolonymi prawnie formami organizacyjnymi, w posta- ci których mogli funkcjonować przedsiębiorcy zagraniczni, były spółki joint ventures zawierane z obywatelami chińskimi lub placówki własne, których kapitał w 100% należał do franchisodawcy;

za: J.Ling, China & Hong Kong – franchising; Shanghai, http://www.iprights.com/assets/pdf/

(26.01.2007), s.1.

chisingowych.

W 2002 roku CCFA wydało Kodeks Etyki Franchisingowej, którego nadrzędną rolą jest standaryzacja oraz promocja współpracy w oparciu o kontrakt franchisingowy [Franchising in China - Country Report by CCFA, 2006, s.2].

Do pełnego otwarcia chińskiego rynku franchisingowego doprowadziło ogłoszenie przez Ministerstwo Handlu 30.12.2004 roku nowych regulacji w zakresie franchisingu. Określiły one w dużo jaśniejszy sposób zasady funk- cjonowania przedsiębiorstw zagranicznych w Chinach oraz umożliwiły podmio- tom z obcym kapitałem wejście na chiński rynek bez barier i ograniczeń. Zmia- na ta, określana w mediach jako „rewolucja na chińskim rynku franchisingo- wym”, wywołana została przystąpieniem Chin do Światowej Organizacji Han- dlu (World Trade Organization - WTO). Efekty wspomnianych zmian jury- dycznych stały się bardzo szybko widoczne – już w 2005 roku na rynek chiński weszły kolejne sieci międzynarodowe, m.in.: sieć gastronomiczna Burger King, sieć hotelarska Super 8 oraz sieć turystyczna Uniglobal Travel. W tym samym okresie również klika chińskich sieci gastronomicznych, m.in.: Quanjude Roast

graniczną [Franchise Popularity Keeps Rising In China, 2006, s.1].

Rysunek 3. Liczba systemów franchisingowych w Chinach w latach 2000-2005

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Franchising in China - Country Report by CCFA, China Chain Store and Franchise Association, 07.03.2006.

W 2000 roku w Chinach funkcjonowało 410 systemów franchisingowych (rysunek 3), dwa lata później ich liczba zwiększyła się trzykrotnie – do 1.200 systemów, by po kolejnych dwóch latach uplasować Chiny z 2.320 systemami na drugim miejscu na świecie [Franchising in China - Country Report by CC- FA, 2006, s.7]. Początkowa dynamika przyrostu nowych sieci sięgająca nawet

26 Stowarzyszenie bierze udział w tworzeniu prawnych i ekonomicznych standardów funkcjono- wania systemów franchisingowych, prowadzi kursy i szkolenia dla uczestników sieci, świadczy usługi informacyjne oraz organizuje wystawy i konferencje na temat franchisingu.

410

600

1 200

1 900

2 100

2 320

0 500 1000 1500 2000 2500

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Liczba systemów

100% w skali roku, ustabilizowała się w ostatnich trzech latach na poziomie ok.

10%. Franchising ma zastosowanie w Chinach w blisko 60 branżach [Wingral, 2004, s.1], w tym przede wszystkim w gastronomii, handlu detalicznym i usłu- gach dla klientów indywidualnych, a w ostatnim czasie również w edukacji, usługach dla biznesu oraz dla domu (rysunek 4). Istnieją jednak w Chinach jeszcze obszary, w których brakuje „znanych marek” zarówno krajowych jak i zagranicznych, czego przykładem może być branża salonów piękności oraz branża usług motoryzacyjnych [Jingjing, 2005, s.49].

Rysunek 4. Struktura branżowa systemów franchisingowych w Chinach w 2005 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Franchising in China - Country Report by CCFA, China Chain Store and Franchise Association, 07.03.2006.

„Eksplozja” franchisingowa w Chinach jest w głównej mierze rezultatem aktywności sieci rodzimych. Systemy krajowe stanowią bowiem 95% wszyst- kich sieci funkcjonujących na chińskim rynku. Ta nietypowa proporcja jest wy- nikiem przede wszystkim niekorzystnych przepisów prawnych, które obowią- zywały zagranicznych inwestorów do 2005 roku. Od momentu, w którym w Pekinie powstała pierwsza placówka KFC, wśród obcych uczestników chiń- skiego rynku franchisingowego (z udziałem 58-procentowym) dominują sieci o rodowodzie amerykańskim.

Drugą pozycję z udziałem 10-procentowym zajmują systemy z Singapuru, natomiast udziały sieci z pozostałych państw są zbliżone i przyjmują wartości z przedziału 2-6%.

27 Do największych przedstawicieli tej grupy należą w zakresie gastronomii: Mc Donald’s, KFC, Pizza Hut, TGI Friday’s, Subway, Haagen Dazs, Starbuck Coffee, w zakresie handlu detaliczne- go: Wal-Mart, 7-Eleven, w zakresie pośrednictwa nieruchomościami: Century 21, w zakresie usług fotograficznych: Kodak, w zakresie usług graficznych: Kinko’s, oraz w zakresie dystrybucji odzieży: Athlete’s Foot.

2,2%

2,5%

3,1%

4,7%

5,8%

6,6%

6,9%

8,1%

8,6%

19,9%

31,6%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

księ garnie droge rie usługi dl a domu usługi motoryz acyjne skle py odz ie ż owe kosme tyka i fryz je rstwo usługi e dukacyjne skle py gospodarstwa domowe go supe rmarke ty poz ostałe gastronomia

Obok liczby systemów funkcjonujących w Chinach imponująca jest rów- nież liczba jednostek franchisingowych - w 2005 roku sieci funkcjonujące na rynku chińskim prowadziły działalność przy wykorzystaniu 168 tys. placówek [Doing Business in China, 2005, s.53]. Odnosząc globalną liczbę systemów do działających w ich ramach jednostek, należy zauważyć, iż na 1 system w 2005 roku przypadały średnio 72,4 jednostki. Jest to wskaźnik relatywnie niski, co

skować o niewielkiej jeszcze dojrzałości chińskiego rynku franchisingu. Anali- za zmian w czasie wskazuje jednak na pozytywną tendencję w kształtowaniu się wartości tego wskaźnika – w 2003 roku zaledwie 36,8 jednostek przypadało na jeden system, w 2004 już 57,1, by w 2005 roku osiągnąć poziom 72,4, a więc dwukrotnie wyższy w stosunku do poziomu sprzed dwóch lat. Zmiany te są wynikiem szybszego przyrostu nowych jednostek w stosunku do przyrostu no- wych sieci.

Państwo Środka z 1,3 mld mieszkańców uznawane jest za największy rynek konsumentów na świecie,

w konsekwencji czego zainteresowanie franchisin- gową koncepcją prowadzenia działalności w tym kraju jest ogromne. Chiński rynek franchisingu jest wprawdzie jeszcze niedojrzały, o czym świadczą przede wszystkim struktura systemów i skala ich działania, nie mniej jednak prezentuje on zróżnicowane atrakcyjne alternatywy współdziałania i ze względu na liczbę potencjalnych konsumentów cieszy się dużym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych. Znaczenie formuły franchisingowej dla chińskiej gospodarki jest coraz częściej podkreślane w licznych opracowaniach i publikacjach. Gwał- townemu wzrostowi liczby systemów przypisuje się kilka przyczyn: sukces gigantycznych sieci międzynarodowych, ekonomiczne i demograficzne zmiany, na przykład w postaci rosnącej zamożności konsumentów,

a także wzrost przedsiębiorczości wśród obywateli Chin [Franchising – the way for SMEs to grow in key markets like Japan, s.10]. CCFA szacuje, iż targi franchisingowe

w 2005 roku odwiedziło 45 tys. osób. Deklarowane możliwości inwestycyjne osób odwiedzających targi mieściły się w przedziale 13-63 tys. USD.

Więk- szość potencjalnych franchisobiorców była zainteresowana przystąpieniem do sieci zagranicznej, najchętniej o rodowodzie amerykańskim, natomiast branża-

28 Nie brakuje jednak osób, które wątpią w możliwości rozwoju zagranicznych sieci na rynku chińskim. Przy czym nie jest tutaj negowany potencjał gospodarczy oraz chłonność samego ryn- ku, lecz mentalność obywateli Chin i krytyczne postrzeganie przez nich „metody robienia bizne- su” przy wykorzystaniu obcej marki; za: T.Brule (2004), Franchising in China, „China Insights”

nr 1, Benesch, Friedlander, Coplan & Aronoff LLP, Cleveland, s.2.

29 Dyspozycyjny dochód Chińczyka wzrasta średnio o 13,4% w skali roku; za: T.Brule, op.cit., s.2.

30 Targi franchisingowe w Chinach (China Franchise Expo) odbywają się dwa razy do roku: w kwietniu w Pekinie oraz w listopadzie w Szanghaju.

31 Są to kwoty nieco niższe od rzeczywistych inwestycji franchisobiorców przystępujących do systemu, które kształtują się na poziomie 40-500 tys. USD.

mi cieszącymi się największym zainteresowaniem były restauracje fast food, sklepy specjalistyczne oraz branża odzieżowa.

Rysunek 5. Udział sprzedaży franchisingowej w sprzedaży detalicznej w Chinach i Stanach Zjednoczonych

Źródło: opracowanie własne na podstawie: T.Brule (2004), Franchising in China, „China Insi- ghts” nr 1, Benesch, Friedlander, Coplan & Aronoff LLP, Cleveland.

Możliwości rozwoju franchisingu w Chinach wydają się być duże biorąc pod uwagę udział sprzedaży franchisingowej w sprzedaży detalicznej ogółem (rysunek 5), który w przypadku państw o dojrzałych rynkach franchisingowych wynosi ok. 40%, podczas gdy w Chinach oscyluje wokół 2-3%. Według pro- gnoz State Information Center chiński sektor detaliczny powinien wzrastać w latach 2005-2010 w tempie 10% w skali roku, a sprzedaż detaliczna powinna wynieść w 2020 roku 256 trl. USD. Pozytywne wyniki sektora franchisingowe- go w Chinach wzmacnia ponadto fakt, iż według ekonomistów stanowią one dopiero początkową fazę jego wzrostu [Ling, s.1].

4. Porównanie rynków franchisingu Stanów Zjednoczonych i Chin Przeprowadzona analiza dwóch największych rynków franchisingowych

kolebkę franchisingu prezentują rynek o wysokim stopniu dojrzałości, co zwią- zane jest z faktem obecności umowy franchisingu w tym kraju od ponad 100 lat. Chiny natomiast dysponują zaledwie 20-letnim doświadczeniem w zakresie gospodarczego wykorzystywania kontraktu franchisingowego, w którym to okresie rynek franchisingu nie zdołał jeszcze osiągnąć wysokiego stopnia roz- woju. Wprawdzie oba analizowane państwa w 2005 roku posiadały zbliżoną liczbę systemów, jednakże liczba placówek franchisingowych już wyraźnie różnicowała oba rynki – Stany Zjednoczone dysponowały prawie 4-krotnie wyższą liczbą jednostek franchisingowych niż Chiny. Przekłada się to bezpo-

32 Przykładowo Mc Donald’s podczas konwencji franchisingowej (The Seventh Annual China Franchise Convention), która miała miejsce w 2005 roku w Pekinie, otrzymał ponad 1.000 apli- kacji od potencjalnych franchisobiorców zainteresowanych nawiązaniem współpracy, mimo tego iż koszt inwestycji przystępującego do sieci wynosi ok. 370 tys. USD; za: New Developments in China Affecting Trademarks and Franchising, “Asia Pacific Practice e-Alert” z 08.12.2005, Son- nenshhein Nath & Rosenthal LLP, s.3.

45%

40%

35%

30%

25%

20%

15%

10%

5%

Udział sprzedaży franchisingowej w sprzedaży detalicznej 0%

Sprzedaż franchisingowa w Chinach stanowi 2% całkowitej sprzedaży detalicznej

Luka sprzedaży franchisingowej

w Chinach

Szacunkowy udział sprzedaży frananchisingowej w sprzedaży detalicznej ogółem w USA i w krajach wysoko rozwiniętych

CHINY USA

średnio na rozmiary systemów – w Stanach Zjednoczonych w analizowanym

okresie przeciętna sieć prowadziła działalność w oparciu o 229 jednostek, na- tomiast w Chinach przy wykorzystaniu zaledwie 72 jednostek. Różnica w roz- miarach rynków mierzona liczbą podmiotów uczestniczących w porozumie- niach franchisingowych wpływa z kolei na dużą dysproporcję pomiędzy wiel- kością zatrudnienia. W Stanach Zjednoczonych franchising w 2005 roku two- rzył ponad 4-krotnie więcej miejsc pracy niż miało to miejsce w Chinach. Prze- ciętne zatrudnienie generowane przez jeden system w przypadku Stanów Zjed- noczonych wyniosło prawie 3,5 tys. osób, natomiast w Chinach około 1 tys.

osób. Średnia liczba osób zatrudnionych przypadająca na jedną placówkę fran- chisingową była już zbliżona w obu krajach i wynosiła 15,2 osoby w przypadku Stanów Zjednoczonych i 14,3 osoby w przypadku Chin. Za cechę wspólną obu rynków można uznać dominację w strukturze branżowej systemów sieci gastro- nomicznych, których udział w przypadku Stanów Zjednoczonych kształtuje się na poziomie 28%, natomiast w przypadku Chin na poziomie 32%. Odmiennie natomiast kształtuje się struktura sieci z punktu widzenia ich pochodzenia – w Stanach Zjednoczonych w 2005 roku 3 na 10 funkcjonujących na rynku sieci franchisingowych pochodziło spoza kraju, natomiast w Chinach aż 95% syste- mów miało charakter rodzimy. Różnice te są pochodną przede wszystkim prze- pisów prawa obowiązujących w Chinach do końca 2004 roku. Analogicznie kształtuje się kwestia internacjonalizacji sieci franchisingowych, która w przy- padku Stanów Zjednoczonych prezentuje wysoki stopień zaawansowania - w 2000 roku ponad 20% amerykańskich sieci franchisingowych prowadziło dzia- łalność poza granicami kraju, natomiast w Chinach ten kierunek ekspansji jest w znikomym stopniu wykorzystywany przez rodzime sieci. Na korzyść rynku chińskiego przemawia bardzo wysoka dynamika przyrostu nowych sieci i funkcjonujących w ich ramach jednostek. W latach 2000-2005 liczba systemów franchisingowych w Chinach zwiększała się w średnim tempie 45,1% w skali roku, podczas gdy przyrost ten w Stanach Zjednoczonych kształtował się na poziomie 3,2%. W obu krajach dynamika przyrostu liczby jednostek franchisin- gowych była w analizowanym okresie wyższa od dynamiki przyrostu nowych sieci, i wynosiła w przypadku Chin 55,7% w skali roku, natomiast w przypadku Stanów Zjednoczonych 9,1%.

Zakończenie

Z racji tego, iż analizowane rynki franchisingowe kształtowały się w róż-

nym otoczeniu, w tym przede wszystkim w różnych ustrojach gospodarczych,

w ramach odmiennych uwarunkowań prawnych oraz przy różnej mentalności

obywateli, poziom ich rozwoju nie jest jednakowy. Przedstawione w artykule

wielkości potwierdzają w przypadku amerykańskiego rynku franchisingu jego

wysoki stopień dojrzałości, który prócz wymienionych wcześniej cech wykazu-

je umiarkowane tempo rozwoju, natomiast w przypadku rynku chińskiego niski

stopień jego dojrzałości oraz bardzo szybki rozwój ilościowy mierzony liczbą

uczestników systemów franchisingowych. Pozwala to wnioskować, iż znajdują-

cy się w początkowej fazie swojego rozwoju rynek franchisingu Chin stanie się w najbliższym okresie potęgą franchisingową świata przynajmniej pod wzglę- dem liczby podmiotów wykorzystujących umowę franchisingu, a w dłuższej perspektywie czasu może również pod względem jakościowym dorówna ryn- kowi franchisingowemu Stanów Zjednoczonych.

Literatura

1. Blaurock U. (1984), Kartellrechtliche Grenzen von Franchise-Systemen, w:

„Handelsrecht und Wirtschaftsrecht in der Bankpraxis”, Festschrift für Winfried Werner, Berlin-New York

2. Bond's Franchise Guide. Annual Franchising Industry Overview 2006 3. Brule T. (2004), Franchising in China, „China Insights” nr 1,

4. Chao H., Wang N. (1998), Regulating Foreign Franchisors and Franchisees in China, “Topics in Chinese Law” nr 12

5. Doing Business in China: A Country Commercial Guide for U.S. Compa- nies, U.S. & Foreign Commercial Service and U.S. Department of State, Washington, 02.07.2005

6. Economic Impact of Franchised Businesses - part I (2004), A Study for the International Franchise Association Educational Foundation, PriceWaterh- ouseCoopers

7. Economic Impact of Franchised Businesses - part II (2004), A Study for the International Franchise Association Educational Foundation, PriceWaterh- ouseCoopers

8. Franchise Popularity Keeps Rising In China, http://franchise.business- opportunities.biz/ (04.11.2006)

9. Franchise Research, Concept Consulting RMT;

http://www.conceptrmt.co.uk/ (16.09.2006)

10. Franchise: une formule souple dans une économie en crise, „Libre Service Actualités” nr 1805/2003

11. Franchising, Facts & Statistics USA;

http://www.azfranchises.com/franchisefacts.htm (16.09.2006)

12. Franchising in China - Country Report by CCFA, China Chain Store and Franchise Association, prezentacja z 07.03.2006, Tokyo

13. Franchising Industry in China,

http://www.buyusainfo.net/docs/x_5566195.pdf (22.01.2007)

14. Franchising – the way for SMEs to grow in key markets like Japan, “Media Relase” nr 055/2006, Kyle Lee & Tok Hong Ling, PricewaterhouseCoopers in Singapure, Inwestment Franchising Seminar, Singapure, 25.07.2006 15. Fuchs B. (1998), Umowy franchisingowe, Zakamycze, Kraków

16. Gastrogiovanni G.J., Combs J.G., Justis R.T. (2006): Resource Scarcity and Agency Theory Predictions Concerning the Continued Use of Franchising in Multi-outlet Networks, “Journal of Small Business Management” nr 44 17. Hill T., Bannon A. (2006), Franchising sector booming, New Research

Shows, 07.08.2006, Washington

18. Holmes D.E. (2003), Franchising in America, Holmes&Lofstrom LLP 19. Jingjing J. (2005), Franchised stores booming in China, “China Business

Weekly” z 17.05.2005

20. Koch D. (2003), Franchising. Country questions: US, "International Sales and Marketing Practice Manual" nr 2, Practical Law Company, Washington 21. Kolarski G. (1992), Franchising: przewodnik dla początkujących, Centrum

Informacji Menadżera, Warszawa

22. Krajča J. (2006), Franchising – příležitost pro obchodníky, Česká Associace Franchisingu, Praga

23. Kruszewska M. (2002), Franczyza – prawie złoty interes, „Businessman” nr 8

24. Ling J., China & Hong Kong – franchising, Shanghai;

http://www.iprights.com/assets/pdf/ (26.01.2007)

25. Meyer R.L., Stewart H.L. (2006), Doing Business in the United States, Rozdz. 15: “Franchising and Other Forms of Distribution in the United States”, Thelen Reid & Priest LLP

26. Nienaber G. (2006), China - Freund oder Feind?, „JP Director’s Report” nr 2

27. Pickwell T. (2006), Entering the U.S. Franchise Market: An Overview of Laws Effecting Franchising in the U.S., Hitihata-Kai – United Japanese En- trepreneurs Association in America, Los Angeles

28. Płowiec U. (2006), Gospodarka Chin - wystąpienie podczas Rady Nauko- wej Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, 07.06.2006, Warszawa 29. Pokorska B. (2003), Franchising w rozwoju procesów integracji w handlu,

„Handel Wewnętrzny” nr 4-5

30. Ryan K., Song H. (2003), Guide to franchising in China, Deacons

31. Stefański D., Franchising – jak kupić pomysł na własny biznes, materiały Warszawskiej Grupy Inwestycyjnej S.A.; http://www.nbportal.pl/library/

(16.09.2006)

32. Stosunki UE-Chiny: nowa strategia Komisji, IP/06/1454, 24.10.2006, Bruk- sela

33. The IFA Educational Foundation’s Economic Impact of Franchised Busi- nesses Study

34. The Profile of Franchising 2006, Report 1, 01.08.2006, International Fran- chise Association

35. The Profile of Franchising 2006, Report 2: Initial Investment, 02.09.2006, International Franchise Association.

36. The Profile of Franchising 2006, Report 3: Royalty and Advertising Fees, 03.10.2006, International Franchise Association

37. Walker K. (2006), Franchise Business Outlook & Compensation Survey 38. Wilkerson J., The 2005 franchise business development forecast and indus-

try trends analysis; http://www.franchise-

chat.com/resources/2005_survey_wilkerson.htm/ (06.09.2006)

39. Wingral R. (2004), Franchising in China – erste Erfahrungen, “Franchise Efrolge“ nr 3

40. http://www.franchise.org/ (29.01.2007) 41. http://www.ftc.gov/ (26.03.2007)

Streszczenie

Przeprowadzona w niniejszym artykule analiza dwóch największych rynków fran- chisingowych świata wskazuje na ich wyraźną odmienność. Stany Zjednoczone stano- wiące kolebkę franchisingu prezentują rynek o bardzo wysokim stopniu dojrzałości, co związane jest z faktem obecności umowy franchisingu w tym kraju od ponad 100 lat.

Chiny natomiast dysponują zaledwie 20-letnim doświadczeniem w zakresie gospo- darczego wykorzystywania kontraktu franchisingowego, w którym to okresie rynek franchisingu nie zdołał jeszcze osiągnąć wysokiego stopnia rozwoju. Jednocześnie ame- rykański rynek franchisingu wykazuje umiarkowane tempo rozwoju – liczba systemów franchisingowych zwiększa się średnio o 3,2% w skali roku, a jednostek franchisingo- wych o 9,1%. Nieporównywalnie szybszy rozwój ilościowy mierzony liczbą uczestni- ków systemów franchisingowych prezentuje rynek chiński, na którym liczba sieci zwiększa się z roku na rok średnio o 45,1%, natomiast liczba jednostek franchisingo- wych o 55,7%. Jeśli tempo to utrzyma się w najbliższych latach należy oczekiwać, iż Chiny staną się wkrótce światowym liderem franchisingowym, przynajmniej pod względem liczby uczestników sieci franchisingowych. Trudne jest natomiast jedno- znaczne stwierdzenie, ilu lat potrzebował będzie chiński rynek franchisingu do osią- gnięcia dojrzałości, jaką prezentuje rynek amerykański.

Development of the franchising market presented on the example of the United States of America and China (Summary)

Franchising is an attractive method of running a business. The important attribute of franchising is the possibility of development of own activity without great capitals.

Individual investor can create own firm houses under franchising net using their servic- es and experiences. The observations show that the number of the franchising chains as well as the number of entrepreneurs, who want to become a franchisees, increase in the world every year. The biggest franchising markets belong to the United States of Amer- ica and China. Although sizes of these markets are comparable, there is a significant difference, which characterizes them. Mainly it results from fact in main measure, that franchising in the USA has been existing for 100 years, and in China for only 20 years.

However, franchising market of China presents fastest growth rate then the USA, so it is expected, that China will become a world leader in the range of franchising agreements in the nearest future.