Key words: playground, school, greenery, “Happy School”
Introduction
The positive impact of green areas on the human psyche is indis- putable. Many studies have shown that under stress or in situations that require concentration people regen- erate mental health faster and more efficiently in nature than in an urban environment. Blood pressure, heart rate, muscle tension, the level of hormones associated with stress, de- pression, anger, aggression – all these factors are alleviated faster when one is surrounded by natural areas rather than urban areas. Moreover, detailed research has also shown that playing in green areas not only helps to reduce irritability and nervous- ness in children [Franus 1975], but can also lessen symptoms of ADHD [Taylor et al. 2001, Kuo, Taylor 2004, 2009]. A variety of vegetation that is stimulating to all of a child’s senses also contributes to the development of the imagination, intellectual capac- ity and manual dexterity. These facts would seem to indicate that greenery should be very carefully planned in places designed for children to play in. Does this really happen? What does a modern playground in Poland look like? This article is an attempt to evaluate the efforts in this direction.
Gr eener y on P olish Pla ygr ounds – a C ase Study in Szcz ecin Anit a Białczak -Bujek
Materials and methods
Five school playgrounds that had been built from 2010 to 2012 as a part of the government program called “Happy School” were stud- ied. The chosen schoolyards were located in different districts of the city of Szczecin: Primary School No. 5 at Królowej Jadwigi Street, No. 14 at Strzałowska Street, No.
18 at Komuny Paryskiej Street, No.
20 at Dobrzyńska Street and No. 28 at Piaseczna Street. The completed playgrounds were compared to the documentation in the development projects. A comparison was made of the cost estimates of the projects and the funds allocated by those respon- sible for obtaining the investment for playground equipment, surfacing, small architectural elements and greenery. The results of the analysis are shown in Table 1.
In addition, three new play- grounds not connected to a particular school that were built in 2010 in public areas in Szczecin were stud- ied, playgrounds at: Janina Szczerska Square, the Jakub Wujek Park and the Theater Square in Szczecin. An as- sessment was made of the surround- ings and the accompanying greenery.
Research results
School playgrounds
Children spend many hours at school every day. Until recently, pri-
Tereny zieleni na współczesnych polskich
placach zabaw
na przykładzie
Szczecina
Słowa kluczowe: plac zabaw, szkoła, zieleń, „Radosna Szkoła”
Wprowadzenie
Pozytywny wpływ zieleni na ludzką psychikę jest bezsprzeczny.
Wiele badań udowodniło, że po sytuacjach generujących stres lub wy- magających koncentracji człowiek szybciej i efektywniej regeneruje się na łonie natury niż w środowisku miejskim. Ciśnienie krwi, tętno, na- pięcie mięśniowe, poziom „hormo- nów stresu”, depresja, złość, agresja – wszystkie te czynniki szybciej ule- gają redukcji podczas przebywania w otoczeniu przyrody naturalnej niż na terenach zurbanizowanych.
Co więcej, specjalistyczne badania potwierdziły także, że zabawa dzieci na terenach zieleni nie tylko pomaga zwalczać rozdrażnienie i nerwowość [Franus 1975], ale sprzyja obniżeniu symptomów ADHD [Taylor i in.
2001, Kuo, Taylor 2004, 2009].
Różnorodność roślinności, pobu- dzając wszystkie zmysły dziecka, przyczynia się ponadto do rozwoju wyobraźni, zdolności intelektualnych i manualnych [Kosmala 2008]. Wo- bec powyższych faktów wydawałoby się, że w miejscach przeznaczonych do zabaw dla dzieci zieleń powinna być szczególnie troskliwie traktowa- na. Czy tak się dzieje? Jak wygląda współczesny plac zabaw w Polsce?
Artykuł jest próbą oceny działalności w tym zakresie.
Materiały i metody
Obserwacji poddano pięć przy- szkolnych placów zabaw, powsta- łych w latach 2010–2012 dzięki dofinansowaniu z rządowego pro- gramu „Radosna Szkoła”. Do analizy wybrano obiekty zlokalizowane na terenach szkół w różnych dzielni- cach miasta Szczecin. Były to szkoły podstawowe Nr 5 przy ul. Królowej Jadwigi, Nr 14 przy ul. Strzałowskiej, Nr 18 przy ul. Komuny Paryskiej, Nr 20 przy ul. Dobrzyńskiej oraz Nr 28 przy ul. Piasecznej. Realizacje porównano z ich dokumentacją projektową. Przeprowadzono ana- lizę porównawczą kosztorysów inwestorskich, zestawiając ze sobą środki przeznaczone przez inwestora na elementy wyposażenia placów zabaw, nawierzchnie, małą architek- turę oraz zieleń towarzyszącą inwe- stycji. Wyniki analiz przedstawiono w tabeli 1.
Ponadto przeanalizowano lo- kalizacje trzech nowych, wybudo- wanych w 2010 roku placów zabaw na terenach publicznych miasta Szczecin, poza terenami placówek oświatowych: plac zabaw na skwe- rze im. Janiny Szczerskiej, Placu Jakuba Wujka oraz Placu Teatralnym w Szczecinie. Obserwacją objęto otoczenie placów zabaw, dokonując oceny zieleni im towarzyszącej.
Wyniki badań
Szkolne place zabaw
Miejscem wielogodzinnego przebywania dzieci w ciągu dnia są oczywiście szkoły. Do niedawna szczecińskie szkoły podstawowe nie mogły pochwalić się ciekawymi miej- scami przeznaczonymi do zabawy dla dzieci na wolnym powietrzu. Co prawda, większość z nich dysponuje terenem o dużym potencjale – nie brakuje przestrzeni będącej w dyspo- zycji szkoły, ale jakość wyposażenia tych terenów raczej nie zachęcała dzieci do korzystania z nich. Bra- kowało atrakcyjnych sprzętów do zabawy, widoczne były wydeptany trawnik z przewagą roślinności rude- ralnej, przypadkowy dobór krzewów, często w nie najlepszej kondycji.
Najlepiej prezenowały się niezastą- pione drzewa, dające cień w upalne dni, „zaglądające” koronami drzew do okien sal szkolnych.
Tę sytuację miał zmienić rzą- dowy program pod nazwą „Radosna Szkoła” na lata 2009–2014, polegają- cy na dofinansowaniu miejsc zabaw dla dzieci na terenach szkół. Zgodnie z założeniami programu zakwalifiko- wana do udziału w nim szkoła otrzy- muje dofinansowanie urządzenia szkolnego placu zabaw. Jak czytamy na stronie internetowej Ministerstwa Edukacji Narodowej [2013]: „Ma on umożliwić młodszym dzieciom podejmowanie aktywności fizycznej w sposób pozwalający rozładować
mary schools in Szczecin could not boast of having appealing outdoor playgrounds. Although it’s true that most schools have areas with great potential – it is not a question of a shortage of available space – the condition of schoolyards wasn’t en- couraging children to spend much time there. The playground equip- ment was unappealing, the lawns were patchy with mostly ruderal vegetation, and the random selec- tion of shrubs were often not in the best shape. The best feature of these schoolyards were the valuable trees, which provide shade on hot days and whose topmost branches look down onto the classroom windows.
This situation was supposed to have changed through a government program called “Happy Schools”, which provided funding for school playgrounds from 2009 to 2014.
Qualifying schools were to receive funds for playground equipment.
“[The program] enables younger chil- dren to engage in physical activity in a way that relieves the emotional and physical tension that can come from the possible limitations of spontane- ous movement during lessons taught in the classroom”, from the website of the Ministry of National Education [MEN 2013]. The website continues,
“School playgrounds should be safe.
It is important to use modern, safe sur- facing under the equipment, to have the equipment properly positioned on the playground, and to design the accompanying green areas in a beneficial way”. Applicable reso-
lutions from the Council of Ministers contain detailed guidelines, which schools are expected to follow as institutions subordinate to local gov- ernment in order to receive financ- ing. There are precise details given on the playground area, the types of equipment that can be purchased, the small architectural elements, the type of surfacing under the equip- ment, and even on the color schemes.
However, the program guidelines on green areas in the schoolyard are limited only to defining the size of the area. Depending on the number of students in particular age groups, one of two possible options can be granted: a small playground with an area of approximately 240 sq. m., out of which 70 sq. m. of surfacing is to be covered with natural greenery or a large playground with an area of about 500 sq. m., 210 sq. m. of which should be natural greenery.
The financing that has been allocated for “Happy School” playgrounds is substantial. Each small playground is expected to cost 127,700 PLN, and the construction of a large play- ground is approximately 230,900 PLN. The level of funding provided should ensure that the schoolyard area adjacent to the playground is aesthetically pleasing.
Primary School No. 5 is in downtown Szczecin. The large play- ground built in 2012 as a part of the
“Happy School” program is part of the schoolyard (Fig. 1). Surrounded by school buildings, the playground does not have an extensive green
area. The playground was thus built in the paved courtyard between the school buildings and the walled boundary of the school property. The playground space adjoins the paved surfaces. There were some dilapidat- ed flower beds in the paved courtyard and a few trees, which have to endure difficult growing conditions because of the proximity of the densely placed buildings. The courtyard with the playground is quite heavily shaded. The school complied with the required minimum of 210 sq. m.
of greenery by planting beneath the trees: vinca varieties (Vinca minor) with colorful flowers, Fortune’s spin- dle ‘Emerald ‘n’ Gold’ (Euonymus for- tunei ‘Emerald ‘n’ Gold’), the colorful Weigela florida ‘Nana Variegata’, the evergreen cherry laurel ‘Otto Luyken’
(Prunus laurocerasus ‘Otto Luyken’), the yellow leafed dogwood (Cornus alba ‘Aurea’) and one solitary Korean Fir (Abies koreana). The composition of plants is attractive, and some spe- cies were the same as those recom- mended for playgrounds by Kosmala [1983] and Waszak [2007]. The total area of the new flower beds is 222 sq. m., which accounts for 23% of the courtyard. Considering the limited space available, the school, by par- ticipating in the program, significantly improved the appearance and appeal of the space, creating an engaging green area where school children spend time.
The situation was quite different at Primary School No. 14 in Szczecin prior to enrolling in the “Happy
napięcia emocjonalne i fizyczne, wy- nikające z możliwego ograniczenia spontanicznej aktywności w trakcie zajęć prowadzonych w klasach.
Plac zabaw urządzony przez szkołę powinien być bezpieczny. Ważne jest zastosowanie nowoczesnej, bezpiecznej nawierzchni pod urzą- dzeniami, właściwe rozmieszczenie sprzętu znajdującego się na placu zabaw oraz przyjazne zagospodaro- wanie pozostałego terenu zielenią.”
Wprowadzające program w życie odpowiednie Uchwały i Rozporzą- dzenia Rady Ministrów zawierają dokładne wytyczne, zgodnie z który- mi szkoły, będące jednostkami pod- ległymi samorządom terytorialnym, muszą wybudować place zabaw na swoim terenie, aby uzyskać do- finansowanie. Dokładnie określone są między innymi powierzchnia placu zabaw, rodzaje możliwych do zakupu sprzętów i elementów małej architektury, typ nawierzchni pod urządzeniami placu zabaw, a nawet jej kolorystyka. Jednakże w zakresie wytycznych do urządzenia terenu zieleni ograniczono się jedynie do wyznaczenia powierzchni możliwej do doinwestowania. I tak, zależnie od liczby uczniów z konkretnego przedziału wiekowego, możliwe jest dofinansowanie jednej z dwóch możliwych opcji: tzw. małego placu zabaw o powierzchni około 240 m2, z czego 70 m2 powinno być „pokryte naturalną zielenią”, oraz tzw. dużego placu zabaw o powierzchni około 500 m2, z czego 210 m2 powinno być
„pokryte naturalną zielenią”. Kwoty
przeznaczone na place zabaw budo- wane w programie „Radosna Szkoła”
są wysokie. Przewiduje się, że każ- dy mały plac zabaw wybudowany będzie za kwotę ok. 127 700 zł, natomiast każdy duży plac zabaw będzie wybudowany za kwotę ok.
230 900 zł. Wysokość przeznaczo- nych środków powinna więc zabez- pieczyć powstawanie atrakcyjnych szkolnych ogrodów w bezpośrednim sąsiedztwie powstających placów zabaw.
Szkoła Podstawowa Nr 5 w Szczecinie znajduje się w Śród- mieściu Szczecina. Wybudowany tu w roku 2012 w ramach programu
„Radosna Szkoła” duży plac zabaw dla dzieci znajduje się na szkolnym dziedzińcu (ryc. 1). Usytuowana w rzędzie gęstej zabudowy szkoła nie ma rozległych terenów zieleni.
Plac zabaw powstał więc kosztem
wybrukowanego placu w sąsiedz- twie zabudowań szkoły oraz muru oddzielającego teren szkoły, graniczy zatem z nawierzchnią brukowaną.
Na dziedzińcu znajdowały się ubogie klomby o niewielkiej powierzchni, z kilkoma okazami drzew, ma- jących trudne, bo zahamowane gęstą zabudową warunki wzrostu.
Dziedziniec wraz z placem zabaw jest więc w dużej mierze terenem ocienionym. Szkoła wywiązała się z obowiązku przeznaczenia mini- mum 210 m2 powierzchni zieleni poprzez posadzenie na powierzchni klombów następujących roślin: kolo- rowo kwitnących odmian barwinka pospolitego (Vinca minor), trzmieliny Fortune’a odm. Emerald ‘n’ Gold (Eu- onymus fortunei ‘Emerald ‘n’ Gold’), kolorowej krzewuszki cudownej odm. Nana Variegata (Weigela flo- rida ‘Nana Variegata’), zimozielonej
Fig. 1. Playground greenery at Primary School No. 5 in Szczecin
Ryc. 1. Zieleń na placu zabaw na terenie Szkoły Podstawowej Nr 5 w Szczecinie
School” program. The school has a large, open area. At the front of the schoolyard just before the entrance to the school building, there were flower beds haphazardly planted with ornamental plants. Behind the school building there was a field with a hard- ened surface and an extensive green area which consisted of a neglected lawn. There were outgrowths of rud- eral plants and the grass was patchy, because it was not regularly mowed or tended to and because of the water drainage system. A large playground was built on part of this space in 2010. The only investment in green- ery that was part of the playground project was the planting of two rows of Thuja occidentalis to border off the playground from the sports field.
None of the program funds were al- located to improving the condition of the lawn if nothing else. Building a playground here didn’t improve the condition of the greenery at this location (Fig. 2).
Similar situations existed at primary schools No. 18, 20 and 28 in Szczecin (Fig. 3, 4), where play- grounds were built on neglected lawn areas. The playground at Primary School No. 18 was enclosed by an openwork fence and surrounded by 800 sq. m. of land, of which 545 sq.
m., or 68%, was the lawn. The same kind of fence borders the playground at Primary School No. 28, which has a 210 sq. m. area of grass lawn, or 42% of the surface of the playground.
The playground at Primary School No. 20 was not fenced off in any way
and lies between the school building and the sports field on a wide open lawn, which is many times greater than the surface area of the rubber- ized playground surface.
All three schools have greenery that consists of randomly chosen specimens of common shrubs and the only decorative greenery is some trees, whose upper branches,
however, tower high above the play- ground at Schools No. 18 and No.
20 (Fig. 3). Children from Primary School No. 28, play in the open sun, because the only trees are far away from the playground (Fig. 4). Despite having the opportunity to obtain considerable funds for building the large playgrounds, not a single bush or other ornamental plant was
Fig. 2. Playground greenery at Primary School No. 14 in Szczecin
Ryc. 2. Zieleń przy placu zabaw na terenie Szkoły Podstawowej Nr 14 w Szczecinie
Fig. 3. Playground greenery at Primary School No. 20 in Szczecin Ryc. 3. Zieleń przy placu zabaw na terenie
Szkoły Podstawowej Nr 20 w Szczecinie
laurowiśni wschodniej odm. Otto Luyken (Prunus laurocerasus ‘Otto Luyken’), żółtolistnego derenia białe- go odm. Aurea (Cornus alba ‘Aurea’) oraz solitera w postaci jodły koreań- skiej (Abies koreana). Dobór roślin jest atrakcyjny, a wybrane gatunki są zalecane na place zabaw przez Kosmalę [1983] i Waszaka [2007].
Łączna powierzchnia nowych klom- bów wynosi 222 m2, co stanowi 23% powierzchni dziedzińca. Bio- rąc jednak pod uwagę ograniczoną przestrzeń, jaką dysponuje szkoła, należy uznać, że wzięcie udziału w programie znacząco polepszyło jakość tej przestrzeni, ponieważ powstał efektowny teren zieleni, na którym dzieci spędzają czas.
Przed przystąpieniem do pro- gramu „Radosna Szkoła” odmienna sytuacja miała miejsce na terenie Szkoły Podstawowej Nr 14 w Szcze- cinie. Szkoła dysponowała rozle- głym, otwartym terenem. We fronto- wej części działki, przed wejściem do budynku szkoły, zastano klomby chaotycznie obsadzone roślinami ozdobnymi. Za budynkiem szkoły znajdowało się natomiast boisko o utwardzonej nawierzchni i obszer- ny teren zieleni, który stanowił zanie- dbany trawnik. Nieregularne kosze- nie, brak zabiegów pielęgnacyjnych oraz systemu nawadniania sprawiły, że występowała na nim roślinność ru- deralna, a murawa była nierówna. Na tym terenie w 2010 roku zbudowano duży plac zabaw. Jedyna inwestycja w zieleń jakiej dokonano podczas realizacji placu zabaw to posadzenie
dwóch rzędów żywotników zachod- nich (Thuja occidentalis), mających na celu odgrodzenie placu zabaw od szkolnego boiska. W ramach przy- znanych środków żadnej kwoty nie przeznaczono choćby na regeneracje trawnika. Budując plac zabaw, nie polepszono więc stanu terenu zieleni, z którym sąsiaduje (ryc. 2).
Z podobną sytuacją mamy do czynienia w szkołach podstawowych nr 18, 20 i 28 w Szczecinie. Wybu- dowane tu place zabaw powstały na przyszkolnych, zaniedbanych trawnikach. Plac zabaw przy Szkole Podstawowej Nr 18 został otoczony ażurowym ogrodzeniem, wygradza- jącym teren 800 m2, z czego 545 m2, czyli 68%, stanowił istniejący traw- nik. Podobnie wyznaczono granice placu zabaw przy Szkole Podstawo- wej Nr 28, przy czym teren trawnika, który pozostał w jego granicach, ma powierzchnię 210 m2, a więc 42%
powierzchni placu zabaw. Granic placu zabaw na terenie Szkoły Pod- stawowej Nr 20 nie wyznaczono w żadnej formie. Zlokalizowany jest pomiędzy budynkiem szkoły a bo- iskiem na obszernym, istniejącym trawniku, którego powierzchnia wie- lokrotnie przekracza powierzchnię gumowej nawierzchni pod urządze- niami placu zabaw.
Wszystkie trzy szkoły mają tereny zieleni z przypadkowo dobra- nymi okazami pospolitych krzewów i jedynie drzewa są tu prawdziwą ozdobą terenu. Jednak ich korony znajdują się wysoko nad głowami bawiących się uczniów szkół nr 18
i 20 (ryc. 3). Dzieci ze Szkoły Pod- stawowej Nr 28 bawią się w pełnym słońcu, gdyż drzewa są znacznie od- dalone od miejsca przeznaczonego na plac zabaw (ryc. 4). Przy okazji pozyskania środków na budowę du- żych placów zabaw nie posadzono ani jednego krzewu czy też innej rośliny ozdobnej. Szkoły przeszły jednak pozytywnie weryfikację MEN i otrzymały dofinansowanie, ponie- waż zgodnie z lakonicznym zapisem uchwały w sprawie Rządowego pro- gramu „Radosna Szkoła” wykazały, że w sąsiedztwie wybudowanego placu zabaw istnieje odpowiedniej wielkości teren „pokryty naturalną zielenią”.
W przypadku opisywanych placów zabaw na terenach szkolnych formalnie tereny zieleni zawsze miały wymaganą programem powierzch- nię: minimum 210 m2, co stanowi 42% powierzchni przeznaczonej na plac zabaw. Rzeczywisty obraz sytu- acji wyłania się jednak po przeanali- zowaniu kosztorysów inwestorskich zaprojektowanych placów zabaw.
Przeanalizowano pięć kosztorysów placów zabaw sfinansowanych ze środków pochodzących z rządowego programu „Radosna Szkoła”. Środki pieniężne przeznaczone na inwe- stycję w zieleń wynosiły: 8983,00;
7343,36; 4220,00; 884,00; 0,00 zł, co stanowi odpowiednio 4,9; 3,71;
2,26; 0,45; i 0% inwestycji. Na doinwestowanie szkolnego ogrodu inwestorzy zdecydowali się przezna- czyć kwoty poniżej 5% wartości dofi- nansowania. Dlaczego tak się dzieje,
incorporated into the design. These schools were able to obtain govern- ment approval for their plans and receive grant money by complying only with the broadly written resolu- tion of the “Happy School” program and showing that within the nearby vicinity of the playground there was an appropriately sized area of natural greenery.
The school playgrounds de- scribed above met the formal require- ments for green areas for projects funded by the “Happy School”
program, a minimum green area of 210 sq. ft. or 42% of the total project area. The true facts of this situation become clear after taking a look at the cost breakdowns of the playground projects. An analysis was made of the cost estimates for the five playground projects funded by the “Happy School” program. The amounts budgeted for greenery were as follows: 8983 PLN, 7343.36 PLN, 4220 PLN, 884 PLN, and 0 PLN, which represents 4.9%, 3.71%,
2.26%, 0.45% and 0% of the total investment costs. The level of invest- ment in schoolyard green areas was less than 5% of the funding applied for. Why were green areas not devel- oped, despite the financial resources available?
The final allocation of funds for particular elements of a playground project was decided by the person of authority applying for the government
grant, which for all of the Szczecin schools was the school director. All of the applicants emphasized that the aim was to outfit the playground with as much high quality equip- ment as possible that would appeal to children to play on. The program guidelines also require that the surfac- ing underneath the equipment be de- signed to cushion a high fall, be made of foam or rubberized material and be orange in color, and that additionally the synthetic surfacing be outlined in blue. This last program regulation is especially controversial in light of the fact that there is no practical justification for it. An analysis of the cost breakdowns of the playgrounds in this study showed that the sur- facing requirements defined in the
“Happy School” program consumed the largest part of the planned project budget, from 45% to more than 62%
of the total costs. The requirement of having to use expensive surfacing
Fig. 4. Playground without new greenery at Primary School No. 28 in Szczecin Ryc. 4. Brak nasadzeń przy placu zabaw na terenie Szkoły Podstawowej Nr 28 w Szczecinie
Table 1. Spending on greenery as part of new school playgrounds Primary
School
The amount allocated for investment in greenery (PLN)
% of the total
investment Greenery purchased
No. 5 8983.00 4.9 Ornamental shrubs:
Weigela florida ‘Nana Variegata’, Prunus laurocerasus ‘Otto Luyken’, Cornus alba ‘Aurea’,
Euonymus fortunei ‘Emerald ‘n’ Gold’, Vinca minor
Ornamental tree: Abies koreana No. 14 4220.00 2.26 Rows of Thuja occidentalis
No. 18 7343.36 3.71 Replaced topsoil for future new lawn
No. 20 0.00 0 –
No. 28 884.00 0.45 Sowed lawn grass variety seed
że pomimo możliwości finansowych tereny zieleni nie są rewitalizowane?
O ostatecznym przeznaczeniu środków na konkretne elementy placu zabaw decyduje inwestor.
W przypadku wszystkich szczeciń- skich szkół reprezentowali je ich dyrektorzy. Wszyscy podkreślali, że ich priorytetem było, by plac zabaw w ich szkołach był wyposa- żony w jak największą ilość dobrej jakości, atrakcyjnych urządzeń do zabaw dla dzieci. Wytyczne progra- mu wymuszają jednocześnie, aby nawierzchnia pod urządzeniami do zabawy, amortyzująca upadek dziecka z wysokości, była piankowa lub gumowa w kolorze pomarań- czowym, a ponadto, aby na placu zabaw znalazła się ściśle określona powierzchnia nawierzchni syntetycz- nej w kolorze niebieskim. Ten ostatni zapis jest szczególnie kontrowersyj- ny, ponieważ nie jest uzasadniony żadnymi względami praktycznymi,
a po przeanalizowaniu kosztorysów wszystkich badanych placów zabaw okazało się, że to właśnie nawierzch- nie spełniające specyficzne wymogi programu „Radosna Szkoła” pochła- niają największą część planowanego budżetu inwestycji, bo od 45 do ponad 62%. Wymóg stosowania kosztownej nawierzchni stawia inwe- stora przed wyborem pomiędzy lepiej wyposażonym placem zabaw bez atrakcyjnego terenu zieleni a skrom- niej wyposażonym placem zabaw z atrakcyjnym szkolnym ogrodem.
W takim wypadku wszyscy dyrek- torzy szkół podejmowali decyzję o wyborze pierwszej z tych opcji.
Publiczne place zabaw
W ostatnich latach obserwu- jemy także zwiększenie ilości in- westycji w publiczne place zabaw na poziomie gmin. Charakteryzuje je ogólnodostępność i dość stan- dardowy, żeby nie powiedzieć
„przeciętny”, zestaw wyposażenia.
Najczęściej spotykanymi tam urzą- dzeniami są tradycyjne huśtawki, ze- stawy sprawnościowe ze zjeżdżalnią, a także karuzele ewentualnie bujaki na sprężynach. Odstąpiono nato- miast od piaskownic. Odwiedzając szczecińskie place zabaw, nietrudno dostrzec, że ich wyposażenie jest powtarzalne, co sprawia, że są do siebie podobne.
Na tych publicznych placach zabaw najchętniej przebywają dzieci w wieku przedszkolnym i wcze- snoszkolnym przyprowadzane przez osoby dorosłe. Niestety, dostrzegalny jest deficyt placów zabaw zapewnia- jących rozrywkę i wspomagających rozwój fizyczny dzieci starszych.
Miejskie place zabaw najczę- ściej powstają na terenach istnieją- cych parków i skwerów, w otoczeniu drzew i krzewów tam zastanych.
Nowe obiekty budowane są bardzo często przy okazji rewitalizacji sta- rych, zaniedbanych skwerów, jak na przykład plac zabaw na skwerze im. Janiny Szczerskiej czy placu Ja- kuba Wujka w Szczecinie. Oczywi- ście, generalnej przebudowie placu bądź skweru towarzyszy inwestycja w zieleń, głównie w regenerację trawników i drobne nasadzenia uzupełniające. Jednak trudno oprzeć się wrażeniu, że dzieje się to niejako
„przy okazji”, zaś inwestycje te wyni- kają raczej z potrzeby uzupełnienia zieleni tychże skwerów i placów, a nie z myślą o bawiących się tam dzieciach. Nietrudno zauważyć, że już na etapie projektowania zdecydo-
Tabela 1. Finansowanie terenów zieleni przy budowanych placach zabaw z programu
„Radosna Szkoła”
Szkoła Kwota przeznaczona na inwestycję w zieleń (zł)
% kwoty całej inwestycji
Przeznaczenie
SP Nr 5 8983,00 4,9 Krzewy i krzewinki ozdobne: krzewuszka cudowna odm. Nana Variegata (Weigela florida ‘Nana Variegata’), laurowiśnia wschodnia odm. Otto Luyken (Prunus laurocerasus ‘Otto Luyken’), dereń biały odm. Aurea (Cornus alba ‘Aurea’), trzmielina Fortune’a odm. Emerald ‘n’ Gold (Euonymus fortunei
‘Emerald ‘n’ Gold’), barwinek pospolity (Vinca minor) Drzewo ozdobne: jodła koreańska (Abies koreana) SP Nr 14 4220,00 2,26 Żywopłot z żywotników zachodnich (Thuja
occidentalis)
SP Nr 18 7343,36 3,71 Wymiana wierzchniej warstwy gleby pod nowy trawnik
SP Nr 20 0,00 0 –
SP Nr 28 884,00 0,45 Wysiew nasion mieszanki gazonowych odmian traw
forced the schools to choose between better playground equipment without attractive greenery or a modestly equipped playground with an at- tractive schoolyard. In all cases the school directors decided to go with the first option.
Public playgrounds
In recent years there has been increased investment in public play- grounds at the municipal level.
These playgrounds are open to the public and equipped in rather stand- ard ways, without any particularly special features. The most common types of equipment are traditional swings, climbing frames with a slide, carousels, or spring board equipment.
Sandpits have become a foregone element. Going from one Szczecin playground to another, it is not dif- ficult to see that the equipment is repetitive, and that the playgrounds are all quite similar to each other.
These public playgrounds ap- peal to children who are mostly in the preschool and early school-age ranges, accompanied by adults. Un- fortunately, there is a noticeable lack of playgrounds that would entice and encourage the physical development of older school-age children.
Public city playgrounds are most often built on existing parks and squares which are surrounded by trees and bushes. Recent facilities have often been built at the same time that old, rundown parks were redeveloped, such as the playground
at Janina Szczerski Park or Jakub Wujek Park in Szczecin. Of course, the reconstruction of a park or square includes redoing the greenery, mostly by repairing grass lawns and restock- ing filler plants. It is difficult to over- look the impression, though, that the playground greenery is enhanced just to round out the park renovation work and not from the need children have to play in green surroundings. It is not hard to notice that the decision to underinvest in greenery was taken at the design stage, as evidenced by leaving the lawn under the canopy of trees in heavily shaded areas, where it immediately became patchy, or having grass in places that are im- possible to mow, such as near and under playground fencing, which
resulted in unsightly clumps of over- grown grass (Fig. 5). Shade-loving ornamental plants, which should be in such places, would be much more expensive. Thus, the same scenario is repeated as that with the “Happy School” program – an investment in greenery is made only out of neces- sity, and not from a desired objective, even though it would seem that the greenery should actually be the goal.
An example of a new urban playground built in 2010 that was not part of a schoolyard or public park is the playground at the “Tattler” puppet theater in Szczecin. There used to be a rundown playground with very old equipment next to the area where the new theater building was built. The old playground was torn down dur-
Fig. 5. The playground at Janina Szczerska Square in Szczecin.
The grass lawn under the shade trees did not survive
Ryc. 5. Plac zabaw na skwerze im. Janiny Szczerskiej w Szczecinie.
Trawnik pod koronami drzew nie przetrwał
wano o niedoinwestowaniu zieleni, o czym świadczy pozostawienie trawników pod koronami drzew, w miejscach silnie zacienionych, gdzie natychmiast powstają ubytki w trawniku, czy też w miejscach niemożliwych do koszenia, jak na przykład przy i pod ogrodzeniem placu zabaw, czego skutkiem są niechlujne, wybujałe kępy dziko rosnącej trawy (ryc. 5). Cieniolubne rośliny ozdobne, które powinny się znaleźć w takich miejscach, byłyby znacznie kosztowniejsze. Powtarza się więc znajomy scenariusz z „Ra- dosnej Szkoły”: inwestycja w zieleń ponownie potraktowana została jako konieczność, a nie priorytet, choć wydawałoby się, że w parku, na skwerze czy zieleńcu to właśnie zieleń powinna zostać doceniona.
Przykładem nowego miejskiego placu zabaw znajdującego się poza terenem placówki oświatowej i oraz obszarem parku czy skweru jest po- wstały w 2010 roku plac zabaw przy teatrze lalek „Pleciuga” w Szczecinie.
Zanim na niezagospodarowanej czę- ści Placu Teatralnego wybudowano nową siedzibę teatru, w jego sąsied- niej części znajdował się zaniedbany plac zabaw z mocno zużytym już sprzętem. Podczas budowy teatru stary plac zabaw rozebrano. Nowy obiekt został wybudowany ze środ- ków miejskich na wyraźny wniosek mieszkańców okolicznych bloków, przyzwyczajonych do lokalizacji pla- cu zabaw dla dzieci właśnie w tym miejscu. Na wolnej przestrzeni po- wstał więc mały, dość skromnie urzą-
dzony plac zabaw o standardowym wyposażeniu w drabinki ze zjeż- dżalnią, huśtawkę, karuzelę i bujak na sprężynie. Znalazły się też środki na ławeczki i tablicę informacyjną.
Niestety, środków zabrakło... oczy- wiście na zieleń. Przy tej inwestycji nie posadzono ani jednego krzewu, choć wskazane byłoby odgrodzenie placu od pobliskiej ulicy żywopło- tem. Szczęśliwie plac zabaw otaczają stare drzewa, dzięki czemu dzieci nie są przynajmniej narażone na długotrwałą, szkodliwą ekspozycję na słońcu w upalne dni.
Podsumowanie
Podsumowując wyniki przepro- wadzonych badań, dostrzec można jednoznaczny obraz rzeczywistości.
Place zabaw, owszem, powstają – i to w liczbach niedających powodów do narzekań. Jeszcze chyba nigdy place zabaw dla dzieci nie były tak bezpieczne, kolorowe i kosztowne.
Szkoda tylko, że urządzenia na nich spotykane są tak powtarzalne.
Szkoda, że przy takiej ilości placów zabaw nie mamy powodu wybrać się do sąsiedniego parku z dzieckiem znudzonym monotonią urządzeń, ponieważ czekają tam bardzo po- dobne lub wręcz takie same. W ca- łym mieście Szczecinie brak choćby dużego linarium – urządzenia zbudo- wanego z samych lin do wspinania, na przykład w kształcie wysokiej piramidy, gdzie starsze dzieci roz- wijałyby swoją sprawność fizyczną.
Odrębnym problemem współ- czesnych, polskich placów zabaw jest towarzysząca im zieleń, a raczej jej znikome ilości i najczęściej zła jakość. Jeśli plac zabaw nie powstaje w istniejącym parku, nowe, bujne i atrakcyjne nasadzenia w jego są- siedztwie to rzadkość. Na podstawie obserwowanych obiektów wyłania się obraz inwestora nieświadomego zbawiennego wpływu zieleni na psychikę naszych dzieci – począwszy od dyrektora szkoły, poprzez miejskie jednostki inwestycyjne, kończąc na władzach krajowych, od których pochodzi program dofinansowania szkolnych placów zabaw „Radosna Szkoła”. Wszystkie osoby decydujące o ostatecznym przeznaczeniu środ- ków na miejsca zabaw dla dzieci po- winny kierować się wiedzą z zakresu modelowego aranżowania przestrze- ni zabaw dla dzieci, które zakłada otoczenie ich bujną, bezpieczną i stymulującą wyobraźnię zielenią.
Tymczasem na polskich placach zabaw występująca zieleń to ta już istniejąca w postaci nieocenionych, dających cień drzew, ewentualnie najtańszych w budowie trawników, niezależnie od tego, czy sprzyjają im warunki naturalne terenu.
Wydaje się, że wcale nie trzeba wiele, aby zmienić sytuację. Skoro są pieniądze na tworzenie miejsc zabaw dla dzieci, należy jedynie zmodyfi- kować ich przeznaczenie i większy akcent położyć na dofinansowanie zieleni wokół placów zabaw niż mia- ło to miejsce do tej pory. Aby zmienić sytuację placów zabaw powstających
ing construction. A new playground was built by the city in response to a request from the residents of the surrounding apartment buildings who had been used to having a playground in this spot. On an unused space a small playground was put in with the usual modest set of equipment – a ladder with a slide, some swings, a carousel and springboard rockers.
Money was also spent on a bench and signage, but unfortunately, there was nothing spent on greenery. Not a sin- gle shrub was planted, even though at least a hedge would be recommended to close the playground off from the adjacent street. Fortunately, old trees surround the square, so children are not exposed to too much sun on hot days.
Conclusions
A summary of the results of this study provides a clear picture of the reality the situation. Admittedly, playgrounds are being built and in sufficient number so as not to give cause for complaint. Children’s play- grounds have probably never been as safe, as colorful, or as expensively built. It is a pity that, even though so many playgrounds have been built, they are so repetitive. It is a pity that, even though so many playgrounds have been built, there is no reason for a child who is bored with the equip- ment to go to another playground, because the same or very similar equipment is there. What is missing
across the entire city of Szczecin is a large rope climbing structure, for example, in the shape of a high pyra- mid, where older school-age children could enjoy physical activity.
A second problem with con- temporary Polish playgrounds is the accompanying greenery, or rather the negligible quantity and low quality of playground greenery. If a playground is not built at an existing park, it is highly unlikely to include new plant- ings of full and attractive greenery.
Based on the locations observed in the study, it would appear that those responsible for developing school- yards are unaware of the beneficial effects of greenery on the mental health of our children – from school directors, to city investment officials, to the government authorities who set aside funding for the “Happy School”
playground program. Everyone in- volved in making decisions about the final appropriation of funds for chil- dren’s play areas should be guided by an understanding of the preferred models of designing playgrounds, which include a surrounding of lush greenery that is safe for children and that stimulates the imagina- tion. Meanwhile, Polish playground greenery consists mostly of valuable shade trees and minimal investment in lawns without a determination of whether the grass is likely to grow in the surrounding conditions.
It would seem that not much is needed to change the situation. Since money is being spent on building playgrounds, it is only a question of
changing how the money is spent and putting greater emphasis on budget- ing money for playground greenery than has been done thus far. In order to change the playgrounds that are built as part of the “Happy School”
program, all that is needed is to ex- pressly state some required levels for investment in greenery. The latitude given on this subject has failed to produce satisfactory results. A change can only take place if school of- ficials are made aware of the need for a sufficient level and quality of playground greenery. A widespread lack of awareness may be at the heart of the matter. A start should be made by educating school authorities, city investment officials and the appropri- ate national government authorities who set up programs like “Happy School”. The positive effects of na- ture on the mental health of children should be made more widely known among all those employed in the agencies which have an impact on the environment where children play, starting with the staff of the Ministry of Education and following through with school teachers. This is the first step to improving the quality of the areas our children play in.
Anita Białczak-Bujek Department of Meteorology and Greenlands Architecture
West Pomeranian University of Technology Szczecin
w programie „Radosna Szkoła”, wystarczyłoby zastrzec w jego treści kwotę obligatoryjnie przeznaczaną na inwestycję w zieleń. Dowolność w tym zakresie nie przyniosła bo- wiem satysfakcjonujących efektów.
Zmiana taka może mieć miejsce je- dynie w przypadku, gdy inwestor jest świadomy konieczności otaczania placów zabaw odpowiednio zielenią.
I tu, jak się wydaje, dotykamy sedna sprawy: braku takiej świadomości.
Zacząć należałoby więc od edukacji inwestorów – władz samorządowych i właściwych jednostek władz krajo- wych, gdzie powstają takie programy jak „Radosna Szkoła”. Szerzenie wie- dzy z zakresu pozytywnego wpływu przyrody na psychikę dzieci pośród pracowników wszystkich struktur mających wpływ na ich otoczenie, począwszy od pracowników Mi- nisterstwa Edukacji, a kończąc na nauczycielach – to podstawowy krok do poprawy jakości miejsc zabaw naszych dzieci.
Anita Białczak-Bujek Katedra Meteorologii i Kształtowania Terenów Zieleni
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
Literature – Literatura
1. Franus E., 1975. Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym. Wydawnictwo PZWL Warszawa.
2. Kosmala M., 2008. Jak stworzyć bezpieczne miejsce zabaw dziecięcych.
Poradnik. Wydawnictwo Miasto Stołecz- ne Warszawa.
3. Kosmala M., 1983. Podstawy doboru roślin dla ogrodów przy przedszko- lach. Wychowanie w przedszkolu, 10, 574–581.
4. Kuo F.E., Taylor A.F., Sullivan W.C., 2001. Coping with ADD: The surprising connection to green play settings. Envi- ronment and Behavior, vol. 33 (1), 54–77.
5. Kuo F.E., Taylor A.F., 2004. A poten- tial natural treatment for Attention-Deficit/
Hyperactivity Disorder: Evidence from a national study. American Journal of Public Health, vol. 94 (9), 1580–1586.
6. Kuo F.E., Taylor A.F., 2009. Children with attention deficits concentrate better after walk in the park. Journal of Attention Disorders, vol. 12, 402–409.
7. Waszak A., 2007. Zieleń dla dzieci – kwitnące place zabaw. Wydawnictwo Związek Szkółkarzy Polskich.
8. International Union of Forest Rese- arch Organizations, 2010. The healing effects of forests. Pozyskano z http://
www.iufro.org/media/iwc2010-news- -stories/jul10-healing-effects/.
9. Ministerstwo Edukacji Narodowej, 2013. Założenia programu rządowego
„Radosna szkoła”. Pozyskano z http://
www.men.gov.pl/index.php/radosna- -szkola/informacje-o-programie.
10. Uchwała Rady Ministrów z dnia 4 października 2010 r. zmieniająca uchwałę w sprawie Rządowego pro- gramu wspierania w latach 2009–2014 organów prowadzących w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wy- chowania i opieki w klasach I–III szkół podstawowych i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia – „Radosna szkoła”.
11. Uchwała Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2009 r. zmieniająca uchwałę w sprawie Rządowego programu wspie- rania w latach 2009–2014 organów prowadzących w zapewnieniu bezpiecz-
nych warunków nauki, wychowania i opieki w klasach I–III szkół podstawo- wych i ogólnokształcących szkół mu- zycznych I stopnia – „Radosna szkoła”.
12. Uchwała Rady Ministrów z dnia 7 lipca 2009 r. w sprawie Rządowego programu wspierania w latach 2009–
2014 organów prowadzących w zapew- nieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w klasach I–III szkół podstawowych i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia – „Radosna szkoła”.
13. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 października 2010 r. zmienia- jące rozporządzenie w sprawie form i zakresu finansowego wspierania or- ganów prowadzących w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wycho- wania i opieki w klasach I–III szkół pod- stawowych i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia.
14. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 lipca 2009 r. w sprawie form i zakresu finansowego wspierania or- ganów prowadzących w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wycho- wania i opieki w klasach I–III szkół pod- stawowych i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia.
