Zeszyty Naukowe
Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk
nr 77, rok 2010
Katarzyna BATKIEWICZ*
Propozycje zagospodarowania istniej¹cych
a niewykorzystanych otworów wiertniczych w rejonie Podhala
Streszczenie: W Polsce najlepiej rozpoznanymi i wykorzystywanymi s¹ wody termalne Niecki Podhalañskiej. Spoœród oko³o dwudziestu otworów wiertniczych wykonanych w tym rejonie, kilkanaœcie nadaje siê do eksploatacji wód termalnych. Czêœæ z nich wykorzystywana jest w celu pozyskania i zaopatrywania mieszkañców Podhala w ciep³o – do przygotowania ciep³ej wody u¿ytkowej i centralnego ogrzewania. Kolejne – w oœrodkach rekrea- cyjno-balneoterapeutycznych – s³u¿¹ do zaopatrywania basenów w ciep³e i lecznicze wody, b¹dŸ do ogrzania wód znajduj¹cych siê ju¿ w basenach. Istnieje jednak pewna liczba otworów, które na chwilê obecn¹ nie s¹ wykorzystywane. W artykule przedstawiono ogóln¹ charakterystykê wód termalnych Niecki Podhalañskiej ze szczególnym uwzglêdnieniem mo¿liwoœci wykorzystania wód wystêpuj¹cych w niezagospodarowanych otwo- rach. Wody te charakteryzuj¹ bogate w³aœciwoœci termiczne, chemiczne oraz lecznicze. Zaproponowano wykorzystanie tych otworów zarówno w celach ciep³owniczych jak i balneologiczno-rekreacyjnych.
S³owa kluczowe: geotermia, wody termalne, geotermia Podhalañska, otwory wiertnicze
Proposals for development of existing and unused wells in the Podhale region
Abstract: In Poland, the most identified and used thermal waters are in the Podhale Basin. Of the twenty boreholes drilled in this region, several are suitable for exploitation of thermal water. Some of them are used to acquire and supply the inhabitants of Podhale in the heat - the hot water and central heating. Further, in recreation centers are used to supply pools by the warm and healing water, or to heat the water already in the pools. However, there are a number of exist boreholes but at the moment are not used. The article presents the general characteristics of thermal waters of Podhale Basin with particular reference to the use of water present in the unused boreholes. They have opportune properties of thermal, chemical and medicinal. Proposes the use of these boreholes for heating and for recreation.
Key words: geothermal heat, geothermal water, geothermal water in Podhale, boreholes
* Mgr in¿., Zak³ad Geotechnologii, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków;
e-mail: batkiewicz@min-pan.krakow.pl
Wprowadzenie
Wody termalne na terenie Podhala wykorzystywane s¹ od wielu lat. Pierwsze informacje na ten temat donosz¹, i¿ wody ze Ÿród³a w Jaszczurówce o temperaturze oko³o 20°C by³y stosowane do k¹pieli przez miejscowych górali. Badania hydrogeologiczne Niecki Pod- halañskiej oraz pod³o¿a tej struktury prowadzone by³y ju¿ w XIX wieku przez Ludwika Zejsznera (1805–1871) geologa i mineraloga. Stwierdzi³ on, ¿e temperatura wód roœnie wraz z g³êbokoœci¹ z której pochodz¹, a ich wydajnoœæ zale¿y od charakteru ska³, ich szcze- linowatoœci oraz stopnia pokrycia utworami czwartorzêdowymi (Zejszner 1845). Odkrywc¹ wód termalnych na podstawie g³êbokich otworów wiertniczych na Podhalu jest profesor Stanis³aw Soko³owski (1900–1990). W latach 1961–1963 wierceniami poszukiwawczymi odkry³ on w Zakopanem na Anta³ówce ciep³¹ wodê, która umo¿liwi³a otwarcie p³ywalni (Soko³owski 1965). Tak¿e postaæ geologa naftowego Juliana Soko³owskiego (1932–2004) wpisa³a siê w historiê wód geotermalnych na Podhalu, a tak¿e w ca³ej Polsce. Dostrzeg³ on,
¿e teren naszego kraju po³o¿ony jest na bogatych zasobach wód termalnych, mog¹cych stanowiæ niewyczerpane Ÿród³a energii. Opracowa³ metodykê wykorzystywania tej energii oraz kierowa³ zespo³em projektantów i budowniczych pierwszego w Polsce doœwiadczal- nego zak³adu geotermalnego w Bañskiej-Bia³ym Dunajcu (Soko³owski 1988). Równie¿
Roman Ney prowadzi³ badania nad opracowaniem podstaw naukowych dotycz¹cych energii geotermalnej (Ney 2001). Obecnie wody te s¹ wykorzystywane g³ównie przez Przedsiê- biorstwo Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalañska w celach ciep³owniczych oraz przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk do badañ naukowych nad ró¿norakim (kaskadowym) ich wykorzystaniem, którymi zajmuje siê spec- jalnie w tym celu utworzone Laboratorium Geotermalne w Bañskiej Ni¿nej oraz ca³y zespó³ Zak³adu Energii Odnawialnej w Krakowie. Wiele prac na ten temat zosta³o opublikowa- nych przez m.in.: Beatê Kêpiñsk¹ (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008; Kêpiñska, £owczowska 2004), Wies³awa Bujakowskiego (Bujakowski 2000), Józefa Chowañca (Chowaniec, Nagy 2003) i innych.
1. G³êbokie otwory geotermalne na obszarze Niecki Podhalañskiej
W latach piêædziesi¹tych XX wieku rozpoczêto prospekcjê regionu podhalañskiego metodami geologicznymi, przy pomocy wierceñ p³ytkich i g³êbokich. By³y to otwory poszukiwawcze za rop¹ i gazem, jednak w wiêkszoœci z nich uzyskano wyp³yw gor¹cych wód. W 1958 roku odwiercono metod¹ udarow¹ otwór w Jaszczurówce o g³êbokoœci koñcowej 150,3 m dla uzyskania wód termalnych. Podwy¿szon¹ temperaturê wody (22,7°C) stwierdzono na g³êbokoœci 20,0 m podczas przewiercania warstw numulitowych, natomiast poni¿ej, w dolomitach œrodkowo- triasowych nast¹pi³ spadek temperatury wody w otworze na skutek dop³ywu wód zimnych z potoku Olczyskiego. W 1960 roku zapad³a decyzja w sprawie wykonania otworu wiertniczego na Anta³ówce w Zakopanem. Wiercenie mia³o dostarczyæ danych dotycz¹cych wg³êbnej budowy geologicznej, w szczególnoœci zagadnieñ strukturalnych, regionalno-tektonicznych, litologiczno-sedymentacyjnych, stratygraficz- nych oraz surowcowo-hydrogeologicznych. W 1963 r. wykonano pierwszy g³êboki otwór badawczy Zakopane IG-1, w którym stwierdzono kilka poziomów wód geotermalnych.
W latach 1972–1973 wykonano dwa kolejne otwory: Siwa Woda IG-1 i Hruby Regiel IG-2.
Kolejnym wierceniem w po³udniowej czêœci niecki Podhala by³ otwór Zakopane-2, wykonany w 1975 roku, do g³êbokoœci 1113,0 m. Otwór zaprojektowany by³ do 1600 m, jednak¿e napotkanie zasobnego horyzontu wód termalnych w utworach wêglanowego eocenu spowodowa³o zatrzymanie wiercenia na g³êbokoœci mniejszej od zaplanowanej.
W 1976 roku wykonano dwa nastêpne otwory hydrogeologiczne: Staników ¯leb S-l i Sta- ników ¯leb S-2, w s¹siedztwie Stanikowego ¯lebu u podnó¿a regli zakopiañskich. Naj- g³êbszym na obszarze niecki Podhala jest otwór Bañska IG-1 (5261,0 m), wykonany w latach 1979–1981. W otworze tym w serii eocenu œrodkowego i triasu œrodkowego udokumen- towano w 1981 roku wody termalne o wydajnoœci samowyp³ywu 60 m3/h i temperaturze na wyp³ywie 72°C. Po badaniach w latach 1996–1997 zatwierdzono dla tego otworu wydajnoœæ przy samowyp³ywie 120 m3/h i temperaturze wody na wyp³ywie 82°C. Na prze³omie 1985/1986 roku wykonany zosta³ przez PIG w miejscowoœci Ma³e Ciche otwór Zazadnia IG-1 o g³êbokoœci 680,0 m. Po przewierceniu na g³êbokoœci 650,0 m serii warstw zako- piañskich nast¹pi³ samowyp³yw wody z utworów eocenu wêglanowego, pocz¹tkowo przed zafiltrowaniem, w iloœciach oko³o 60 m3/h o mineralizacji 180–220 mg/dm3i temperaturze 22°C. W 1986 roku zrealizowano w Zakopanem kolejny otwór hydrogeologiczny Skocznia IG-1, o g³êbokoœci 700,0 m. Przyp³yw wód termalnych nast¹pi³ ze ska³ mezozoiku zale- gaj¹cych bezpoœrednio pod zlepieñcami eocenu. Udokumentowano wydajnoœæ 22,75 m3/h wody o mineralizacji 335,0 mg/dm3i temperaturze 16,8°C przy depresji 80,0 m. W latach 1988–1992 zrealizowano wiercenia maj¹ce na celu okreœlenie zasobów i warunków eks- ploatacji surowców energetycznych w Niecce Podhalañskiej. Spoœród przewidzianych i za- twierdzonych do wykonania dziewiêciu g³êbokich wierceñ, szeœæ zrealizowano, w tym piêæ w rejonie Niecki Podhalañskiej (otwory: Poronin PAN-1, Bia³y Dunajec PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1, Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1), a szósty otwór – Nowy Targ PIG-1 usytuowany by³ ju¿ poza Nieck¹ Podhalañsk¹, w po³udniowej strefie p³aszczowiny magurskiej. Polska Akademia Nauk – Centrum Podstawowych Problemów Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ (Obecnie Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk) zrealizowa³a w latach 1988–1990 dwa otwory: w Bia³ym Dunajcu (Bia³y Dunajec PAN-1) i w Poroninie (Poronin PAN -1). Otwory Bañska IG-1 i Bia³y Dunajec PAN-1 po po³¹czeniu ich ruroci¹giem przesy³owym sta³y siê w 1990 r. podstaw¹ funkcjonowania pierwszego w Polsce Doœwiadczalnego Zak³adu Geo- termalnego. Pañstwowy Instytut Geologiczny zrealizowa³ w latach 1989–1992 trzy otwory zlokalizowane w miejscowoœciach: Z¹b (Furmanowa PIG-1), Chocho³ów (Chocho³ów PIG-1) i Bukowina Tatrzañska (Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1). Natomiast w latach 1996–1997 wykonano na Podhalu dwa otwory za wodami termalnymi: Bañska PGP-1 i Bia³y Dunajec PGP-2, które równie¿ dostarczy³y wielu danych na temat wystêpowania i mo¿liwoœci wykorzystania wód termalnych. Wody geotermalne uzyskano tak¿e w otwo- rach Szymoszkowa GT-1 w Zakopanem i Bia³ka GT-1 w Bia³ce Tatrzañskiej. Wod¹ ter- maln¹ z otworu Szymoszkowa GT-1 od 2009 roku nape³niany jest w sezonie letnim ba- sen na Polanie Szymoszkowej, natomiast z odwiertu Bia³ka GT-1 planuje siê podobne wykorzystanie – nape³nianie basenów i podgrzewanie wody w maj¹cym tam powstaæ oœrodku rekreacyjnym (Batkiewicz 2008; Chowaniec, Nagy 2003; Bujakowski 2000; Ney 2001).
2. W³aœciwoœci wód termalnych Podhala w niewykorzystanych otworach wiertniczych
Spoœród oko³o dwudziestu otworów wiertniczych wykonanych w rejonie Niecki Pod- halañskiej, z kilkunastu mo¿na eksploatowaæ wody termalne (rys. 1). Jedynie trzy z nich wykorzystywane s¹ w celach ciep³owniczych (Bañska IG-1, Bañska PGP-1, Bia³y Dunajec PGP-2), nastêpne trzy w oœrodkach rekreacyjno-balneoterapeutycznych (Zakopane IG-1, Zakopane 2, Bukowina Tatrzañska PIG/PNiG-1), jeden jest chwilowo nieczynny (Bia³y Dunajec PAN-1), natomiast pozosta³e s¹ niewykorzystane (Zazadnia IG-1, Siwa Woda IG-1, Poronin PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1). W tabeli 1 przedstawiono litologiê i wiek warstw wodonoœnych wód geotermalnych, g³êbokoœæ, zatwierdzone zasoby oraz tem- peratury wód wydobytych z tych odwiertów na wyp³ywie.
Temperatury podhalañskich wód termalnych s¹ g³ównym czynnikiem fizycznym prze- mawiaj¹cym za ich wykorzystaniem zarówno w ciep³ownictwie, jak i w balneoterapii oraz rekreacji. Temperatury powy¿ej 20°C pozwalaj¹ pomin¹æ element przygotowania wód do zabiegów leczniczych, jakim jest ich podgrzewanie, co jest niezbêdne w przypadku ch³odnych wód mineralnych czy swoistych. Daje to wymierne efekty ekonomiczne w postaci minimalizacji kosztów wydatkowanej energii. Za pomoc¹ zabiegów kinezyterapeutycznych (ró¿nych form wysi³ku fizycznego) przeprowadzanych w wodach geotermalnych leczy siê
Bia³ka GT-1
Szymoszkowa GT-1
Rys. 1. Lokalizacja odwiertów geotermalnych w obszarze Niecki Podhalañskiej oraz schemat kierunków przep³ywu wód podziemnych w obrêbie poziomu geotermalnego (Ci¹g³o 2007 ze zmianami autora) Fig. 1. Location of geothermal wells in the area of the Podhale Basin, and pattern of groundwater flow
directions within the geothermal level (Ci¹g³o 2007 with author changes)
TABELA1.Niewykorzystaneobecnieotworywiertnicze,wktórychstwierdzonowodygeotermalne;litologiaiwiekgeotermalnychpoziomówwodonoœnych,g³êbokoœæ, zasobyitemperaturatychwód(napodstawieCi¹g³o,Kêpiñska2008) TABLE1.Currentlyunusedwellswithgeothermalwater;lithologyandageofthegeothermalaquifers,depth,resourcesandthetemperatureofthewater(basedon Ci¹g³o,Kêpiñska2008) NazwaotworuSka³yzbiornikowe(wiek)G³êbokoœæotworu[m]; Wysokoœæ[mn.p.m.]Zatwierdzonezasoby [m3/h]Temperatura [°C] SiwaWodaIG-1wapieniedolomitowe,zlepieñce (eocenœrodkowy)-dolomity(triasœrodkowy) 856,0 920,0420 ZazadniaIG-1wapienienumulitoweizlepieñce (eocenœrodkowy)
680 85525,122 PoroninPAN-1wapienieidolomityzbrekcjonowane (triasœrodkowy) 3003,0 741,09063 FurmanowaPIG-1zlepieñce(eocenœrodkowy)- piaskowce(jura)-wapienie(juraikreda)
2324,0 1010,09060,5 Chocho³ówPIG-1dolomityzbrekcjonowaneiwapienie (triasœrodkowy) 3572,0 778,019082
wiele schorzeñ zwi¹zanych z narz¹dem ruchu, zarówno u osób doros³ych, jak i u dzieci, na przyk³ad z pora¿eniem mózgowym (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Wody termalne dzia³aj¹ uspokajaj¹co, nasennie, przyczyniaj¹ siê do odprê¿enia psychicznego, z regu³y zmniejszaj¹ apetyt. Na procesy przemiany materii dzia³aj¹ aktywizuj¹co. Wentylacja p³uc wzrasta tym wiêcej, im wy¿sza jest temperatura wody (Ci¹g³o 2007). Wody stwierdzone w otworach Zazadnia IG-1 (22°C) i Siwa Woda IG-1 (20°C) nadaj¹ siê do bezpoœredniego wykorzys- tania w lecznictwie lub rekreacji. Wysokie temperatury wód eksploatowanych z otworów Chocho³ów PIG-1, Furmanowa PIG-1 i Poronin PAN-1 wymagaj¹ obni¿enia temperatury do co najmniej 42°C, aby mog³y byæ przeznaczone do k¹pieli w basenach leczniczych i re- kreacyjnych. Daje to mo¿liwoœæ wykorzystania tych wód w sposób kaskadowy, gdzie w ko- lejnym stopniu kaskady w momencie obni¿enia temperatury do ¿¹danej wartoœci wyko- rzystana by³aby ona do balneoterapii i rekreacji (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008).
Podhalañskie wody termalne mog¹ byæ z powodzeniem stosowane zarówno w celach rekreacyjnych, jak i balneoterapeutycznych, ze wzglêdu na ich sk³ad chemiczny. Ich sto- sunkowo niska mineralizacja – która nie przekracza 3 g/dm3– mieœci siê w przedziale mine- ralizacji dopuszczalnej do stosowania w balneoterapii i rekreacji. Maksymalna dopuszczalna mineralizacja wód u¿ywanych w k¹pielach leczniczych zosta³a okreœlona na poziomie 60 g/dm3, w przypadku zastosowañ w rekreacji – 35 g/dm3. Lecznicze w³aœciwoœci podha- lañskich wód geotermalnych zosta³y stwierdzone na tle informacji dotycz¹cych wód mi- neralnych zawieraj¹cych analogiczne sk³adniki chemiczne: fluor, stront, potas, krzem, zwi¹z- ki siarki (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). W tabeli 2 podano mineralizacjê i sk³ad chemiczny wód w poszczególnych odwiertach (za pomoc¹ wzoru Kur³owa).
Z punktu widzenia balneoterapii najcenniejszymi sk³adnikami chemicznymi wód geo- termalnych Podhala s¹ siarczki i siarkowodór. Wysokie ich zawartoœci udokumentowano w otworze Furmanowa PIG-1 (ok. 12,5 mg/dm3) i Chocho³ów PIG-1 (ok. 4,7 mg/dm3).
Wody siarczanowe (z najwiêksz¹ zawartoœci¹ anionu ) nawiercono otworami Chocho³ów PIG-1 oraz Poronin PAN-1. Wody geotermalne z zawartoœci¹ gazowego H2S nawiercono w otworze Siwa Woda IG-1. Wody siarczkowo-siarkowodorowe s¹ najsilniej dzia³aj¹cymi na organizm cz³owieka wodami leczniczymi. Dzia³aj¹ przeciwalergicznie, przeciwbólowo, przeciwgrzybiczo i przeciwpaso¿ytniczo. Wody siarczanowe posiadaj¹ w swym sk³adzie du¿o wiêcej siarki ogólnej ni¿ wody siarczkowo-siarkowodorowe; te drugie zawieraj¹ siarkê dwuwartoœciow¹ – najbardziej czynn¹ biologicznie, dlatego te¿ w balneoterapii to one maj¹ wiêksze znaczenie. Do schorzeñ leczonych przez te wody nale¿¹ choroby narz¹du ruchu (uk³adu kostnego, stawów), zaburzenia kr¹¿enia, nadciœnienie têtnicze, choroby narz¹dów rozrodczych, choroby dermatologiczne, zatrucia metalami ciê¿kimi i nerwice (Ci¹g³o, Kê- piñska 2008). Wody termalne Podhala mog¹ oddzia³ywaæ zatem leczniczo i terapeutycznie ze wzglêdu na kryteria zarówno chemiczne, jak i fizyczne (temperaturê). Te dwa kryteria wystêpuj¹ce jednoczeœnie na ogó³ wzmacniaj¹ wzajemnie swe dzia³anie lecznicze (Górecki, Hajto 2006), co tym bardziej przekonuje o prawid³owoœci efektywnego wykorzystania tych wód.
Sk³ad chemiczny ocenianych wód Podhala wskazuje, ¿e mog¹ one wywieraæ korzystne dzia³anie biologiczne w stosowaniu zewnêtrznym, ale tak¿e jako podawane do picia. Istotne znaczenie przy takim podawaniu bêdzie mia³a zawartoœæ i stê¿enie siarczanów i chlorków wapnia oraz sodu przy wspó³udziale znacz¹cych iloœci siarczków. Nale¿y siê spodziewaæ,
¿e bêdzie to dzia³anie stymuluj¹ce przemianê materii, czynnoœæ wydzielnicz¹ trzustki
TABELA2.Niewykorzystaneobecnieotworywiertniczewktórychstwierdzonowodygeotermalne:ichmineralizacjaisk³adchemiczny(zapomoc¹wzoruKur³owa) orazmo¿liwoœæwykorzystania(napodstawieCi¹g³o,Kêpiñska2008,zuzupe³nieniamiautora) TABELA2.Currentlyunusedwellswithgeothermalwater:theirmineralizationandchemicalcomposition(usingtheKur³owformula),(basedonCi¹g³o,Kêpiñska2008, withauthor’sadditions) NazwaotworuWynikianalizchemicznych(wzórKur³owa)Mineralizacjaogólna [g/dm3]Mo¿liwoœciwykorzystania SiwaWodaIG-1HSMHCOSOCOCl MgNa20000604263593 4317 34435 373,,,,,, , -KCaSr33028707,,,0,426lecznictwo,rekreacja,pompyciep³a ZazadniaIG-1MHCOSOCl CaMgNaK
01873582 440315 61931863,,,, ,,, -0,187rekreacja,pompyciep³a PoroninPAN-1MSOHCOCl NaKCaMg
11374393 3374233 464371165,,,, ,,, +1,137ciep³ownictwo,odladzaniejezdni FurmanowaPIG-1MHCOClSO NaKCaMg
05833815129 456 516313170,,,, ,,,+0,583k¹pielisko,balneologiairekreacja Chocho³ówPIG-1MSOHCOCl CaNaKMg 12444771 316564 554251194,,,, ,,,-1,244rekreacja,lecznictwo,ciep³ownictwolub kaskadawszystkichtychelementów
i woreczka ¿ó³ciowego. Wiadomo te¿, ¿e obecnoœæ siarczanów, sodu i magnezu korzystnie dzia³a w przewlek³ych schorzeniach jelita grubego. Wody te (z wyj¹tkiem s³abozminerali- zowanej wody z otworu Furmanowa) mog³yby byæ zalecane do picia chorym na cukrzycê, w stanach zapalnych jelita grubego i oty³oœci. Znaczna zawartoœæ fluorków w wodzie z otworów Bia³y Dunajec i Bañska jest jednak przeciwwskazaniem do d³ugotrwa³ego stosowania tych wód. Natomiast zawartoœæ sk³adników niepo¿¹danych lub uznanych za szkodliwe dla zdrowia (azotany, azotyny, metale ciê¿kie) nie budzi zastrze¿eñ zdrowotnych (Pañstwowy Zak³ad Higieny…). Zatem obszarem prowadzenia dzia³alnoœci leczniczej i gos- podarczej mo¿e byæ stosowanie wód termalnych do kuracji pitnych i butelkowania wód (Kêpiñska, £owczowska 2004).
3. Niewykorzystane odwierty – propozycje ich zagospodarowania
Ze wzglêdu na wysokie koszty nowych wierceñ, powinno siê zwracaæ uwagê na odwierty ju¿ istniej¹ce, w których stwierdzono wody geotermalne, a które dotychczas nie zosta³y zagospodarowane. Przyk³adem mo¿e byæ oœrodek rekreacyjny w Szaflarach „Termy Podha- lañskie”, który do swojej dzia³alnoœci wykorzystuje wykonany wczeœniej otwór, wyko- rzystywany tak¿e w ciep³ownictwie. Jak ju¿ wczeœniej wspomniano, na terenie Niecki Podhalañskiej istnieje kilka takich otworów wiertniczych z mo¿liwoœci¹ eksploatacji wód termalnych, dotychczas niewykorzystanych. S¹ to: Siwa Woda IG-1, Zazadnia IG-1, Poronin PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1.
Wody termalne stwierdzone w otworach Zazadnia IG-1 (22°C) i Siwa Woda IG-1 (20°C) ze wzglêdu na niskie temperatury nadaj¹ siê jedynie do bezpoœredniego wykorzystania w lecznictwie lub rekreacji b¹dŸ do wykorzystania w produkcji energii za pomoc¹ pomp ciep³a. Z otworu Siwa Woda IG-1 ze wzglêdu na nisk¹ wydajnoœæ (4 m3/h) eksploatacja wody termalnej mog³aby byæ nieekonomiczna. Jest jednak jedynym otworem w tym rejonie, w którym stwierdzono siarkowodór w postaci gazowej. Wody o zawartoœci tego gazu s¹ najsilniej dzia³aj¹cymi na organizm cz³owieka wodami leczniczymi (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). By³oby zatem warto wykorzystaæ te wody choæ w niewielkiej iloœci do k¹pieli leczniczych. Natomiast otwór Zazadnia IG-1 ulokowany jest w miejscowoœci Ma³e Ciche na wschód od Zakopanego gdzie zaczynaj¹ siê szlaki turystyczne, sk¹d bezpoœrednio mo¿na wyruszyæ w Tatry. Osi¹ga on wiêksz¹ wydajnoœæ (25,1 m3/h), co pozwala na jego bez- poœrednie wykorzystanie przy nape³nianiu basenu rekreacyjnego, do pracy pomp ciep³a albo te¿ w miarê spadku temperatury najpierw do nape³niania basenów, a nastêpnie w pompach ciep³a. Oœrodek rekreacyjny w tamtym miejscu cieszy³by siê prawdopodobnie bardzo du¿ym powodzeniem.
W bezpoœrednim s¹siedztwie otworu Poronin PAN-1 (rys. 2) znajduje siê niewielki obszar mo¿liwy do zagospodarowania. Powodem jest ograniczenie z jednej strony przez potok Poroniec, a z drugiej strony g³ówn¹ drog¹ prowadz¹c¹ do Zakopanego („zako- piank¹”). Budowa w tym miejscu oœrodka rekreacyjnego praktycznie nie by³aby mo¿liwa.
W takiej sytuacji mo¿na by rozwa¿yæ przesy³ wody termalnej ruroci¹giem w inne miejsce, w którym powsta³by taki oœrodek. Innym rozwi¹zaniem przy tak korzystnych parametrach eksploatacji (90 m3/h i 63°C) by³oby byæ mo¿e wykorzystanie tej wody w ciep³ownictwie, poniewa¿ teren ten jest zabudowany i nieopodal znajduj¹ siê budynki mieszkalne, w ró¿ny
sposób zaopatrywane w ciep³o (niejednokrotnie kot³y wêglowe). Kolejn¹ mo¿liwoœci¹ wykorzystania wody termalnej znajduj¹cej siê w bliskim s¹siedztwie g³ównej drogi pro- wadz¹cej do miejscowoœci tak chêtnie odwiedzanej przez turystów mo¿e byæ odladzanie jezdni i mostu prowadz¹cych do Zakopanego, podobnie jak w Islandii, która jest przodow- nikiem w wykorzystaniu energii z wód geotermalnych.
Otwór Furmanowa PIG-1 po³o¿ony jest na wysokoœci 1010 m n.p.m. (wy¿ej ni¿ miasto Zakopane), co determinuje u¿ycie pomp g³êbinowych do wydobycia wód, znajduj¹cych siê tutaj w warunkach subartezyjskich. Mimo to otwór ujmuje wody z zatwierdzonymi zasobami eksploatacyjnymi w iloœci 90 m3/h, i temperaturze wody na wyp³ywie 60,5°C. Charak- teryzuj¹ siê one podwy¿szon¹ zawartoœci¹ fluorków, strontu, boru i krzemionki, czyli sk³adników wykorzystywanych w balneoterapii (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Odwiert wy- konano w niedalekiej odleg³oœci od samej Guba³ówki (rys. 3) i w odró¿nieniu od otworu Poronin PAN-1 znajduje siê tutaj zdecydowanie wiêkszy obszar, gdzie z pewnoœci¹ da³oby siê umiejscowiæ oœrodek leczniczo-rekreacyjny, do którego bez ¿adnych w¹tpliwoœci przy- je¿d¿aliby turyœci.
Otwór Chocho³ów PIG-1 znajduje siê na granicy Chocho³owa i Witowa w bezpoœrednim s¹siedztwie wolnostoj¹cych, pojedynczych domów mieszkalnych (rys. 4). Otwór ten po³o-
¿ony jest nieopodal przejœcia granicznego Chocho³ów–Sucha Hora. Temperatura mo¿liwych do eksploatacji wód wynosi 82°C, a wydajnoœæ 190 m3/h (jedne z najwy¿szych na Podhalu).
Dodatkowo mamy tu do czynienia z wodami mineralnymi, które z uwagi na mineralizacjê ogóln¹, temperaturê, zawartoœæ fluorków, podwy¿szone iloœci strontu i krzemionki, zali- czane s¹ do wód potencjalnie leczniczych (Ci¹g³o, Kêpiñska 2008). Budowa oœrodka
Rys. 2. G³owica otworu Poronin PAN-1 Fig. 2. Head hole Poronin PAN-1
Rys. 4. G³owica otworu Chocho³ów PIG-1 Fig. 4. Head hole Chocho³ów PIG-1
Rys. 3. G³owica otworu Furmanowa PIG-1 oraz najbli¿sze otoczenie Fig. 3. Head hole Furmanowa PIG-1 and its surroundings
rekreacyjno-leczniczego w tej czêœci Podhala z pewnoœci¹ zatrzyma³aby wielu turystów udaj¹cych siê na S³owacjê do basenów geotermalnych przez pobliskie przejœcie graniczne.
Równie¿ korzystna temperatura pozwala rozpatrywaæ wody z tego odwiertu tak¿e pod k¹tem ciep³ownictwa: wykorzystane mog³yby byæ nie tylko w basenach rekreacyjnych oraz rekreacyjno-leczniczych, ale równie¿ wejœæ miêdzy innymi w system centralnego ogrze- wania i przygotowania ciep³ej wody u¿ytkowej dla oœrodka rekreacyjnego oraz okolicznych budynków mieszkalnych.
Podsumowanie
W celach eksploatacji wód termalnych wykonywane s¹ g³êbokie otwory wiertnicze. Ze wzglêdu na bardzo wysokie koszty takich wierceñ, w pierwszej kolejnoœci powinno siê zagospodarowywaæ odwierty ju¿ istniej¹ce, w których stwierdzono wody geotermalne, a które dotychczas nie zosta³y wykorzystane. W rejonie Niecki Podhalañskiej wykonano oko³o dwudziestu takich otworów wiertniczych w celu eksploatacji wód termalnych. Nie- które z dotychczas niewykorzystanych (Poronin PAN-1, Furmanowa PIG-1, Chocho³ów PIG-1) charakteryzuj¹ siê bardzo dobrymi parametrami eksploatacyjnymi wód, tak ter- micznymi jak i wysok¹ wydajnoœci¹, co pozwala na ich szerokie zagospodarowanie w ciep-
³ownictwie. Równie¿ mineralizacja wód w tych otworach pozwala na wykorzystywanie ich z powodzeniem w balneoterapii i rekreacji.
Literatura
Batkiewicz K., 2008 – Zagospodarowanie wód termalnych w rejonie Niecki Podhalañskiej. Praca magisterska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu, Kraków, s. 120.
Bujakowski W., red., 2000 – Energia geotermalna – Œwiat – Polska – Œrodowisko. IGSMiE PAN, Kraków, s. 71.
Ci¹g³o J., 2007 – W³aœciwoœci balneoterapeutyczne podhalañskich wód geotermalnych. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój, nr 1, s. 17–24.
Ci¹g³o J., Kêpiñska B., 2008 – Mo¿liwoœci zagospodarowania wód geotermalnych Podhala do celów balneo- terapeutycznych i rekreacyjnych. GEOLOGIA – kwartalnik AGH, t. 34, z. 3, s. 541–559.
Chowaniec J., Nagy S., 2003 – Dodatek nr 1 do Dokumentacji hydrogeologicznej dla ustalenia zasobów wód termalnych: otwory Bia³y Dunajec PGP-2 i Bañska PGP-1. Kraków–Zakopane, s. 38.
Górecki W., Hajto M., 2006 – Atlas zasobów geotermalnych na Ni¿u Polskim. Formacje mezozoiku. AGH GGiOŒ Kraków, s.485.
Kêpiñska B., £owczowska A,. 2004 – Wody geotermalne w lecznictwie, rekreacji i turystyce. Studia, Rozprawy, Monografie, IGSMiE PAN Kraków, s. 77.
Ney R., red., 2001 – Wybrane problemy wykorzystania geotermii – II. Studia, Rozprawy, Monografie. IGSMiE PAN Kraków, s. 65.
Pañstwowy Zak³ad Higieny, Instytut Naukowo-Badawczy Poznañ, 1997 – Ocena w³asnoœci leczniczych wód termalnych z otworów geotermalnych na terenie niecki podhalañskiej i mo¿liwoœci ich wykorzystania do zabiegów balneologicznych.
Soko³owski J., 1988 – Warunki wystêpowania wód geotermalnych w Polsce i program ich wykorzystania na Podhalu. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa¿ony Rozwój. Nr 1–2, s. 3158.
Soko³owski S., 1965 – G³êbokie wiercenia w Zakopanem. Wierchy. Nr 34, s. 80–87.
Zejszner L., 1845 — Pieœni ludu Podhalan, czyli górali Tatrowych polskich zebra³ i wiadomoœci o Podhalanach skreœli³ Ludwik Zejszner. Redakcja Biblioteki Warszawskiej. Warszawa.
