• Nie Znaleziono Wyników

Intensywność a wyniki finansowe państwowych gospodarstw rolnych w województwie lubelskim

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Intensywność a wyniki finansowe państwowych gospodarstw rolnych w województwie lubelskim"

Copied!
31
0
0

Pełen tekst

(1)

Krystyna Gagoś

Intensywność a wyniki finansowe

państwowych gospodarstw rolnych

w województwie lubelskim

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 6, 199-228

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. VI, 13 SECTIO H 1972

I n s t y t u t E k o n o m i k i P r o d u k c j i W y d z i a ł E k o n o m i c z n y U M C S

K r y s t y n a G A G O S

Intensywność a wyniki finansowe państwowych gospodarstw rolnych w województwie lubelskim

Уровень интенсивности и финансовые факторы в Государственных сельскохозяйственны х предприятиях Люблинского воеводства

T he L ev el of In ten sity and th e F in an cial R esu lts of S ta te A gricu ltu ral Farm s in th e L ublin P rovin ce

W STĘP

W zrost liczby ludności, u rb an izacja i uprzem ysław ianie k ra ju , budo­ w a now ych osiedli m ieszkaniow ych, kolei oraz dróg prow adzą do zm niej­ szania pow ierzchni użytków rolnych przyp adający ch na jednego m iesz­ kańca. W 1946 r. na 1 m ieszkańca przy p adało w naszym k ra ju 0,81 ha użytków rolnych, n atom iast w 1970 r .1 obszar ten uległ zm niejszeniu do 0,60 ha, czyli o 26%. Oznacza to, że bez w zrostu produkcji z jed n o stk i pow ierzchni oraz p rzy tem pie w zrostu m niejszym niż tem po p rzy ro stu ludności, ro zm iary p ro d u k cji rolniczej na jednego m ieszkańca m uszą u le ­ gać obniżeniu. P rzyspieszenie w zrostu p rodukcji z 1 h a u żytk ów ro lny ch m ożna osiągać przez inten sy fik ację rolnictw a. P ro blem in te n sy fik a cji ro ln ictw a znacznie w ykracza poza ram y samego roln ictw a, je st to p ro ­ blem dotyczący całej gospodarki narodow ej.

P rzy jęcie w polityce gospodarczej k ieru n k u zm ierzającego do in ten ­ syfikacji ro ln ictw a oznacza konieczność takiego podziału dochodu n a ­ rodowego, jak i zapew ni w a ru n k i do rep ro d u k cji rozszerzonej w ro ln ic­ tw ie zarów no od stro n y przychodów pieniężnych, jak i potrzebnych ro l­ nictw u środków produkcji. W yn ik ają stąd daleko idące konsekw encje

(3)

dla polityki cen na p ro d u k ty ro lne i środ ki pro duk cji dla roln ictw a. Dla zabezpieczenia w arun k ów in ten sy fik acji od stro n y m ateriało w ej nieod­ zowna jest do stateczn ie szybka rozbudow a p rzem ysłu środków produkcji dla roln ictw a.

Do cało k ształtu w a ru n k ó w w zakresie in ten sy fik acji ro ln ictw a ko­ nieczne je s t d okonanie szczegółowej oceny istniejącego poziom u in te n ­ syw ności gospodarstw rolnych i jej ten d en cji rozw ojow ych w poszcze­ gólnych rejo n a ch k ra ju . O cena ta k a pozwoli na o kreślenie poziom u roz­ w oju ro ln ictw a w dan ym re jo n ie k ra ju oraz stw orzy podstaw ę do poli­ ty k i gospodarczej i p rac y służby ro ln ej w poszczególnych rejo nach k raju .

1. M ETO DY O K R E ŚL A N IA PO ZIO M U IN T EN SY W N O ŚC I G O SPO D A R STW ROLNYCH

Obok szczupłości d anych sta ty sty c z n y ch jedną z pow ażnych tru d ­ ności w b adaniach nad intensyw nością ro ln ictw a je st b rak popraw nej i p rostej m etod y o k reślan ia poziom u intensyw ności. Ekonom iści rolni sto su ją w swoich b adan iach przew ażnie m etodę in d u k cy jn ą albo też łącznie m etodę in d u k cy jn ą z dedukcyjną.

H istorycznego przeglądu m etod określania poziom u intensyw ności do­ konał J. O kuniew ski, za którym przytoczym y poglądy niek tó ry ch autorów polskich i zag ran iczn ych .13 W lite ra tu rz e ekonom iczno-rolniczej spoty ka­ m y różne d efin icje i m etody w zakresie badań określenia poziomu in te n ­ syw ności gospodarstw rolnych.

W d ru g ie j połowie XIX w. rosyjski ekonom ista ro ln y A. Liudogow - s k i j 2 podjął jed n ą z pierw szych prób określania poziomu intensyw ności gospodarstw roln y ch. P isał on: „intensyw ność system u gospodarczego o k reśla się ilością zastosow anej p rac y i k a p ita łu na danej pow ierzchni ziem i”. R ozróżniał on przy ty m n a k ła d y pieniężne i w n atu rze. T. Goltz 3 przez pojęcie poziom u intensyw ności rozum ie stosunek k a p ita łu g ru n ­ towego (do k tórego wlicza w artość ziemi, m elioracji i budynków ) do kapitału obrotow ego lub k ap ita łu obrotow ego do ren ty gruntow ej. F. A ereboe uważa, że intensyw ność gospodarstw a rolniczego m ożna okreś­ lić przy pom ocy opisu n a tu ra ln y c h cech. S tw ierdza on, że jed y n ie n a ­ !a j . O k u n i e w s k i : I n t e n s y w n o ś ć i p o z i o m p r o d u k c j i w g o s p o d a r stw a c h

ch ło pskic h, PW RiL, W arszaw a 1959.

2 A. L i u d o g o w s k i : O s n o w y s i e l s k o c h o z i a j s t w i e n n o j e k o n o m i i i s z c z e to -

w o d s t w a . O m aw ian e przez S t u d e n s k i e g o (’'Oczerki sielsk och oziajstw ien n oj ek o n o m ii”, M oskw a 1925).

(4)

In ten syw n ość a w yniki fin an sow e p ań stw ow ych gospodarstw... 201 k ład p racy i środków p rodukcji na d aną pow ierzchnię ziem i może być w skaźnikiem poziomu intensyw ności gospodarstw a rolnego. J e st on zwo­ lenn ik iem określania poziom u nakładów w m ierniku n a tu ra ln y m (a nie w pieniężnym ), gdyż uważa, że jedynie środki produkcji w spom agają pracę w procesie produ kcy jn y m .

W edług A e re b o e 4 problem w yżyw ienia ludności jest nie ty le p ro ­ blem em ziemi, co problem em stojących do dyspozycji człowieka środków, m etod p racy i um iejętności ich zastosow ania. To zastosow anie zależy przede w szystkim od w iedzy, chęci i pilności szerokich w arstw n arodu zajm ujących się rolnictw em . Podobny do F. Aereboe p u n k t w yjścia w badaniach nad intensyw nością spotykam y u E. L au ra.5 W skaźniki poziomu intensyw ności w m iernik u pieniężnym odsuwa on na dalszy plan, na pierw szym m iejscu staw ia w skaźniki n atu raln e. E. L aur w pro­ w adził pojęcie intensyw ności kapitałochłonnej i pracochłonnej, a w y ­ korzystując m ateriał em piryczny o party na rachunkow ości gospodarstw rolnych, opracow ał m etodę badań poziomu intensyw ności, posługując się głów nie w skaźnikam i n atu ra ln y m i. Pew ne w skaźniki w artościow e E. L aur tra k tu je jako w skaźniki pomocnicze.

W sw ym system ie p u nktow ym E. L aur dał w yraz poglądowi, że sa­ m a wysokość n akładów nie może być m iarą poziomu intensyw ności, gdyż nie w szystkie gospodarstw a, k tó re m ają wysokie n akład y pieniężne są intensyw ne. Nie zawsze bowiem w ysokie nakład y są celowe i w pełni w ykorzystane.

W odróżnieniu do E. L au ra, T. B rin k m a n n 6 za główną podstaw ę określania poziomu intensyw ności uw ażał n ak łady pieniężne na pracę i środki p rodukcji w raz z ich oprocentow aniem w odniesieniu do jed ­ nostki pow ierzchni. T. B rin k m an n uważa, że na poziom intensyw ności gospodarstw rolnych zasadniczy w pływ ma rozwój gospodarki narodow ej i p istępu technicznego oraz indyw idualność kierow nika gospodarstw a. T w ierdzi on, że im przedsiębiorca ro ln y jest lepszym specjalistą, tym in ten sy w n iej może prowadzić gospodarstwo.

B. S a g a w e 7 i F. W a te rs tra d t8 podjęli próbę określania poziom u in­ 4 F. A e r e b o e : A ll g e m e i n e la n d w irts c h a ftlic h e B e tr ie b s le h r e , B erlin 1912 5 E. L a u r : U n ters u ch u nge n ü b e r den E in fluss st e ig e n d e r I n t e n s i t ä t au f den

R e in e r t r a g d er l a n d w i r t — schaftlichen B etriebe. „B erichte über L a n d w ir tsc h a ft”,

Band VI, H eft 4, B erlin 1927.

8 T. B r i n k m a n n : Die Ö k o n o m ie des l a n d w i r ts c h a f li e h e n B e tr i e b e s im

G ru n d riss d e r S o zja le k o n o m ie , T übingen 1922.

7 B. S a g a w e : Die S ta tis tische M ethode und ihr W e r t fü r die W i r ts ch a ftleh re

d e s L a n d b a u e s, „A rch iw fü r ex a c te W irtsch aftforsch u n g”, Band 6, H eft 1, Jena 1914.

8 F. W a t e r s t r a d t : Des G e s e t z v o m a b n e h m e n d e n B o d e n e r tr a g im L a n d ­

(5)

tensyw ności gospodarstw drogą pośrednią, za podstaw ę oznaczania po­ ziomu in tensyw ności p rzy jęli pracochłonność u p raw y poszczególnych roślin i ich udział w s tru k tu rz e zasiewów. Jednocześnie uw ażali, że w raz ze w;zrostem udziału w s tru k tu rz e zasiewów roślin pracochłonnych od­ pow iednio w z rastają w gospodarstw ie n a k ła d y środków produkcji.

A uto rzy ci, o p ierając się na m ate ria le em pirycznym , u stalili odpo­ w iednie w skaźniki in tensyw ności dla poszczególnych g ru p roślin. P u n k ­ tem w yjścia jest pracochłonność p ro du kcji zbóż, k tó rą p rzy jęli za jeden i porów nując n a k ła d y p racy na inne ro ślin y w stosunku do zbóż o trzy ­ m ali odpow iednie w skaźniki intensyw ności. Sum a iloczynów uzyska­ nych z przem nożenia procentow ego udziału poszczególnych g ru p roślin w s tru k tu rz e zasiew ów przez u stalo n e w skaźniki d aje ogólny poziom in ­ tensyw ności dla całego gospodarstw a.

Z now szych opracow ań niem ieckich naw iązujących bezpośrednio do pow yższej m etody w ym ienić należy dalsze jej udoskonalenie przez G. B lo h m a 9, k tó ry prow adząc b ad an ia nad pracochłonnością u p raw y po­ szczególnych g ru p ro ślin i gałęzi hodow li skorygow ał i uzupełnił w skaź­ niki F. W aterstrad ta. G. Blohm p rzyjął za p u n k t w yjścia pracochłon­ ność u p raw y ziem niaków i z nim i porów nyw ał inne g ru p y roślin. W skaź­ niki p rzy jęte przez G. Blohm a bardziej praw idłow o odzw ierciedlają p ra­ cochłonność u p raw y poszczególnych roślin, a ponadto uw zględ niają pro­ dukcję zwierzęcą. Sposób w yliczania ogólnego w skaźnika intensyw ności gospodarstw a jest u G. Blohm a tak i sam jak u F. W a te rstra d ta .

W śród polskich ekonom istów rolnych S. M oszczeński10, W. Schram m W. P o n ik o w sk i12, R. M a n te u ffe l13 i B. K o p e ć 14 zajm ow ali się zagad­ nieniem intensyw n ości i w nieśli do teo rii intensyw ności nowe m yśli. S. Moszczeński rozróżnia pojęcie intensyw ności absolutnej, przez co rozu­ m ie bzew zględną wysokość nakładów na jed n ostkę pow ierzchni ziemi oraz in tensyw ności w zględnej, k tó rą o kreśla stosunek nakładu do w a r­ tości ziemi. Z daniem S. M oszczeńskiego, intensyw ność w zględna w ska­ zuje czy gospodarstw o w d anym okresie czasu z uw zględnieniem w a ru n ­ ków m iejscow ych i ogólnych jest prow adzone in ten sy w n ie czy e k ste n ­ sywnie. S. M oszczeński rozróżnia cechy intensyw ności oraz m iern ik i in­ 9 G. B l o h m : A n g e w a n d t e la n d w i r t s c h a f t l i c h e b B e tr i e b s l e h r e , B erlin 1957. 10 S. M o s z c z e ń s k i : R a c h u n k o w o ś ć g o s p o d a r s tw w ie j s k ic h , W arszaw a 1947. 11 W. S c h r a m m : I n t e n s y w n o ś ć i p r o d u k c y j n o ś ć n a sz e g o r o l n ic t w a , „R ocz­ n ik i N auk R o ln iczy ch ”, t. 75, seria G, z. 1, W arszaw a 1957.

12 W. P o n i k o w s k i: D ochód c z y s t y i je g o s k ł a d n ik i ja k o m i a r y p o w o d z e ­

nia k i e r u n k ó w w y t w ó r c z o ś c i r o ln ic ze j, W arszaw a 1926.

13 R. M a n t e u f f e l : I n t e n s y w n o ś ć p r o d u k c j i a in t e n s y w n o ś ć org aniza cji, „Za­ ga d n ien ia E k on om ik i R o ln e j” 1968, nr 2.

14 B. K o p e ć : M e t o d y k a p r o j e k t o w a n i a o r g a n i z a c ji g o s p o d a r s tw ro ln ych ,

(6)

In ten syw n ość a w yn ik i fin an sow e p ań stw ow ych gospodarstw.., 2 0 3 tensyw ności. Za m iernik intensyw ności p rzy jm u je w spółczynnik praco ­ chłonności u p raw y na 1 ha użytków ro lny ch i posługuje się wzorem

o ći! • p i

o u = S p— I gdzie S u oznacza w spółczynnik intensyw ności, ai — zapo­

trzebow anie pracy dla poszczególnych roślin w stosunku do kłosowych, pi — pow ierzchnię u p raw y poszczególnych roślin, p — obszar użytków rolnych. J a k z tego w ynika, poglądy S. M oszczeńskiego są bardzo zbli­ żone do koncepcji B. Sagawego i F. W aterstradta.

Jeszcze bardziej zbliżył się do szkoły niem ieckiej W. Schram m — p rzy jął on nie tylko podstaw ow ą koncepcję teoretyczną, ale praw ie bez zm i?n liczbę pun któ w dla poszczególnych roślin i użytków rolnych. Pod- kreśJał p rzy tym , że p rzy jęta p u n k tacja nie tylko w yraża pracochłon­ ność, ale także n a k ład y m ateriałow e. Zarów no S. M oszczeński, jak i W. S chram m podkreślali w ielką trudność ścisłego oznaczania poziomu in­ tensyw ności, w y nikającą z tego, że jest ona w ynikiem działania złożone­ go kom pleksu czynników i zw racali uw agę na konieczność dalszych ba­ d an w tej dziedzinie.

O dm ienny pogląd na sposób m ierzenia intensyw ności rep rezen to w ał W. Ponikow ski. Tw ierdził on, że głów nym w skaźnikiem poziomu in te n ­ sywności gospodarstw jest ich końcow y dochód b ru tto na 1 ha, będący re z u lta te m określonej wysokości nakładów . W. Ponikow ski podkreślał, że na dochód b ru tto w pływ a nie tylko wysokość nakładów i ich racjo ­ nalność, ale także w a ru n k i przyrodnicze i ekonomiczne; dlatego też w prow adził dodatkow y w skaźnik intensyw ności w postaci śred niej geo­ m etry czn ej z dochodu b ru tto i kosztów gospodarczych na jednostkę po­

w ierzchni, w edług wzoru gdzie I oznacza intensyw ność, db —

dochód b ru tto , k g — koszty gospodarcze, p — pow ierzchnia użytków rolnych. W k o n k retn y c h badaniach intensyw ności gospodarstw wzór nie b y ł stosow any.

Z nowszych badań polskich dotyczących intensyw ności gospodarstw ro ln ych na szczególną uw agę zasługuje udoskonalenie m etcd y p ośred ­ niej przez B. Kopcia, k tó ry uw zględnił w tej m etodzie p ro du k cję zwie­ rzęcą i zastosow ał zróżnicow ane w skaźniki dla poszczególnych g a tu n ­ ków zw ierząt. W spółczynniki intensyw ności zostały u stalo ne w o p ar­ ciu o badania em piryczne na podstaw ie nakładów p racy na poszczegól­ ne ro śliny w zględnie u żytk i rolne oraz na jedną sztukę dużą in w en tarza żywego.

B. Kopeć p rzy ją ł za podstaw ę pracochłonność u p raw y zbóż i z nim i p orów nyw ał n ak ład y pracy na inne g ru p y roślin. A uto r te n uw zględ­ n ił in w e n ta rz pro d u k cy jn y i pociągowy, natom iast w m yśl założenia G. Blohm a n ależy elim inow ać in w en tarz pociągowy i stosować jed n a

(7)

-kow y w spółczynnik intensyw ności dla w szystkich zw ierząt p ro d u k cy j­ nych. Z p u n k tu w idzenia nakładów p racy na poszczególne rodzaje zwie­ rząt, założenie tak ie jest niesłuszne, gdyż pracochłonność w produkcji zw ierzęcej jest zróżnicow ana w zależności od k ierunk ó w p ro d u k cy j­ nych. B. Kopeć opracow ał 5 stopniow ą skalę intensyw ności. Do ek ste n ­ syw nych zalicza gospodarstw a osiągające do 200 punktów , do m ało in ­ tensyw nych — od 200 do 250 punktów , do średnio intensyw nych — od 250 do 300 punktów , do wysoko inten syw n ych od 300 do 350 punktów i do gospodarstw bardzo wysoko in tensy w ny ch zalicza gospodarstw a osiągaiące pow yżej 350 punktów .

Obok m etod pośrednich na uw agę zasługuje m etoda kilku w skaźników , za jej celowością w ypow iada się R. M anteuffel, k tó ry za najw łaściw sze w skaźniki uw aża: u dział okopowych i przem ysłow ych w s tru k tu rz e za­ siewów, obsadę in w e n ta rza p ro du kcy jneg o na 100 ha użytków rolnych, liczbę pracow ników na 100 ha użytków rolnych. Poza ty m R. M anteu f­ fel p rop o n uje o kreślenie poziom u intesnyw ności gospodarstw w oparciu o nak ład y p ro d u k cy jn e, k tó re są znane i łatw o uch w y tn e w każdym gospodarstw ie. Dla państw ow ych gospodarstw rolnych p roponuje n astę­ p ujące ele m en ty nakładów : fu n d u sz płac na 100 ha użytków rolnych, w artość b ru tto środków trw ały ch na 1 ha, naw ożenie m ineralne w czy­ stym sk ład n iku w kg N P K na 1 ha, siła pociągowa w jednostkach p rze­ liczeniow ych na 100 h a i liczba sztuk obornikow ych na 100 ha użytków rolnych. P ro p o n u je on dla tych pięciu podanych w skaźników jed nak o­ wą skalę p u n k ta c ji od 1— 4, z ty m że liczbę punk tów uzależnia od w iel­ kości poszczególnych cech.

V/ gospodarstw ach indyw idualnych, gdzie tru d n o m ew ić o funduszu płac, n ależy p rzy ją ć jak iś in ny istn iejący n ak ła d sp ełniający podobną rolę, np. przybliżoną liczbę dni p rac y na 1 h a użytków rolnych lub licz­ bę p ełr.ozatrudnionych osób n a 100 h a użytków rolnych.

R easum ując należy stw ierdzić, że w litera tu rz e ekonom iczno-rolniczej dotyczącej m etod określania poziom u intensyw ności gospodarstw rolnych ftiozna w y odrębnić c ztery głów ne m etody b ad ania poziom u in te n sy w ­ ności: m etodę w artościow ą bezpośrednią, m etodę rzeczową bezpośrednią, m etodę pośrednią i m etodę k ilk u w skaźników .

K ażda z przedstaw ionych m etod m a określone w alory, a jednocześnie szereg wad. M etoda bezpośrednia ze w zględu na dużą dokładność w sk a­ z u je n a jej w y jątko w ą przyd atno ść do szczegółowej an alizy działalności gospodarczej poszczególnych gospodarstw i porów nyw ania m iędzy sobą tych gospodarstw , k tó re z n a jd u ją się w jednakow ych w arun k ach p rzy ­ rodniczych i ekonom icznych. N atom iast w w y p adku zm iany cen, sto­ sunków p rac y i zm iany w artości pieniądza m oże ona prow adzić do błęd*

(8)

In ten syw n ość a w yn ik i fin an sow e p ań stw ow ych gospodarstw.., 205 nych w yników , k tó re m ożna korygow ać p rzy zastosow aniu m etody rze ­ czowej lub m etody k ilk u w skaźników . M etoda bezpośrednia nie jest także p rzy d a tn a w badaniach m asowych z brak u szczegółowych danych odnośnie nakładów .

M etoda bezpośrednia rzeczowa, uw zględniająca n a k ład y w m ierniku n a tu ra ln y m , ujm u je zagadnienie intensyw ności w szechstronnie i kom ­ pleksowo, nie jest jed n ak jeszcze ostatecznie opracow ana. Dotyczy to rów nież m etody kilku wskaźników.

P ośrednia w skaźnikow a (punktow a) m etoda określania poziomu in­ tensyw ności gospodarstw , mimo swej p ro sto ty i łatw ości zastosow ania w skali m asow ej, w yw ołuje jed n ak szereg uzasadnionych zastrzeżeń. System oceny punktow ej opiera się najczęściej na jed ny m czynniku p ro ­ d ukcji — na zapotrzebow aniu na pracę żywą. W ocenie punktow ej nie uw zględnia się dynam ik i gospodarczej i poziomu produkcyjności po­ szczególnych roślin i g atunków zw ierząt. Te sam e rośliny i rodzaje zwie­ rz ą t mogą być w ykorzystane w sposób ek stensyw ny i intensyw ny. Oce­ na poziomu intensyw ności gospodarstw rolnych w m etodzie punktow ej zależy od system u p u n k tac ji zastosowanego w badaniach (różnice sys­ tem u u różnych autorów , zróżnicow anie m nożnika poszczególnych roślin). Spośród w ielu m etod m ierzenia poziomu intensyw ności najczęściej stosow ane są: m etoda w artościow a (bezpośrednia — klasyczna) op arta na nakład ach p racy żyw ej i uprzedm iotow ionej na jednostkę pow ierz­ chni użytkow anej rolniczo oraz m etody w skaźnikow e (pośrednie).

W dotychczasow ej lite ra tu rz e ekonom iczno-rolniczej brak zgodności poglądów co do przydatności poszczególnych metod w określaniu in te n ­ sywności gospodarstw rolnych. W odniesieniu do m ierzenia poziomu in­ tensyw ności na podstaw ie wielkości kosztów pracy żywej i uprzedm io­ tow ionej na 1 ha użytków rolnych jedni autorzy re p re z e n tu ją pogląd, że nakład globalny, w spółm ierny produkcji globalnej, określa poziom intensyw ności, inni są zdania, że można stosować zarów no pełny, jak i skrócony (tzw. laurow ski) nakład gospodarczy.

W obecnym okresie, kiedy n astęp u je dynam iczny rozw ój m ech ani­ zacji rolnictw a, pow staje p ytan ie jak uw zględniać su b sty tu c ję pracy żyw ej pracą uprzedm iotow ioną, w jaki sposób porów nać gospodarstw a 0 jednakow ym poziomie nakładów , a zróżnicow ane pod względem w y ­ posażenia technicznego. Celem in tensyfik acji jest w zrost pro duk cji rol­ niczej, k tó ra z kolei zależy w dużej m ierze od w arun kó w przyrodniczych 1 ekonom icznych. W zw iązku z ty m pow staje dalsze p y tan ie w jak i spo­ sób porów nać gospodarstw a położone w różnych w arunkach p rzy ro dni­ czych i ekonom icznych o tym sam ym poziomie nakładów oraz w jaki spo­ sób ocenić gospodarstw a nie różniące się w arunkam i

(9)

przyrodniczo-eko-nom icznym i i poziom em nakładów , a osiągające różny poziom produkcji rolniczej. Czy w tej sy tu a c ji gospodarstw a o niskim poziomie produ k ­ cji rolniczej, cechuje słaba organizacja pracy, n iera cjo n a ln y k ieru n ek produkcji, czy też n iera cjo n a ln a s tru k tu ra nakładów , nieum iejętność kierow ania gospodarstw em , słabe zaangażow anie całej załogi w procesie prod u k cy jn y m , czy też jeszcze inne czynniki w y m iern e lub niew ym ier­ n e w p ły w ają n a niski poziom p ro d u k cji rolniczej w tych gospodarstw ach. W o k reślan iu poziom u intensyw ności p rzy pom ocy nakładów pow­ s ta je rów nież zasadnicze pytanie, k tó re gospodarstw a uznać za wysoko intensyw ne, a k tó re zaś za nisko intensyw ne, oraz do jakich granic w naszych w aru n k ach opłaci się nam intensfikow ać ro ln ictw o i jak im i e ta ­ pam i przechodzić do coraz wyższego poziom u intensyw ności produkcji rolniczej. W idzim y więc, że proces in ten sy fik acji je st bardzo złożony, chodzi jed n ak o to, że państw o nasze dysp onu je ograniczonym i środ ­ kam i na in ten sy fik ację rolnictw a, d latego też pow inniśm y w ybrać taką drogę in ten sy fik acji, ab y p rzy w zględnie m ałych n akładach uzyskać jak najlep sze efekty.

CEL I C H A R A K T ER O PR A C O W A N IA

Celem nin iejszej p racy jest określenie poziom u intensyw ności pro­ d uk cji rolniczej w państw ow ych gospodarstw ach ro lny ch oraz p rzep ro ­ w adzenie an alizy w yników finansow ych w gospodarstw ach o różnym poziom ie intensyw ności.

W yniki finansow e w gospodarstw ach rolnych zależą od b ardzo w ie­ lu czynników , m iędzy in nym i od poziom u i s tr u k tu ry nakładów , kie­ ru nk ó w p ro d u k cy jny ch , od relacji cen prod uktó w ro ln ych oraz a rty k u ­ łów przem ysłow ych stanow iących środki p ro du kcji w rolnictw ie, a p rze­ de w szystkim od poziom u p rod uk cji rolniczej, k tó ra w dużym stopniu zależy od intensyw ności gospodarstw . Ze w zględu na te współzależności pom iędzy n ak ład am i a uzyskaną p rodukcją, intensyw ność w p rak ty c e często utożsam ia się z produkcyjnością. C zynnikiem d ecydującym o p rze­ biegu p ro d uk cji rolniczej są: ziem ia, praca i środki p ro d u k cji w ytw o rzo ­ ne przez człow ieka. W ielkość p rodu kcji w ro ln ictw ie zależy od kom bi­ n acji i w zajem nych p ro porcji pom iędzy ty m i czynnikam i. Je st przeto rzeczą niezm iernie in teresu jącą, a zarazem bardzo w ażną z p u n k tu w i­ dzenia praktycznego, o kreślenie ro li poszczególnych czynników w y tw ó r­ czych oraz ich w p ływ u n a poziom p ro d u k cji i w yniki finansow e w go­ spodarstw ach rolnych.

Część anality czn a p ra c y została o p arta na m ateriałach źródłow ych z państw ow ych gospodarstw roln ych w ojew ództw a lubelskiego. O kres badaw czy o b ejm u je la ta gospodarcze 1966/1967, 1967/1968 i 1968/1969.

(10)

In ten syw n ość a w yn ik i fin a n so w e p ań stw ow ych gospodarstw.., 207 Ogółem zbadaliśm y 65 gospodarstw . Z bad an ej populacji 27 (41,5%) go­ spodarstw położonych jest w południow o w schodniej części w ojew ódz­ tw a. Z tej liczby 12 ((18,5%) gospodarstw znajduje się w powiecie to­ m aszowskim , 14 (21,5%) — w powiecie hrubieszow skim i 1 (1,5%) — w zam ojskim . G ospodarstw a z tego rejo n u położone są na najlepszych glebach (czarnoziem y, lessy) nie tylko w województwie, a n aw et w k r a ­ ju. Z ajm u ją one 56,1% (w rok u 1968/1969 — 18 116 ha) ogólnej po­ w ierzchni użytków rolnych badanych gospodarstw i m ają pow ażny w pływ na w yniki produkcyjno-finansow e państw ow ych gospodarstw rolny ch w w ojew ództw ie lubelskim . K o n cen tru ją się tu gospodarstw a o najw iększej pow ierzchni. Ś redni obszar użytków rolnych p rzy p a d a ją ­ cych na jedn o gospodarstw o w ynosi 670 ha. G ospodarstw a te są d o ty ch ­ czas niedoinw estow ane, szczególnie w zakresie budow nictw a m ieszka­ niowego i inw entarskiego. Ze względu na duże odległości do punktów skupu, zaopatrzenia i ośrodków przem ysłow ych oraz niedostateczną ilość dróg u tw ardzonych w a ru n k i ekonom iczne tych gospodarstw są nieko­ rzystn e.

Pod bezpośrednim w pływ em inw estycji m elioracyjnych rejo n u k a ­ n ału W ieprz-K rzna zn ajd u je się 13 (20%) gospodarstw , w tym 6 w po­ wiecie parczew skim i 7 we w łodawskim . Cechą ch arak tery sty czn ą tej g ru p y gospodarstw jest wysoki udział trw ały ch użytków zielonych (38,2%) w s tru k tu rz e użytków rolnych. G ospodarstw a w rejo n ie kanału W ieprz-K rzna zajm u ją w badanej populacji 20,7% (6 696 ha) obszaru. P rzeciętnie na 1 gospodarstw o p rzypada 515 ha użytków rolnych. Go­ spodarstw a w ty m rejo n ie dysponują słabym i piaszczystym i glebam i, 48,6% g ru n tó w ornych bonitow anych jest w V i VI klasie (11,6% w VI), 38, 2% w klasie IV, a tylk o 13,2% w III. D om inującym k ie ru n ­ kiem pro d u kcji rolniczej jest produkcja zwierzęca, której udział w s tru k ­ tu rz e p rodukcji tow arow ej w ynosi 67%. Dalszy rozwój tego działu p ro ­ d ukcji uzależniony jest od budow y pomieszczeń inw entarskich.

Na słabych piaszczystych glebach znajduje się 8 (11,6%) gospodarstw w powiecie bialsko podlaskim , zajm ujących 3741 ha (11,6%) u żytków rolnych. G ospodarstw a w tej grupie są jedn ak doinw estow ane, a nie­ k tóre z nich m ają znacznie lepsze gleby niż przeciętnie w powiecie, i tak np. gospodarstw a: Koroszczyn, Roskosz i Cieleśnica u p raw iają w arzyw a, a gospodarstw o W oroniec posiada 45 ha sadu. Mimo to ogólny w skaźnik bonitacji gleb wynosi tylko 1,5, a 53% gleb na gru n tach ornych bonito­ w anych jest w V klasie, 42% — w klasie IV, a tylko 5% — w III. W a ru n ­ ki ekonom iczne tych gospodarstw są znacznie korzystniejsze niż w dwóch poprzednich grupach.

Z ogólnej liczby badanych gospodarstw — 17 (26%) położonych jest w 8 pow iatach, w ty m 4 gospodarstw a — w powiecie radzyńskim , 3 —

(11)

w chełm skim , 3 — w lubelskim , 3 — w opolskim oraz po jed n y m go­ spodarstw ie w pow iatach: krasn y staw sk im , biłgorajskim , kraśnickim i lubartow sk im . W s tru k tu rz e użytków roln ych w tej grup ie gospo­ d arstw , sady z ajm u ją 20,5% p lan ta cje trw ałe (chm iel) 2,1%, a trw ałe u ży tk i zielone ty lk o 20,6%. W iększość tych gospodarstw posiada dobre gleby (lessy), a n aw et gospodarstw a posiadające nieco słabsze gleby są na dość w ysokim poziom ie k u tu ry rolnej (wskaźnik bonitacji gleb 1,9). Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą tej g ru p y gospodarstw jest w ysoki po­ ziom nak ład ó w na 1 h a użytków ro ln ych (pow. 20 tys.). W tej grup ie 6 (35%) gospodarstw posiada przem y sł ro ln y (gorzelnie).

W szystkie gospodarstw a są doinw estow ane, a ze w zględu n a poło­ żenie posiadają n ajlep sze w a ru n k i ekonom iczne z b adanych gospodarstw . P rz ec iętn ie na 1 gospodarstw o p rzy p a d a 220 h a użytków rolnych, a ogól­ ny a re a ł w szystkich gospodarstw 3 741 ha (11,6%).

R easum ując n ależy stw ierdzić, że badaniem objęliśm y 65 gospodarstw o ogólnej pow ierzchni 32 294 ha użytków rolnych. G ospodarstw a te w przew ażającej liczbie posiadają k o rzy stn e w aru n k i przyrodnicze i eko­ nom iczne, a po u zu p ełn ien iu b rak u ją cy c h in w esty cji oraz zw iększeniu nakładów na 1 ha użytków roln ych pow inny osiągać w ysoki poziom pro­ du k cji rolniczej i dobre w yniki finansow e.

Z p u n k tu w idzenia głów nego celu naszych badań, jakim jest okreś­ lenie poziom u intensyw ności, za podstaw ę podziału gospodarstw na g ru ­ p y p rzy ję liśm y poziom nakładów na 1 h a użytków rolnych. Różnica w n ak ład ach pom iędzy poszczególnym i g ru pam i w ynosi 3 tys. zł, pozwo­ liło to nam na u zyskanie w iększej re p re z e n ta c ji oraz uznanie, że przy tak im zróżnicow aniu w poziom ie nakład ó w mogą zachodzić istotne zm iany w poziomie i s tru k tu rz e p rod u k cji rolniczej.

W sum ie o trzym aliśm y 6 gru p y gospodarstw , liczebność który ch w po­ szczególnych gru p ach je st zróżnicow ana w bad an ym okresie ze w zględu na w zrost poziom u nakładów . W g ru p ie I znalazły się gospodarstw a o nakładach na 1 ha u żytków roln ych od 5 do 8 tys., w II gru p ie od 8 do 11 tys., w III g ru p ie od 11 do 14 tys., w IV g ru p ie od 14 do 17 tys., w V grup ie od 17 do 20 tys. i w VI g ru pie gospodarstw a pow yżej 20 tys.

Ja k w y n ik a z liczb tabeli 1 w w yjściow ym ro ku badań w g rup ie I zn ajd u je się 30 gospodarstw , z tej liczby 18 gospodarstw w pow iatach: tom aszow skim i hrubieszow skim , 8 — w rejo n ie k an ału W ieprz-K rzna, 3 — w pow. b ialsko-podlaskim i 1 gospodarstw o w powiecie chełm skim . W o statn im ro k u b ad ań w tej g ru pie z n a jd u je się tylko 10 gospo­ darstw w ty m po 1 gospodarstw ie w pow iatach parczew skim i bialsko­ podlaskim , a pozostałe 8 w pow iatach hrubieszow skim i tom aszow skim . W analogicznym okresie w grup ie II zn ajd uje się 9 i 15 gospodarstw , w III — 5 i 11 gospodarstw . W g ru p ie IV w ro ku 1966/1967 zn a jd u je się

(12)

In ten syw n ość a w yn ik i fin a n so w e p ań stw ow ych gospodarstw... 2 0 9 Tab. 1. Z grupow anie badanych gospodarstw w ed łu g nakładów na 1 ha u żytk ów

rolnych w roku gospodarczym 1966— 1967

The grouping of researched farm s according to th e outlay per hectare of agricultural land in th e econom ical year 1966— 1967

N ak ład y na 1 ha u żytk ów roln ych L ic zb a g o s p o ­ d a r st w N ak ład y na 1 h a u ży tk ó w r o ln . S tra ta na 1 h a u ży tk ó w r o ln . Z ys k na 1 h a u ży tk ó w r o ln . L ic zb a g o sp o d . r e n to w n y c h L ic zb a g o sp o d . n ie r e n to w n y c h % go sp o ­ d arstw n ie r e n to w ­ nych 5— 8 tys. 30 6 329 554 11 19 63 8—11 tys. 9 9 604 1037 2 7 77 11— 14 tys. 5 12 213 136 2 3 60 14— 17 tys. 6 15 778 731 5 1 16 17— 20 tys. 1 19 304 3475 1 100 pow. 20 tys. 14 28 868 - - 1207 9 5 35

Razem gosp od ar­

stw a badane 65 10 289 351 29 36 55 5— 8 tys. 23 W roku 6 859 gospodarczym 1967/1968 30 13 10 43 8—11 tys. 7 9 902 496 O 5 71 11— 14 tys. 10 12 710 614 4 6 60 14— 17 tys. 5 16 283 808 3 2 40 17—20 tys. 3 18 264 225 1 2 66 pow. 20 tys. 17 28 645803 9 8 47

R azem gosp od ar­

stw a badane 65 11 549 40 32 33 50,7 5— 8 tys. 10 W roku 7 342 gospodarczym 1968/1969 268 6 4 40 8—11 tys. 15 9 210 339 6 9 60 11— 14 tys. 11 12 783 703 3 8 72 14— 17 tys. 8 15 313 206 2 6 75 17— 20 tys. 3 19 447 2325 2 1 33 pow . 20 tys. 18 32 331 393 8 10 55 R azem g o sp od ar­ stw a badane 65 12 309 17G 27 38 58 Ź r ó d ł o : Badania autora.

6, a w ro k u 1968/1969 — 8 gospodarstw . G rupa V reprezen to w an a jest ty lk o przez 1 gospodarstw o (W oroniec w pow. B iała Podlaska) w w y j­ ściow ym ro k u badań i przez 3 gospodarstw a w końcow ym roku. Liczeb­ ność gospodarstw o poziomie nakładów powyżej 20 tys. na 1 h a użytków 14 A n n ales, se ctio H, t. VI

(13)

F-£ Â To 2 50 ^ <35 C- ^ 50 h 2 S CD > » CD 2 g * I -c S rt O g o £ <ü +J73 0>

b

JC CO 73 - O Cl a o S2 oa c u Ao **— es < e 73 5 4> -S ^ CO Sh -O co ^ v > w > Q) u O <y >, J3 5 ~ ' o G s-i t» 73 £ S a >> M •N Jo 3 *-1 es ’S S-t 2 % "S ^ X ui 2 03 co *g . <u <N S-i 3 ■2 " CS 3 Eh £ co <D Eh O g ró d k i p ra c o w ­ n ik ó w 6 3 0, 3 0 5 0, 2 i o 0,3 CM 0,5 1 100tH 0,6 t - © t— 0,3 35 0,26 29 0,6 co © 00 0,5 CO Ł ą k i, p a s tw is ra z e rr CO 6 3 6 CO 00 CM^ 634 00^ 26 l> C—I> CO^ 473 1 CO CO^ 5 9 0 CO c o lO ^ c— CM co oTCM co" coc o " CM cm" 5 10" CO 00 i o "CM co"CM, i o CO cm" 05" co ! s “ Tf* ^ *1coLO o t ' ­ CO © 0 5 0 5^ © co 254 « 00 1 t W S_i CO CU LO cm

CM co" c o " es] os" cm" co

co ©"rH 0 5 r —ł rH t o © " co" 05 CO^GM o co 1-H CM 387 2 0 OD 326 5024 io ^ CM 10 96 6 coCO 5,8 0 5 rH cO* I> co 0 5

CO o" oo" io" 0 5 "

- 10 " CM co ©" CM CM CM cmh" a n ta c je ;r w a łe :h m ie l) 00 0,04 1 1 0,6 co 0,2 1 1 © CO 2 ,9 ©10 0,3 CO CO 0 5 c-co 0 5 co 0,04 , 1 5 0,3 1 1 CU w

e

> , N U U CS S a d y 46 COCM o O 0,2 58 2,9 6 7 2 ,6 34 co" rH 752 27,0 9 6 4 3, 0 T 3O a w 0 00 0 9 0,4 1 1 co co CO^ 53 co" G ru n ty o rn e 14 872 69,9 3 077 82,8 1 572 © ^ © " 00 1 8 4 1 Tt* Tj< 70,6 1 5 02 53,8 2306 3 70 ,8 3 u * 11 775 70 ,9 3 254 co£>" O 3 465 85,6 1 328 76,9 U ż y tk i ro ln e ra z e m 21 262 100,0 00 t> co 100, 0 1 964 Oo © 2 5 60 1 0 0 ,0 204 100 ,0 2 7 8 9 10 0 ,0 32 56 3 1 0 0 ,0 16 6 07 100 ,0 4 79 9 100 ,0 4 048 100 ,0 1 72 6 100 ,0 •podsoS O 0 5 m CO ł-H 6 5 CO Ir­ © lO e q z o ï i co CM B ^ s o u p a f pCCOc R CO co C R cc Æ aP CC aP CC r CcdaP CO - c # ce X ! cc ■C cc pC «P G o s p o d a rs tw a o p o z io m ie n a k ła d ó w 5 — 8 ty s . 8— 11 ty s . 1 1 — 14 ty s . 14— 17 ty s . 1 7 — 20 ty s . p o w . 20 ty s . R az em g o s p o d a r-st w a b a d a n e 5 — 8 ty s . 8 — 11 ty s . 1 1 — 14 ty s . 14 — 17 ty s .

(14)

In ten syw n ość a w y n ik i fin a n so w e p ań stw ow ych gospodarstw... 211 PS o Oh CO c (0 t3 N o £ CO l-l aW O 2 'ou cO a o £ CO S-c O -4J 3 CO .2 'S<D N O 3 O o T3 ' O u, •N N a> Xi co N W 13 T3 00 CO u 1 1 23 CO^o" cT 19 coo 23 0,2 4 Th 0,6 12 0,4 CM ^HO 23 0,6 OCM r-l Th o" 5 6 4 CO 6 6 1 8 2 9 9 co^ 2 5 6 0 co 00 O Th ic 7 8 3 N CM 00 o

Th £>■" io~CM co !>co CMco"CMco CMC<fco o "CMTh o"co CMLO00 co"CM

2 6 2 co O Oco co co PD 1 0 9 2 Th 1 1 4 7 co lO 2 4 5 co 1 9 4 ^h 2 5 2 W lO o oo" t-H t o o "rH Th co oT co" co LOco HH CM I> £> 4 9 6 9 CO 1 4 6 8 co 1 5 6 9 rt^ 7 6 3 3 9 5 CO^ Th CM co^ 5 3 1 Th 4 9 6 7 co co cmTh csfł-H irT 05 CO 05 oT ł-H IO cm" cm" coł-H i ał-H co 0 ,4 9 9 8 9 0 ,3 CO 05 s o Si CO 1 co 0 ,0 6 1 1 = 0 ,4 1 1 74 2,0 91 0 ,3 1 1 ic o 00 ^H CM 9 8 4 3 ,1 T3 o a w O OD 1 0 9 0 ,6 ^H 0 ,2 100 CM^ co 05 0 ,6 810 CM 0 6 6 H CO 05 ł-H 00 5 9 ,0 Th CO ^H 5 8 ,2 22 8 0 5 7 0 ,6 3 X O S-i £ 5 0 1 5 6 6 ,0 7 3 7 1 7 2 ,4 4 8 0 3 7 7 ,1 2 3 7 1 7 5 ,6 co o o 6 9 ,3 00 O CT 54 ,4 22 5 8 1 6 9 ,9 1 3 8 9 1 0 0 ,0 3 7 1 9 1 0 0 ,0 32 2 8 8 1 0 0 ,0 7 5 9 4 1 0 0 ,0 10 1 7 6 O o " o 6 2 3 3 1 0 0 ,0 3 1 3 4 O O o 1 4 4 9 1 0 0 ,0 3 7 0 8 1 0 0 ,0 32 2 9 4 O o " o co t*-t-H 65 10 I O H CO CO 00^-4 65 co •C aP CO s : aP . c a Po 05 OJ ,C 03 A aP 03 X! cd a P CO JC aC0 a P 1 7 20 t y s . p o w . 20 t y s . Ra zem g o s p o d a r -st w a b a d a n e 58 t y s . 811 t y s . 1 114 t y s . 1 4 17 t y s . 1 720 t y s . p o w . 20 t y s . R a z em g o s p o d a r -st w a b a d a n e

(15)

ro ln y ch (VI grupa) w okresie 3 lat ulega nieznacznym w ahaniom , np. w pierw szym ro k u w tej g rup ie zn ajd u je się 14 gospodarstw , w d rugim — 17, a w ostatn im ro k u — 18 gospodarstw .

N ależy podkreślić, że w tej g ru pie znalazły się gospodarstw a, k tó re zostały sch arak tery zo w an e n a w stęp ie jako IV g ru p a (17 gosp.). Cechą ch a ra k te ry sty c z n ą tej g ru p y gospodarstw jest wysoki udział sadów, p lan ­ tacji trw ały ch oraz to, że 9 z nich posiada przem ysł ro lny (gorzelnie, w iniarnie). W o statn im ro ku badań w grup ie tej z n ajd u je się tylko jed n o gospodarstw o z pow iatu hrubieszow skiego i dw a gospodarstw a (Cieleśnica, K onstantynów ) z p ow iatu Biała Podlaska.

P rz y ok reślan iu poziom u intensyw ności w y odrębniliśm y aż 7 m etod lub sposobów o k reślan ia poziom u intensyw ności rozum ianej szerzej, a nie w oparciu o klasyczną definicję. W te j liczbie dw ie m etody opar­ te są o w ysokość nakładów : jed n a o wysokość całkow itych nakładów p ro d u k cy jn y ch na 1 h a użytków rolnych, d ruga — w yrażająca in te n ­ sywność w skaźnikiem punktow ym , o p a rty m o 5 cech św iadczących 0 intensyw ności. Są to n astępu jące cechy: 1 — fundusz płac na 1 h a uży t­ ków rolnych, 2 — w artość b ru tto środków trw ały ch na 1 ha użytków rolnych, 3 — naw ożenie m in e raln e w kg czystego składnika N PK na

1 ha, 4 — liczba sztuk obornikow ych i 5 — siły pociągowej w jed no st­ kach przeliczeniow ych n a 100 h a użytków rolnych.

P rz y ok reślan iu poziom u intensyw ności m etodą pośrednią punktow ą o p a rtą na s tru k tu rz e u żytków i zasiewów w s tru k tu rz e użytków rolnych oraz obsadzie in w e n ta rza żywego posłużym y się system em punktow ym w edług czterech autorów : G. Blohm a, S. M oszczeńskiego, W. S chram ­ m a, B. Kopcia. Poza ty m posłużym y się w skaźnikiem B. W ilam ow skiego, czyli skorygow anym w skaźnikiem B. Kopcia, polegającym na d od atko ­ w ym u w zględnieniu poziom u produkcyjności w zakresie produkcji roś­ lin n ej i zw ierzęcej p rzy założeniu, że produkcyjność jest odpow iednikiem intensyw ności.

P u n k tem w yjściow ym do obliczenia tego w skaźnika jest średn ia w y­ dajność jednostkow a w szystkich gospodarstw w poszczególnych latach. A nalizę przepro w ad zam y w poszczególnych g rupach oraz łącznie w badanych gospodarstw ach dla każdego badanego roku. W tab eli 2 i 3 przed staw iam y w b ad an y ch gospodarstw ach s tru k tu rę u żytków rolnych i s tru k tu rę zasiewów. Obie tab ele są p u n k tem w yjścia do obliczenia w skaźników intensyw ności o p artych o s tru k tu rę użytków i s tru k tu rę za­ siewów. Na podstaw ie w ym ienionych tab el m ożem y zwrócić uw agę na k ilk a in teresu jący ch szczegółów.

U dział trw ały ch u ży tkó w zielonych w s tru k tu rz e użytków rolnych n ajw yższy je st w g ru p ie I gospodarstw i w aha się od 28,4% do 33,7%, n atom iast gospodarstw a w g ru p ie VI cechuje w ysoki udział sadów w

(16)

In ten syw n ość a w y n ik i fin an sow e p ań stw ow ych gospodarstw.., 213 stru k tu rz e użytków rolnych (od 21,7% do 27%). Udział g ru n tó w orny ch w stru k tu rz e użytków rolnych w tej grupie w ah a się od 53,8% do 58,2% i jest najniższy ze w szystkich gru p gospodarstw . W gospodarstw ach tych k o n c e n tru je się rów nież u p raw a chm ielu.

Z tabeli 3 w ynika, że udział zbóż w s tru k tu rz e zasiewów w aha się od 46,7% do 55,1% w I g ru p ie gospodarstw oraz od 46,2% do 48,3% w g ru pie VI. W szystkie g ru p y gospodarstw cechuje niski udział okopo­ w ych w stru k tu rz e zasiewów, np. w I grupie gospodarstw okopowe z ajm u ją tylko od 5,1% do 7%, w VI od 11,9% do 18,6%, w pozostałych grupach udział okopowych oscyluje około 10%.

Stosunkow o w ysoką pozycję w s tru k tu rz e zasiewów z a jm u ją ro ślin y oleiste, k tó rych udział w aha się od 8,5% do 10% w I gru p ie gospodarstw oraz od 1,8% do 6% w g ru p ie VI. We w szystkich grupach gospodarstw ro ślin y pastew n e zajm ują około 25% w badanym okresie. U dział tej g ru p y roślin w s tru k tu rz e zasiewów w aha się od 21,5% do 34,1%.

Poza w ym ienionym i g ru pam i roślin, bardzo znikom y p rocen t w s tr u ­ k tu rz e zasiewów zajm u ją ro ślin y strączkow e na ziarno, ich udział w a­ ha się od 1,3% do 5,2%.

D alszą w yjściow ą tab elą do określenia poziomu intensyw ności m eto­ dą pośrednią w edług w skaźników G. Blohm a i B. K opcia (pozostali a u ­ torzy nie uw zględ n iają produkcji zw ierzęcej) będzie tab e la 4, w k tó rej podajem y obsadę in w en tarza żywego na 100 ha użytków rolnych w sztu­ kach dużych.

S tan in w en tarza żywego m a dw ojakie znaczenie poznawcze: po p ie r­ wsze — in fo rm u je o zdolnościach rep ro d u k cy jn y ch poszczególnych go­ spod arstw oraz o możliwości i rozm iarach uszlachetniania produkcji ro ś­ linnej poprzez p rzetw arzan ie białka roślinnego na bardziej w artościow e białko zwierzęce, in fo rm u je rów nież o sile nawozowej tych gospodarstw , po dru gie — o k reśla ro zm iary produkcji zwierzęcej stanow iącej efek t działalności w ty m dziale. Z tabeli tej w ynika, że badane gospodarstw a m ają niską obsadę in w en tarza produkcyjnego na 100 ha użytków ro l­ nych.

N ajw yższą obsadę inw entarza produkcyjnego posiadają gospodarstw a w g ru p ie V (od 45,0 do 59,6 sztuk dużych) najniższą zaś gospodarstw a w g ru pie I (25,4 szt. dużych w o statn im roku badań). O bsada koni w e w szystkich grupach gospodarstw jest stosunkow o niska i w aha się od 1,2 do 7,9 sztu k dużych na 100 ha użytków rolnych. W s tru k tu rz e po­ głowia in w en tarza żywego w ysoki procent przy p ad a n a bydło. Udział bydła w s tru k tu rz e pogłowia w aha się od 83,2% do 93,9%. W iększość ba­ danych gospodarstw nie posiada trzo dy chlew nej, w poszczególnych g ru ­ pach gospodarstw udział trzo d y w aha się od 1,3% do 8,4%.

(17)

C-* co 03 J, 2 § 150 6 2 ^ t N *2 o co S-, 0» CO > > ■o _ R « Vi o 03 •*-» ° £ W g 3 C X ° o u 2 o ^ <u * £ o .S co > w ~ a S -T5 o -o a tu w AO CJ Ul U CO £ s c u CO <D 73 J3 cO *° c * U * I 'O £ £ o <£ OT to «w CO O N OJ cO J* U 3 3 +■“ ■3 a ■“ 2 2 ^ fcj co W <u .C co & Ć CO R a z e m 13 88 1 1 0 0 ,0 3 0 77 1 0 0 ,0 1 55 5 1 0 0 ,0 1 8 57 1 0 0 ,0 00I> O O O l-H 1 521 0 ‘0 0 I 22 0 1 9 1 0 0 ,0 10 873 Oc T © 2 8 6 1 1 0 0 ,0 3 427 1 0 0 ,0 1 355 1 0 0 ,0 I n n e u p r a w y 130 6 9 ,4 166 5,4 142 oTOCM 6,5 CM2 1 5 7 CO © " 18 4 3 8 ,6 293 2,7 6 9 V f 7 0 2 ,0 25 1,8 P a s te w n e 3 4 58 24,9 81 3 26 ,4 4 2 1 r-CM 576 O* CO 5 2 29,2 385 25,4 5705 25,9 29 9 6 27,6 721 25,2 11 0 9 32 ,4 374 27,6 Ole ist e S tr ą c z k o w e na z ia r n o 727 5,2 cm £> 5,6 30 °v 9 6 5 ,2 37 2 0 ,8 35 2,3 109 7 5,0 00 co O) 327 3,0 55 IO IO 4,5 27 2,0 1 2 13 8,7 258 8,4 lO 9,7 9 6 5,2 1 1 2 8 oo rH 1 7 46 7,9 £>CO 05 t-H c 1083 ©^ © 338 00T-H^ 32 7 9,5 05 !>CO O k o p o w e 70 1 W 19 7 6,4 CM ^H 7 ,2 ■<*< 6 ,1 25 f-H f-H00i-H 1330 6 ,0 >> N U (h CO TJ O a OT O 00 7 6 8 7,0 0000^H 6,6 23 2 6 ,8 CMco rH c i Z b o ż a 6 47 6 46,7 1 47 1 47 ,8 678 4 5 ,0 855 46,0 6 2 34 ,8 735 CO00 10 298 46, 6 3 Xo u £ 5 40 6 4 9, 7 1 490 CM IO 1 534 44 ,8 676 49, 9 L ic z b a g o sp o d a r s tw 3 0 O) t o CO rH 6 5 23 © ^H lO J e d n o s tk a h a c P ha aP ha aP ha ha aP h a h a h a aP ha & h a jP h a aP G o s p o d a r st w a o p o z io m ie n a k ła d ó w 5 — 8 ty s . 8 — 11 ty s . 1 114 ty s. 1 4 17 ty s . 1 7 20 ty s . p o w . 20 ty s . R az em g o s p o d a r -st w a b a d a n e 5 — 8 ty s . 8 — 11 ty s . 1 114 ty s . 1 4 17 ty s.

(18)

C g d a ls zy ta b e li 3

In ten syw n ość a w yn ik i fin a n so w e p ań stw ow ych gospodarstw ...

« O Oh CS Sctf • O N O £ RS U aw O 3 'o *-c CTJ a o £ RJ 1* O -*-» 3 CU .5 '5(U N O 3 o o T3 ‘O Si *0 215 9 0 8 1 0 0 ,0 2 2 3 6 1 0 0 ,0 21 5 5 8 1 0 0 ,0 4 7 8 9 1 0 0 ,0 7 11 4 O o 4 6 7 7 10 0 ,0 2 3 4 3 1 0 0 ,0 1 0 1 0 1 0 0 ,0 2 0 9 5 1 0 0 ,0 22 0 2 8 o " O O CM 52 CC 05 2 8 2 IO 2 2 8 Ci 2 5 i—l 2 1 CM co IO rH cm" iO cm" i c cm" Tjn" ł-H cm" o " cc" IO CC 00 00 O CD co to CM LO^ 1 2 9 7 05^ 5 8 4 05 3 2 0 co 5 5 3 t> CM^ CM

CO CD CM co"CM O CM00 CM10" CMco' rt<"CM CO co"CM O)IO

IO 10" CM (O CMcg 651 CD O CD cc CM co co » 32 rF 25 iO 27 00 6 9 4 CM^ cc" cc" 05 CO Os

co"CM co" cc" ł—ł cm" co"

00 CD 92 ,-h 1 9 9 9 co i CD lO 96 9 00 5 2 6 H cc 87 CD 1 2 6 o CM CM^

co" oT O) oo" oT oo" co" o

CM05" 9 5 CE rH 37 5 CO co" 18 2 0 8 ,4 E >> N U ti Cfl xso o. co O oo 2 7 2 5 ,7 6 1 3 8 ,6 3 1 2 6 ,7 2 5 7 CD t-H 00 I> 3 8 9 CD^ oo" 19 6 1 8 ,9 3 4 3 4 2 ,6 1 0 3 2 4 6 ,2 10 4 8 1 <xT ■<*< 3 o «-1 £ 2 6 3 8 Lo" to 3 5 4 4 4 9 ,8 2 1 3 6 4 6 ,3 1 2 7 4 5 4 ,3 05 CO 4 3 ,5 98 8 I>" 05 O 0" IO CC c— 6 5 O lO ł-H 11 00 CC CO 65 h a h a h a h a ha sP ha * h a h a h a& h a 17— 20 ty s . p ow . 20 ty s . R az em g o s p o d a r -st w a b a d a n e 5 — 8 ty s . 8 — 11 ty s . U14 ty s . 1 4 17 ty s . 1 7 20 ty s . p o w . 20 ty s . R az em g o s p o d a r -st w a b a d a n e

(19)

Tab. 4. P o g ło w ie zw ierząt w b adanych gospodarstw ach w sztukach dużych na 100 ha użytk ów rolnych w roku gospodarczym 1966/1967

T h e num ber of adult liv e stock in th e research ed farm s per 100 h ectares of agri­ cultural land in th e econom ical year 1966— 1967

G ospodarstw a o poziom ie n ak ład ów J e d n o st k a B yd ło Trzoda In w en ta rz p rod u k ­ c y jn y razem K on ie In w en tarz ż y w y razem 5— 8 tys. szt. 38,7 3,7 42,4 1,8 44,2 % 87,6 8,4 96,0 4,0 100,0 8—11 tys. szt. 33,1 2,1 35,2 2,7 37,9 % 87,3 5,5 92,8 7,2 100,0 11— 14 tys. szt. 25,7 1,6 27,3 3,3 30,6 % 84,0 5,2 89,2 10,8 100,0 14— 17 tys. szt. 33,2 2,2 35,4 3,2 38,6 % 86,0 5,7 91,7 8,3 100,0 17— 20 tys. szt. 49,2 49,2 3,5 52,7 % 93,4 93,4 6,6 100,0

pow yżej 20 tys. szt. 44,0 1,0 45,0 7,9 52,9

% 83,2 1,9 85,1 14,9 100,0 R azem badane szt. 37,4 3,0 40,4 2,7 43,1 g osp od arstw a % 86,8 7,0 93,8 6,2 100,0 W roku gospodarczym 1967/1968 5— 8 tys. szt. 27,8 1,4 29,2 1,5 30,7 % 90,5 4,6 95,1 4,9 100,0 8—11 tys. szt. 32,4 1,8 34,2 2,0 2C,2 % 89,5 5,0 94,5 5,5 ?.00,0 11— 14 tys. szt. 36,9 2,1 39,0 3,0 42,0 % 87,8 5,0 92,8 7,2 100,0 14— 17 tys. szt. 47,7 2,1 49,8 3,3 50,1 % 89,8 4,0 93,8 5,2 100,0 17— 20 tys. szt. 30,5 30,5 2,3 32,8 % 93,0 93,0 7,0 100,0 p ow yżej 20 tys. szt. 46,2 0,7 46,9 5,3 52,2 % 88;5 1,3 89,8 10,2 100,0 R azem badane szt. 32,8 1,5 34,3 2,3 36,6 gosp od arstw a % 89,6 4,1 93,7 6,3 100,0 W roku gospodarczym 1968/39:9 5— 8 tys. szt. 24,0 1,4 25,4 1,2 26,6 % 90,2 5,3 95,5 4,5 300,0

(20)

In ten syw n ość a w yn ik i fin an sow e p ań stw ow ych gospodarstw... C iąg dalszy tab. 4

217 8 — 11 tys. szt. 32,4 1,7 34,1 1,7 35,8 % 90,5 4,8 95,3 4,7 1 0 0 , 0 11— 14 tys. szt. 36,6 1 ,8 38,4 2 ,1 40,5 % 90,4 4,4 94,8 5,2 1 0 0 , 0 14— 17 tys. szt. 62,8 1 ,2 64,0 2,9 66,9 % 93,9 1 ,8 95,7 4,3 1 0 0 , 0 17— 20 tys. szt. 30,8 3,0 33,8 1,7 35,5 % 86,7 8,5 95,2 4,8 1 0 0 , 0

pow yżej 20 tys. szt. 59,1 0,5 59,6 5,3 64,9

% 91,1 0,7 91,8 8 ,2 1 0 0 , 0

R azem badane szt. 37,1 1,5 38,6 2 , 2 40,8

gosp od arstw a % 90,9 3,7 94,6 5,4 1 0 0 , 0

Ź r ó d ł o : B adania autora.

Podstaw ow e liczby obrazujące zasobność analizow anych gospodarstw w środki pro du kcji przedstaw iam y w tabeli 5. Tabela ta jest p un k tem w yjściow ym do określenia poziom u intensyw ności w oparciu o 5 w y b ra­ nych cech. Szczegółowa analiza danych zaw artych w tab eli w ykazuje, że najw iększą w artość b ru tto środków trw ałych n a 1 ha użytków ro l­ nych m ają gospodarstw a w g ru p ie VI (od 90 do 100 tys.) — najniższą zaś w g rup ie I (od 21 do 23 tys.). W m iarę w zrostu nakładów na 1 ha użytków ro ln y ch w poszczególnych grupach gospodarstw w zrasta w a r­ tość b ru tto środków trw ały ch , fundusz płac i poziom naw ożenia na 1 ha użytków rolnych.

Obsada in w en tarza w sztukach obornikow ych i siła pociągow a w je d ­ nostkach przeliczeniow ych na 100 ha użytków rolnych je st bardziej zróżnicow ana w poszczególnych grupach gospodarstw i ma rów nież te n ­ d en cję w zrostow ą w gospodarstw ach o w yższym poziom ie nakładów . Na tle obsady in w en tarza żywego w sztukach obornikow ych poja­ w ia się problem organicznego nawożenia, k tó re m a zasadnicze znaczenie szczególnie na glebach słabszych. Ze względu na niską obsadę in w en ta­ rza żywego naw ożenie organiczne w e w szystkich gospodarstw ach jest niew ystarczające. W poszczególnych grupach gospodarstw w ydajność jednostkow a z 1 ha i od 1 k row y jest dość zróżnicow ana. Plon przeli­ czeniow ym w aha się od 16,4 q do 26,0 q n atom iast w ydajność m leka od 1 krow y od 2296 do 3314 litrów .

Na ogół należy stw ierdzić, że gospodarstw a o w yższym poziom ie n a­ kładów uzy sk u ją lepsze w yniki produkcyjne. Z liczb tabeli 6 w ynika,

(21)

m oiupajs -0J5J X DS0UZD3II\[ 229 6 2564 2652 O t> CSI 313 4 3 1 89 2512 2599 2536 273 1 Bq/b ‘Awoiu -3ZDTI3Zjd UOIcJ CO °°~

l>~ oo" <ooTr-H COOi" 00ł-Hesi tO00" lOCSI 21,3

e q /b M ę^eaną u o[d O o co 320 342 363 1 358 320 310 CO 342 Bq/b AV93JBIUUI9JZ U0[d co CO lO 1 0 5 O O ©t- OCO t—H ©O 0000 ©CSJ •N C 'O (J O £ £ N co^ °v !> 00 JT1 N * «. *

ccT 05 OCSI OCN co CO esi CSI

S a p o c g o w a w je d n o s k ac h p r z e ­ li c z e n io ­ w y ch n a 100 h a u ż y tk ó w r o ln y c h csf ©_C*f »co" 10" ł>°* ICN CO CO © 1-H co © £ & 0 j-i CC TS0 a w 0 oc co" 00esf, inTjT S z tu k i o b o r n ik o ­ w e n a 10 0 h a u ż y tk ó w r o ln y c h 4 0,2 38,9 coco 39,2 53,7 53,9 44,2 30,9 37,2 42,5 N a w o ż e n ie m in e r a ln e N P K k g /h a u ż y tk ó w r o ln y c h 00 o 132 125 CO CO© COCO ©CSJł-H 3 X0 £ 12 8 O c*-rH CO W a r to ść b r u tt o śr o d k ó w tr w a ły c h na 1 h a u ż y tk ó w r o ln y c h w z ł 22 792 29 685 41 62 8 53 32 0 68 549 10 0 68 3 34 1 0 2 23 1 5 5 25 8 45 37 703 « % ź -s ~ 5 a 3 £ •s ^ J3 53 c COco colO COCO o05 (N CO 29 28 ©CO COco ©00 § a cc & O * Eu C 3 n © f-H w co lO lO 00 CSJ co G o s p o d a r s tw a o p o z io m ie n a k ła d ó w 5 8 t y s. 8— 11 ty s . 1 1 14 ty s . 1 4— 17 ty s. 1 7 20 ty s . p o w . 20 ty s. R az em g o s p o d a r -si w a b a d a n e 5— 8 t y s. 8— 11 ty s . 1 1 14 ty s. D~ CO 5 t-i ^ 1 er.l co T-l CO 2 ci to £ 2 N U O CS S-i 0) CC >-> 73 _ §. « CŁ o C/2 .X o c 60 5 3 c ^ go u 2 « ►» 0) £ XI-4-J £ u: C u Xfl cS fi Ti p a « o -a txc <u <-« ^ X3 u U u !>> cC C <U cc co TD W £C ^ ,q a) a> £ £ OJD >» C x £3 u -n 11 2 c o. ° n o 2 M c t-i N O .2 t5 _* co £ .y 0 -o g .s 6 o « > ^ o 3 -a J3 o a 1 i ^ CoC 2 g 5 o X G CU o g 5J 0) irś £ O si W CC H

Cytaty

Powiązane dokumenty

The other implemented algorithm makes use of the squared-normalized signal envelope to determine the maximum amplitude point of the first wave group after the onset.. First

Pragnę złożyć serdeczne podziękowania Recenzentom za cenne, życzliwe uwagi, sugestie i spostrzeżenia podnoszące wartość niniejszego periodyku. Dziękuję za współpracę

This study regards GIS as a digital tool that provides new ways of modeling, analysis and visual representation of landscape architectonic compositions to acquire spatial

This short overview of key arguments in the debate on the relation- ship between economic crises and borders can lead to investigating cross- border cooperation and its main

31 Speech delivered by professor Stanisław Gomułka at the ceremony of conferring him an honorary.. doctorate of the University of Economics in

Wyniki finansowe w gospodarstwach rolnych zależą od bardzo wielu czynników, między innymi od poziomu i struktury nakładów, kierun ­ ków produkcyjnych, od relacji cen

wozów w różnych środowiskach glebowych wyciągnął T. Rychlik.3 Jego zdaniem, wysokość przyrostu plonów zależy od jakości gleby, z tym że na glebach słabszych przyrost

Udział trwałych użytków zielonych w strukturze użytków rolnych najwyższy jest w grupie I gospodarstw i waha się od 28,4% do 33,7%, natomiast gospodarstwa w grupie