Strasburski standard prawa człowieka do wolności i bezpieczeństwa osobistego: implikacje w sferze prawa polskiego

Oksana Cabaj, Olga Łachacz

Strasburski standard prawa

człowieka do wolności i

bezpieczeństwa osobistego:

implikacje w sferze prawa polskiego

Polski Rocznik Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego 3, 15-33

UWM w Olsztynie 2012 ISSN 2082-1786

O k s a n a C a b a j, O lg a Ł a c h a c z

Wydział Prawa i Administracji UWM w Olsztynie

Strasburski standard p raw a człowieka

do wolności i bezpieczeństwa osobistego.

Implikacje w sferze p raw a polskiego

Słowa kluczowe: prawa człowieka, prawo do wolności i bezpieczeństwa, standard Rady Europy, pozbawienie wolności, areszt, detencja, polski porządek prawny i praktyka

1. W prow adzen ie

P r a w o do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b isteg o je s t je d n y m z fu n d a ­ m e n ta ln y c h p r a w c z ło w ie k a . W du żej m ie r z e w a ru n k u je ono k o r z y s ta n ie z in n y ch p r a w i w o ln o ści, k tó ry c h r e a liz a c ja m o g ła b y b yć z a g r o ż o n a bez z a g w a r a n t o w a n ia w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a osob istego .

A n te c e d e n c ji w p r o w a d z e n ia o ch ro n y w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b i­ steg o m o ż n a d o s zu k iw a ć się w o d le g ły c h c z a s a c h 1. O b ec n ie od n ośn e u r e ­ g u lo w a n ia p r a w n e o d n a jd z ie m y w n a jw a ż n ie js z y c h k o n w e n c ja c h m ię d z y ­ n a ro d o w yc h , z a ró w n o o z a s ię g u p o w szech n y m , ja k i ty ch re g io n a ln y c h . D o d a tk o w o , ja k o je d n o z fu n d a m e n ta ln y c h p r a w c z ło w ie k a , k tó r e g o p o s z a ­ n o w a n ie je s t g w a r a n to w a n e w d e m o k ra ty c z n y c h p a ń stw a ch , je s t często n o rm o w a n e k o n s ty tu c y jn ie . N a g ru n c ie E u ro p e js k ie j K o n w e n c ji o O c h ro n ie P r a w C z ło w ie k a i P o d ­ s ta w o w y c h W o ln o ś c i z 1950 ro k u (d a le j: E K P C z lu b K o n w e n c ja ), p o ję c ie „w o ln o ś ć ” m a z w ią z e k z e sw o b o d ą p r z e m ie s z c z a n ia się. C h o d z i tu o w o ln o ść fiz y c z n ą lu b te ż tz w . w o ln o ść lo k o m o c y jn ą , a le n ie w p o w ią z a n iu z p r a w e m do sw o b o d n eg o p o ru s z a n ia się i sw o b o d n eg o w y b o ru m ie js c a z a m ie s z k a ­ n ia. A z a te m n ie je s t to z n a c z e n ie „w o ln o ś c i” n a d a n e te m u sło w u w P r o t o ­ k o le d o d a tk o w y m n r 4 (a rt. 2 ) do K o n w e n c ji. J a k z a u w a ż a P. H o fm a ń s k i, m o że o n a b yć d e fin io w a n a ja k o „w o ln o ść od o s a d z e n ia w m ie js c u iz o la c ji” , 1 Na temat rodowodu tego prawa zob. P. Hofmański, Artykuł 5, [w:] Konwencja o Ochro­ nie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I: Komentarz do artykułów 1-18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010, s. 155.

z a ś b e z p ie c z e ń s tw o o so b iste „p o w in n o b yć o d c z y ty w a n e ja k o g w a ra n c ja , ż e n ik t n ie z o s ta n ie p o z b a w io n y w o ln o ś c i a r b it r a ln ie ” 2. T a k ro z u m ia n e , n a g ru n c ie art. 5 ust. 1 E K P C z - „w o ln o ś ć ” i „b e z p ie c z e ń s tw o o s o b is te ” - m u ­ szą b yć p o s trz e g a n e łą czn ie, co ozn a cza , ż e s a m o d z ie ln ie n ie s ta n o w ią p o d ­ s ta w y n o r m a ty w n e j. C a ły b o w ie m sens p r a w a do b e z p ie c z e ń s tw a o so b i­ stego, z g o d n ie z o r z e c z n ic tw e m E u ro p e js k ie g o T r y b u n a łu P r a w C z ło w ie k a (d a le j: E T P C z lu b T r y b u n a ł), w ią ż e się z z a p e w n ie n ie m o ch ro n y p r z e d a r ­ b itr a ln y m p o z b a w ie n ie m w o ln o ś c i i to te ż je s t, w K o n w e n c ji, z a s a d n ic z y m c e le m a rt. 53. M im o ż e p r a w o do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b isteg o s ta n o w i j e d ­ no z p o d s ta w o w y c h p r a w c z ło w ie k a i z a r a z e m fu n d a m e n t d e m o k ra ty c z n e ­ go p a ń s tw a p ra w a , to - w p r a k ty c e p a ń s tw c z ło n k o w s k ic h R a d y E u ro p y - często d o ch o d zi do je g o n a ru szeń . Ś w ia d c z y o ty m , m ię d z y in n y m i, is to tn ie ro z b u d o w a n e o rz e c z n ic tw o T r y b u n a łu d o ty czą ce art. 5 K o n w e n c ji.

O p r a c o w a n ie m a n a ce lu u k a z a n ie sta n d a rd u p r a w a c z ło w ie k a do w o l­ n ości i b e z p ie c z e ń s tw a o so b isteg o u re g u lo w a n e g o w E K P C z o ra z u z u p e ł­ n io n e g o p r z e z b o g a te o rz e c z n ic tw o stra s b u rs k ie . T r y b u n a ł, re a g u ją c n a p r z y p a d k i n a ru s z e ń a rt. 5 b ęd ą c e w y n ik ie m b łę d ó w in te rp r e ta c y jn y c h lu b w a d liw y c h r o z w ią z a ń s y stem o w y ch , n ie ty lk o s t w ie r d z a ł lic z n e n a r u ­ s z e n ia p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o sob istego , a le d o k o n a ł d a le ­ ko id ą cej k o n k r e t y z a c ji te g o p ra w a , r o z s z e rz a ją c z a k re s s to s o w a n ia a rt. 54. W d a ls z e j c zęśc i o p ra c o w a n ia d o k o n a n o a n a liz y p roce su u r z e c z y w is tn ia n ia w P o ls c e ta k u k s z ta łto w a n e g o s ta n d a rd u p r a w a c z ło w ie k a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o sob istego . R o z w a ż a ją c im p lik a c je te g o s ta n d a rd u w s fe ­ rz e p r a w a p o ls k ie g o , n a le ż y z a u w a ż y ć , ż e m im o w p r o w a d z e n ia sto so w n ych r e fo r m u s ta w o d a w s tw a w e w n ę tr z n e g o , P o ls k a w c ią ż z a lic z a się do c z o łó w ­ k i p a ń stw , k tó r e m a ją p r o b le m z z a g w a r a n t o w a n ie m p o s z a n o w a n ia p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o sob istego . D la te g o n a le ż y p o s z u k iw a ć o d p o ­ w ie d z i n a p y ta n ia : d la c z e g o P o ls k a p r z e g r y w a s p r a w y z a rt. 5 E K P C z ; co n a jc zę ściej, w s p ra w a ch p r z e c iw k o P o lsce, je s t p ię tn o w a n e p rze z T r y b u n a ł; co n a le ż y z m ie n ić , w p r a w ie i p ra k ty c e , a b y n ie d o ch od ziło w P o ls c e do n a ­ ru s z e ń a rt. 5 K o n w e n c ji.

2 Ibidem, s. 158.

3 Altun p. Turcji z 1.6.2004, skarga nr 24561/94, § 57; Bozano p. Francji z 18.12.1986, skarga nr 9990/82, § 54; Lukanov p. Bułgarii z 20.3.1997, skarga nr 21915/93, § 41; Wioch p. Polsce z 19.10.2000, skarga nr 27785/95, § 109.

4 Zob. O. Cabaj, O. Łachacz, Artykuł 5. Prawo do wolności i bezpieczeństwa, w: Orzecz­ nictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich, red. T. Jasudowicz, J. Bartoszewicz, R. Fordoński, Olsztyn 2012, s. 125 - 278.

2. Stan d ard p ra w a człow ieka do w olności

i bezpieczeństw a osobistego na gruncie E K P C z

oraz orzecznictw a strasburskiego

P r a w o do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b is te g o z o s ta ło u re g u lo w a n e w n a jw a ż n ie js z y c h t r a k ta ta c h m ię d z y n a r o d o w y c h d o ty czą cy c h p r a w a c z ło ­ w ie k a 5, a le je d y n ie w E K P C z , w ust. 1 a rt. 5, z a m ie s z c z o n y z o s ta ł k a t a ­ lo g d o p u szcza ln y ch in g e r e n c ji w to p ra w o . K a t a lo g ten , ja k w ie lo k r o t n ie p o d k r e ś la ł T ry b u n a ł, je s t z a m k n ię t y i m u s i być in te r p r e t o w a n y w sposób ś c is ły 6. T a k w ięc, z w y ją t k ie m p r z y p a d k ó w w s k a z a n y c h w K o n w e n c ji, p o ­ z b a w ia n ie c z ło w ie k a w o ln o ś c i je s t z a k a z a n e w p a ń s tw a c h czło n k o w s k ic h R a d y E u ro p y .

W d a ls z e j c zęśc i a rt. 5 (w ust. 2-5) o k re ś lo n e z o s ta ły m a te r ia ln o -p r a w ­ n e o g r a n ic z e n ia in g e r e n c ji w p r a w o do w o ln o ści, k tó r e m u s z ą b yć o k re ś lo ­ n e p r z e z p ra w o k r a jo w e p a ń s tw a - s tro n y K o n w e n c ji. T a k ą p ła s z c z y z n ą u n o rm o w a n ia je s t, z a w a r t a w ust. 2, g w a r a n c ja p o w ia d o m ie n ia osoby, w z r o z u m ia ły m d la n iej ję z y k u , o p r z y c z y n a c h z a tr z y m a n ia lu b a re s z to w a n ia i s ta w ia n y c h je j z a rz u ta c h . N a s tę p n ie , w ust. 3, p r z e w id z ia n e z o s ta ło p ra w o z a tr z y m a n e g o lu b a re s z to w a n e g o do b y c ia n ie z w ło c z n ie p o s ta w io n y m p r z e d s ę d z ią lu b in n y m u r z ę d n ik ie m u p ra w n io n y m p rze z u s ta w ę do w y k o n y w a ­ n ia w ła d z y są d o w ej i p r a w o b y c ia s ą d z o n y m w ro z s ą d n y m te r m in ie albo z w o ln io n y m n a czas p o s tę p o w a n ia . Z k o le i ust. 4 g w a r a n tu je p r a w o do b e z ­ z w ło c zn e j, są d o w ej, k o n t r o li le g a ln o ś c i p o z b a w ie n ia w o ln o ści, a ust. 5 p r a ­ w o do o d s z k o d o w a n ia z a n ie z g o d n e z art. 5 z a tr z y m a n ie lu b a re s z to w a n ie . W s w o im o r z e c z n ic tw ie E T P C z s fo rm u ło w a ł w ie le is to tn y c h w n io s k ó w i, t y m sa m ym , ro z b u d o w a ł w a r s tw ę n o r m a ty w n ą art. 5. R o z p a tr u ją c k o n ­ k r e tn e sp ra w y , T r y b u n a ł n ie ty lk o r o z s t r z y g a sz c z e g ó ło w o o ty m , k ie d y p a ń s tw o s p e łn ia w a r u n k i o k re ś lo n e w p o s z c z e g ó ln y c h u stęp a ch a rt. 5, a le te ż o cen ia, c z y p o s tę p o w a n ie o rg a n ó w k r a jo w y c h je s t z g o d n e z c e le m a rt. 5, k t ó r y s p r o w a d z a się do o ch ro n y c z ło w ie k a p r z e d a r b it r a ln y m p o z b a w ie ­ n ie m w o ln o ści. W r e s z c ie w y ja ś n ia ró w n ie ż , ż e p o s z c z e g ó ln e p o ję c ia w y s t ę ­ p u ją ce w k o n w e n c y jn e j r e g u la c ji p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a oso­ b is te g o , ja k np. „a lk o h o lik ” , p o w in n y b yć ro z u m ia n e w ś w ie t le p r z e d m io tu i ce lu a rt. 5.

R o z w a ż a ją c fo rm y , ja k ie m o że p r z y b ie r a ć p o z b a w ie n ie w o ln o ści, T r y b u ­ n a ł s tw ie r d z ił, ż e ocen a, k ie d y m a m y do c z y n ie n ia z p o z b a w ie n ie m w o l­ n ości (a n ie np. o g ra n ic z e n ie m ), z a le ż y z a w s z e od o k o lic zn o ś c i s p ra w y . W s to s o w n y m r o z s trz y g n ię c iu , d ec yd u ją ce są g łó w n ie : ro d z a j, czas tr w a n ia

5 Por. m.in.: art. 3 i 9 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka; art. 9, 1 Międzynarodo­ wego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych; art. 31 Konwencji dotyczącej statusu uchodź­ ców; art. 6 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 Afrykańskiej Karty Praw Człowieka i Ludów 1981; art. 7 Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka. Zob. Prawa czło­ wieka, oprac. i przekł. B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Toruń 1993.

re s try k c ji, ich n a s ile n ie i s k u tk i7. P r z y k ła d o w o , ja k o p o z b a w ie n ie w o ln o ­ ści T r y b u n a ł z a k w a lifik o w a ł o s a d z e n ie s k a z a n e g o n a o d iz o lo w a n e j części w y s p y p r z y je d n o c z e s n y m p o d d a n iu go s ta łe m u n a d z o r o w i p o lic ji8. Z a r ó w ­ n o z n a c zn e z p o z b a w ie n ie m w o ln o ś c i E T P C z u z n a ł ta k ż e z b y t d łu g ie p r z e ­ t r z y m y w a n ie c u d z o zie m c ó w o czek u ją cy ch n a r o z p a tr z e n ie w n io s k u o a z y l w s tr e fie t r a n z y to w e j lo tn is k a , k tó re s p o w o d o w a ło p r z e k s z ta łc e n ie o g r a n i­ c z e n ia w o ln o ś c i w je j p o z b a w ie n ie 9. N a le ż y w t y m m ie js c u za zn a c z y ć , ż e w p rze p is a c h a rt. 5 p r z e w id z ia n o k ilk a fo r m p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i ( z a t r z y ­ m a n ie, a re s z to w a n ie , a re s z to w a n ie p r e w e n c y jn e c zy d e te n c ja w z a k ła d z ie p s y c h ia tr y c z n y m ), a z a te m p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i w to k u p o s tę p o w a n ia k a rn e g o w p o s z c z e g ó ln y c h p a ń s tw a c h -s tro n a c h K o n w e n c ji m o ż e p r z y b ie ­ ra ć ró ż n e fo rm y i n a z w y . S tą d p o ję c ia z a s to s o w a n e w E K P C z m a ją c h a ra k ­ t e r a u to n o m ic z n y i n ie n a le ż y ich u to ż s a m ia ć z p o ję c ia m i w y s tę p u ją c y m i w p o rz ą d k a c h p r a w n y c h p o s z c z e g ó ln y c h p a ń stw , tu d z ie ż z „ z a tr z y m a n ie m ” lu b „a r e s z t o w a n ie m ” n a g ru n c ie p o ls k ie g o p r a w a k a rn e g o p ro ce so w eg o .

W lite r a c h a - f, ust. 1 art. 5 E K P C z , o k re ś lo n e z o s ta ły w y ją t k i od obo­ w ią z k u p o s z a n o w a n ia w o ln o ś c i osob istej, k tó r e to m o g ą z a c h o d z ić ku m u - la t y w n ie 10. Z a to is to tn e je s t, a b y p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i p r z e z c a ły czas o d p o w ia d a ło p r z y n a jm n ie j je d n e m u z p r z y p a d k ó w o k re ś lo n y c h w ust. 1. W p ie r w s z y m z ta k ic h p r z y p a d k ó w c h o d zi o sy tu a c ję „z g o d n e g o z p r a w e m p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i w w y n ik u s k a z a n ia p rze z w ła ś c iw y są d ” . W y m ó g „z g o d n o ś c i w p r a w e m ” o d n o si się do p r a w a k r a jo w e g o i z a w ie r a w sobie w a ru n e k d o c h o w a n ia „tr y b u p r z e w id z ia n e g o p rze z p r a w o ” 11. N a le ż y tu p a m ię ta ć , ż e r o la T r y b u n a łu s p r o w a d z a się r ó w n ie ż do b a d a n ia z g o d n o ś c i k r a jo w e g o p r a w a m a te r ia ln e g o i p ro c e s o w e g o z p o s ta n o w ie n ia m i K o n w e n ­ cji, w t y m ta k ż e z c e le m a rt. 5. K o n s e k w e n c ją te g o je s t s iln e o d d z ia ły w a ­ n ie K o n w e n c ji n a p r a w o w e w n ę tr z n e je j p a ń s t w - s t r o n 12. T r y b u n a ł k ilk a ­ k r o tn ie sp re c y zo w a ł, k ie d y s p e łn io n e są w y m o g i „s k a z a n ia p r z e z w ła ś c iw y są d ” . P r z e d e w s z y s tk im , j e ś li c h o d zi o „s k a z a n ie ” e le m e n te m k o n ie c z n y m je s t o rz e c z e n ie p r z y p is u ją c e s p r a w c y w in ę 13. D la te g o , ja k o ta k ie , n ie m o że być k w a lifik o w a n e o rz e c z e n ie ś ro d k a ty m c z a s o w e g o lu b p r e w e n c y jn e g o 14 (g d y je s z c z e n ie r o z s t r z y g n ię to o w in ie ) a n i w y r o k n a k a z u ją c y u m ie s z c z e n ie n ie p o c z y ta ln e g o s p ra w c y w z a k ła d z ie z a m k n ię t y m (g d y n ie m a m o ż liw o ś c i p r z y p is a n ia w in y )15. W re s z c ie , p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i m u si b yć n a s tę p ­

7 Guzzardi p. Włochom z 6.11.1980, skarga nr 7367/76, § 92. 8 Ibidem.

9 Am uur p. Francji z 25.6.1996, skarga nr 19776/92, § 42-49. 10 Eriksen p. Norwegii z 27.5.1997, skarga nr 17391/90, § 76. 11 Nowicka p. Polsce z 3.12.2002, skarga nr 30218/96, § 58.

12 W Polsce, o czym będzie mowa w dalszej części opracowania, EKPCz stanowi część kra­ jowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.

13 Guzzardi, op. cit., § 100. 14 Ibidem.

15 Wyjątkiem jest sprawa X p. Zjednoczonemu Królestwu z 5.11.1981, skarga nr 7215/75, § 39. Orzeczenie środka izolacyjnego o charakterze leczniczym podlega ocenie na gruncie art. 5 ust. 1 lit. e (zob. Herczegfalvy p. Austrii z 24.9.1992, skarga nr 10533/83, § 62 i n.).

s tw e m c z y te ż r e z u lt a t e m s k a z a n ia (n a s tą p ić „w w y n ik u s k a z a n ia ” ) 16. J e g o p o d s ta w ą n ie m u s i b yć k o n ie c z n ie „ o r z e c z e n ie ” sądu, a n a p r z y k ła d m o że ono być w y n ik ie m d e c y z ji sądu w p r z y p a d k u d e c y z ji o o d w o ła n iu p r z e d t e r ­ m in o w e g o z w o ln ie n ia 17. W a ż n e je s t, a b y s p e łn io n y z o s ta ł w y m ó g s k a z a n ia p r z e z „s ą d ” - a w ięc, ja k s p r e c y z o w a ł T r y b u n a ł, p r z e z o rg a n n ie z a le ż n y od stro n i w ła d z y w y k o n a w c z e j, k t ó r y z a p e w n ia o d p o w ie d n ie g w a ra n c je pro- c e d u r a ln e 18. S tą d w k ilk u s p ra w a c h p r z e c iw k o P o ls c e E T P C z p o tw ie r d z ił, ż e n ie m o że to b yć p ro k u ra to r, p o n ie w a ż n ie z a o p a tr z o n y w a tr y b u t n ie z a ­ w is ło ś c i i b e zstro n n o ści, b ęd ąc o rg a n e m o s k a r ż y c ie ls k im i p e łn ią c fu n k cje śled cze, n ie w y p e łn ia o d p o w ie d n ic h g w a r a n c ji19.

K o le jn e d w a p r z y p a d k i, w k tó ry c h m o ż liw e je s t p o z b a w ie n ie w o ln o ­ ści n a g ru n c ie ust. 1 a rt. 5, d o ty c z ą z g o d n e g o z p r a w e m z a tr z y m a n ia lub a r e s z to w a n ia w s y tu a c ji „n ie p o d p o rz ą d k o w a n ia się w y d a n e m u z g o d n ie z p r a w e m o rz e c z e n iu sądu lu b w ce lu z a p e w n ie n ia w y k o n a n ia o k re ś lo n e g o p rze z p ra w o o b o w ią z k u ” (lit . b ) o ra z „w celu p o s ta w ie n ia p r z e d w ła ś c iw y m o rg a n e m w z w ią z k u z u z a s a d n io n y m p o d e jr z e n ie m p o p e łn ie n ia cz y n u z a ­ g r o ż o n e g o k a r ą lu b j e ś l i je s t to w sposób u z a s a d n io n y u zn a n e z a k o n ie c z n e d la z a p o b ie ż e n ia p o p e łn ie n iu ta k ie g o czyn u albo u n ie m o ż liw ie n iu u c ie c z k i po je g o d o k o n a n iu ” (lit . c). W p ie r w s z e j s y tu a c ji p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i m o że b yć s p o w o d o w a n e o d m o w ą s t a w ie n ia się n a w e z w a n ie sądu ja k o ś w ia d e k w p ro ce sie k a r n y m lu b p o d d a n ia się p rzy m u s o w e m u b a d a n iu albo n ie w y k o ­ n a n ie m k o n k re tn e g o o b o w ią z k u w y n ik a ją c e g o z u sta w y . P r z y tym , w k ilk u sp ra w a ch , w k tó ry c h z a rz u c a n o n a r u s z e n ie ust. 1 lit. b, T r y b u n a ł u zn a ł, ż e c e le m p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i n ie m o że b yć u k a ra n ie z a w c z e ś n ie js z e zacho- w a n ie 20 albo z a g w a r a n t o w a n ie w y k o n a n ia o k re ś lo n e g o o b o w ią z k u w p rzy - s zło ści21. Z k o le i, n a p o d s ta w ie ust. 1 lit. c, o sob a m o że z o s ta ć z a tr z y m a n a lu b a re s z to w a n a je d y n ie w z w ią z k u z p r o w a d z o n y m p o s tę p o w a n ie m k a r ­ n y m (c h o d z i o tz w . z a tr z y m a n ie p r e w e n c y jn e )22 i t y lk o w celu p o s ta w ie n ia osob y p r z e d w ła ś c iw y m o rg a n e m ( l e g a l a u t h o r i t y ) , z e w z g lę d u n a w y m ie ­ n io n e w y ż e j p o d s ta w y . J a k s t w ie r d z ił E T P C z , o p r z y p a d k u „u z a s a d n io n e ­ go p o d e jr z e n ia ” p o p e łn ie n ia czyn u z a g ro ż o n e g o k a r ą m o że być m o w a , je ż e li is tn ie ją fa k t y b ą d ź in fo r m a c je o fa k ta c h , k tó r e w w y s ta r c z a ją c y m sto p n iu

16 M onnell i Morris p. Zjednoczonemu Królestwu z 2.3.1987, skargi nr 9562/81, 9818/82, § 36 i B. p. Austrii z 28.3.1990, skarga nr 11968/86, § 38.

17 P. Hofmański, op. cit., s. 166.

18 De Wilde, Ooms i Versyp p. Belgii z 18.6.1971, skargi nr 2832/66, 2835/66, 2899/66, § 78; Ringeisen p. Austrii 16.7.1971, skarga nr 2614/65, § 95; Engel i in. p. Holandii z 8.6.1976, skargi nr 5100/71, 5101/71, 5102/71, 5354/72, 5370/72, § 68; Niedbała p. Polsce z 4.7.2000, skarga nr 27915/95, § 49.

19 Bagiński p. Polsce z 11.10.2005, skarga nr 37444/97, § 59-60; Dacewicz p. Polsce

z 2.07.2002, skarga nr 34611/97, § 21; Niedbała, op. cit., § 48-57.

Na temat pozycji polskiego prokuratora na przykładzie sprawy Niedbały zob.: T. Jasudo- wicz, Uwagi ogólne, w: Polska wobec europejskich standardów praw człowieka, red. T. Jasu- dowicz, Toruń 2001, s. 248-250.

20 Engel i in. p. Holandii, op. cit., § 69. 21 Ciulla p. Włochom, op. cit., § 36.

u z a s a d n ia ją o b ie k ty w n ą ocen ę, ż e d a n a osob a m o g ła p o p e łn ić p r z e s tę p ­ stw o. i ta k , z a tr z y m a n ie o ra z ty m c z a s o w e a re s z to w a n ie m u s z ą b yć o p a rte n a w y s ta rc z a ją c o o b ie k ty w n y c h p o d sta w a c h , p o z w a la ją c y c h n a „u z a s a d n io ­ n e p o d e jr z e n ie ” , ż e da n e fa k t y w is to c ie m ia ły m ie js c e 23. C o w a ż n e , ta k ie p o d e jr z e n ie p o p e łn ie n ia c zy n u z a b ro n io n e g o p rze z p ra w o m u s i się u t r z y ­ m y w a ć p r z e z c a ły cza s s to s o w a n ia a resztu .

W p rz y p a d k u osoby, k tó r e j ty m c z a s o w e a re s z to w a n ie w c h o d z i w z a k re s lit. c, w y m a g a n e je s t w y s łu c h a n ie p o d e jr z a n e g o 24. W s z c z e g ó ln o ś c i za ś, ja k s t w ie r d z ił E T P C z , w p o s tę p o w a n iu w p r z e d m io c ie z a ż a le n ia n a p o s ta n o ­ w ie n ie o z a s to s o w a n iu ty m c z a s o w e g o a re s z to w a n ia , n a le ż y z a p e w n ić „r ó w ­ ność b r o n i” m ię d z y s tro n a m i, p r o k u r a to re m i ty m c z a s o w o a re s zto w a n y m , w t y m ta k ż e u m o ż liw ić sk u te c z n e k w e s tio n o w a n ie t w ie r d z e ń lub p o g lą d ó w o s k a r ż e n ia 25. i ta k , w n ie k tó r y c h p r z y p a d k a c h s y tu a c ja m o że w y m a g a ć tego , ż e b y o b ro n ie z o s ta ł u m o ż liw io n y d o stęp do p o s z c z e g ó ln y c h d o k u m e n ­ tó w z n a jd u ją c y c h się w a k ta ch s p r a w y 26. D a ls z e w a ż n e g w a ra n c je w s to ­ su n ku do ta k ie j o sob y z o s ta ły p r z e w id z ia n e w ust. 3. N a le ż y w ty m m ie j­ scu dodać, ż e o ile n ie je s t w y m a g a n e , a b y n a k a z z a tr z y m a n ia b y ł w y d a n y p r z e z s ę d zie g o (d e c y d u ją c e w t y m z a k r e s ie są r e g u la c je p r a w a w e w n ę t r z ­ n ego p o s z c z e g ó ln y c h p a ń s tw ), to ty m c z a s o w e a re s z to w a n ie , z g o d n ie z art. 5 ust. 3, m o że z a s to s o w a ć t y lk o „s ę d z ia lub in n y u rz ę d n ik u p ra w n io n y p rze z u s ta w ę do w y k o n y w a n ia w ła d z y s ą d o w e j” . J e ż e li z a ś d o jd z ie do s k a z a n ia w p ie r w s z e j in s ta n c ji, to w sto su n k u do s k a z a n e g o z a c z y n a ją m ie ć z a s to s o ­ w a n ie g w a ra n c je z a rt. 5 ust. 1 lit. a27.

K o le jn y , o d ręb n y , p r z y p a d e k n a g ru n c ie a rt. 5 ust. 1, d o ty c z y p o z b a ­ w ie n ia w o ln o ś c i n ie le tn ie g o . Z g o d n ie z lit. d p o w in n o się to o dbyć „n a m o cy z g o d n e g o z p r a w e m o r z e c z e n ia w celu u s ta n o w ie n ia n a d zo ru w y c h o w a w ­ czeg o lu b z g o d n e g o z p r a w e m p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i n ie le tn ie g o w celu p o ­ s ta w ie n ia go p r z e d w ła ś c iw y m o rg a n e m ” .

M o ż liw e je s t r ó w n ie ż n a g ru n c ie ust. 1, z g o d n e z p ra w e m , p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i osob y „w celu z a p o b ie ż e n ia s z e r z e n iu p r z e z n ią ch orób z a k a ź n y c h ” , a ta k ż e „o sob y u m y s ło w o ch orej, a lk o h o lik a , n a r k o m a n a lu b w łó c z ę g i” (lit. e). G łó w n y m p o w od em , d la k tó re g o z e z w a la się w K o n w e n c ji n a p o z b a ­ w ie n ie w o ln o ś c i ta k ic h osób je s t, j a k w y ja ś n ił T r y b u n a ł, n ie t y lk o z a g r o ż e n ie d la p o rz ą d k u p u b lic zn e g o , a le ró w n ie ż to, ż e ich w ła s n e in te r e s y m o g ą w y ­ m a g a ć ich d e te n c ji28. i ta k , p rzy k ła d o w o , z a „ a lk o h o lik a ” m o ż n a u zn a ć oso­ bę, k w a lifik o w a n ą z e w z g lę d ó w m e d y c z n y c h ja k o n a d u ż y w a ją c ą a lk o h o lu , 23 Fox, Campbell i Hartley p. Zjednoczonemu Królestwu z 30.08.1990, skargi nr 12244/86, 12245/86, 12383/86, § 32-34; Murray p. Zjednoczonemu Królestwu z 28.10.1994, skarga nr 14310/88, § 50-63; Wioch p. Polsce, op. cit., § 108.

24 Kampanis p. Grecji z 13.07.1995, skarga nr 17997/91, § 47.

25 Nikolova p. Bułgarii z 25.3.1999, skarga nr 31195/96, § 58; Wioch p. Polsce, op. cit., § 126.

26 Lamy p. Belgii z 30.03.1989, skarga nr 10444/83, § 29.

27 B. p. Austrii z 28.03.1990, skarga nr 11968/86, §§ 36-39; Kudła p. Polsce z 26.10.2000, skarga nr 30210/96, § 104.

a le ró w n ie ż ta k ą , k t ó r a s w o im z a c h o w a n ie m w y n ik a ją c y m z e s p o ży cia a lk o h o lu z a g r a ż a p o r z ą d k o w i p u b lic z n e m u lu b sobie sa m e m u 29. C o w a ż ­ ne, ta k ie osoby, w p r z y p a d k u p o z b a w ie n ia w o ln o ści, m a ją p ra w o d o m a ga ć się z w o ln ie n ia , w s z c z e g ó ln o ś c i z a ś p r z y s łu g u je im p ra w o o d w o ła n ia się do sądu w ce lu z b a d a n ia z a s a d n o ś c i d a ls z e g o p r z e tr z y m y w a n ia w z a k ła d z ie p s y c h ia tr y c z n y m lu b in n y m s p e c ja ln y m z a k ła d z ie 30.

O s t a t n i p r z y p a d e k m o ż liw e g o , le g a ln e g o p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i n a g r u n ­ cie a rt. 5 ust. 1 to, z g o d n e z p ra w e m , z a tr z y m a n ie lu b a r e s z to w a n ie oso­ b y „w ce lu z a p o b ie ż e n ia je j n ie le g a ln e m u w e jś c iu n a t e r y t o r iu m p a ń s tw a albo osoby, p r z e c iw k o k tó re j p o s tę p o w a n ie o w y d a le n ie lu b e k s tr a d y c ję je s t w to k u ” (lit . f). O so b a t a k a m o ż e d o m a ga ć się k o n t r o li sa d o w ej, a w ię c k o ­ rz y s ta ć z g w a r a n c ji p r z e w id z ia n e j w art. 5 ust. 4, a T r y b u n a ł b a d a n ie ty lk o ce l a re s z to w a n ia , n a co w s k a z u je K o n w e n c ja , a le ró w n ie ż to, c z y p o s tę p o ­ w a n ie n ie j e s t w n ie u z a s a d n io n y sposób p rze d łu ż a n e .

W sto su n k u do o sob y z a tr z y m a n e j u s ta n o w io n y z o s ta ł po s tro n ie o r g a ­ n ów w ła d z p a ń s tw o w y c h o b o w ią z e k n ie z w ło c z n e g o p o in fo rm o w a n ia , w z r o ­ z u m ia ły m d la tej osob y ję z y k u , o p rzy c z y n a c h z a tr z y m a n ia o ra z o w s z e l­ k ich s ta w ia n y c h je j z a rz u ta c h (u st. 2 a rt. 5). J a k w y ja ś n ił T ry b u n a ł, n a le ż y p r z e k a z a ć in fo r m a c je o p o w od a ch z a tr z y m a n ia , a le n ie m a k o n ie c z n o ś c i in fo r m o w a n ia o w s z y s tk ic h z a rz u ta c h a n i te ż o w s z y s tk ic h p o d sta w a c h , j e ż e l i te m o g ły - w w y s ta r c z a ją c y m sto p n iu - w y n ik a ć np. z ro d z a ju p y ta ń z a d a w a n y c h p o d cza s p r z e s łu c h a n ia 31. C o is to tn e , o b o w ią z e k te n sto su je się do w s z y s tk ic h z a tr z y m a n y c h osób, n ie z a le ż n ie od p o d s ta w y z a tr z y m a n ia . K a ż d o r a z o w o o k o lic zn o ś c i k o n k re tn e j s p r a w y są b a d a n e p r z e z T r y b u n a ł pod k ą t e m w y s ta r c z a ją c e g o i o d p o w ie d n io s z y b k ie g o p o in fo r m o w a n ia z a ­ tr z y m a n e g o o p r z y c z y n a c h z a tr z y m a n ia 32. N a s tę p n ie , je d n ą z fu n d a m e n ta ln y c h g w a r a n c ji n a g ru n c ie art. 5, k tó ra o d n o si się do o sob y z a tr z y m a n e j lu b a re s z to w a n e j z g o d n ie z p o s ta n o w ie ­ n ia m i u stęp u 1 lit. c, je s t, s fo rm u ło w a n y w ust. 3, w y m ó g n ie z w ło c z n e g o p o s ta w ie n ia ta k ie j o sob y „p r z e d s ę d z ią lub in n y m u r z ę d n ik ie m p r a w n ie u p o w a ż n io n y m do w y k o n y w a n ia w ła d z y s ą d o w e j” o ra z p r a w o do b y c ia są ­ d z o n y m w ro z s ą d n y m te r m in ie albo z w o ln io n y m n a czas p o s tę p o w a n ia 33. G w a r a n c ja t a o b ejm u je o k res z a r a z po z a tr z y m a n iu o ra z - j e ś li w s z c z ę ­ to p o s tę p o w a n ie są d o w e - r ó w n ie ż o k res p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i podczas te g o p o s tę p o w a n ia . J ej c e le m je s t z a p e w n ie n ie , b y d e c y z je o z a s to s o w a n iu śro d k ó w iz o la c y jn y c h n ie b y ły a r b itr a ln e o ra z ż e b y o k res p o b y tu w iz o la c ji n ie b y ł n a d m ie r n ie dłu gi.

29 Ibidem.

30 Winterwerp p. Holandii z 24.10.1974, skarga nr 6301/73, § 55. 31 Fox, Campbell i Hartley p. Zjednoczonemu Królestwu, op. cit., § 40.

32 M. A. Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej. Komentarz do Europejskiej Konwen­ cji Praw Człowieka, Warszawa 2010, s. 368, a także Ladent p. Polsce z 18.3.2008, skarga nr 11036/03, § 63.

33 Zwolnienie takie może być uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających sta­ wiennictwo na rozprawie.

Z k o le i osob om p o z b a w io n y m w o ln o ś c i p rze z z a tr z y m a n ie lu b a r e s z to ­ w a n ie p r z y s łu g u je u s ta n o w io n e w ust. 4 a rt. 5 „p r a w o o d w o ła n ia się do sądu w ce lu s z y b k ie g o u s ta le n ia p r z e z sąd le g a ln o ś c i p o z b a w ia n ia w o ln o ­ ści o ra z z a r z ą d z e n ia z w o ln ie n ia , j e ż e l i p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i je s t n ie z g o d n e z p r a w e m .” J e s t to z a te m g w a r a n c ja są d o w ej k o n tr o li le g a ln o ś c i p o z b a w ie ­ n ia w o ln o ści, a sam o z a in ic jo w a n ie ta k ie j p ro c e d u ry u p ra w n ia do „s z y b k ie ­ g o ” u z y s k a n ia r o z s t r z y g n ię c ia są d o w ego , b ą d ź do je g o za k o ń c z e n ia , g d y b y s tw ie rd z o n o je g o b e z p r a w n o ś ć 34. T r y b u n a ł z a z n a c z a ł, ż e z ło żo n o ść k w e s t ii m e d y c z n y c h z w ią z a n y c h z ro z p o z n a n ie m w n io s k u o z w o ln ie n ie z a re s z tu - n a w e t w y ją t k o w a - n ie z w a ln ia w ła d z k r a jo w y c h z o b o w ią z k u w y k a z a n ia o d p o w ie d n ie j s ta ra n n o ś c i p r z y r o z p a tr y w a n iu s p r a w y i d b a ło ści o z a p e w ­ n ie n ie s z y b k ie g o r o z s t r z y g n ię c ia 35. A r t . 5 z a m y k a g w a r a n c ja o d s z k o d o w a n ia 36, p r z e w id z ia n a w ust. 5, k tó r e m o że z o s ta ć p r z y z n a n e , j e ż e l i w ła d z e k r a jo w e lub o rg a n y K o n w e n ­ c ji s t w ie r d z ą n a r u s z e n ie je d n e g o lu b k ilk u u stę p ó w a rt. 537 - je d y n ie w p r z y p a d k u s z k o d y w y n ik łe j z p o z b a w ie n ia w o ln o ści, k tó re j s k a r ż ą c y n ie d o zn a łb y , g d y b y m ia ł m o ż liw o ś ć k o r z y s ta n ia z p ro c e d u ra ln y c h g w a r a n c ji a rt. 5. T r y b u n a ł s tw ie r d z ił, ż e m o ż n a się d o m a g a ć o d s z k o d o w a n ia je d y n ie w p r z y p a d k u r z e c z y w is te j s z k o d y m a te r ia ln e j lu b m o ra ln e j, k tó r a p o w in ­ n a b yć n a p r a w io n a 38. N ie je d n o k r o t n ie d o c h o d z ił te ż do k o n k lu z ji, ż e sam o u zn a n ie, iż p ra w o z o s ta ło n a ru szo n e, s ta n o w i w y s ta rc z a ją c o słu szn e z a ­ d o ść u c z y n ie n ie z a p o n ie s io n ą szk o d ę n ie m a t e r ia ln ą 39. C z y m in n y m są n a ­ k ła d y p o n ie s io n e p rze z stro n ę p o w o d o w ą w p o s tę p o w a n iu p r z e d o rg a n a m i k o n w e n c y jn y m i - t y m i o d p o w ie d n io do w y n ik u sp ra w y , m o że z o s ta ć o b cią ­ ż o n a s tro n a rz ą d o w a .

34 Baranowski p. Polsce z 28.3.2000, skarga nr 28358/95, § 68; Musiał p. Polsce z 20.1.2009, skarga nr 24557/94, § 43.

35 Baranowski, ibidem, § 72 i (zob. mutatis mutandis, M usiał p. Polsce, ibidem, § 47),

Trzaska p. Polsce z 11.07.2000, skarga nr 26629/95, § 67.

36 Por. M. Balcerzak, Odszkodowania za szkody z tytułu naruszenia Europejskiej Kon­ wencji Praw Człowieka (art. 41) - z uwzględnieniem spraw polskich, [w:] Polska wobec euro­ pejskich standardów praw człowieka, red. T. Jasudowicz, Toruń 2001, s. 327-347.

37 Wassink p. Holandii z 27.9.1990, skarga nr 12535/86, § 36-38; Ciulla p. Włochom,

op. cit., § 43-45.

38 Wassink p. Holandii, op. cit., § 38.

39 Zob i por. M igoń p. Polsce z 25.06.2002, skarga nr 24244/94, § 89-92; Kawka p. Polsce

z 9.01.2001, skarga nr 25874/94, § 63-67; Baranowski p. Polsce, op. cit., § 82; Trzaska p. P o l­ sce, op. cit., § 82-85.

3. Konstytucyjny i kodeksow y stan dard p ra w a

do w olności i bezpieczeństw a w Polsce

P o ls k a p o d p is a ła E u ro p e js k ą K o n w e n c ję P r a w C z ło w ie k a i P o d s ta w o ­ w y c h W o ln o ś c i 26 lis to p a d a 1991 r. i te g o sa m e g o d n ia w e s z ła w sk ła d R a d y E u ro p y . R a t y fik a c ja K o n w e n c ji n a s tą p iła 19 s ty c z n ia 1993 r .40, za ś 1 m a ja 1993 r. P o ls k a u z n a ła ju r y s d y k c ję E u ro p e js k ie g o T r y b u n a łu P r a w C z ło w ie k a .

E K P C z , z g o d n ie z a rt. 87 K o n s ty tu c ji R z e c z y p o s p o lite j P o ls k ie j, s ta ­ n o w i część k r a jo w e g o p o rz ą d k u p r a w n e g o i je s t b e z p o ś re d n io sto sow a n a. O z n a c z a to, ż e s tro n a p o s tę p o w a n ia p r z e d p o ls k im są d e m lub try b u n a łe m m o że p o w o ła ć się b e z p o ś re d n io n a K o n w e n c ję , w t y m n a je j a rt. 5. M im o to n a le ż y w s k a z a ć , ż e p o ls k ie r e g u la c je k o n s ty tu c y jn e i k o d e k s o w e , k tó ry c h c e le m je s t z a g w a r a n t o w a n ie p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o s o b is te ­ go, u w z g lę d n ia ją w y m o g i s ta n d a rd u s tra s b u rs k ie g o i m o g ą b yć u z n a n e z a z a a w a n s o w a n e w tej k w e s tii.

W a rt. 31 ust. 1 K o n s ty tu c ji41 z a p isa n o , ż e „w o ln o ść c z ło w ie k a p o d le g a o ch ro n ie p r a w n e j” , a z g o d n ie z art. 40: „ N ik t n ie m o ż e b yć p o d d a n y t o r t u ­ ro m a n i o k ru tn e m u , n ie lu d z k ie m u lu b p o n iż a ją c e m u tr a k to w a n iu i k a r a ­ n iu ” . P r z e d e w s z y s t k im je d n a k d o p e łn ie n ie m sta n d a rd u p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b is te g o n a p o z io m ie u s ta w y z a s a d n ic z e j je s t, s z c z e g ó ­ ło w o u re g u lo w a n a w a rt. 41, g w a r a n c ja n ie ty k a ln o ś c i o so b istej i w o ln o ś c i osob istej, k t ó r a p o w ie la r e g u la c je k o n w e n c y jn e w ty m z a k re s ie . N a le ż y z a ­ u w a ży ć, ż e w a rt. 5 ust. 1 E K P C z m o w a je s t je d y n ie o z a k a z ie p o z b a w ie n ia w o ln o ści, z a ś w a rt. 41 ust. 1 K o n s ty tu c ji R P w y s z c z e g ó ln io n o p o z b a w ie n ie i o g ra n ic z e n ie w o ln o ści. In g e r e n c je w w o ln o ść c z ło w ie k a p ro w a d z ą c e j e d y ­ n ie do je j o g r a n ic z e n ia (a n ie p o z b a w ie n ia ) m o g ą w ię c s ta n o w ić p o g w a ł­ cen ie p r a w a p o ls k ie g o , a le n ie b ę d ą s ta n o w iły n a r u s z e n ia a rt. 5 E K P C z . N a g ru n c ie p r a w a p o ls k ie g o m o ż n a p o z b a w ić k o go ś w o ln o ś c i o sob istej lub m u j ą o g ra n ic z y ć n a s k u te k „z a tr z y m a n ia ” 42 c z y „u ję c ia ” 43. N ie z a le ż n ie od

40 Tekst Konwencji został opublikowany w Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm. 41 Dz.U. Nr 78, poz. 483, z późn. zm.

42 Na temat spornego charakteru prawnego „zatrzymania” w nauce prawa oraz funkcji zatrzymania procesowego szerzej: J. Skorupka, Zatrzymanie procesowe osoby podejrzanej, „Prokuratura i Prawo” nr 11/2007, s. 16 i n.

43 Zgodnie z art. 12 pkt 3 ustawy z 29.8.1997 r. o strażach gminnych, straż miejska jest uprawniona do „ujęcia osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia...” (Dz.U. Nr 123, poz. 779 ze zm.), zaś na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy z 28.3.2003 r. o transporcie kolejowym funkcjonariusz straży ochrony kolei jest uprawniony do „ujęcia, w celu niezwłocznego doprowadzenia na najbliższej poseterunek P o lic ji.” (Dz.U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm.).

Szerzej na temat środków przymusu bezpośredniego, w tym o uprawnieniach poszcze­ gólnych formacji określanych jako służby, straże i inspekcje porządku publicznego w zakre­ sie możliwości dokonania pozbawienia wolności zob. R. Netczuk, Przesłanki i warunki użycia środków przymusu bezpośredniego przez polskie służby porządkowe w świetle gwarancji praw człowieka i obywatela - cz. I, „Monitor Prawniczy” nr 23/2011.

ró ż n ic w z a k r e s ie te r m in o lo g ii44, is to tn e je s t z a p e w n ie n ie , a b y p o z b a w ie ­ n ie lu b o g ra n ic z e n ie w o ln o ś c i n a s tą p iło ty lk o n a za sa d a c h i w t r y b ie o k r e ­ ś lo n y m w u s ta w ie , z g o d n ie z w y m o g ie m k o n s ty tu c y jn y m p r z e w id z ia n y m w ust. 1 art. 41.

P o ls k a je s t z o b o w ią z a n a do z a g w a r a n t o w a n ia p r a w a do w o ln o ś c i i b e z ­ p ie c z e ń s tw a o so b isteg o „k a ż d e m u ” , a w ię c w s z y s t k im osob om p r z e b y w a ją ­ cy m n a t e r y t o r iu m R P . T a k s z e r o k ie u jęcie z a k re s u p o d m io to w e g o w y n i­ k a z u z n a n ia w o ln o ś c i o so b istej z a je d n ą z fu n d a m e n ta ln y c h w o ln o ś c i45. Z d ru g ie j stro n y, j a k s t w ie r d z ił T r y b u n a ł K o n s ty tu c y jn y w w y r o k u z 1999 r., u s ta w o w e o g r a n ic z e n ia p r a w i w o ln o ś c i k o n s ty tu c y jn y c h są „d o p u szcza ln e, o ile są k o n ie c z n e d la o ch ro n y w a r to ś c i w s k a z a n y c h w art. 31 ust. 3 K o n ­ s ty tu c ji R P ” 46.

Z g o d n ie z ust. 2 a rt. 41 „ K a ż d y p o z b a w io n y w o ln o ś c i n ie n a p o d s ta w ie w y r o k u s ą d o w eg o m a p r a w o o d w o ła n ia się do są d u w celu n ie z w ło c z n e g o u s ta le n ia le g a ln o ś c i te g o p o z b a w ie n ia ” . P o n a d to w ła ś c iw e o rg a n y p a ń s tw o ­ w e są z o b o w ią z a n e do n ie z w ło c z n e g o p o w ia d o m ie n ia o p o z b a w ie n iu w o ln o ­ ści r o d z in y lu b osob y w s k a z a n e j p r z e z p o z b a w io n e g o w o ln o ści. K o n w e n c ja n ie o k re ś la w p r o s t ta k ie g o o b o w ią z k u , a z a te m re g u la c ję k r a jo w ą m o ż n a u zn a ć z a w y k r a c z a ją c ą p o n a d m in im a ln y s ta n d a rd w y n ik a ją c y z E K P C z . P r z y tej o k a z ji je d n a k w a r to w sp o m n ieć, ż e b r a k r e je s tr u z a w ie r a ją c e g o p o d s ta w o w e in fo r m a c je d o ty czą ce z a tr z y m a n e g o (d a n e o sob ow e z a t r z y m a ­ n ego, d a ta , czas, m ie jsce i p o w o d y z a tr z y m a n ia ) T r y b u n a ł u z n a ł z a n a r u ­ s z e n ie is t o ty a rt. 547, za ś o d m o w ę p rze z w ła d z e p o tw ie r d z e n ia z a t r z y m a ­ n ia o sob y c z ło n k o w i je g o r o d z in y z a je d n o z n a jp o w a ż n ie js z y c h m o ż liw y c h n a ru s z e ń art. 5 E K P C z 48. K o n s ty tu c y jn a g w a r a n c ja o b ejm u je ta k ż e n ie ­ p r z e k r a c z a ln y te r m in 4 8 g o d z in d o p u s z c z a ln e g o p r z e tr z y m y w a n ia o b y w a ­ t e la b ez d e c y z ji są d o w ej. J a k p r e c y z u je d o k try n a , je s t to te rm in lic z o n y od fa k ty c z n e g o p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i49. P o d o b n ie ja k w art. 5 E K P C z , k o n ­ s ty tu c y jn y s y s te m g w a r a n c ji p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o s o b is te ­ go je s t d o p e łn io n y p rze z, p r z e w id z ia n e w o s ta tn im u s tę p ie art. 41, p ra w o k a ż d e g o b e z p r a w n ie p o z b a w io n e g o w o ln o ś c i do o d s z k o d o w a n ia 50. Z d a n ie m

44 Na temat konsekwencji braku stosowania przez ustawodawcę jednolitej terminologii zob. R. Netczuk, op. cit., s. 1259.

45 Zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11.6.2002 (SK 5/02), w którym Trybunał orzekł m.in., że art. 40 ust. 3b ustawy z dnia 26.10.1982 o wychowaniu w trzeźwości i prze­ ciwdziałaniu alkoholizmowi w zakresie, w jakim nie gwarantował osobie zatrzymanej w izbie wytrzeźwień prawa do udziału w posiedzeniu sądu, na którym rozpatrywane było zażalenie w sprawie zasadności i legalności doprowadzenia do izby, jak również decyzji o zatrzymaniu oraz prawidłowości ich wykonania, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP przez to, że narusza zasady sprawiedliwej procedury sądowej.

46 TK, wyrok z 5.1.1999 r., K 27/98.

47 K urt p. Turcji z 25.5.1998, skarga nr 24276/94, § 124 i Cypr p. Turcji z 10.5.2001, skarga nr 25781/94, § 147.

48 K urt p. Turcji, op. cit., § 125.

49 J. Skorupka, op. cit., s. 31 oraz R.A. Stefański, Zatrzymanie według nowego Kodeksu postępowania karnego, „Prokuratura i Prawo” nr 10/1997, s. 48.

B . B a n a s z a k a , p r a w o to „o b e jm u je w s z e lk ie ro d z a je stra t, z a ró w n o s tr a ty m a te r ia ln e , ja k i m o r a ln e ” i n a le ż y się tu o d w o ła ć do ro z u m ie n ia p o ję c ia s z k o d y w y s tę p u ją c e g o w art. 7 7 K o n s ty tu c ji, ta k sam o ja k w p rz y p a d k u r o ­ z u m ie n ia p o ję c ia „b e z p r a w n e g o c h a ra k te ru p o z b a w ie n ia w o ln o ś c i” 51.

T a k s z c z e g ó ło w e u r e g u lo w a n ie w u s ta w ie z a s a d n ic z e j p r a w a do w o ln o ­ ści i b e z p ie c z e ń s tw a o so b isteg o w y d a je się b yć „p o d y k to w a n e w z g lę d a m i p r z e s z ło ś c i” . J a k p r z y p o m in a B. B a n a s z a k , s z c z e g ó ln ie w o k re s ie P R L , p o ­ lic ja (m ilic ja ) często d o k o n y w a ła z a tr z y m a n ia i po u p ły w ie 48 g o d z in z w a l­ n ia ła z a tr z y m a n e g o b ez p r z e k a z a n ia go do d y s p o z y c ji sądu, co b y ło u k r y ­ t ą fo r m ą r e p r e s ji k a r n e j52. P o m ija ją c p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i o c h a r a k te r z e a d m in is tra c y jn y m , ja k im je s t z a tr z y m a n ie do w y t r z e ź w ie n ia (a rt. 40 ust. 1 u s ta w y z 26.10.1982 r. o w y c h o w a n iu w t r z e ź w o ś c i i p r z e c iw d z ia ła n iu a l­ k o h o liz m o w i), p o z b a w ie n ie w o ln o ś c i u z a s a d n ia je d y n ie p o d e jr z e n ie p o p e ł­ n ie n ia p r z e s tę p s tw a lub w y k r o c z e n ia . K o n s ty tu c y jn e g w a ra n c je d o ty c z ą c e p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a o so b isteg o są u z u p e łn ia n e p r z e z g w a ra n c je p r z e w id z ia n e w p o s z c z e g ó ln y c h u sta w a ch . I ta k , o d p o w ie d n ie p r z e p is y k o d e k s u p o s tę p o w a n ia k a rn e g o i k o d e k s u p o s tę p o w a n ia w s p ra w a c h o w y k r o c z e n ia o p ie r a ją się o za sa d ę, ż e za sa d n o ść, p r a w id ło w o ś ć i le g a ln o ś ć z a tr z y m a n ia k o n tr o lu je sąd. P r z e ­ p is y k p k n a k a z u ją m .in. s tw ie r d z e n ie czasu , m ie js c a i p r z y c z y n y z a t r z y ­ m a n ia w p ro to k o le , d o rę c ze n ie o d p isu te g o p ro to k o łu z a tr z y m a n e m u o ra z u d z ie la n ie in fo r m a c ji o p rzy s łu g u ją c y c h z a tr z y m a n e m u p r a w a c h (a rt. 244 § 2 i § 3 k p k ). P r z e w id u ją te ż m o ż liw o ś ć w n ie s ie n ia z a ż a le n ia n a z a t r z y m a ­ n ie, k tó r e w ła ś c iw y sąd re jo n o w y m a o b o w ią z e k n ie z w ło c z n ie ro zp o zn a ć i, w r a z ie s t w ie r d z e n ia b e z z a s a d n o ś c i lu b n ie le g a ln o ś c i z a tr z y m a n ia , z a ­ rz ą d z ić n a ty c h m ia s to w e z w o ln ie n ie z a tr z y m a n e g o (a r t. 246 § 1 - § 3 k p k ). P o n a d to , w k a ż d y m p r z y p a d k u z a tr z y m a n e g o n a le ż y z w o ln ić , je ż e l i w c ią ­ gu 48 g o d z in n ie z o s ta n ie p rze z u p ra w n io n y o rg a n p r z e k a z a n y do d y sp o ­ z y c ji sądu w r a z z w n io s k ie m o z a s to s o w a n ie ty m c z a s o w e g o a re s z to w a n ia b ą d ź je ż e li, w c ią g u 24 g o d z in od p r z e k a z a n ia go do d y s p o z y c ji sądu, n ie d o ręczo n o m u p o s ta n o w ie n ia o z a s to s o w a n iu w o b ec n ie g o ty m c z a s o w e g o a r e s z to w a n ia (a rt. 248 § 1 i § 2 k p k )53. W s k a z a n e p r z e p is y k p k , a ta k ż e n o rm y z a w a r te w r o z d z ia le 58 k pk , o d n o szą ce się do o d s z k o d o w a n ia z a n ie ­ słu szn e z a tr z y m a n ie , w ła ś c iw ie w ca ło ści d o ty c z ą p r a w osób z a tr z y m a n y c h , w p is u ją c się w c a ło k s z ta łt r e g u la c ji k r a jo w y c h im p le m e n tu ją c y c h s ta n d a r­ d y p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a .

prawo do odszkodowania za bezprawne działanie organów państwa.

51 B. Banaszak, Rozdział XXIV. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, w: red. A. Grześkowiak, K. Wiak, Warsza­ wa 2012. Dostępne na stronie https://sip.legalis.pl/document-view.seam?type=html&documen tId=mjxw62zogezdkmbuhe2tsna (dostęp: 3.11.2012).

52 Ibidem.

53 Ustawowy zakres uprawnień policji do ingerencji w prawo do wolności i bezpieczeń­ stwa w prawie polskim jest szeroki i został szczegółowo uregulowany w ustawie o policji (art. 15 ust. 1).

4. D ane statystyczne oraz przyczyny stw ierdzonych

w obec P olski naruszeń art. 5 E K P C z

W la ta c h 1959 - 2011 a rt. 5 E K P C z b y ł p o d s ta w ą 11,46% o gó łu z a p a d ­ ły ch w t y m cz a s ie o rz e c z e ń T r y b u n a łu . O b o k p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie ­ c z e ń s tw a do n a jc zę ś c ie j n a ru s z a n y c h n a le ż ą p r a w a g w a r a n to w a n e w a rt. 6 E K P C z (4 5 ,0 1 % o g ó łu o rz e c z e ń ) o ra z w a rt. 1 P r o to k o łu 1 (1 3 ,3 5 % o gó łu o r z e c z e ń )54. W y r o k i w s p ra w a c h p r z e c iw k o P o ls c e są - z w y ją t k ie m n a r u ­ szeń art. 1 P r o to k o łu 1 - o d z w ie r c ie d le n ie m s ta t y s t y k o g ó ln o eu ro p ejsk ich . N a jc z ę s ts z ą ich p o d s ta w ą je s t a rt. 6 E K P C z (4 4 % w y r o k ó w , ja k ie z a p a d ły w la ta c h 1959-2010), a z a r a z p o te m a rt. 5 z o d s e tk ie m n a p o z io m ie 28% o g ó ln ej lic z b y w y r o k ó w 55. W ś ró d p a ń stw , k tó re p r z o d u ją w s ta ty s ty c e w k w e s t ii n a ru s z e ń art. 5 s tw ie rd z o n y c h w la ta c h 1959-2011 w y s tę p u ją T u rc ja (5 5 4 n a ru s z e ń ), R o ­ sja (422 n a r u s z e n ia ) i P o ls k a (267 n a ru s z e ń ). N a jm n ie js z a lic z b a n a ru s z e ń p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a m a m ie jsce w A lb a n ii, D a n ii, F in la n d ii, Is la n d ii, M o n a k o , N o r w e g ii i L ic h te n s te in ie . D la p r z y k ła d u w 2011 r. T r y ­ b u n a ł s t w ie r d z ił n a r u s z e n ie p r z e z P o ls k ę a rt. 5 w 16 s p ra w a c h n a 71 łą c z ­ n ie s tw ie rd z o n y c h n a ru s z e ń K o n w e n c ji56. D a n e z la t u b ie g ły c h z o s ta ły z a ­ p r e z e n to w a n e w ta b e li 1.

T a b e l a 1 Liczba orzeczeń stwierdzających naruszenie art. 5 przez Polskę w latach 1993-2010

Rok 1993-2009 2009 2010 2011 Ogółem w latach 1998-2011 Liczba orzeczeń stwierdzających

naruszenie art. 5 237 35 14 16 267 Ogółem orzeczeń ETPCz w sprawach

polskich 767 133 107 71 945

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych zamieszczonych na stronie in-ternetowej ETPCz.

267 n a ru s z e ń a rt. 5 s tw ie rd z o n y c h w o b ec P o ls k i w la ta c h 1993-2011 n ie p o z o s ta w ia w ą tp liw o ś c i, ż e p ra w o do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a n a le ż y do n a jc zę ś c ie j ła m a n ych . N ie s t a w ia to P o ls k i w d o b ry m ś w ie tle , z w a ż y w ­ szy, ż e g w a r a n c ja t a n a le ż y do k a ta lo g u p r a w p o d s ta w o w y c h ch ro n ią cy ch b e z p ie c z e ń s tw o fiz y c z n e je d n o s tk i. Z god n o ść r e g u la c ji k r a jo w y c h z e s ta n ­

54 Zob. European Court of Human Rights, Overview 1959-2011, 2012, s. 5.

55 Zob. Council of Europe, European Court of Human Rights, Statistics on judgments by State 1959-2010, s. 6. Publikacja pobrana ze strony: http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/ E6B7605E-6D3C-4E85-A84D-6DD59C69F212/0/Graphique_violation_en.pdf, dostęp: 2.11.2012.

56 Zob. Ministerstwo Sprawiedliwości, Zestawienie wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich z roku 2010, pobrano ze strony: http://bip.ms.gov.pl/ pl/prawa-czlowieka/europejski-trybunal-praw-czlowieka/opracowania-i-analizy-standardy-w- zakresie-ochrony-praw-czlowieka/zestawienia-roczne/, dostęp: 2.11.2012.

d a rd a m i k o n w e n c y jn y m i je s t z a te m is to tn y m w y z w a n ie m z je d n e j s tro n y d la p ra w o d a w c y , a z d ru g ie j d la o rg a n ó w sto su jących p r a w o 57. Z a s ta n a ­ w ia ją c e je s t, ż e m im o ta k d u żej lic z b y p r z e g ra n y c h p r z e z P o ls k ę s p ra w n ie s ta n o w ią one w z a s a d z ie , p o z a s p r a w ą L i t w a p r z e c iw k o P o ls c e 58, b a z y do s fo rm u ło w a n ia p r z e z T r y b u n a ł r e g u ł w y k ła d n i a rt. 5 m a ją c y c h u n iw e r s a l­ n e z n a c z e n ie . L in ia o rz e c z n ic z a T r y b u n a łu p o z o s ta je u g r u n to w a n a w tej k w e s t ii od w ie lu la t, a s p r a w y p o lsk ie, w k tó ry c h w y s tę p u je z n a c z n a p o ­ w ta r z a ln o ś ć sta n ó w fa k ty c z n y c h p o z w a la ją n a w y s u n ię c ie w n io sk u , ż e p a ń ­ stw o p o ls k ie z p e w n y m i tru d n o ś c ia m i im p le m e n tu je s ta n d a r d y e u ro p e js k ie w z a k r e s ie p r a w a do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a . W p r z e g ra n y c h p r z e z P o ls k ę s p ra w a c h T r y b u n a ł k o n s e k w e n tn ie w s k a ­ z u je n ie d o m a g a n ia le g is la c y jn e o ra z te, k tó r e n a jtr u d n ie j w y e lim in o w a ć , p o n ie w a ż w y s tę p u ją w s fe rz e p r a k ty k i. P r a w o do w o ln o ś c i i b e z p ie c z e ń s tw a je s t s k o n s tru o w a n e z k ilk u w a r s t w u n o rm o w a ń , a z a te m p r z e a n a liz o w a n ie p r z y c z y n n a ru s z e ń w y m a g a p r z e g lą d u w io d ą c y c h sp ra w , w k tó ry c h z a p a d ­ ły w y r o k i n ie k o r z y s tn e d la s tro n y p o lsk iej.

P ie r w s z e s p r a w y 59 n a g ru n c ie a rt. 5 ust. 1 w n o s z o n e do T r y b u n a łu w o k re s ie od u z n a n ia p rze z P o ls k ę je g o ju r y s d y k c ji w z a k r e s ie r o z p a t r y w a ­ n ia s k a r g in d y w id u a ln y c h do cza su w e jś c ia w ż y c ie n o w e liz a c ji p o s tę p o w a ­ n ia k a rn e g o w 1995 r., o p ie r a ły się n a z a rz u ta c h n ie z g o d n o ś c i z p r a w e m z a s to s o w a n ia ty m c z a s o w e g o a r e s z to w a n ia w to k u p o s tę p o w a n ia s ą d o w e ­ go. P o z o s t a w a ły one w z w ią z k u z fa k te m , ż e w P o ls c e b r a k o w a ło w ó w c z a s spójn ej r e g u la c ji n a te n t e m a t 60. Z a r z u t „n ie z g o d n o ś c i z p r a w e m ” ty m c z a ­ so w eg o a r e s z to w a n ia p o le g a ł z r e g u ły n a b ra k u p o d s ta w p r a w n y c h do k o n ­ ty n u o w a n ia a re s z tu ty m c z a s o w e g o w fa z ie p o s tę p o w a n ia s ą d o w eg o i k o n ­ s ty tu o w a ł - w e d łu g T r y b u n a łu - is to tn ą lu k ę u s ta w o w ą , p o w o d u ją cą b r a k „ p r z e w id y w a ln o ś c i p r a w a ” . P r a k t y k a r o z w in ię t a p r z e z o rg a n y w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i w o d p o w ie d z i n a tę lu kę, p o le g a ją c a n a tr z y m a n iu osob y w a re s z c ie n a p o d s ta w ie a k tu o s k a rż e n ia , s ta n o w iła p o g w a łc e n ie z a s a d y p e w n o ś c i p ra w a . S tw ie r d z o n e n a te j p o d s ta w ie n a r u s z e n ia p r z y c z y n iły się do n o w e liz a c ji p o s tę p o w a n ia k a rn e g o w k ie r u n k u z g o d n y m z e s ta n d a r d a m i k o n w e n c y jn y m i, w y m a g a ją c y m i, b y o z a s to s o w a n iu ty m c z a s o w e g o a r e s z to ­ w a n ia d e c y d o w a ł n ie z a le ż n y o rg a n są dow y.

57 J. Zaleśny, Prawo do rozsądnego czasu trwania tymczasowego aresztowania i jego im ­ plikacje dla organów władzy R P, w: Efektywność europejskiego systemu ochrony praw czło­ wieka. Obszary analizy skuteczności europejskiego systemu ochrony praw człowieka, red. J. Jaskiernia, Toruń 2012, s. 406.

58 Zob. Litwa p. Polsce z 4.04.2000, skarga nr 26629/95.

59 Zob. Baranowski p. Polsce, op. cit. Szerzej zob.: O. Cabaj, O. Łachacz, Artykuł 5. Prawo do wolności i bezpieczeństwa, [w:] Orzecznictwo Europejskiego Trybunału..., s. 131 i n.

60 Dotyczy to skarg wniesionych przed 4.08.1996 r., kiedy to weszły w życie przepisy ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o zmianie kodeksu postępowania karnego, ustawy o ustro­ ju sądów powszechnych, ustawy o opłatach w sprawach karnych i ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. 1995, Nr 89, poz. 443). Na mocy ustawy prawodawca znowe­ lizował art. 210 ówcześnie obowiązującego kodeksu postępowania karnego, który regulował stosowanie tymczasowego aresztowania.

W ś ró d k o le jn y c h p r z y c z y n n a ru s z e ń a rt. 5 ust. 1 E K P C z n a le ż y w y m ie ­ n ić p r a k ty k ę s to s o w a n ia p r z e z p a ń s tw o śro d k ó w p o le g a ją c y c h n a p o z b a w ie ­ n iu w o ln o ści, k tó re , ch ociaż p o z o s ta ją z g o d n e z p ra w e m , to n ie są k o n ie c z ­ n e w d a n ych o k olic zn o ścia ch . W s p r a w ie L it w a p r z e c iw k o P o ls c e T r y b u n a ł z g o d z ił się z w ła d z a m i, ż e u m ie s z c z e n ie osob y w iz b ie w y t r z e ź w ie ń b y ło z g o d n e z p ra w e m , a le u zn a ł, ż e w d a n ych o k o lic zn o ścia ch n ie b y ło to k o ­ n ieczn e , z w ła s z c z a ż e u m ie s z c z e n ie w iz b ie w y t r z e ź w ie ń je s t ś r o d k ie m b a r ­ dzo d o le g liw y m . T r y b u n a ł p o d k re ś lił, ż e p o ls k ie u s ta w o d a w s tw o p r z e w id u ­ je k ilk a in n y ch środ k ów , k tó r e m o g ą b yć z a s to s o w a n e w sto su n k u do osob y

p o z o s ta ją c e j w s ta n ie n ie t r z e ź w o ś c i61. U s t. 2 a rt. 5, g w a r a n tu ją c y p ra w o do b y c ia p o in fo r m o w a n y m w z r o z u ­ m ia ły m d la z a tr z y m a n e g o ję z y k u o p r z y c z y n a c h z a tr z y m a n ia , sto su n k o ­ w o rz a d k o je s t p o d s ta w ą s t w ie r d z e n ia n a r u s z e n ia p r z e z p a ń s tw o p o lsk ie. W s p r a w ie L a d e n t p r z e c iw k o P o ls c e62 n a r u s z e n ie b y ło s p o w o d o w a n e n iepo- w ia d o m ie n ie m s k a rżą c e g o w ję z y k u d la n ie g o z r o z u m ia ły m o p rzy c z y n a c h a re s z to w a n ia . D o k o n a n o te g o je d y n ie w ję z y k u p o lsk im , k t ó r y m s k a r ż ą c y n ie w ła d a ł w t a k im stop n iu , b y z ro z u m ie ć p o w o d y a re s z to w a n ia . D o d a tk o ­ w o p o w ia d o m ie n ie n ie n a s tą p iło n ie z w ło c z n ie , co z o s ta ło ró w n ie ż z a k w e ­ s tio n o w a n e p rze z T ry b u n a ł. N a le ż y je d n a k z a z n a c z y ć , ż e s p r a w a L a d e n t p r z e c iw k o P o ls c e p o z o s ta je o d o s o b n io n a j e ś li c h o d zi o n a r u s z e n ia a rt. 5 ust. 2 w P o lsce. D o T r y b u n a łu w p ły w a ją co p r a w d a sk a rg i, w k tó ry c h b y w a p o d n o szo n y z a r z u t n a r u s z e n ia te g o p rze p is u , a le z d a r z a ją się sy tu a cje o s ią g n ię c ia p o ro z u m ie n ia m ię d z y p o ls k im i w ła d z a m i a s k a r ż ą c y m i63 lub te ż s k a r g i u z n a w a n e są z a n ie d o p u s z c z a ln e , p o n ie w a ż s k a r ż ą c y n ie p r z e d ­ s t a w ia ją w y s ta rc z a ją c y c h a rg u m e n tó w n a p o p a rc ie sw o ich z a rz u tó w .

Z u p e łn ie in a c ze j p r z e d s ta w ia się k w e s t ia n a ru s z e ń a rt. 5 ust. 3 E K P C z , k t ó r y je s t ła m a n y sto su n k o w o n a jc zę ś c ie j z ró ż n y c h p rzy c z y n . W s k a rg a ch z p o c z ą tk o w e g o o k res u ju r y s d y k c ji T r y b u n a łu w z g lę d e m P o ls k i s k a r ż ą c y p o d n o sili, ż e d e c y z ję o z a s to s o w a n iu ty m c z a s o w e g o a r e s z to w a n ia p o d e j­ m o w a ł p ro k u ra to r, k tó re g o n ie m o ż n a u zn a ć z a n ie z a le ż n e g o u rz ę d n ik a w z n a c z e n iu n a d a n y m te m u p o jęciu p r z e z K o n w e n c ję o ra z ż e s ą d o w a k o n ­ t r o la d e c y z ji p ro k u ra to rs k ic h o d b y w a ła się n a w n io s e k a re s z to w a n e g o , z a ­ m ia s t w sposób a u to m a ty c z n y 64. T r y b u n a ł z r e g u ły p o d z ie la ł sta n o w is k o sk a rżą c y c h w ty c h k w e s tia c h . O b ec n ie z a r z u t te n ju ż n ie w y s tę p u je , z e w z g lę d u n a o d m ie n n e o b o w ią z u ją c e ju ż w P o ls c e r e g u la c je p ra w n e . n iż te w e w s p o m n ia n y m o k res ie.

Z d e c y d o w a n ie n a jw ię k s z a lic z b a s k a r g z P o ls k i d o ty c z y ro z s ą d n e g o c z a ­ su t r w a n ia ty m c z a s o w e g o a re s z to w a n ia , u n o rm o w a n e g o ta k ż e w a rt. 5 ust. 3 E K P C z . K w e s tio n o w a n ie p rze z T r y b u n a ł d łu g o śc i cza su t r w a n ia ty m c z a ­ so w eg o a r e s z to w a n ia o p a rte je s t n a jc zę ś c ie j o b r a k i w u z a s a d n ie n ia c h p o ­ s ta n o w ie ń o p r z e d łu ż e n iu a res ztu , w k tó ry c h są d y n ie w y k a z u ją n o w yc h

61 Zob. Litwa p. Polsce, op. cit., § 79.

62 Zob. Ladent p. Polsce z 18.03.2008, skarga nr 11036/03, § 56. 63 Zob. np. Gal p. Polsce z 6.09.2011, skarga nr 43485/07. 64 Zob. Niedbała p. Polsce z 4.07.2000, skarga nr 27915/95, § 55.

p r z e s ła n e k p r z e d łu ż a n ia s to s o w a n ia a re s z tu w p o s ta c i s z c z e g ó ln y c h p r z e ­ s ła n e k in te re s u p u b lic z n e g o lu b n ie r o z w a ż a ją m o ż liw o ś c i s k o rz y s ta n ia z in n ych , m n ie j d o le g liw y c h , śro d k ó w z a p e w n ia ją c y c h s ta w ie n n ic tw o a re s z ­ to w a n e g o n a r o z p ra w ie . B a z o w a n ie , p r z e z c a ły o k res p o s tę p o w a n ia p r z y ­ g o to w a w c z e g o i są d o w ego , n a ty c h sa m y ch lu b p o d o b n ych p rze s ła n k a c h je s t u z n a w a n e z a z g o d n e z w y m o g a m i K o n w e n c ji ty lk o , j e ś li ty m c z a s o w e a r e s z to w a n ie t r w a k ró tk o , n a to m ia s t je s t n ie d o p u s z c z a ln e p r z y d łu g ich o k res a c h p o z b a w ie n ia w o ln o ści. A z a te m u z a s a d n io n e p o d e jr z e n ie p o p e ł­ n ie n ia p rz e s tę p s tw a , k o n ie czn o ść o ch ro n y p r a w id ło w e g o to k u p o s tę p o w a ­ n ia, w a g a z a rz u tó w , s k o m p lik o w a n ie s p r a w y i s p o d z ie w a n a w y s o k a k a r a n ie m o g ą s ta n o w ić w y s ta rc z a ją c y c h p o d s ta w d łu g ich o k re s ó w a re s zto w a - n ia 65. Z a p r a k ty k ę s p rz e c z n ą z e s ta n d a r d a m i s tra s b u r s k im i T r y b u n a ł u z n a ł ta k ż e p a r a fr a z o w a n ie p rze z p o ls k ie są d y p r z e s ła n e k w s k a z a n y c h w k o d e k s ie p o s tę p o w a n ia k a rn e g o w d ec y zja ch p r z e d łu ż a ją c y c h ty m c z a s o ­ w e a re s z to w a n ie . W ra m a c h d r u g ie g o s to p n ia w e r y fik a c ji T r y b u n a ł b a d a ta k ż e sta ra n n o ść o rg a n ó w w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i w p r o w a d z e n iu p o s tę ­ p o w a n ia , a n a liz u je c z ę s to tliw o ś ć ro z p ra w , d y s c y p lin o w a n ie ś w ia d k ó w , czas u z y s k iw a n ia o p in ii m e d y c z n y c h 66, d o szu k u ją c się e w e n tu a ln y c h z w ią z k ó w p r z e w le k ło ś c i p o s tę p o w a n ia z p r z e w le k ło ś c ią ty m c z a s o w e g o a re s z to w a n ia . W y d łu ż a n ie p o s tę p o w a n ia z p o w o d u b ra k u n a le ż y te j s ta ra n n o ś c i w je g o p r o w a d z e n iu p o w o d u je n a r u s z e n ie art. 5 ust. 3, o ile w y d łu ż a n ie to sk u tk o ­ w a ło ta k ż e p r o lo n g a c ją a re s z to w a n ia .

K o n s e k w e n c ją d u żej lic z b y s tw ie rd z o n y c h n a ru s z e ń a rt. 5 ust. 3 E K P C z b y ła k o n k lu z ja s fo rm u ło w a ła w w y r o k u w s p r a w ie K a u c z o r p . P o ls c e67, k t ó r y z a p a d ł w 2009 r., w k t ó r y m T r y b u n a ł s t w ie r d z ił n a r u s z e n ie o ch a ­ r a k t e r z e s y s te m o w y m . W y r o k p o p rz e d z o n y b y ł R e z o lu c ją K o m it e t u M in i­ s tró w R a d y E u ro p y z 6 c z e r w c a 200 7 r., w z y w a ją c ą P o ls k ę do w y p e łn ia ­ n ia z o b o w ią z a ń n a g ru n c ie a rt. 46 K o n w e n c ji i p r z e s t r z e g a n ia w y ro k ó w . W r e z o lu c ji K o m it e t p o s tu lo w a ł w p r o w a d z e n ie d a lszy c h z m ia n p ra w n y ch , m a ją cy ch n a celu o g ra n ic z e n ie s to s o w a n ia ty m c z a s o w e g o a re s z to w a n ia w P o ls c e o ra z, p r z e d e w s z y s tk im , p o d ję c ie d z ia ła ń n a rz e c z z w ię k s z e n ia św ia d o m o ś c i o rg a n ó w w y m ia r u s p r a w ie d liw o ś c i w z a k r e s ie o d n o śn ych s ta n ­ d a rd ó w stra sb u rsk ich . K o m it e t p o le c a ł ta k ż e s to s o w a n ie in n ych , n ie iz o la - cy jn y ch śro d k ó w z a p o b ie g a w c z y c h i w y p r a c o w a n ie je d n o lite g o m e c h a n iz m u w t y m z a k re s ie . W m e m o ra n d u m K o m is a r z a P r a w a C z ło w ie k a R a d y E u ro p y z 20 c z e r w c a 2 0 0 7 r. o d n a le ź ć m o ż n a t a k ie sa m e w s k a z ó w k i, a ta k ż e w e ­ z w a n ie p o lsk ich w ła d z do d o k o n a n ia p r z e g lą d u p r a k ty k i68.

W w y r o k u w s p r a w ie K a u c z o r , T r y b u n a ł z w r ó c ił u w a g ę, ż e - m im o z a ­ le c e ń K o m it e t u M in is t r ó w z 2007 r., n a r u s z e n ia a rt. 5 ust. 3 w c ią ż m a ją 65 M. Burchard, Długość tymczasowego aresztowania w świetle orzeczeń ETPC z w spra­ wach przeciwko Polsce, „Palestra” 7-8/2007, s. 54.

66 Zob. np. Jabłoński p. Polsce z 21.12.2000, skarga nr 33492/96. 67 Zob. Kauczor p. Polsce z 3.2.2009, skarga nr 45219/06.

68 M. Bernatt, A. Bodnar, Stosowanie tymczasowego aresztowania w Polsce - problem struk­ turalny - wyrok E TPC z z 3.2.2009 r. w sprawie Kauczor v. Polsce, EPS, czerwiec 2010, s. 49.