Spory o narodowość śląską w kontekście członkostwa Polski w Unii Europejskiej

Justyna Kijonka

Spory o narodowość śląską w

kontekście członkostwa Polski w Unii

Europejskiej

Pisma Humanistyczne 6, 37-53

J u sty n a K ijonka

S

CZŁONKOSTWA P O L S K I W U N II E U R O P E JS K IE J

I. K o m e n t a r z w s t ę p n y

Od ponad dziesięciu lat dyskusje o śląskiej tożsam ości są na G órnym Ślą­ sku je d n ą z naczelnych kwestii. Ich szczególnym punktem był akt rejestracji Zw iązku Ludności N arodow ości Śląskiej w czerwcu 1997 roku, do czego je s z ­ cze szerzej pow rócę. Spory i napięcia na tym tle m ają w iele kontekstów , za­ rów no w spółczesnych, ja k i historycznych. Intensyw ność tych dyskusji w latach ostatnich była w ynikiem przem ian ustrojow ych w 1989 roku oraz ich złożonych następstw w sferze społecznej i gospodarczej śląskiego życia. Ostatnie rozstrzygnięcia przez T rybunał w Strasburgu i wejście Polski do Unii Europejskiej to now e usytuow anie tego w ażnego problem u. O becnie nic da się przew idzieć ja k potoczą się dalsze dyskusje i inicjatywy zw iązane z próbą pow ołania organizacji reprezentującej grupy i środow iska, które podzielają przekonanie o istnieniu narodu śląskiego.

Po roku 1989 rozpoczęły się ważne dyskusje m iędzy innymi o sam orządności i reform ie adm inistracyjnej Polski. R eform a z 1999 roku była kolejną, nie do końca udaną operacją na żyw ym organizm ie jak im jest Śląsk ponow nie przeszczepiając do w ojew ództw a śląskiego oderw ane tereny, które zdążyły się zintegrow ać w nowych gm inach adm inistracyjnych i stały się w pełni sam odzielnym i organizm am i. O dem ontażu Śląska w wyniku re­ form y z 1975 roku tak pisał W lhelm Szew czyk: „Zarów no wschodnia część

Górnego Śląska, czyli dzisiejsze w ojewództwo katowickie, j a k i opolszczyznę boleśnie dotknęła reform a adm inistracyjna z roku 1975. Oderwanie od G ó r­ nego Śląska czysto śląskich, historycznie zintegrow anych pow iatów (..) s tw o ­ rzyło skutki św iadom ościowe, których znaczenia b o ję się tutaj omawiać.

W pew nych kręgach na G órnym Śląsku pojaw iły się koncepcje w skrze­ szenia m iędzywojennej autonom ii tego regionu z w łasnym sejm em i skarbem opartym na tangencie, będącej ów cześnie bardzo korzystnym dla w ojew ództw a sposobem rozliczenia dochodu. Lata m iędzyw ojenne to także czas ożyw iania tendencji separatystycznych. Ich sztandarow ym przedstaw icielem był nasta­ w iony antypolsko, zw iązany głów nie z Zaolziem Jó z e f K ożdoń, założyciel w roku 1909 Śląskiej Partii Ludowej, którego ruch pod hasłem „Śląsk dla Ślą­ zaków ” początkow o dążył do utw orzenia „śląskiej S zw ajcarii”, organizm u o neutralnym charakterze; później skłonny był postrzegać autonom iczny Śląsk w granicach C zechosłow acji. Innym działaczem propagującym idee separaty­ zmu był Jó z e f Latacz.

Dyskusje toczone na Śląsku po roku 1989 nic dotyczyły jed y n ie kluczo­ wych kw estii adm inistracyjnych czy gospodarczych. W nowej sytuacji poli­ tycznej w pełni dem okratycznej Polski na now o pojaw ił się problem śląskiej tożsam ości: odżyły wątki zw iązane z dośw iadczeniam i historycznym i, z podziałem na „sw oich” i „obcych”, „hanysów ” i „goroli”, na „pnioki” . „krzoki” i „ptoki” . Powróciła kw estia podziałów m ieszkańców Śląska na Pola­ ków, Niemców oraz ożył problem tak zw anych Ślązaków - ludzi indyferent- nych narodow o, którzy zaw sze stanow ili na tych terenach pow ażną grupę. Po­ wróciły niezabliźnione rany przeszłości zw iązane z volkslistą, którą podpisy­ wano z różnych względów oraz z przym usow ym w cielaniem m ieszkańców Śląska do W ehrm achtu, następnie z w ysiedleniam i po w ojnie, w czasie któ­ rych dochodziło często do poważnych nadużyć. M iała także złe skutki realizo­ wana przym usow o repolonizacja tych terenów , kiedy to zakw estionow ano tu­ tejszą polskość ludzi m ów iących gw arą śląską, tylko dlatego, żc sporo w niej germ am zm ów . O tym , że niesłusznie, św iadczyć m ogą słow a profesora Jana Miodka: „Rzecz paradoksalna na p o zó r - stw ierdził profesor Jan M iodek - owe

germ anizm y ir gw arze śląskiej św iadczą dow odnie o j e j ... polskości, gdyż form y takie z reguły są przystosow ane do polskiego system u ję zy k o w e g o .”"

O dram atach, które m iały m iejsce po wojnie pisał m iędzy innym i także Stanisław O ssow ski, który prow adził badania na Śląsku Opolskim .

II. Ś l ą s k , Ś l ą z a k , ś l ą s k o ś ć - s p o r y i s t a n o w i s k a

Dyskusje zw iązane z próbam i doprow adzenia do uznania narodow ości ślą­ skie zaostrzyły podziały, w yw ołując sw oistą konfrontację postaw' na skalę po

J J. Tambor, K odyfikacja gw ary?, „Śląsk”, VII 2 0 0 2 , s. 43.

w ojnie niespotykaną. W ym uszały sam ookreślenia kto kim jest, co szczególnie ujaw niło się podczas spisu pow szechnego. Padały także zarzuty 0 zaw łaszczenie pojęcia Ślązaka ja k o przedstaw iciela odrębnej narodowości, choć dotąd funkcjonow ało ono w stosunku do rdzennych m ieszkańców Śląska, niezależnie od stopnia utożsam ienia z polskością. W operacjach m edialnych Ślązak zaczął funkcjonow ać jak o reprezentant Związku Ludności Narodowości Śląskiej, czyli postulow anego narodu śląskiego. Jest to nieprecyzyjne a nawet fałszywe. W przypisaniu do poczucia tożsam ości narodow ej - Ślązak nic jest kategorią właściw ą. Są nim i stanow iący, moim zdaniem , zdecydow aną w ięk­ szość rodow ici Ślązacy, czujący się Polakami niezależnie od bardzo silnego poczucia odrębności regionalnej, które m oże mieć różne nasilenie. Są nimi także Ślązacy stanow iący tu bardzo zróżnicow aną grupę, którzy nic są skłonni do zdecydow anego sam ookreślenia pod w zględem narodow ościow ym 1 w ykazują cechy indyferencji narodow ej. Są w reszcie, dziś, w sum ie nielicz­ ni, których m ożna przypisać do grupy Ślązaków reprezentujących niem iecką opcję narodow ą. Poprzez szerokie nagłośnienie zdecydow anych prób zareje­ strow ania organizacji narodow ości śląskiej, doszło do w ytw orzenia negatywnej opinii w kraju o Ślązakach ja k o niepełnych Polakach, czy też licznej grupie, która usiłuje w ydzielić się z poczucia pełnych zw iązków z narodem polskim. W ytw orzony na tym tle antagonizm m oże skutkow ać ujem nym stosunkiem do Śląska ja k o całości i to akurat w szczególnie trudnym gospodarczo, ekono­ micznie i społecznic okresie współczesnej historii tego regionu. Jesteśm y od­ tąd w sytuacji znacznych napięć antagonizujących i wręcz jaw n eg o konfliktu, który ani Polsce, ani Śląskow i nie służy, tym bardziej, że nie da się dziś precy­ zyjnie ustalić, po falach w ielkich exodusów rodzim ej ludności, ilu Ślązaków z autochtonicznego pnia żyje dziś na G órnym Śląsku, ilu funkcjonuje w rodzinnych zw iązkach m ieszanych, a także ilu osiadłych tu przybyszów zintegrow ało się do tego stopnia, że czują się Ślązakami.

W cześniej w pierw szych latach po roku 1989 trw ały gorące dyskusje doty­ czące śląskiego regionalizm u. Jak czytam y w książce pod tytułem „W okół śląskiej tożsam ości” : „ Górny Śląsk jest jednym z tych regionów Polski. u 1 któiym najsilniej artykułow ane s ą program y regionalizacji, ir odróżnieniu

jed n a k od regionalizm u wielkopolskiego r r r kaszubskiego - tutaj m am y do cz y- nienia z wyraźnym kom ponentem ekskluzywistycznym, opartym na ostrym przeciw staw ieniu ku ltu iy własnej grupy kulturze „przybyszy" .' Silne poczucie

odrębności regionu uw arunkow ane historycznie i kulturow o w ynikało na Ślą­ sku zaw sze z m ocnego poczucia w spólnoty i środow iskow ej zwartości, które

to cechy także i dziś charakteryzują w szystkie w iększe skupiska rodow itych Ślązaków . Ten fakt rów nież odgryw ał rolą przy zadeklarow aniu przynależności do narodow ości śląskiej rozum ianej ja k o silne poczucie zw iązków etnicznych. Nie w chodząc głąbiej w zakres tej problem atyki w odniesieniu do ostatnich sporów m ożna by zastosow ać kryteria z zagadnień konfliktu.

W okresie tym pojaw iają sią także pytania o to, czym je s t śląskość jak o syndrom kulturow y - ja k pisze G rzegorz M arian Gerlich. „Po roku 1945 fu n k­

cjonow ały dwie odm iany śląskości. Pierwsza „oficjalna ” i publiczna ujęta była w określone ram y i znajdow ała częściow o osadzenie tr ruchu regional­ nym. Je j sw oistą em anację stanow iły wielkie im prezy p olityczne i widowiska. Uczestniczyły w nich w ładze partyjne i adm inistracyjne regionu i państwa, a także „przodujące oddziały klasy robotniczej regionu". Druga odmiana ślą ­ skości „ nieoficjalna'' i spontaniczna, realizowana była głów nie w m ikroskali św iata rodzinnego i sąsiedzkiego, częściow o p ow iązana z życiem parafialnym . Nie miała ona je d n a k ja kieg o ko lw iek osadzenia instytucjonalnego. Był to czas, g d y śląskość się kurczyła, choć zarazem podlegała silnej ochronie. ”

C zym je st wiąc owa śląskość, kim je s t Ślązak? Ile je s t tak napraw dę Ślą­ sków - uw zględniając także je g o części poza granicam i, w tym Zaolzie i Śląsk O paw ski? W atm osferze tych dyskusji ju ż na początku lat 90. pojaw iły się postulaty rozwoju kultury regionalnej, których św iadectw em stały się czę­ ściow o ju ż realizow ane program y edukacji regionalnej. Szczególne m iejsce zajm uje w tym gwara, która przeżyw a obecnie swój nadzw yczajny renesans w cześniej tępiona w szkołach, ograniczona do kontaktów dom ow ych czy ślą­ skich dzielnie. P ow stają program y radiow e i telew izyjne, m nożą się różne imprezy. Znany był program „Sobota w B ytkow ie”, popularny je s t konkurs „Po naszym u czyli po Ś lonsku”, w ielkie zainteresow anie tow arzyszy wyborom „Ślązaka R oku” . Dochodzi oczyw iście do spłyceń i negatyw nej stereotypiza- cji, co m ożem y obserw ow ać oglądając serial, krytykow any w w ielu śląskich kręgach, „Św ięta w ojna” nadaw any w drugim program ie telew izji. U kazuje się także w iele publikacji lokalnych w dialektach śląskich. W ydaw ane są słowniki gwary. Pow ażne w ątpliw ości językoznaw ców budzi w zw iązku z tym pro­ blem kodyfikacji tego co nazyw am y gw arą śląską, która je s t zespołem dialek­ tów, językow o niesam odzielnych. „Dialekty śląskie ja k o całość - stwierdziła Jolanta Tam bor w m iesięczniku „Ś ląsk”- mają mało cech charakterystycznych.

O d sąsiednich dialektów różnią się raczej brakiem tych cech, które dla tamtych

4 M. Gerlich, N owy regionalizm i m eandrująca ślą sk o ść, „Śląsk”, VII 1998, s. 10.

są typowe. "5 To jed n ak kw estia odrębna, nadal budząca kontrow ersje wśród

specjalistów.

III. O r i e n t a c j e i o r g a n i z a c j e

W ażnym i aktoram i śląskiego życia społecznego stały się w tym czasie Zw iązek G órnośląski i Ruch A utonom ii Śląska. Zw iązek G órnośląski powstał 30 czerw ca 1989 roku. N aw iązuje on do idei tak zw anego W ielkiego Śląska obejm ującego tereny także poza granicam i Polski. Jego oferta skierow ana jest do tego „kto czuje się uczuciow o zw iązany z Górnym Śląskiem i traktuje ten

region ja k o m iejsce życia dla siebie, swoich dzieci i przyszłych p o k o le ń ”.'

Adres ten skierow any je s t także do osób napływow ych. W założeniu progra­ mowym czytam y, żc „Z w iązek G órnośląski pragnie osiągnąć sw e cele. które

od pokoleń były w yznacznikam i g ó rno śląskiej tożsamości. Są to: przyw iązanie do tradycji i w artości chrześcijańskich, etos p ra cy , um iłow anie wolności, równość stanowa, a także ukierunkow anie społeczne „ od siebie ku drugiem u ” oraz „ gospodarność ”.'

B udzącą w iele em ocji organizacją je st Ruch Autonom ii Śląska, naw iązują­ cy do idei autonom ii z okresu m iędzyw ojennego. Ruch A utonom ii Śląska za­ wiązał się 13 stycznia 1990 roku w Rybniku. A utonom ia w edług tej organiza­ cji pow inna się opierać na filarach, takich ja k R egionalny Parlam ent G órnoślą­ ski, Prezydent, Skarb R egionalny, K onstytucja R egionalna. M iałyby powstać także specjalne Sądy G órnośląskie oraz Policja G órnośląska. K rzysztof Klucz- niok, jed en z poprzednich przew odniczących RAŚ mówi, że członkiem R A S

„mógł i m oże być każdy kto utożsam ia się z tym regionem, dą ży do je g o dobra i akceptuje pozostałe cele statutow e R A Ś .'* Na stronic internetow ej czytamy: Zostań włodarzem na własnej z ie m i9, po czym m ożem y w ypełnić deklarację

członkow ską. s J. Tambor, Kodyfikacja... 6 M. Gerlich, N ow y regionalizm... ' Tamże. 8 Z w ywiadu. (J.K.) 11 w w w .raslaska.org

IV . N a r ó d , c z y l i k t o :

d e k l a r a c j e i r e a k c j e ł a ń c u c h o w e

N arodow ość śląska ja k o odrębna kategoria pojaw iła się najpierw w C zechosłow acji, podczas spisu pow szechnego w 1991 roku. C elem jej w y ­ odrębnienia było m iędzy innym i doprow adzenie do zm niejszenia liczebności P olaków żyjących na Zaolziu, poprzez w prow adzenie w iększej m ozaikow ości etnicznej. N arodow ość śląską zadeklarow ało w tedy 44.556 osoby, głów nie na Śląsku O paw skim , co stanow iło 0.5% populacji ów czesnej C zechosłow acji.

W Polsce zaś mamy paradoks księdza doktora A rkadiusza W uw era, który je st pierw szym polskim Ślązakiem , narodow ości śląskiej. W latach 1993- 1999 przebyw ał on na studiach doktoranckich w Rzym ie. Pod w pływ em jednego z przedm iotów , który dotyczył m niejszości etnicznych i narodow ych posta­ now ił - jak to potw ierdził w rozm ow ie - spraw dzić J a k to w łaściw ie je s t

z Polską. Czy to, że jestem Ślązakiem ma ja k iś wym iar praw ny, czy je s t tylko i w yłącznie takim moim sentym entalnym poczuciem odrębności ”. N apisał list

w tej spraw ie do M SW iA w 1995 roku. O dpow iedź, którą otrzym ał z m inisterstw a zachęciła księdza, by narodow ość śląską zadeklarow ać, gdyż przyszło pism o, że kw estię tę pozostaw ia się do uznania poszczególnych oby­ wateli. „Złożyłem odpow iednie dokum enty - w yjaśnia ksiądz W uw cr - do

urzędu w Gożycach, gdzie się urodziłem. Zostało to w łą czo ne do moich akt osobowych. Byłem Ślązakiem przez rok i nikt o tym nie w ied zia ł”. Sprawa

„ujrzała św iatło dzienne”, gdy ksiądz po przeczytaniu w jednej z gazet o konferencji dotyczącej narodow ości śląskiej na U niw ersytecie Opolskim napisał do owej redakcji list. „ / wtedy - ja k opow iada ksiądz W uw cr - rozpę­

tała się b u rz a " .w U znajm y j ą za początek reakcji łańcuchow ej, która wnet zo­

stanie uruchom iona.

W grudniu 1996 roku 109 członków Śląskiego Zw iązku A kadem ickiego na czele z Jerzym G orzclikiem złożyło do sądu w Katow icach wniosek 0 zarejestrow anie Związku Ludności N arodow ości Śląskiej. K rzysztof Klucz- niok podkreśla: „Nie m ylm y R A S z ZLNŚ. W R A S j e s t m iejsce nie tylko dla

Ślązaków. N ajw ażniejsza j e s t w ięź z regionem i działanie dla dobra regionu 1 jego mieszkańców. Z L N Ś opiera się na poczuciu odrębności narodow ej

W niosek rozpatrzono pozytyw nie i 24 czerw ca 1997 roku - co w yw ołało duże zaskoczenie - ZLNŚ został zarejestrow any. N apięcie spotęgow ał fakt, że na­ stąpiło to w dniach obchodów 75. rocznicy pow rotu Śląska do M acierzy. Od

10 Z wywiadu. (J.K.) 11 Z w ywiadu. (J.K.)

tej decyzji odw ołał się do sądu A pelacyjnego ów czesny w ojew oda śląski Eu­ geniusz C iszak, którem u, ja k sam po latach w uzyskanej przeze mnie w ypo­ wiedzi stw ierdził: „chodziło nade wszystko o zapobieżenie dylem atom sp o łecz­

nym , podziałom i próbom tw orzenia w ątpliw ej w artości uprzywilejowanych grup i liderów .”12 O dtąd spraw a nabiera rozpędu a kwestia - rozgłosu. W

marcu 1998 roku Sąd N ajw yższy w ydał negatyw ny w yrok w spraw ie kasacji postanow ienia Sądu A pelacyjnego. W czerw cu 1998 roku miało m iejsce pierw ­ sze odw ołanie do Trybunału Praw C złow ieka w Strasburgu. Trybunał ten w grudniu 2001 roku wydał orzeczenie negatyw ne dla „Ślązaków ” , bo tak niefortunnie zaczęły grupę G orzelika nazyw ać media. W m arcu 2003 roku grupa działaczy odw ołała się do W ielkiej Izby w Strasburgu, która w lutym 2004 roku orzekła, że polskie sądy nie naruszyły praw a odm aw iając rejestracji Zw iązku Ludności N arodow ości Śląskiej.

V. W o k ó ł „ n a r o d o w o ś c i ś l ą s k i e j .

P y t a n i a o k r y t e r i a

W zw iązku z paradoksem ks. W uw era i apelacjam i w Strasburgu, pojawia się kolejny problem - co rozum iem y pod pojęciem narodu, m niejszości naro­ dowej i etnicznej, czy m ogą narody pow staw ać w spółcześnie i czy jest to m ożliw e w w arunkach polskich. Rozgłosu na tym tle nabrało przekorne ośw iadczenie o istnieniu „narodow ości kęckiej”, ja k o replika na stanowcze działanie Jerzego G orzelika, zm ierzającego do konfrontacji i wym uszenia korzystnej decyzji. C hodziło o to, że w oparciu o brak jednoznacznego kryte­ rium, skoro decydują subiektyw ne stanow iska, czyli kto kim się czuje, można powołać w iele rów nie upraw nionych grup narodowych. Sytuacje niew ątpliw ie kom plikow ał fakt braku odpow iedniej ustawy o m niejszościach narodow ych przy jednoczesnej preferencji dla istniejących m niejszości w obowiązującej ordynacji wyborczej.

Istnieje w iele definicji narodu. Klasyczne definicje m ożna podzielić na ge­ netyczne - w tym rozum ieniu w skazuje się w tedy na czynniki um ożliw iające jeg o pow stanie oraz strukturalne - precyzujące cechy, które „na ogół” charak­ teryzować m ają grupę społeczną nazyw aną narodem . W now szych ujęciach m ożna w yróżnić podejścia:

• prym ordialistyczne, • obiektywistyczne, • subiektywistyczne, • komunikacyjne, • instrumentalistyczne, • instytucjonalne • konstruktywistyczne. /J

Lech N ijakow ski w książce „D yskursy o Śląsku” szereguje definicje od tych, które nakładają na deklaracją jednostki najmniej w arunków w odróżnieniu do nakładających na nie najw ięcej. Definicje zakładające decy­ dujące znaczenie czynników subiektyw nych - szczególnie tc skrajne - m ogą doprow adzić do paradoksu. Jak stw ierdza Autor: „konsekw entna definicja s u ­

biektywna dopuszcza to, że ktoś m oże być rano Niemcem, p o południu C z e ­ chem, a wieczorem Polakiem. ” ' I tak też ostatnio w yraził się Jerzy Gorzelik.

Pisząc niniejszą pracą przeprow adzałam w yw iady z osobam i, których autorytet i pozycja środow iskow a je st w kw estiach Śląska i śląskości wzo- rem. K w estionariusze podstaw ow e składały sią z trzynastu pytań otw artych, w przypadku kilku osób pytań było w ięcej. Łącznie uzyskałam 20 wywiadów. Za każdym razem pytałam o to do jakiej definicji narodu i cech podstaw o­ wych tego zjaw iska sią pan/pani skłania. Padała np. definicja Ernesta Gellnera. Jerzy Gorzelik natom iast opiera się na podejściu B enedicta A ngersona i jego koncepcji narodu jak o w spólnoty w yobrażonej. Jako najczęstsze cechy narodu podczas moich w yw iadów podaw ano: język, kulturę, terytorium , w spólną hi­ storię.

W kontekście obecnych sporów o narodow ość śląską pojaw ia się także problem m niejszości narodow ych. W chodzące w zakres definiens atrybuty m niejszości to przede wszystkim :

• liczebność,

• odrębność fizyczna i kulturowa, • intersubiektywna w ięż społeczna,

• asym etria alokacji i uczestnictw a ir życiu kulturalnym, społecznym oraz politycznym i/ lub d o stęp u do władzy, bogactwa, a także prestiżu,

• ograniczona autonom ia grupy,

u E ncyklopedia Socjologii, W arszawa 1999.

14 L. Nijakowski, D y sk u rsy o Śląsku, W arszawa 2 0 0 2 , s. 32

• interes grupow y integrujący m niejszość wokół w artości decydujących j e j cechach dystrynktyw nych; interes grupow y m obilizuje członków m niejszości do aktyw nej ochrony je j statusu,

• p rzypisa ny charakter członkowstwa, oparty na pochodzeniu, urodzeniu, a nie akcesie i wyborze historyczno - sym boliczny charakter

. . . . 1 5 '

mnie/szosci.

N atom iast grupa etniczna je st kategorią ludzi, którzy postrzegają się i są postrzegani przez innych ja k o różni ze w zględu na ich kulturow e dziedzic- two.

Senator prof. G enow efa G rabow ska w artykule „N arodow ość śląska: co dalej?” stw ierdza, iż „relatyw nie szeroka regulacja praw na nie pozweda u- sposób jedno znaczny zdefiniow ać p o jęcia m niejszości narodowych i procedur ich uznawania (...). W św ietle obecnie obow iązującego praw a m o ż­ na jednak w yodrębnić dwa rodzaje m niejszości: narodow ą oraz etniczną. Ta pierw sza utożsam iana je s t z narodem zorganizowanym we własnym pa ństw ie, którą cechuje w spólny ję z y k (nie będący gwarą), historia, tradycja oraz z a ­ mieszkiw anie na wspólnym terytorium. Zgodnie z tym ujęciem za m niejszość narodow ą ir Polsce m ożna uznać np. N iem ców c:v Ukrai ńców. M niejszość etniczna charakteryzuje s ię skupieniem danej społeczności na określonej części terytorium p ań stw a lub wielu państw . W tym przypadku nie w ystępuje czynnik terytorialnego po w iązania m niejszości z określonym państw em . Za taką m niej­ szość w Polsce można uznać Ślązaków, K aszubów czy Rom ów ." W edług G e­

nowefy Grabow skiej w świetle obow iązującego praw a oraz powszechnej praktyki społeczność śląska m oże i pow inna być traktow ana ja k o m niejszość etniczna, a nie narodow a, ze w szystkim i tego konsekw encjam i.17 Z kolei w udzielonym mi w yw iadzie etn og raf M aria L ipok-B icrw iaczonek m ówiła, by nie bać się określeń grupa etniczna, grupa etnograficzna18. Sprawki nic jest jednak tak oczyw ista. W czasie spisu obow iązyw ała następująca definicja na­

rodowości: „Narodowość j e s t deklaratyw ną (opartą na subiektywnym o d czu ­

ciu) cechą indyw idualną każdego człowieka, w yrażającą je g o zw iązek em ocjo­ nalny (uczuciowy) lub genealogiczny (ze wzgl ędu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem. ” v

15 E ncyklopedia Socjologii, Warszawa 1999.

L. Nijakowski, D y sk u rsy o Śląsku. W arszawa 2 0 0 2 , s. 34 17 G. Grabowska, N arodow ość ślą sk a : co dalej?, „Śląsk", maj 2 0 0 4 . IK Z wywiadu. (J.K)

V I. S p i s p o w s z e c h n y

-k o m e n t a r z e i -k o n t r o w e r s j e

Jerzy G orzelik w w ypow iedzi dla T rybuny Śląskiej z 26 kw ietnia 2002 roku poinform ow ał, że prezes GUS T adeusz Toczyński zezw olił n a respekto­ w anie przez rachm istrzów deklaracji o przynależności do narodow ości ślą­ skiej. Spis pow szechny poprzedziły na Śląsku liczne publikacje, w ystąpienia i ośw iadczenia dotyczące przynależności do narodow ości śląskiej. Z adeklaro­ w ało j ą kilka osób, które są autorytetam i o dużym w pływ ie na opinią spo­ łeczną, w tym K azim ierz Kutz. M ożna naw et m ówić o em ocjonalnej inspiracji i m obilizacji, by w ykorzystać spis do zam anifestow ania śląskiej odrębności w sytuacji tak m ałego zaangażow ania w problem y regionu przez państw o. Sam w ynik w yw ołał zaskoczenie - przynależność do narodow ości śląskiej zadeklarow ało 173 153 osoby. Czy to dużo, czy m ało?

Jest zjaw iskiem charakterystycznym , żc zaw sze w iąkszą uw agą skupiają na sobie przypadki skrajne oraz incydentalne. Jeśli wiąc spis pow szechny przy znacznej płynności tego zjaw iska w yłonił 173.153 osoby tak zwanej narodo­ wości śląskiej, jed n ak w żadnym stopniu nic ujaw nia ilu rzeczyw istych z pochodzenia Ślązaków , w tym i tych o silnym poczuciu regionalnym okre­ śliło sią jak o przedstaw iciele narodow ości polskiej. Znam ienne m oże być w tej sytuacji stw ierdzenie dr Marii Lipok-B ierw iaczonek, która wyznała: ,.Jestem

rodow itą Ślązaczką z obli stron, z dziada p rad ziada. N ieraz mnie j u ż atako­ wano z tego pow odu, ja k to j a jestem Slązaczka je ś li neguję istnienie n aro do ­ wości śląskiej. Moja rodzina zaw sze p o d kreśla ła p o lskość i śląskość i nie było tu żadnych sprzeczności."20 W naw iązaniu do tego stw ierdzenia, traktując n a­

wet rzecz szacunkow o, Ślązaków z poczuciem przynależności do narodu p o l­ skiego je st w sum ie znacznie wiącej. Uwagą jed n ak skupili na sobie ci, którzy zadeklarow ali narodow ość śląską. Rodzi sią zatem pytanie ja k kom entow ać wyniki spisu? Co spow odow ało, że aż - lub tylko tyle osób - zadeklarow ało narodow ość śląską? Zc sposobu przeprow adzenia spisu pow szechnego nieza­ dow olona je st zarów no m niejszość niem iecka - która okazała sią mniej liczna niż sądzono - ja k i osoby skupione wokół Jerzego G orzelika. D ietm ar Bre- hiner akcentuje fakt, że po 1989 roku N iem cy chcieli stw orzyć na tych terenach swój Hcimat. Uważa ponadto, że zc wzglądu na atm osferą społeczną łatwiej je st sią zadeklarow ać ja k o Ślązak niż ja k o N iem iec. W ielu spośród jeg o w spół­ pracow ników określiło sią w łaśnie ja k o Ślązacy. Zdaniem B rehm era Ślązacy

M Z wywiadu. (J.K.)

zawiedli sią zarów no na państw ie polskim , ja k i na niem ieckim , dla którego Śląsk je st spraw ą przebrzm iałą i zaprzeszłą. „M oja M atka -stw ierd ził Brehm er podczas w yw iadu - zaw sze mówiła, o d ką d pam iętam , że jest Slązaczką. Ludzie

starsi czują się p o prostu Ślązakami. Nie czują się ani Polakam i ani N iem ca ­ m i". Co nie zm ienia faktu, że dla Brchm era „narodow ość śląska to ciało obce”,

choć nic w yklucza, że kiedyś do w yłonienia narodow ości śląskiej dojdzie.21 Jerzy G orzelik - obecny lider autonom istów - tw ierdzi, że spis był prze­ prow adzony w sposób tak skandaliczny, że te 173 tys. to liczba m ocno zaniżo­ na. W edług G orzelika w ielu rachm istrzów nie zadaw ało pytania 0 narodow ość, starali sią znicchącić do zadeklarow ania narodow ości śląskiej. R achm istrzow ie byli żle przygotow ani i mylili narodow ość z obyw atelstw em . Gorzelik uważa, że m ów ienie o tym, że wynik spisu to rezultat frustracji 1 niezadow olenia ma na celu zdeprecjonow anie tego wyniku. O czyw iście może tak być w przypadku bardzo wielu respondentów , ale w żadnym stopniu - twierdzi - nic kłóci sią to z tezą. że ci respondenci podali sw oje faktyczne po­ czucie. G orzelik uw aża także, że fakt, iż bano sią zadeklarow ać narodow ość niem iecką, je st najw iększą porażką m niejszości niem ieckiej. "

W iększość osób, z którym i rozm aw iałam , ja k o naczelny pow ód śląskich deklaracji narodow ościow ych podaje protest przeciw ko polskim władzom , przeciw ko tem u co sią stało na Śląsku. Zdaniem K azim ierza Kutza są przede

wszystkim łagodną form ą protestu ir ramach istniejącego p r a w a .'3 Reforma

adm inistracyjna nałożyła sią na restrukturyzacją przem ysłu przeprow adzaną technokratycznie. Na kopalnie patrzono jedynie z perspektyw y rentow ności. A przecież odejście jed n eg o górnika - ja k pisze prof. M arek S. Szczepański -

„wywołuje efekt domina tr branżach nie tylko górniczych czyli w otoczeniu kopalni (usługi, budownictwo, hutnictwo). Przyjm uje si ę zazw yczaj(...) iż jed n o miejsce p racy iv górnictw ie generuje trzy kolejne poza nim. Ponadto w tradycyjnych społecznościach kobiety - żony górników nie pracow ały, ro ­ dziny były stosunkow o liczne, a to z kolei zw iększa ilość osób, które zostały bez środków do życia. Pow oduje to ogrom ne negatyw ne skutki społeczne. W tej dram atycznej w rącz sytuacji nic dziw ią dążenia separatystyczne, jak i plany odłączenia sią od w ojew ództw a śląskiego cząści Żyw iecczyzny, która czuje sią bardziej zw iązana z M ałopolską, a ju ż na pew no nic chce mieć nic w spólnego z tą cząścią w ojew ództw a, która byw a nazyw ana „czarną dziurą” . W racając jednak do spisu dr Jó ze f M usioł mówi wprost: „ Wyniki spisu są efektem: fa ta

/-21 Z w ywiadu. (J.K.) 22 Z w ywiadu. (J.K.) 2! Z wywiadu. (J.K.)

nej polityki polskiej w ładzy centralnej wobec Śląska i to zarów no politycznej, społeczno-gospodarczej, ogrom u krzyw d od chw ili w yzw olenia Śląska spod okupacji hitlerowskiej, pozbaw ienia ludno ści śląskiej god no ści i lekceważenia j e j własnej rodzimej ku ltuiy i obyczajowości. Wraz z ustrojem „ socjalistycz­

n y m " przychodziło to „nowe", które było obce, bo np. podw a ż a b też (m a n ie

n ’ religii, która zaw sze na Śląsku była tak silnym spoiwem. Te w szystkie n e g a ­

tyw ne zjaw iska m ogą prow adzić do form ow ania i kształtowania s ię poczucia odrębności narodowej. Podobną opinią sukcesu śląskiej opcji narodowej w yraża Jerzy W uttke były przew odniczący Zw iązku G órnośląskiego, według którego w yniki spisu są wyrazem protestu Ślązaków przeciw traktowaniu z a ­

równo ludzi, tradycji, kultury, ziem i ir sposób instrum entalny i neokolonialny.

Jerzy W uttke nie wyklucza kształtowania s ię odrębności w obronie w artości

chrześcijańskich, kulturowych, etosu pra cy i miejsc pracy, tradycji stanowych obyczajów tu zakorzenionych. " 2b Prof. M arek Szczepański podaje: „Po p ierw ­ sze trzeba przyjąć, że śląskie deklaracje są elem entem tożsam ości i rzeczyw istych odczuć m ieszkających ir regionie ludzi (...). Po wtóre m ożna przyjąć, że śląskie deklaracje wynikały z rozczarow ania pro cesam i p r ze b u d o ­

wy regionu (...). Po trzecie, deklaracje takie to elem ent społecznego katharsis. Po latach złego samopoczucia, czasem przesadnego eksponowania m arginal i- zacji etnicznej u' okresie realnego socjalizmu, Ślązacy złożyli deklarację nie­ zadow olenia i z transformacji, i z procesów regionalizacji. Po czwarte, w v- niki spisow e stanowią, przynajm niej w pew nym stopniu, efekt działalności Ruchu Autonom ii Śląska naw ołującego do eksponowania takich w łaśn ie opcji narodowej. Po p ią te wreszcie, zabiegi wokół narodow o ści śląskiej zm ierzać m ogą do politycznej autokreacji kilkunastu e r r kilkudziesi ęcitt zdeterm inow a­ nych działaczy. (...)" ~7

M arian Gerlich zaś m ówi, iż wyniki spisu to reakcja na kilka czynników: • działalność różnych organizacji prom uj ących hasła narodu śląskiego,

• rosnące w śród G órnoślązaków {wczucie spychania na p ozycje polityczne, społeczne, ekonom iczne i kulturowo p eiyfeiyjn e,

• w yraźne tendencje izolacyjne - w układzie w ertykalnym i horyzontalnym,

• trauma czasu transformacji, • zalew kultury masowej,

• deprecjonow anie u' mediach klasycznych postaw narodowych.

2S Z wywiadu. (J.K.)

2(1 Z wywiadu. (J.K.) 27 www.tg.net.pl

• narastające poczucie istniejących barier (subiektywnych i obiektywnych) awansu, b rak program u restruktm yzacji Górnego Śląska,

• wiele innych czynników.

M aria L ipok-B ierw iaczonck uw aża, żc wyniki św iadczą o w yraźnym po­ czuciu odrębności regionalnej, w ynika także z niezrozum ienia przez innych m ieszkańców Polski na czym polega problem śląski, odm ienność losów Śląska. Dalej zaś stw ierdza: z a c z y n a m dostrzegać, że ta tożsam ość śląska na nas

cią-■ „ 2 9

zy.

Henryk W aniek, który zadeklarow ał narodow ość śląską i jest przekonany o je j istnieniu, zapytany przeze mnie dlaczego, napisał: ,Je ste m człowiekiem

uczciwym. A u' każdym razie dbam o to by nim być, je ś li to wystarczy.

N atom iast K azim ierz K utz uw aża, żc narodow ość śląska jeszcze nie ist­ nieje, ale to wcale nic znaczy, żc m oże jej nie być, a zadeklarow ał j ą - jak twierdzi - perw ersyjnej p rze k o iy i paskudnego charakteru ". 31

Czy m ożna zatem m ów ić o narodow ości śląskiej? Czy też je s t to rzecz w ykreow ana sztucznie? W ielu spośród pytanych przeze mnie uważa, że nie ma takiej narodow ości, choć pow stanie takiego narodu w przyszłości nic można ich zdaniem w ykluczyć. G odna uwagi je s t tu także w ypow iedź Kazim ierza Kutza: „narodow ość Śląska je szc ze s ię nie wyłoniła, bo je s t to proces d łu g o ­

trwały. K ażda fo rm a dem okracji będ zie okolicznością sprzyjającą. J 2

Lech N ijakow ski pisze: „P róbując ocenić deklarację narodow ości ir Spisie

należy zw rócić uw agę na fakt, że grupa śląska cechuje się silnym poczuciem odrębności i dystansu do napływ ow ych członków innych grup. Relatywnie częste zm iany przynależn ości Śląska do różnych p a ństw sprawiły, że region uzyskał status socjologicznego pogranicza, co wpłyń ęło na szczególną indyfe- rencję u' zakresie deklaracji identyfikacji narodowej. To wszystko sprawia, że nieostre pytan ie o narodow ość zostało zinterpretow ane p rzez wielu respo n- dentów ja k o pyta nie o najw ażniejszą grupę odniesienia. ”33

Co do istnienia śląskiej grupy etnicznej licznej i mocnej, większość re­ spondentów była zgodna. W tym w ypadku trafną w ydaje się opinia dr Tom asza

28 Z w ywiadu. (J.K.)

2<l Z w ywiadu. (J.K.)

■10 Z w ywiadu. (J.K.)

" L. Nijakowski, Uwaga, nadciągają Ś lązacy... S tatu s g ru py ślą sk iej w o b ec w stęp n ych

w yn ik ó w N arodow ego Spisu Pow szechnego, [w:] „Rubikon. Kwartalnik Naukowy”, 2 0 0 2 ,

nr 1-4

12 Z w ywiadu. (J.K.) 13 L. Nijakowski, Uwaga...

Naw rockiego, który mówi: „Czy naród śląski je s t czy nie to trzeba by przyjrzeć

się tym ludziom, którzy za członków tego narodu si ę uważają. Socjolog p o w i­ nien to zaaprobować, ale ta kże poddać pew nej b y ty c z n e j analizie, je ż e l i są ludzie identyfikujący się ja k o naród i są postrzegani ja k o odrębna grupa naro­ dowa przez innych, to wtedy o narodzie śląskim m ożem y mówić. C harakter procesów narodowotwórczych na Śląsku był bardzo specyficzny, p o n ie w a ż są to tereny pogranicza społeczno - kulturowego, te procesy do ko ńca się nie za ­ mknęły. Identyfikacje były p o lskie lub niemieckie, ale j a k po kazu j ą prace, np. O ssow skiego czy Chlebowczyka pozostaw ała d u ża grupa osób labilnych n a ro ­ dowo albo program ow o indyferentnych. .Jeżeli oni teraz upom inają się o to, że są Ślązakam i trzeba bv im wierzyć i się temu zjaw isku bardziej wnikliwie

. ,,.u

przyjrzeć.

Jakie zatem cechy pozytyw ne lub zagrożenia niesie za sobą pojaw ienie się śląskiej opcji narodow ej? Część pytanych przeze mnie pozytyw ów tak zazna­ czonego poczucia odrębności nic dostrzega. Nic widzi ich naw et redaktor M a­ ria Pańczyk. autorka cenionych programów' radiow ych i telew izyjnych na te­ mat szeroko pojętej „śląskości” ., do negatyw nych cech tego zjaw iska zalicza chęć oderw ania się od polskich korzeni.31' Zagrożeniem tu m ogą być natom iast odradzające się tendencje separatyzm u, dystansow anie się w stosunku do Pol­ ski ja k o państwa, zam ykanie się we własnej grupie, ja k i jej potencjalna cks- kluzyw ność. M aria Lipok-B icrw iaczonek mówi w prost „zagrożeniem je s t

w zm ocnienie ruchów separatystycznych (...), zacietrzew ienie (...), wszelkie szowinizmy, przejaw y nietolerancji wobec innych ” . Pozytyw nym natom iast jest to. że ludzie m yślą o swoim miejscu ir społeczeństwie, o tożsamości, identyfi­ kacji kulturalnej, regionalnej. To opow iedzenie si ę za ja k ą ś tradycją zawsze jest lepsze niż am orficzność i kosm opolityzm . ’ Jerzy G orzelik uważa, że za ich

część odpow iadać będzie w przyszłości państw o polskie. Pozytyw y można podsum ow ać opinią Jerzego W uttke: „pozytywy to odkrywanie historii własnej

tożsamości, satysfakcja z dokonań przodków ir sferach kulim y, gospodarki, rzemiosła; przemysłu, z kontynuacji dobrych dokonań, nadziei na bycie g o ­ spodarzem u siebie. " ' 14 Z wywiadu. (J.K.) 15 Z wywiadu. (J.K.) i(’ Z wywiadu. (J.K.) 17 Z wywiadu. (J.K.) 50

V II. Ś l ą s k j a k o r e g i o n a U n ia E u r o p e j s k a

To pytanie zyskało ostatnio na aktualności: Czy w Unii Europejskiej znaj­ dzie się m iejsce dla narodow ości śląskiej jak o odrębnej nacji? O to zechcą zapewne zabiegać jej orędow nicy. Jej istnienie będzie m ożna zw eryfikow ać dopiero w toku paru następnych spisów pow szechnych. N atom iast tak zwana narodow ość śląska, ja k o ruch o charakterze regionalnym oraz osoby j ą dekla­ rujące, są niew ątpliw ie pew nym kapitałem ludzkim, który należałoby w ykorzy­ stać dla dobra regionu. Jednak nie w opozycji w obec państw a i jeg o nadrzęd­ nych funkcji, które nie m ogą być podw ażone, a co m oże mieć miej sec. Św iadczą o tym niektóre głośne incydenty w ostatnim czasie, w tym zdjęcie przez urzędującego starostę strzeleckiego G erharda M athcję polskiego godła z urzędu pod pretekstem nowej sytuacji po wejściu Polski do Unii Europej­ skiej, czy bulw ersujący „G losariusz regionalny” w ojew ództw a opolskiego T o­ masza Kamuselli.

W edług Jerzego G orzclika przyszła Europa regionów będzie idealną pro­ jekcją podwójnej tożsam ości Ślązak - Europejczyk. Ktoś kto jest przyw iązany do sw ojego regionu m oże się swobodniej poruszać w przestrzeni Unii Euro­ pejskiej. niż ktoś kto utożsam ia się ze swoim państwem a nie posiada tożsa­ mości regionalnej.1S Takie stanow isko jest wyrazem dystansow ania się w stosunku do w łasnego państw a przedstaw icieli tej opcji narodowej, skoro przynależność do Unii Europejskiej ma prowadzić do rozluźnienia więzi z państw em , a tożsam ość regionalna jest traktow ana jak o odpow iednik poję­ cia obywatel. W icie jednak w yjaśnia to, że RAŚ należy do W olnego Sojuszu Europejskiego, a Jerzy G orzelik. lider tej organizacji, jak i nigdy nie zareje­ strow anego ZLNŚ, kandyduje do Europarlam entu.

Jednak jak to trafnie zauw ażyła podczas w yw iadu prof. Grażyna Szewczyk -Śląsk w Europie m oże zostać zauw ażony dopiero, gdy będzie regionem sil­ nym. bo tylko o takich regionach w Europie wiemy. Podaje przy tym przykład m niejszości Fryzyjskiej w N iem czech, która działa ju ż tylko na zasadzie In­ stytutów N aukowych, a nie je st partnerem ekonom icznym czy gospodar­ czym. Oby tak nie stało się z narodem śląskim i G órnym Śląskiem , który przez ostatnie dziesięciolecia stanow ił m onokulturę przem ysłu ciężkiego, a obecnie przeżyw a pow ażne problem y gospodarcze. Czas pokaże ja k ą drogę obiorą autonom iści, czy zostaną w ykorzystane szanse w ynikające z tutejszego potencjału cyw ilizacyjnego i kulturow ego regionu. Czy ziści się jasn y

sccna-iR Z w ywiadu. (J.K.) 111 Z w ywiadu. (J.K)

riusz restrukturyzacji - K rzem ow a D olina, czy też Śląsk pozostanie - m ówiąc sym bolicznie - zdegradow aną hałdą? A na razie - j a k mówi ksiądz Jerzy Szy­ mik, profesor KUL-u i poeta - „trzeba w ytrzym ać n ap ięcie p o m ięd zy sw oje

a cudze, m oje a inne, żyć tak żeby żyć bez kom pleksu i pychy, to rozumiem p rzez to napięcie. Jestem Ślązakiem, je ste m z tego dumny, wiem co to znaczy, są bardzo w yraźnie zarysow ane granice mojej odrębności. Jeżeli ta moja ślą- skość m iałaby być śląskością przeciw ko kom uś lub czemuś, to j a j e j nie chcę, poniew aż ona prędzej czy p ó źn iej obróci s ię przeciw ko m nie sam em u (...). Im bardziej kocham sw ój Śląsk, tym bardziej rozum iem j a k P odlasiak kocha Po

d-F • „ 4 0

lasie.

V II. W n io s k i k o ń c o w e .

P r o g i, s z a n s e i z a g r o ż e n i a

Śląsk - tak ja k i cała Polska - ma przed sobą do pokonania w ielki próg ekonom iczny i cyw ilizacyjny, by zyskać w UE odpow iednią pozycją w yni­ kającą z m iejsca na m apie kontynentu, potencjału dem ograficznego i kulturowego. Jeśli przyszłością Europy m a być „Europa O jczyzn”, to Śląsk m oże w iele zyskać - ale nie poza państw em , lecz ja k o jed en z najbardziej rozw iniątych regionów Polski, z bogactw em swej regionalnej kultury i poczuciem tożsam ości, która z niej w ynika przy w szystkich różnicach i odm ianach. Atuty tego regionu m ożna w yliczać, jed n ak by zrealizow ać jasny scenariusz restrukturyzacji - m ityczną ju ż K rzem ow a D oliną - potrzebna jest zdecydow anie w iększa pom oc państw a, gdyż, ja k piszą autorzy książki „G órny Śląsk 2005 scenariusz restrukturyzacji”, J e s t to region dotknięty klęska ekolo­

giczną (system przyrodniczy), zaniedbany infrastrukturalnie (system tech n ic z­ ny), zacofany gospodarczo, posiada zdeform ow ana struktur ę zatrudnienia, je s t traktow any przez polityczne centrum i regionalne lobby przem ysłow e ja k o „ surow cow a enklawa kraju ” (system wytwórczy), je s t zdezintegrow any spolec z- nie, a znaczna część zbiorow ości regionalnej podlega p rocesow i w ykorzenie­ nia kulturow ego (system społeczno- kulturowy). Cechuje g o w reszcie chaotyc z- nie wytworzona przestrzeń urbanistyczno - architektoniczna (system osadn i- czy).

W tej sytuacji rozw ojow i Śląska nie sprzyjają spory i waśnie. Okres, kiedy daw ne w ojew ództw o katow ickie dostarczało lw ią cząść dochodu narodow ego

40 Z wywiadu. (J.K.)

41 W. B łasiak, T. Nawrocki, M.S. Szczepański, Górny Ś lą sk 2 0 0 5 scen a riu sz restruktury­

zacji, Katowice 1994, s. 17

dawno m inął, a region przyrów nyw any przez księdza Em ila Szram ka niegdyś do Kalifornii, zm aga się w niektórych m iastach z trzydziestoprocentow ym bezrobociem . To pow oduje rozgoryczenie - narastające poczucie tak zwanej

śląskiej krzywdy, A na krzyw dzie budow ać nie m ożna - co często podkreślali

moi rozm ów cy. Unia Europejska je st szansą, ale szansą dla zaradnych. U cieka­ nie w śląską narodow ość (co grozi izolacjonizm em ) m oże okazać się ślepą uliczką, bow iem unijne zapisy w tej kwestii nie są jednoznaczne. Pojaw ia się też pytanie, czy gdyby ów czesny w ojew oda katow icki nie zakw estionow ał decyzji sądu rejestrow ego, spraw a rejestracji narodow ości śląskiej odniosłaby tak duży rozgłos? Czy zostałaby na przykład zm ieniona ordynacja wyborcza, by nic utrzym yw ać preferencji dla m niejszości narodow ych? A jeśli nie - to narodow ość śląska praw dopodobnie podzieliłaby los m niejszości niem ieckiej, której reprezentanci zasiadali w cześniej w licznej grupie w parlam encie, a która obecnie ma tylko dwóch posłów i jednego senatora. I tu racje ma Dietm ar B rehm er gdy m ówi, że ojczyzna rodzi się w sercu poety, ale ginie w rękach polityków 42. Pojaw ia się także pytanie czy program narodow ości śląskiej cieszyłby się takim odzew em spisow ym , gdyby sytuacja ekonom iczno - gospodarcza była inna? Profesor Grażyna Szew czyk podczas w yw iadu przed­ stawiała przykład narodów , których reprezentanci m ieszkających w państw ach zam ożnych i stabilnych gospodarczo nic chcą być traktow ani jak o mniejszość. Inaczej, gdy zam ieszkują państw a znajdujące się w sytuacji kryzysowej. To tam pojaw ia się potrzeba kreow ania siebie jak o m niejszości - by walczyć o swoje praw a, by tych praw bronić. Jak potoczą się losy narodow ości śląskiej w zjednoczonej Europie pokaże czas. Jest to głów nie znaczny kapitał ludzki, który dobrze w ykorzystany sprawi, że region ten niew ątpliw ie o wielkim po­ tencjale, zw artym charakterze i wyraźnej odrębności kulturow ej, będzie liczą­ cym się regionem Europy, ale w ykorzystany w porozum ieniu z państw em polskim, bo póki co nie grozi nam koniec państw narodow ych, ani nic upadku ich znaczenia jeszcze nie zapowiada.

Na koniec pozw alam sobie przytoczyć opinię profesor K azim iery Wódz, która uważa, że m ów ienie o końcu państw narodow ych je st nieupraw nione. W edług K azim iery W ódz kom petencje w wielu dziedzinach m uszą się uzupeł­ niać a im bardziej prężna społeczność regionalna, tym lepiej sobie radzi z różnym i problem am i.43 Sądzę, że ta konkluzja trafia w szystkim do przeko­ nania.

42 Z w ywiadu. (J.K) 43 Z w ywiadu. (J.K)