Jan Deręgowski
O ustawie z dnia 22 maja 1958 roku,
zaostrzającej odpowiedzialność
karną za chuligaństwo (Dz. U. Nr 34,
poz. 152)
Palestra 3/11(23), 25-36
a d w o k a t
O ustawie z dnia 2 2 maja 1 9 5 8 roku,
za o str zaj q cej odpowied zialnoś ć ka rn q
za chuligaństwo
(Dz. U. N r 3 4 poz. 152)1. Z sam ego ty tu łu ustaw y w yn ik ałob y , że istn ie je p rzestęp stw o n a z y w ające się ch u ligaństw em i że w łaśnie tą ustaw ą zostaje zaostrzona
odpow iedzialność k a m a za nie.
Ale a rt. 1 ustaw y p ro stu je tak ie m niem anie. Brzm i on: „C huligański c h a ra k te r p rzestęp stw a lub w ykroczenia stanow i okoliczność w pływ a jąc ą na zaostrzenie w y m iaru k a r y “. Z przepisu tego widać więc, że ■w om aw ianej ustaw ie nie chodzi by najm n iej o jed no p rzestęp stw o n a zyw ające się chuligaństw em , lecz o różne p rzestępstw a m ające c h a ra k te r c h u l gański. C huligański c h a ra k te r mogą m ieć tedy, w m yśl art. 1 usta wy, zbrodnie, w ystępki i w ykroczenia. Z dalszego jed n a k tek stu usta w y w ynika, że zajm u je się ona tylko w ystępkam i i w ykroczeniam i.
N iestety, ustaw a n ie określa, na czym polega ten chulig ański cha ra k te r przestępstw a. J e s t to n iew ątp liw ie pow ażny jej brak, m ogący przeszkadzać w :e’ce w jej stosow aniu oraz wypaczać to stosow an.e — ze szkodą dla w ym iaru spraw iedliw ości.
Nieokreśloność pojęć w przepisach p raw n ych zawsze poci-ga za sobą szkodliw ą dowolność w ich in te rp re ta c ji. Z tych przyczyn w p rak ty ce je st sparo kłopotów np. ze „zn k o m o ścią społecznego niebezpieczeństw a czynu", o czym m ów i art. 49 k.p k. W yw ołało to wiele uw ag o tru d ność'. rozum ienia ow ej zinikomości w p rak tyce w y m iaru spraw iedliw ości. O w adliw ości p rak ty k i sądow ej w stosow aniu art. 49 k.p.k. pisali J. Ba- fia i S. P aw ela („P ań stw o i P ra w o “ n r 9 z 1957 roku), Z. A daszew ski {„Nowe P ra w o “ n r 12 z 1957 roku) i J. D eręgow ski („Nowe P ra w o “ n r 1 z 1958 roku).
26 JA N DERĘGOWSKI
W ydaje mii się, że jed y n y m p raw id ło w y m ujęciem chuligańskiego c h a ra k te ru p rzestęp stw a je s t ujęcie dokonane przez prof. Je rzeg o S aw ic kiego w a rty k u le jego p t. „C huligański c h a ra k te r p rz e s tę p s tw a “ („N o w e P ra w o “ n r 9 z 1958 roku). Sądzę, że pro f. Saw icki słusznie się ta m w y p o w a d a , iż zw ykłe p rzestęp stw o nabierze w tedy chuligańskiego c h a ra k te ru , kied y poza ustaw o w ą isto tą czynu przestęp n eg o będzie ono m iało jeszcze cechę w y k azującą specjalny cel spraw cy, polegający n a okazaniu n ieposzanew ania dla zasad współżycia społecznego. W ym ie niony artyikiuł prof. Saw ickiego zasłu gu je na dużą uw agę.
«
2. W a rt. 1 u staw y m ów i się o chuligańskim c h a ra k te rz e p rz e stę p stw a ja k o o okoliczności w pływ ającej na zaostrzenie wymrairu k a ry . N ie w y d aje m i się, a b y w y ra z „w p ły w ającej“ był b ard zo odpow iedni w tym m iejscu, bo z art. 2 ustaw y widać niew ątpliw ie, że „chuligański c h a ra k te r p rz e stę p stw a “ n ie ty lk o w pływ a, ale kateg o ry czn ie stanow i o zaostrzeniu k a ry za popełnione przestępstw o. A rty k u ł te n bow iem brzm i: „Jeż e li sp raw ca w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lu b p rz y najm n iej w trzecieij części k a ry pozbaw ienia w olności popełni z ty c h sam ych p cb u d ek lub tego sam ego rodzaju' nowe p rzestęp stw o , będ ące czynem o c h a ra k te rz e chuligańskim , w ym ierza się k a rę pozbaw ienia w olności p rz y zastosow aniu a rt. 60 § 1 kodeksu karneg o , je d n a k n ie niższą od: 1) 6 m iesięcy za przestęp stw o określone w a rt. 127, 129, 130, 132, 156, 237 § 1, 250, 251, 252 § 1 lub 263 § 1 kodeksu ikamego., 2) roku za p rzestęp stw o określone w a rt. 131, 133 § 1, 154, 163, 235 § 1, 236 §, l r 240 luib 241 kodeksu karneg o ".
Chodzi tu o recydyw istów , ale ty lko o takich, k tó rzy w ciągu 5 la t poprzedzających p o p ełnienie now ego przestępstw a o c h a ra k te rz e c h u ligańskim , dokonanego z tyoh sam ych pobudek lu)b tego sam ego ro dzaju co poprzednie, byli skazani za to poprzednie p rze stęp stw o na k a rę pozbaw ienia w o’ności i k a rę tę przy najm n iej w trzeciej części odbyli. Nie w chcdzą n ato m ia st w g rę tacy recydyw iści, k tó rz y pop rzednio ska zani b y li na g rzy w n ę i g rzyw nę tę w całości lub p rz y n a jm n ie j w trz e ciej części uiścili.
Z d ru g iej stro n y arit. 2 u staw y ogranicza się ty lk o do recy d y w istó w p o pełniający ch p rzestęp stw a w nim w ym ienione, a przecież m ogą za chodzić w y p ad ki recy d yw y przy p opełnieniu tak że in n y ch p rze stęp stw m ających c h a ra k te r chuligański. Otóż do ty ch w ypadków innych p rz e stę p stw o c h a ra k te rz e chuligańskim , popełnionych w ciągu 5 la t p o odbyciu w całości lub p rz y n a jm n ie j w trzeciej części k a ry po zbaw ienia
wolności za p rze stęp stw o popełnione z ty ch sam ych p o b u dek lufo tego sam ego ro d zaju co ostaltinie, .art. 2 u staw y n ie m a zastosow ania.
B ra k w a rt. 2 u staw y w ym agania, aby poprzedn ie przestępstw o, za k tó re spraw ca został skażamy .na k a rę pozbaw ienia wolności i k a rę tę odbył, m iało c h a ra k te r chuligański. W ystarcza, że now e przestępstw o- je s t tego sam ego rodzaj.u lu b po pełnione zostało z ty ch sa m y ch pobudek co poprzednie.
T enże art. 2 przez użycie słów „w ym ierza się k a rę pozbaw ienia w ol ności przy zastosow aniu a rt. 60 §, 1 kodeksu karnego, je d n a k n ie niższą od: ( . . . ) “ nalkaizuje — ja k się z d aje — a b y do o b jęty c h ty m p rze p i sem recy dy w istó w a rt. 60 §, 1 był stosow any, czyniąc w te n siposób w zględem n ich ten przepis k.k. o b lig ato ry jn y m . N atom iast jeśli chodzi o w y pad ki rec y d y w y p rzez p o p ełnienie p rze stęp stw o c h a ra k te rz e c h u ligańskim n ie w ym ienionych w a rt. 2 ustaw y, to a rty k u ł 60 § 1 k.k. pozostaje n adal przepisem fak u ltaty w n y m .
Jednocześnie a rt. 2 ustaw y wtprcwadza w obec recy dy w istó w popeł n iają cy c h p rz e stę p stw a w nim w y m :cnione, ale o c h a ra k te rz e c h u li gańskim , podniesienie w n iek tó ry ch w ypadkach m inim um sank cji k a rn e j
przew idzianej w p o w ołanych w tym że przepisie a rty k u ła c h kodeksu karnego. Talk więc: a) w art. 127 k.k,, w k tó ry m chodzi o zniew ażenie w m iejscu lub w czasie zajęć urzędow ych albo publicznie w ładzy, u rzę du, w ojska łub m a ry n a rk i w ojennej albo ich jedn ostek , dotychczasow a m in im aln a san k cja tyg o d n ia aresztu zastaje (podniesiona do sześciu m iesięcy areeztu (to sam o dotyczy a rt. 252 § 1 k.k., m ów iącego o p rze stęp stw ie zakićcenra miiru domowego); b) w a rt. 129 k.k., w k tó ry m m ow a jesit o p rze stęp stw ie użycia pirzemocy lub groźby bezp raw n ej w celu zmuiszenia u rzęd n ik a aübo osoby, do pom ocy urzędnikow i p rz y b ra n e j, do zan iechania p raw n e j czynności urzędow ej, dotychczasow a m inim aln a samlkojia k a ry w ięzienia n ie ulega zm ianie, natom iast d o ty ch czasow a m in im a ln a sa n k c 'a k a ry aresztu, tj. jed en ty dzień are sz tu , zam ieniony zostaje n a 6 m iesięcy a resztu ; identy czn ie to sam o zachodzi w stosu nk u do przew id zianego w art. 130 k.k. przestcjpstw a zm uszenia urzęd nika do przedsięw zięcia czynności urzędow ej, do p rzew id zian ego w a rt. 132 k.k. p rze stęp stw a zniew ażenia u rzędnika lub osoby przezeń p rzy b ra n e j w czasie pełnien ia obow iązków służbow ych, do przew id zia nego w a rt. 156 k.k. przestęp stw a publicznego naw o ły w an ia do nie posłuszeństw a albo do p rzeciw działania ustaw om lub p ra w n y m rozpo rządzeniom w ładzy, do przew idzianego w a rt. 237 § 1 k.k. lekkiego uszkodzenia ciała, do przew idzianego w art. 250 k.k. p rzestęp stw a groźby k a ra ln e j, do p rze w id z ia n e g o w art. 251 k.k. p rzestęp stw a zm uszenia i do
2 8 JA N DERĘGOWSKI N r 11
przew idzian eg o w a rt. 263 § 1 k.k. p rzestęp stw a uszkodzenia cudzego m ienia lub uczynienia go niezd atn y m do u żytku.
M inim alna san k cja 1 roku pozbaw ienia wolności w prow adzona zostaje w sto su n k u do przestęp stw przew idzianych: w a rt. 131 k.k. (zbiorowe, dokon ane w porozum ieniu, popełnienie p rzestęp stw przew idzianych w a rty k u ła c h 129 i 130 k k ., w a rt. 133 k.k. (czynna napaść n a 'urzędnika podczas lub z powodu pełnien ia obow iązków służbow ych), w a rt. 154 k k. (publiczne naw oływ anie do pochw alania p rzestęp stw ), w a rt. 163 k.k. (b ran ie udziału w zbiegow isku publicznym , k tó re w spólnym i siła m i dopuszcza się p rzestęp stw a określonego w a rty k u ła c h 129 i 130 albo zam achu gw ałtow nego na osobę lub m ienie), w art. 235 k.k. (bardzo ■ciężkie uszkodzenie ciała), w a rt. 236 § 1 k.k. (ciężkie uszkodzenie ciała), w a rt. 240 k k. (udział w bójce lub pobiciu człow ieka ze skutkiem b ard zo ciężkiego lub c ę żk ieg o uszkodzenia ciała albo z w ynikiem śm ier teln y m ) i w a rt. 241 k.k. (udział w bójce lub pobiciu człow ieka z uży-> ciem b roni, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia).
J a k już zaznaczyłem w yżej, w ym ienione w a rt. 2 u staw y p rzestępstw a nie w y czerp u ją w szystkich przestępstw , k tó re m ogą m ieć c h a ra k te r ch u ligański. Nie oddalając się bardzo od pow ołanych w tym przepisie a r ty k u łó w k.k., przykładow o w skazać m ożna, że c h a ra k te r chuligański m ogą m ieć rów n eż: przestęp stw o p rzew idziane w a rt. 119 k.k. pole g ające na przeszkadzaniu przem ocą’ groźbą bezp raw n ą lub podstępem
przy w yborach do władz publicznych, p rzestęp stw o przew idziane w a r t 128 k.k. polegające na nieprzyzw oitym zachow aniu się podczas za jęć urzędow ych organu państw ow ego, p rze stęp stw o p rzew idziane w a rt. 136 k.k. polegające na w yk o ny w an iu czynności urzędow ej przez przyw łaszczenie sobie u p raw n ienia u rzędnika, przestęp stw o przew idzia ne w art. 138 k.k. polegające na uszkodzeniu lub usunięciu spod rozpo rządzen ia w ładzy państw ow ej przedm iotu zn ajdującego się w przecho w an iu z jej p o e c e n ia oraz przestęp stw o p rzew idziane w art. 153 k.k. polegające na zniew ażeniu, uszkodzeniu lub usunięoiiu godła, chorągw i, b a n d e ry , flagi, szta n d a ru lub inntego polskiego znaku państw ow ego.
Do w szystkich nie w ym ienionych w art. 2 ustaw y przestępstw , cho ciażby popełnione zostały p rzez recydyw istów , o jak ic h tenże a rty k u ł m ów i, stosow anie a rt. 60 § 1 k.k. pozoata/e n ad al fak u ltaty w ne, a p rze w idziane dotychczas m inim alne sankcje k a rn e z a w a rte w odpow iednich przep isach ustaw pozostają bez m ian.
3. A rt. 3 uctaw y brzm i: „W spraw ach o p rzestęp stw a o c h a ra k te rz e c h u lig ań sk im sąd nie sto su je w aru n k ow eg o zaw ieszenia w ykon ania k a
ry , chyb a że ze wziględu n a wyjąlttkowe okoliczności danego p rzy p adku uzna zaw ieszenie w yko n an ia k a ry za celow e“.
P rz e p 's te n dctyczy w szystkich p rzestęp stw o c h a ra k te rz e ch u lig a ń skim . Zakaziuje on zasadniczo p rzew idzianego w a rt. 61 k.k. fa k u lta ty w n ego stosow ania przez sądy w arunkow ego zaw ieszenia w y k o n an ia kary,, pozostaiw ając m ożność uznania zastosow ania takiego zaw ieszenia w y k o nan ia k a r y za celow e jed y n ie ze wzg’ęd u n a w y jątk o w e okoliczności danego p rzy p a d k u .
A rty k u ł 3 ustaw y nde je s t jasn y . N ie w idać zeń w yraźnie, k ied y w a ru n k o w e zaw ieszenie w ykonania k a ry może być zastosow ane, gdyż n ie w iem y, oo to są ow e „w y jątk o w e okoliczności danego p rz y p a d k u “,, k tó re m a ją w ykazać celowość zastosow ania w arunkow ego zaw ieszenia w y k o n an ia k a ry .
W a rt. 61 k.k. tak ż e celowość wchodzi w grę. Tam celowość u s ta la n a zo staje przez o rzekający sąd na podstaw ie stw ierdzonego w toku po stępo w ania c h a ra k te ru spraw cy, ujaw nionych w postępow aniu okolicz ności to w arzyszących pcpełniem iu p rzestęp stw a i zachow ania się s p ra w cy po popełnieniu p rzestępstw a. Jeżeli sąd n a podstaw ie ty ch u sta le ń nab ierze przypuszczenia, że spraw ca, pom im o n iew ykonania k a ry , no w ego p rzestęp stw a nie popełni, to sit osiuje w aru nk ow e zaw ieszenie w y k o n an ia w ym ierzonej przez siebie k a ry .
„Czy w y ją tk o w e okoliczności danego p rz y p a d k u “ m ają b yć również, okolicznościam i c h arak tery zu jący m i spraw cę i uzasadniającym i p rz y p u szczenie, że on, pom im o niew y ko n an ia k a ry , now ego przestęp stw a n ie
popełni, czy też czym ś innym niew iadom ym ? T ru d n o je s t tu zg adyw ać, a le w y d a je m i się, że p rzepis ten w zasadzie a rty k u łu 61 k.k. nie zm ie nia, n ato m ia st s u g e ru je ty lk o oszczędniejsze jeg o stosow anie.
4. A rt. 4 uistawy brzm i: ,,W p rzy p a d k u czynnej napaści określonej- w a rt. 133 k.k. n a fu n k cjo n ariu sza M ilicji O byw atelskiej lu b in n y c h org an ó w pow ołanych do ochrony p orządku i bezpieczeństw a p ublicz nego, jeżeli działanie spraw cy m a c h a ra k te r chuligański, w y m ierz a sdę- k a rę w ięzienia od 1 roku do la t 5“.
P rz ep is te n wzm aga opiekę p ań stw a n a d fu n k cjo n ariu szam i o rg an ó w pow ołanych do o ch ro n y p orządku i bezpieczeństw a publicznego w zw ią zku z p rzestęp stw em napaści czynnej n a ty ch fu n k cjo nariuszy , p rze w idzianej w a rt. 133 § 1 k.k., o c h a ra k te rz e chuligańskim . To zw ię k sz e n ie opieki p a ń stw a w yraża się w zm ianie m inim alnej san k cji k a r nej p rzew id zianej w art. 133 §, 1 k.k., tj. sześciu m iesięcy w ięzienia,, n a 1 ro k w ięzienia, czyli w zw iększeniu tej m inim alnej sankcji.
30 JA N DERĘGOWSKI N r 11
Z a w a rte w a rt. 4 u staw y stw ierdzenie, że m aksym alną sankcję s ta now i k a ra 5 lat w ięzienia, nie wnosi nic nowego, gdyż m aksym alna san k cja p rzew idziana w a rt. 133 § 1 k.k. zawsze w ynosiła 5 la t w ię zienia.
W w y pad k u rec y d y w y wchodzi tu w g rę rów nież przew idziane przez art. 2 u s ta w y o b lig ato ry jn e zastosow anie a rt. 60 § 1 k.k.
5. A rt. 5 lUisitawy nie m a w łaściw ie nic w spólnego z zaostrzeniem odpow iedzialności za chuligaństw o. N ow elizuje on a rty k u ły 240 i 241
k.k., k tó ry c h obecne b rzm ien ie je s t następujące:
„A rt. 240 § 1. K to b ierze udłział w bójce lub pobiciu człow ieka, jeżeli stą d w ynikło uszkodzenie o kreślone w artt. 235 lub 236, podlega k a rz e w ięzienia d o la t 5.
§ 2. K to b ierze udział w bójce lub pabiciu człowieka, jeżeli stąd wy nikła śm ierć, podlega k a rz e w ięzienia do la t 10“.
„A rt. 241. K to bierze ud&iał w bójce lub pobiciu człow ieka, używa broni, noża lu b innego niebezpiecznego narzędzia, podlega karze w ię zienia do la t 5“.
N ow elizacja ta p rzy n io sła zatem zw iększenie w art. 240 k.k. —7 ze w zględu n a śm ierć pobitego — m ianow icie do lat 10 w ięzienia, m ak sy m alnej dotychczasow ej k a ry (5 la t więzienia) oraz p odniesienie w a r t. 241 k.k. m aksim um k a ry (w ynoszącego dotychczas 2 la ta w ięzienia)
do la t 5 w ięzienia.
A rt. 5 u staw y zw iększył te sa n k c je k a rn e niezależnie od tego, czy p rzestęp stw a te w k o n k retn y ch w y p adk ach m ają chuligański c h a ra k te r, czy też nie. Je ślib y je d n a k p rze stęp stw a objęte a rt. 5 u staw y m iały chulig ański c h a ra k te r, to m iały b y do nich odp'3wiedinie zastosow anie a rty k u ły 2 i 3 ustaw y.
6. A rt. 6 u staw y brzm i: „§ 1. S chw ytanego na gorącym uczynku lulb bezp ośred n io potem sp raw cę p rzestęp stw a określonego w a rt. 127, 132, 156, 237 § 1, 239 § 1, 250, 251, 252 § 1, 256 § 1 i 263 § 1 i 2 k.k., a popełnionego ja k o czyn o c h a ra k te rz e chuligańskim , M ilicja O byw atel ska z a trz y m u je i doprow adza do S ąd u Pow iatow ego, k tó ry bezzw łocznie p rzy stę p u je do rozpoznania spraw y ; p rzeprow adzenie dochodzenia nie je s t konieczne, a fu n k cjo n ariu sz M ilioji O byw atelskiej skłacla n a piś m ie lu b u stn ie do p ro to k o łu ro zp raw y głów nej, p rzy jej rozpoczięciu, zaw iadom ienie o przestęp stw ie; zaw iadom ienie to z a stę p u je a k t o sk ar ż e n ia . P rz ep isy art. 253 i 256 kjpJk. wie m ają zastosowania.
§ 2. K ażda osoba w ezw ana p rzez fu n k cjo nariusza M ilicji O byw atel skiej w c h a ra k te rz e św iad k a obow iązana je st staw ić się w e w skazanym m iejscu, dniu i godzinie. A rt. 105 k.p.k. sto su je się odpow iednio.
§, 3. T ry b po stępow ania o k reślo n y w § 1 i 2 sto su je się tak że w w y padku, gdy do zatrzym anego zastosow ano tym czasow e aresztow anie.
§ 4. W postępow aniu określonym w § 1 n ie m oże być w ym ierzona k a ra w yższa niż 6 m iesięcy aresztu. Je śli sąd uzna za konieczne w y m ie rzenie k a ry siurowsizej, k ie ru je spraw ę do postępow ania zw ykłego, sto su jąc do zatrzym anego tym czasow e aresztow anie.
§ 5. M in ister S praw iedliw ości po w y słu chaniu opinii N aczelnej Rady A dw okackiej ustali w d ro d ze rozporządzenia sposób udziału obrońcy w (postępowaniu ok reślo n ym w §, 1 — 4.
§ 6. M in ister Spraw iedliw ości w porozum ieniu z P ro k u ra to re m G e n e ra ln y m PRL, M in istrem S p raw W ew n ętrzny ch i po w y słu ch an iu opi nii p rezy diu m w łaściw ej w ojew ódzkiej ra d y narodow ej (rady n a ro d o w ej m iasta w yłączonego z w ojew ództw a) ustali w drodze rozporządzenia w ykaz m iejscow ości, w k tó ry c h sto su je się try b postępow ania określony w § 1 — 4.
§ 7. Szczególnego try b u postępow ania określonego w § 1 — 4 nie sto su je się do n ie le tn ic h ” .
To szczególne po stęp o w an ie w p row adzające piilsemne lub u stn e do p ro to k o łu zaw iadom ienie sądu przez fu n k cjo n a riu sza MO o p rze stęp stw ie, k tó re to zaw iadom ienie zastępu je a k t o skarżenia, odrtzuca całe postępow anie przygotow aw cze u ję te w księdze VI k.p.k. i odb y w a się bez śledztw a i dochodzenia. W postępow aniu ty m n ie m a ją zastosow ania tak ż e a rty k u ły 249 — 253, 256, 258, 261, 262 § 2 i 263 księgi VII rozdziału I k.pJk. (rozdział ten nosi ty tu ł „P rzy go tow an ie do ro zpraw y g łó w n ej“). A rt. 259 k.p.k. w p ostępow aniu szczególnym obow iązuje ty lk o w części u p ra w n ia ją c e j stro n ę do sprow adzenia św iadków i bieg ły ch bez uprzedniej odm ow y sąd u ich w ezw ania. P re ze sa sądu (art. 252 k.p.k.) w yręcza w ty m postępow aniu p rz y p rzy go tow an iu ro zp ra w y funkcjcnari/uez MO (§ 2 a rt. 6 u staw y ).
Poza ty m i różnicam i z postępow aniem zw ykłym , w postępow aniu szczególnym zachodzą jeszcze in n e odchylenia spow odow ane 'tym, że to szczególne postępow anie rozpoczyna się w łaściw ie z Chwilą złożenia p rzez fun k cjo n ariu sza MO p rz e d sądem pow iatow ym , n a po czątk u ro z
p raw y głów nej i po d oprow adzeniu n a n ią sp raw cy , zaw iadom ienia o przestęp stw ie. W skutek teg o w iele czynności sądow ych, k tó re w po
32 JA N DERĘGOWSKI N r IX
stę p o w an iu zw ykły m d o k o n y w ane są p rze d ro zp raw ą, n ie m oże by ć w y k o n a n y c h w cześniej niż n a ro zp raw ie głów nej.
To szczególne p o stępow anie sądow e je s t ograniczone. P ie rw sz e o g ra niczen ie polega na ty m , że może ono być zasto so w ane do p rze stęp stw przew id zian y ch w art. 6 § 1 u sta w y , z ty m zastrzeżeniem , iż p o p ełn io n e p rze stęp stw a m uszą m ieć c h a ra k te r chuligański. D rug im og ran iczen iem je s t to, że postępow anie to m oże być stosow ane tyllko do p rzestęp ców sc h w y tan y c h n a gorącym uczynku lub bezpośrednio p o tem z a trzy m a n y c h p-rzeiz M ilicję O b yw atelską i doprow adzonych przez n ią do Sądu P ow ia tow ego. N ie je s t m ożliw e zastosow anie tego postęp ow an ia w raziie za trz y m a n ia spraw cy (schw ytanego na gorącym uczynku lu b b ezpo średnio potem ) i doprow adzenia go do sądu bez udziału MO. T rzecie o g ran icze nie polega n a ty m , że postępow ania tego n ie sto su je się do nieletn ich . B rzm ienie § 7 a rt. 6 ustaw y je s t tak kategoryczne, że należy rozum ieć, iż n ie le tn i w żadnym w y p ad ku nie m oże być sądzony w try b ie p ostępo w a n ia szczególnego, a więc tak że w tedy, kied y popełnił p rze stęp stw o w sp ó ln ie z d o rosłym (art. 479 k.p.k.). O g raniczenie c z w a rte , m ogące w y stąp ić ju ż w toku rozpoznaw ania sp raw y przez sąd (raczej p rz y końcu ro zp raw y głów nej) — to w aru n ek , że w ty m try b ie m ożna sk a zać n a jw y ż ej n a 6 m iesięcy aresztu , a jeśli sąd u z n a za konieczne w y m ie rze n ie sp raw cy k a ry suro w szej, m usi sk iero w ać s p ra w ę do p ostę p o w an ia zwykłego.
P rz y to c z o n e wyżej § 3 i 4 a rty k u łu 6 u sta w y p rz e w id u ją d w a ró żn e ro d za je tym czasow ego aresztow ania. P a ra g ra f 3 m ów i o zw y kły m ty m czasow ym areszto w aniu p rzew idzianym w rozdziale II księgi IV kjp.k., n a to m ia st tym czasow e areszto w an ie w prow adzone p rzez § 4 sto so w an e je s t w om aw ianym szczególnym po stęp ow an iu ty lk o w ów czas, kiedy sąd o rze k a ją c y uznaje, że zachodzi konieczność w y m ierz en ia k a ry w y ż szej od 6 m iesięcy aresztu , i k ie ru je spraw ę do postęp ow an ia zw ykłego. T o d ru g ie tym czasow e areszto w an ie je s t o b lig a to ry jn e i n ie w ym aga żadnego uzasadnienia.
P ie rw sz e z ty ch tym czasow ych a reszto w ań m oże b y ć — jeszcze w to k u postęp ow an ia szczególnego — w m y śl art. 157 k.p.k. u ch y lone, n a to m ia st d ru g ie — nie, lecz to d ru g ie sitaje się zw y k ły m tym czasow ym a re sztow aniem , o p ierający m się n a art. 152 k.p.k., z ch w ilą, kiedy sp raw a p rz e jd z ie do postępow ania zw ykłego.
W raz ie w yro k u skazującego, zapadającego w try b ie postępow ania szczególnego, m oże być zastosow ane ty lk o p ierw sze z om aw ian y ch ty m czasow ych aresztow ań.
areszto w ań m oże się w p ra k ty c e w postępow aniu szczególnym zdarzyć, a to ze w zględu n a szybkość om aw ianego postępow ania o raz ze w zglę du na p rze w id z ia n ą w a rt. 156 k.ip.(k. m ożność z atrzy m an ia p o d e jrz an e g o przez 48 godzin bez a reszto w an ia go.
P o n iew aż m ak sy m a ln a k a ra , jalką m ożna w ym ierzyć w p ostęp o w an iu szczególnym , w ynosi 6 m iesięcy areszitu, a m inim alna k a ra dla o b jęty c h art. 2 recy dy w istów , w ty m i d la p opełniających p rze stęp stw a p rz e w i dziane w a rt. 6 § 1 ustaw y, w ynosi 6 m iesięcy p ozbaw ienia w olności, p rz e to sto so w an ie p ostępow ania szczególnego do recyd yw istów p o p ełnia ją c y c h ta k ie p rz e stę p stw a ogranicza się do w y p ad k u w y m ierz en ia k a ry nie m n iejszej i n ie więikszej od 6 m iesięcy areszitu.
W ięcej n iż połow a p rze stęp stw w ym ienionych w § 1 a rt. 6 u s ta w y to p rz e stę p stw a ścigane z o skarżenia p ry w atn eg o . W stosunku do n ic h n ie zbędny je s t od sam ego początku p ostępow ania szczególnego, tj. od chw ili złożenia przez fu n k cjo n ariu sza MO doniesienia o p rze stęp stw ie, udział p ro k u ra to ra ró w n a ją c y się w niesieniu i p o p ieran iu akbu o sk a rż e n ia (art. 65 k p .k .).
Z a r t. 6 § 1 u s ta w y w y p ły w a w niosek, że a rty k u ł te n w prow adza dla p ostęp o w an ia szczególnego o b lig ato ry jn e objęcie o sk arżen ia p rzez p ro k u ra to ra ibez m ożności odstąpienia odeń, o jak iej m ów i a rt. 65 § 3 k.p.k.
J e ż e li p ro k u ra to r działa w sp ra w ie (art. 65 § 3 i § 4 k .p.k.), to n ie m oże w n iej działać oskarżyciel p ry w a tn y . Z tego w zględu p o k rzy w dzony w p o stęp ow an iu sizczególnym n ie m a u p raw n ień o sk arży ciela p r y w atn ego.
Je śli p r o k u ra to r odstąpi od oskarżenia po zakończeniu postępow ania szczególnego przez p rzek azan ie sp ra w y do postępow ania zw ykłego, w ów czas p o k rzy w d zo n y p ow inien być o ty m zaw iadom iony i m oże w nieść a k t o sk a rż e n ia (art. 65 § 3 k .p k .) o ra z sta ć się p rzez to oskarżycielem p ry w a tn y m .
Je śli w p o stęp o w an iu szczególnym zap ad n ie w y rok i p ro k u ra to r nie p o p ro si sąd u o doręczen ie m u od p isu w y ro k u z uzasadn ien iem lu b n ie w n iesie rew izji, to sy tu a c ja pokrzyw dzonego, niezadow olonego z w y ro ku, je s t n ie k o rz y stn a , albow iem k.p.k. n ie p rze w id u je w n iesien ia przez p o krzyw dzo neg o (jako p rze z o sk arżyciela p ry w atn eg o ) re w iz ji w ted y , k ie d y n ie w n o sił on a k tu o sk arżen ia i postępow anie w pierw szej in sta n
cji toczyło się z urzędu.
U szczuplenie przez postęp ow an ie szczególne p ra w a p okrzyw dzonego m ogłoby być n a p ra w io n e p rzez dopuszczenie go do w niesienia — je d n o cześnie z zaw iad om ien iem o p rze stęp stw ie sk ład an y m sądow i p rze z fun-*
34 JA N DERĘGOWSKI N r 11
kcjom ariusza MO — allctu oskarżenia. To um ożliw iłoby pokrzyw dzonem u, niezadow olonem u z w y ro k u , zarów no złożenie w niosku o u rasa d n ien ie •wyroku, jaik i w niesienie rew izji od wyroteu w ydan ego w postępow aniu szczególnym .
Co się tyczy pow ództw a cyw ilnego w p ostępow aniu szczególnym , to p ok rzyw dzony może p rzy rozpoczęciu ro zpraw y (art. 66 k.p.k.) w ytoczyć pow ództw o cyw ilne celem dochodzenia roszczeń w y jątk o w y ch w y n ik a ją c y c h z p rzestęp stw a. Może on także w nosić o zabezpieczenie pow ó d z tw a cyw ilnego (art. 69 k.p.k.), ale dopiero z chw ilą rozpoczęcia ro z p r a w y głów nej. P okrzy w d zo n y zatem , k tó ry w p o stępow aniu szczegól n y m nie może dowodzić w in y oskarżonego ja k o oskarżyciel p ry w a tn y , m oże jej je d n a k dowodzić ja k o pow ód cywi?tny w ram ach u stalony ch przez a rt. 68 k.p.k., p rzy czym m oże to czynić p rzez sw ego pełnom oc n ik a, tj. adwc& ata (a rt. 85 i a rt. 78 k.p.k.).
P ostęp o w an ie odw oław cze od orzeczeń 'w ydanych w try b ie szczegól n y m toczy się w t r y b ę zw ykłym . Liczba m ożliw ych zażaleń w ckutek odrzu cen ia śledztw a i postępow ania przygotow aw czego została zm n iej szona. Z ażalenia ograniczone zostały do po stan o w ień sądu, k tó re z a p a d a ją n ie w cześniej niż na pierw szej (rozprawie głów nej. M ogą to być zażalenia p rzew id zian e w a rt. 353 kjp.k.
Postępo w an ie rew iz y jn e od w y ro k u w ydanego w postępow aniu szcze g ó ln y m to czy się w try b ie zw ykłym .
7. A rt. 7 u sta w y n o w elizu je a rty k u ły 29, 30 i 31 p ra w a o w y k ro czeniach pirzez zw iększenie w ielo k ro tn e przew id zianych w n ich d o ty ch czas san k cji k arn y ch . W szystkie trz y objęte nim w ykroczenia, a m iano w icie: p ierw sze (art. 29) p o leg ające n a w y kroczen iu p rzeciw k o przep i som porządkow ym o zachow aniu się w m iejscach publicznych, d ru g ie (art. 30) polegające n a u porczyw ych w y b ry k a c h zakłócających spoczy n e k nocny i trzecie (art. 31) polegające n a p u b liczn ym dopuszczaniu się nieob y czajn ego w y b ry k u lu b używ aniu słów nieprzy zw o ity ch, są te go ro d za ju , że m ogą m ieć chuligań sk i c h a ra k te r.
8. A rt. 8 u staw y no w elizu je częściowo u staw ę z dn. 15 g ru d n ia 1951 r. o orzecznictw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m (Dz. U. N r 66, poz. 454). Nciwela ta , jeśli chodzi o w ykroczenia w n iej w ym ienione, zm ienia u staw ę z dn. 15 g ru d n ia 1951 r. o orzecznictw ie k a rn o -a d m in istra c y j nym . Z m iana polega n a w p ro w ad zen iu now ego a rty k u łu 531 i odnosi się tyllko do w ykroczeń w n im ujętych, tj. d o w ykroczeń p rzew id zian y ch w a rty k u ła c h 28 — 31 p ra w a o w ykroczeniach oraz w airtyku le 14 u sta w y o zw alczaniu alkoholizm u.
W ym ieniony a rty k u ł 531 p rze w id u je o rzek an ie kolegiów ty lk o p rz y p rezy d iach rad n arod o w y ch dzielnicow ych, pow iatow ych i m iejsk ich (w m iastach stanow iących p o w iaty m iejskie), o d m ienne n iż w innydh w y pad kach . Dopuszczone w ięc tu zo staje w y m ierzan ie k a ry a re sz tu i k a ry g rz y w n y z zam ianą jej n a a re sz t zastępczy, zniesiona n ato m ia st zo staje k a ra p ra c y p o praw czej. Do uidziału w postępow aniu dopuszczeni są obro ńcy -ad w ck aci. Od orzeczenia kolegium w takich sp raw ach p rz y słu g u je odw ołanie jed y n ie do sąd u pow iatow ego, k tó re w nosi się i zo staje rozpoznane w try b ie a rty k u łó w 500 — 509 k.p.k., czyli w try b ie p rzep is sów n o rm u ją cy c h postępow anie sądowe w sp raw ach k a rn o -a d m in istra c y j nych. P rzepisy kjp.k. dotyczące w ykonania k a ry pozbaw ienia w olności zostały rozciągnięte n a p raw o m o cne orzeczenia kolegiów sk azu jące n a k a rę aresztu. W reszcie dla o b jęty ch a rt. 531 w ykroczeń w prow adzono n a stę p u ją c e okresy przed aw n ień : a) o k res przedaw n ienia ścigania w y noszący jed e n rek, b) okres p rzed aw n ien ia orzekan ia w ynoszący la t trz y i c) c k res p rzed aw n ien ia w yko n an ia k a ry w ynoszący la t trz y — z a m ia st przew id zian eg o dotychczas w p ostępo w an iu k a rn o -a d m in istra c y jn y m i obow iązującego n adal dla in n ych w ypadków o kresu 6 m iesięcy dla k aż dego z ty c h p rzedaw n ień . W prow adzono tak ż e trz y le tn i c k re s, p o u p ły w ie k tó re g o w y konana, d a ro w a n a lu b p rzed aw n ion a k a ra u w a ż a n a je s t za niebyłą.
9. A rty k u ł 9 u s ta w y brzm i: „A rt. 9. W spraw ach o p rze stęp stw a i w ykroczenia o c h a ra k te rz e chu lig ań sk im sąd m oże zarządzić ogłoszenie n a ko szt skazanego w p ra s ie lulb w inny sposób se n te n c ji praw o m o c neg o orzeczenia, a e w e n tu a ln ie też u zasad n ienia tego orzeczenia w c a łości luib w części.“
P rz ep is te n d a je sądowi o rzek ającem u m ożność zarządzenia ogłoszenia w p ra s ie lu b w in n y sposób sam ej sen ten cji praw o m ocn ego w y ro b u , a n a w e t se n te n c ji z p e łn y m u zasad n ien iem lulb ty lk o z jeg o częścią. Tego ro d zaju ogłoszenie w y ro k u je st k a rą dodatkow ą, m ającą n a celu siln ie jsz e p o h am o w an ie osób skłonnych do popełn iania p rze stęp stw
o c h a ra k te rz e ctoufigańskim.
P odobna k a ra dodatkow a, m ianow icie „ogłoszenie w y rok u w p ism a c h “ <tj. w p rasie), p rzew idziana je s t w obow iązującym dziś kodeksie k a rn y m {art. 44 k .k .), ale zastosow anie jej ograniczone je s t do p rze stęp stw p o p e łn io n y c h d ru k iem (art. 51 k.k.).
10. A rty k u ł 10 u s ta w y u sta la , że obow iązuje ona z dniem je j o g ło szen ia, tzn. z d n iem 17 czerw ca 1958 r.
36 JA N DERĘG OWSK1 N r l t
R ozporządzenie M in istra Spraw iedliw ości z d nia 22 w rześn ia 1958 r_ (Dz. U. N r 53, poz. 290), w y d an e w w yk o n an iu § 6 a rt. 6 ustaw y, u sta liło, że w prow adzone u sta w ą postępow anie szczególne m a być stosowane* w W arszaw ie i w e W rocław iu oraz w N ow ym Dw orze, O tw ocku, Wo łom inie, Pruszkow ie, M ińsku M azow ieckim i w G rodzisku M azow iec k im w ojew ództw a w arszaw skiego. Poniew aż to rozporządzenie w eszło w życie dop e ro w d niu 1 października 1958 ro k u, p rzeto do piero z tą, d a tą zaczęło się stosow anie a rt. 6 ustaw y.
W ty m ż e D zienniku U staw pod poz. 291 z n a jd u je się rozporządzenie' M in istra Spraw iedliw ości, w y dan e w w ykonaniu § 5 a rt. 6 u staw y , u sta n aw iające d y ż u ry adw okackie celem um ożliw ienia oskarżonym w postę pow an iu szczególnym k o rzy stan ia z usług adw okackich. Rozporządzanie?-
