Maria Cybulska
Rozwój elementów demokracji
socjalistycznej w ustroju
państwowym Polski Ludowej
[przegląd artykułu Mariana
Rybickiego pod tym samym tytułem,
opublikowanego w zeszycie 7
Palestra 8/9(81), 72-73
72 P rze g lą d p r a s y p r a w n ic z e j N r 9 (81>
W zbiorze zostały zgrom adzone tylko p o d sta w o w e przep isy now ego p ra w a w y nalazczego. P a m ię ta ć je d n a k trzeba, że n ie k tó re zapow iedziane a k ty w y k o n aw cz e n ie zo stały jeszcze w y d a n e p rzed zakończeniem d ru k u książki. W książce n ie z a m ieszczono też reso rto w y ch przepisów w ykonaw czych.
W e w stę p ie p o p rze d zając y m zbiór a u to r om ów ił głów ne k ie ru n k i i p o d sta w o w e założenia now ego p ra w a w ynalazczego.
A n d r z e j W iś n ie w s k i
P R Z E G L Ą D M A S Y P R A W N I C Z E J
R ozw ó j e le m e n tó w d e m o k r a c j i s o c ja lis ty c z n e j w u s tro ju p a ń s tw o w y m Polski L u d o w e j
to ty tu ł a r ty k u łu M in istra S praw iedliw ości M a ria n a R y b i c k i e g o , ja k i z o stał w y d ru k o w a n y w zeszycie 7 (1964) m iesięcznika „P ań stw o i P ra w o ”.
„D w udziestolecie P o lsk i L udow ej d aje a s u m p t do w ielu ocen, analiz, p o ró w n a ń (...)” — czytam y w a rty k u le . A u to r k o n c e n tru je swe w yw ody n a trze ch te m a ta c h : sejm , r a d y narodow e, w y m iar spraw iedliw ości.
K o n cep cje u stro jo w e P o lsk i L udow ej o p a rte były od p oczątku n a szerokim u d z ia le społeczeństw a. K ie ru n e k te n był w ręcz p rze ciw sta w n y ty m te n d en c jo m u s tr o jo w y m P o lsk i m iędzyw ojennej, k tó re w y k az y w a ły lin ię odw rotu od b u rż u a z y jn o - -d e m o k ra ty c z n e j K o n sty tu c ji m arcow ej n a rzecz K o n sty tu c ji kw ietn io w ej z 1935 r.,. noszącej ju ż zn am io n a faszystow skie. O dw rót te n w y ra ża się w ogran iczen iu roli org an ó w p rze d staw ic ie lsk ic h , a przede w szystkim S ejm u, z jednoczesnym w zm o cn ien ie m o rg an ó w w ykonaw czych, zw łaszcza w ładzy p rez y d en ta p ań stw a . R ó w n o ległe do ty c h zm ian n astęp o w a ły o g raniczenia sw obody obyw ateli, d eleg a liz acja p a r tii k o m u n isty czn ej i stosow anie te rro ru , ta k ż e w sto su n k u do opozycji legalnej,, ja k o ty m św iad czy proces brzeski. C oraz w y ra źn iej zaznacza się ucisk m n ie jsz o ści n aro d o w y ch , zw łaszcza m niejszości u k ra iń sk ie j i b ia ło ru sk iej.
N a to m ia st lin ię ro zw o jo w ą 20-lecia P olski L ud o w ej cechuje sta ły w zro st zn acze n ia S ejm u . Z aznacza się stopniow e odejście od p ra k ty k i w y d aw an ia d ek re tó w p rz e z R a d ę P a ń s tw a i p rze jęc ie przez Sejm całej w ład zy u staw odaw czej. R o zb u d o w an ie p ra c k o m isji sejm ow ych w łącza coraz w ięcej posłów do przy g o to w y w an ia p r o je k tó w u sta w , a p o w ołanie w 1957 r. N ajw yższej Izby K on tro li, p o d p o rząd k o w an ej S ejm ow i, pom ogło te m u ż S ejm ow i w sp raw o w an iu fu n k c ji w zak resie k o n tro li r z ą d u i a d m in istra c ji. O grom ny zasięg te m a ty k i u staw o d aw czej spow odow ał w łąc ze n ie do p ra c y w k o m isjac h przed staw icieli n au k i, k tó rzy są za p rasz an i ja k o rz e czoznaw cy.
L in ia rozw ojow a d em o k ra cji socjalistycznej w y ra ża się szczególnie w ro zw o ju i zn a cz en iu ra d n arodow ych. W h isto rii ra d n aro d o w y ch W P olsce z a zn a cz ają się c z te ry o kresy. P ierw szy o k res trw a ł od stycznia 1944 do w yzw olenia; w ok resie ty m w y siłe k ra d n aro d o w y ch sk iero w an y był n a w a lk ę z o k u p an tem . D ru g i okres,, k tó ry tr w a ł od w yzw olenia do 20.III.1950 r., c h a ra k te ry z u je się ty m , że r a d y n a rodow e u zy sk ały ju ż w ted y u p ra w n ie n ia przed staw icielsk ie, ale nie b y ły jeszcze p o w o ły w an e w drodze w yborów , lecz w drodze d elegacji przez o rg an iz ac je spo łeczn e i p olityczne. Trzeci okres o b e jm u je la ta 1950— 1954. O kres te n rozpoczyna się od w y d a n ia u sta w y z d n ia 20.111.1950 r. o te re n o w y ch o rg an ach je d n o lite j
S^r 9(81) Przegląd, p r a s y p r a w n ic z e j 73
“w ładzy państw ow ej. U sta w a ta zlik w id o w ała podział n a a d m in is tra c ję rząd o w ą i sam orządow ą. W g ru d n iu 1954 r. odbyły się pierw sze w y b o ry do r a d n arodow ych, iprzy czym zostały zniesione dotychczasow e gm iny, ja k o zaś ra d y n aro d o w e n a jn iż
szego stopnia w prow adzono znacznie od nich m niejsze g rom ady, co w ko n sek w en cji doprow adziło do w łączenia szerszych rzesz społeczeństw a do p ra c y w ra d a c h . W re szcie czw’a r ty okres rozpoczął się w 1955 r. C h a ra k te ry z u je się on zw iększeniem u p ra w n ie ń ra d n arodow ych kosztem zm n iejszen ia u p ra w n ie ń w ład z c e n traln y c h .
Przechodząc do p roblem u u d ziału społeczeństw a w w y m ia rz e spraw ied liw o ści, a u to r podkreśla, że u dział ten je st realizo w an y przed e w szy stk im przez w p ro w a dzenie do w y m ia ru sp raw iedliw ości ław ników ludow ych, k tó rz y m a ją p ełn e p raw o ■orzekania, a w ięc zarów no co do w iny, ja k i co do k a r y (jak w iadom o, sędziow ie p rz y się g li orzek ają ty lko co do winy). Ł aw nicy w y b ie ra n i są na p le n a rn y c h se
sja ch rad narodow ych spośród k a n d y d a tó w w y su w an y c h na z e b ra n ia c h p ra c o w n i k ó w , zeb ran iach w iejsk ic h i z e b ran ia ch członków o rg an iz ac ji społecznych. U p ra w n ienia ław ników u le g ają stopniow em u rozszerzeniu. U sta w a z d n ia 2.XII.1960 r. w sp raw ach z osk arżen ia p ry w a tn e g o dopuszcza sam odzielne p ro w a d ze n ie przez ła w n ik a postępow ania pojednaw czego w ty c h sp raw ach .
Społeczeństw o bierze p o n ad to szeroki u d ział w k olegiach k a rn o -a d m in is tra c y j- n ych (działających przy prezy d iach ra d narodow ych), k tó re ro zp o z n ają sp ra w y ■o w ykroczenia.
C zynnik społeczny odgryw a rów nież og ro m n ą rolę w sp ra w a c h ze sto s u n k u p r a scy. W iele spraw z tego z a k resu ro zstrz y g ają zak ład o w e k om isje rozjem cze.
W o statn ich la ta c h w prow adzony został e k sp ery m en t sądów społecznych. S ąd y •te o d gryw ały pozytyw ną rolę w ochronie m ien ia społecznego p rzed d ro b n y m i k r a
dzieżam i, co w sk az u je n a potrzebę u staw ow ego u reg u lo w a n ia p o d sta w y ic h d zia łania. W n iek tó ry ch m ia sta ch pow ołano rów nież do życia społeczne ko m isje p o je dnaw cze przy k o m iteta ch blokow ych; d ziałalność ty c h ko m isji m a zapobiegać p ow staw aniu sporów sąsiedzkich.
Obok udziału społeczeństw a w procesie o rze k an ia , czynnik społeczny odgryw a ta k ż e w ielką rolę w procesie re e d u k a c ji osób, k tó re n a ru sz y ły n o rm y w spółżycia społecznego, zw łaszcza jeśli chodzi o n ieletnich.
M in ister R ybicki kończy sw e w yw ody n a stę p u ją c y m i słow am i:
„W procesie w y p raco w y w an ia coraz lepszych, przy sto so w an y ch do naszych p o grzeb i w aru n k ó w fo rm socjalistycznej d em o k ra cji pow ażną rolę sp e łn ia ju ż dzi sia j n a u k a polska. Rola n a u k i w ty m z a k resie będzie w przyszłości ty m d o n io ślej sza, im b ard z iej trw a le i u m ie ję tn ie rozbudow yw ać ona będzie ścisłe zw ią zk i m ię dzy teo rety czn ą w iedzą filozoficzną, p raw n ic zą, ekonom iczną czy socjologiczną a ko n k retn y m i pro b lem am i w spółczesności naszego k r a ju i socjalisty czn eg o b u d o w n ic tw a ’'.
O o c h r o n ie w ła s n o ś c i s p o łe c z n e j w p o ls k im p r a w i e k a r n y m d w u d z ie s to le c ia
spisze Leszek L e r n e l l w tym że zeszycie (z. 7 z 1964 r.) „P ań stw a i P ra w a ". A u to r p rze d staw ia ew o lu cję p raw a k arn e g o w dziedzinie o ch ro n y w łasności społecznej w ok resie dw udziestolecia. E w olucja ta je s t ściśle zw ią za n a z p rz e o b ra ż e n ia m i socjalno-ekonom icznym i, ja k ie n a s tą p iły w P olsce L u d o w ej, a przed e
■wszystkim z procesem p o w staw an ia i rozw oju w łasności społecznej.
W p ierw szym okresie now ej państw ow ości {r. 1944—1945) och ro n a w łasn o ści spo łe c z n e j zw iązana była z procesem u ru c h a m ia n ia p rzem ysłu. Chodziło p rze d e w szy
