Autobus szynowy jako element transportu miejskiego w Rudzie Śląskiej

(1)

ZESZYTY NAUKOW E POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Seria: BUDOW NICTW O z. 103

2005 Nr kol. 1692

Ewa KONONOW ICZ, Zdzisław DŁUGAJ Politechnika Śląska, Gliwice

AUTOBUS SZYNOWY JAKO ELEMENT TRANSPORTU MIEJSKIEGO W RUDZIE ŚLĄSKIEJ

Streszczenie. Referat dotyczy problemu usprawnienia systemu komunikacji pasażerskiej w obrębie miasta Ruda Śląska przez wprowadzenie nowego rodzaju transportu jakim jest autobus szynowy. Przedstawiono koncepcję przebiegu 8 km trasy z wykorzystaniem istniejących na terenie miasta linii kolejowych wraz z rozmieszczeniem przystanków i analizę porównawczą ruchu.

RAIL BUS AS AN ELEMENT OF MUNICIPAL COMMUNICATION IN RUDA ŚLĄSKA

Summary. The paper is focused on the improvement o f municipal passenger transportation system in Ruda Ślaska by implementing a new element of the system- a rail bus. The concept o f an eight km route based on the existing railway lines running through the city is described, together with the location o f bus stops and comparative analysis.

1. Wprowadzenie

Od początku 20 lat daje się zaobserwować tendencja ciągłego spadku przewozów kolejowych, zarówno towarowych jak i pasażerskich. Współczynnik wykorzystania zdolności przepustowej i przewozowej wciąż maleje. Prowadzenie ruchu staje się nierentowne, stąd częste decyzje zamykania odcinków linii kolejowych, co prowadzi do ich degradacji lub zupełnej dewastacji. Równocześnie obserwuje się zjawisko wzmożonego ruchu samochodowego na drogach, których stan techniczny jest daleki od zadowalającego a przepustowość w okresach szczytu - na wyczerpaniu. Budowa nowych układów drogowych i procesy utrzymania (szczególnie w obszarach występowania skutków eksploatacji górniczej) nie nadążają za wzrostem ruchu lokalnego i tranzytowego. Efektem tego stanu rzeczy jest wysoka wypadkowość i mała płynność ruchu.

W aglomeracji śląskiej istnieje wyjątkowo gęsta sieć dróg kolejowych użytku publicznego i przemysłowego (koleje górnicze, hutnicze, piaskowe i inne), które można wykorzystać dla prowadzenia lokalnego ruchu pasażerskiego przy użyciu autobusów szynowych. Takie rozwiązania znalazły zastosowanie w wielu krajach Europy (Niemcy) a także - sporadycznie - w Polsce.

(2)

2. Proces projektowania pasażerskiej komunikacji szynowej z wykorzystaniem pojazdów autobusowych.

Opracowanie koncepcji usprawnienia systemu komunikacji pasażerskiej w Rudzie Śląskiej przez wprowadzenie linii autobusu szynowego przebiegało wg następującego porządku:

- opis i ocena aktualnego systemu komunikacji pasażerskiej w konkretnych warunkach urbanistycznych i demograficznych miasta,

- zbadanie możliwości wykorzystania istniejących linii kolejowych w obszarach dużej intensywności potoków ruchu dla wprowadzenia szynobusu jako środka transportu publicznego,

- w ybór typu autobusu szynowego, - określenie lokalizacji przystanków,

- ocena kolizyjności linii kolejowej z innymi trasami komunikacyjnymi, - analiza porównawcza ruchu autobusów szynowych.

Ruda Śląska je st jednym z większych miast Górnego Śląska. Jej cechą specyficzną jest to, że składa się z wielu dzielnic o zróżnicowanych funkcjach (mieszkaniowych, przemysłowych, handlowo-usługowych). Zajmuje łączny obszar 77,7 km2, na którym mieszka ok. 150 tyś. osób. Gęstość zaludnienia jest wysoka, wynosi 1930 osób/km2, podczas gdy wskaźnik ten dla całego województwa śląskiego kształtuje się na poziomie 394 osób/km2.

Schemat obecnego systemu komunikacji pasażerskiej w Rudzie Śląskiej przedstawia ry s.l.

R y s.l. Schem at system u kom unikacji pasażerskiej w Rudzie Śląskiej Fig. 1. D iagram o f public com m unication system in Ruda Śląska

(3)

Autobus szynowy jako element systemu transportu . 119 W mieście dominuje transport samochodowy-indywidualny i zbiorowy, odbywający się na drogach i ulicach nieprzystosowanych do dużej intensywności ruchu i dużych naciskach na oś. W skaźnik motoryzacji indywidualnej waha się - w zależności od dzielnicy - w granicach (90-400) sam ./1000 mieszkańców (średnio 210).

Głównym środkiem komunikacji zbiorowej są autobusy. Sieć linii autobusowych KZK GOP obejmuje swoim zasięgiem cały obszar miasta i liczy 29 linii. Rozwija się również komunikacja minibusami, których trasy w dużej mierze pokrywają się z siecią autobusów miejskich. Komunikacja PKS ma charakter uzupełniający.

Transport szynowy (kolej i tramwaj) spełnia rolę marginalną w obsłudze potrzeb pasażerskich miasta. N a terenie Rudy Śląskiej zlokalizowane są duże stacje kolejowe na linii magistralnej (tzw. „linii średnicowej”). Udział kolei w miejskich przewozach pasażerskich jest znikomy.

Sieć linii tramwajowych obejmuje 5 linii łączących Rudę Śląską z miastami sąsiednimi.

Tylko jedna z nich przebiega przez centrum miasta, pozostałe na jego obrzeżach.

Jesienią 2002 r. na zlecenie Urzędu Miejskiego zostało wykonane przez specjalistyczne biuro projektowe studium komunikacyjne sieci drogowej Rudy Śląskiej. Przeprowadzone analizy przepustowości układu drogowo-ulicznego pozwoliły na wytypowanie zagrożonych ciągów, którym w przypadku zaniechania inwestycji drogowych grozi w najbliższym czasie wyczerpanie przepustowości (co ju ż teraz właśnie ma miejsce).

Po szczegółowym przejrzeniu planu miasta okazało się, że w otoczeniu zagrożonego ciągu przebiegają linie kolejowe, z których można by ułożyć drogę dla ruchu autobusu szynowego. Zostały wytypowane odcinki trzech linii 1-torowych znaczenia miejscowego, a mianowicie:

- odcinek linii CTL Maczki-Bór o długości 1,56 km., - odcinek linii PLK nr 187 o długości 5,47 km., - odcinek linii PLK nr 189 o długości 0,53 km.

Ich połączenie w miejscach styków lub skrzyżowań tworzy trasę przebiegającą przez centralne dzielnice miasta o najwyższym wskaźniku zaludnienia, łącznej długości około 8 km.Układ trasy i lokalizację przystanków przedstawia rys.2.

Typ pojazdu autobusowego ma istotny wpływ na projektowanie trasy, po której będzie się poruszał. Obecnie istnieje ju ż spory wybór szynobusów o zróżnicowanych charakterystykach techniczno-eksploatacyjnych. W tablicy 1 zestawione są przykładowe parametry dla siedmiu typów szynobusów. Od wartości parametrów wybranego pojazdu zależą np.: maksymalna prędkość, liczba pasażerów w jednostce ruchowej, maksymalne pochylenie osi trasy, minimalny promień łuku poziomego, długość i wysokość peronów.

Decyzja wyboru podyktowana jest osiągnięciem konsensusu pomiędzy możliwościami finansowymi oraz technicznymi i geometrycznymi istniejącej drogi szynowej a oczekiwaniami, mierzonymi uzyskaniem określonej przepustowości i niezawodności działania.

Istotnym warunkiem skorzystania przez pasażerów z proponowanego środka transportu jest właściwa lokalizacja przystanków, którą wyznaczają grupy warunków, nie zawsze zbieżne.

(4)

L powtf [ , . ■ s s

|4*o» i j j i

K O K O T *!

'N O W Y BYTOM

msrk,

^{- m} ^{. .} ^j

J ¡Hkto

TMC StUESlANAB C.

K R E O Y T * *

'N . „ r ( l |P f 3

< W IR EK

LEGENDA I KWK "Polska - Wirek"

II Dzielinica Bykowlna III KWK "Pokój"

IV Urząd Miejski

V Zespół szkół średnich, Policja Rejonowa VI Dworzec PKP Chebzie VII Centrum sportowe VIII Zespół szkół średnich

Rys.2. Przebieg trasy szynobusu, rozm ieszczenie przystanków Fig.2. R ailbus route, location o f stops

(5)

Autobus szynowy jako element systemu transportu . 121

Tablica 1 Charakterystyki eksploatacyjno-techniczne wybranych typów szynobusów

Parametry RegioShuttle

RS1 Itino Ater Kolzam

208Ma/2

PZNTKP

SA101/SA121 PESA 214M RegioSprinter Siemens

Liczba członów 1 2 1 2 2 1 1

Długość [m] 24,46 38,4 28,9 24,46 30,92 24,5 23,98

Szerokość [m] - - 2,9 2,91 3,03 2,89 3,35

W ysokość [m] 2,9 2,85 ^- 3,6 3,6 ^- 2,97

W ysokość

w ejścia [m] 0,6 0,6 0,55 0,55 - 0,6 0,53

Liczba miejsc:

siedzących 76 124 81 80 88 90 84

stojących 94 119 142 92 104 100 100

razem 170 243 223 172 192 190 184

M asa własna [t] 36,7 65 48-55 38 58 49 31,5

Max. nacisk na oś

w

¹⁴ ¹⁶ ¹⁶ ^- ¹⁸ ¹⁶ ^12,5

Prędkość max.

[km/h] 120 140/160 140 90-120 90 140 120

Przystanki powinny znajdować się w miejscu lub w pobliżu tzw. „punktów strategicznych” generujących i pochłaniających potoki ruchu. Są to: osiedle mieszkaniowe, centra usługowo-handlowe, budynki użyteczności publicznej, obiekty sportowe itp. M ogą to być również węzły przesiadkowe różnych rodzajów komunikacji pasażerskiej. Dojścia do przystanku powinny być bezpieczne, najlepiej bezkolizyjne.

Parametry trakcyjne szynobusu wyznaczają minimalną odległość m iędzy przystankami taką, która pozwoli jeszcze wykorzystać maksymalną szybkość, równocześnie zapewnić niskie zużycie energii. Z tego punktu widzenia korzystne są duże odstępy. Praktycznie stosuje się odległości 200-600 m w terenie silnie zurbanizowanym i (800-1000) m poza miastem.

Parametry geometryczne osi trasy ograniczają miejsca lokalizacji przystanków do tych fragmentów, w których pojazd może się bezpiecznie zatrzymać, stać i następnie ruszyć w dalszą drogę. W planie najlepiej, aby był to odcinek prosty na długości pojazdu, tj.

30-50 m.Dodatkowym warunkiem powinno być zapewnienie widoczności. Wybrane parametry charakteryzujące przystanki zawiera tablica 2.

Kolizyjność trasy szynobusu wyraża się liczbą i rodzajem skrzyżowań z drogami i ulicami. Istniejące skrzyżowania zestawione w tablicy 3 należy poddać ocenie, weryfikującej klasę skrzyżowań jednopoziomowych ze względu na kryterium ruchu.

W zakresie analizy porównawczej ruchu autobusu szynowego z alternatywnymi, istniejącymi rodzajami przewozów pasażerskich (autobus, tramwaj), wykonane zostały obliczenia szacunkowe dotyczące czasów dojścia z punktów strategicznych do najbliższych przystanków dostępnych środków lokomocji oraz czasów podróży pomiędzy przystankami.

Z porównań odpowiednich czasów dla autobusu, tramwaju i szynobusu wynika, że w większości przypadków najszybsza jest podróż szynobusem, szczególnie dla dłuższych dystansów przejazdu.

(6)

Tablica 2 Opis przystanków na trasie szynobusu w Rudzie Śląskiej

Lp. PRZYSTANEK LINIA

KOLEJOWA K1LOMETRAŻ PARAMETRY

TORU ODLEGŁOŚĆ [m]

1 Kochłowict - CTL"Maczki - Bór"

Magistrala Południowa

km 28,9+0,00 łuk o promieniu 350 m,

KWK 'Polska-Wirek" pochylenie 12,0 %

650 Byko wina - Pordzika

CTL"Maczki - Bór"

km 29,5+50,00 odcinek prosty, pochylenie 10,1 %

720 Wirek - Katowicka

CTL’’Maczki - Bór"

km 30,2+70,00 odcinek prosty,

3 pochylenie 11,3 %

1230 4 Nowy Bytom - Nieciumego PLK

km 4,1+0,00 odcinek prosty,

nr 187 pochylenie 2,9 %

490

5 Nowy Bytom - Czamoleśna PLK km 4,5+90,00 odcinek prosty,

600

6 Nowy B\1om - Gen. PLK km 5,1+90,00 odcinek prosty.

J. Hallera nr 187 pochylenie 4,4 %

1710

7 Chebzie - DTŚ PLK km 6,9+0,00 łuk o promieniu 236 m.

400

8 Chebzie - Dworzec PLK km 7,3+0,00 łuk o promieniu 360 m,

nr 187 pochylenie 3,80 %

1250 9 Godula - Szyb Zofii PLK km 8,5+50.00 łuk o promieniu 570 m.

900 10 Orzegów - Orzegowska PLK

km 9,4+50,00 łuk o promieniu 410 m,

Tablica 3 Zestawienie skrzyżowań trasy szybkobusu

z trasami komunikacyjnymi

Rodzaj skrzyżowania liczba obiektów Jednopoziomowe:

Przejazd kolejowy kategorii:

A 3

B 0

C 0

D 2

E 1

F 0

Razerp 6

Dwupoziomowe:

Wiadukt kolejowy nad:

drogą 1

linią kolejową 3

linią tramwajową 2

Wiadukt drogowy nad linią kolejową 3

Razem 9

(7)

Autobus szynowy jako element systemu transportu 123

3. Podsumowanie

Przedstawiona koncepcja wprowadzenia transportu szynobusowego do systemu zbiorowej komunikacji pasażerskiej w Rudzie Śląskiej udowadnia, iż od strony technicznej i organizacyjnej jest to możliwe.

Należy poważnie rozważyć szansę wykorzystania istniejącej infrastruktury dróg kolejowych dla przewozów pasażerskich pojazdami autobusowymi. Zalety tego rodzaju transportu są oczywiste. Jest to transport uznawany za ekonomiczny,bezpieczny, ekologiczny i niezawodny. Stanowi harmonijne uzupełnienie transportu kołowego. Przejmując część ruchu przyczynia się do znacznego zmniejszenia zatłoczenia na drogach, a szczególnie na ulicach miasta.

Niewymierną, ale istotną korzyścią dla mieszkańców miasta będzie uzyskanie efektu obniżenia poziomu hałasu i emisji spalin.

Problem pasażerskiej komunikacji miejskiej należy oczywiście traktować kompleksowo, czyli rozpatrywać cały SYSTEM z podziałem na poszczególne podsystemy odpowiadające wszystkim działającym rodzajom transportu, z uwzględnieniem organizacyjnych powiązań między nimi, substytucji i komplementamości.

W dalszej perspektywie można by zbadać możliwości stworzenia sieci komunikacji szynobusów w Aglomeracji Śląska także przez włączenie ruchu autobusów szynowych w linię średnicową PKP.

Literatura

1. Długaj Z.: „Koncepcja rozwoju pasażerskiego systemu transportu szynowego na obszarze Rudy Śląskiej i zintegrowanie z Aglomeracją Katowicką”. Praca dyplomowa magisterska.

Katedra Komunikacji Lądowej i Geodezji. Wydział Budownictwa. Politechnika Śląska w Gliwicach. Promotor dr inż. Ewa Kononowicz. Rok akademicki 2002/2003