Polityka Unii Europejskiej na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji

Anna Zygierewicz*

Polityka Unii Europejskiej na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji

EU anti‑discrimination policy: EU protects its citizens by establishing a legal framework, institutions and instruments (wide scope of various initiatives) to combat discrimination. The EU policy in this area is profitable not only for citizens, but for the economy as well. More than 80% of companies which implemented the diversity policy declared benefits from the undertaken actions. Even though the idea of combating discrimination is universal, the latest surveys conducted by Eurobarometer and the EU Agency for Fundamental Rights show that anti‑

discrimination actions should be adjusted to the specific problems of states and regions, as each member state has to deal with its own particular problems.

* Dr nauk ekonomicznych, specjalista ds. społecznych w Biurze Analiz Sejmo‑

wych Kancelarii Sejmu; e‑mail: anna.zygierewicz@sejm.gov.pl.

Wstęp

Unia Europejska chroni swoich obywateli przed dyskryminacją przez tworzenie podstaw prawnych, powoływanie instytucji oraz realizowanie programów i inicjatyw (instrumenty działania). Prowadzona przez Unię Europejską polityka przynosi korzyści zarówno obywatelom, jak i gospo- darce. Ponad 80% firm stosujących politykę propagowania różnorodno- ści twierdzi, że zróżnicowana załoga przynosi korzyści przedsiębiorstwu¹. Ochrona obywateli i korzyści ekonomiczne to wystarczające powody, dla których proponowane przez UE działania powinny spotkać się z dużym po-

1 Zwalczanie dyskryminacji w Unii Europejskiej, http://ec.europa.eu/antidiscrimi- nation [dostęp: 28 stycznia 2011 r.].

parciem i zaangażowaniem w ich realizację na poziomie unijnym i państw członkowskich.

Unijne regulacje prawne dotyczące przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopo- gląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną należą do bardzo restrykcyjnych i rozbudowanych. Obejmują one przepisy traktatowe oraz przepisy, które znalazły się w załączonej do traktatu z Lizbony Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej: KPP). Zaliczamy do nich także dwie dyrektywy: 1) dotyczącą równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz 2) dotyczącą równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. Trwają również prace nad dyrektywą doty- czącą równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w obszarach innych niż zatrudnienie i praca.

Za wzmocnienie znaczenia działań na rzecz przeciwdziałania dyskrymi- nacji można także uznać przekazanie z dniem 1 stycznia 2011 r. kompeten- cji w tym zakresie komisarzowi ds. sprawiedliwości, praw podstawowych i obywatelstwa. Dotychczas pozostawały one w kompetencji komisarza ds.

zatrudnienia, spraw społecznych i włączenia.

Unia Europejska chroni swoich obywateli przez powoływanie odpo- wiednich instytucji. Należą do nich przede wszystkim: organy ds. równego traktowania utworzone w każdym państwie członkowskim. Umożliwiają one mieszkańcom Unii z jednej strony zdobycie wiedzy na temat przy- sługujących im praw (a w tym zakresie nadal pozostaje wiele do zrobie- nia, gdyż ponad 30% Europejczyków deklaruje, że nie zna swoich praw), a z drugiej strony zapewniają im ochronę i możliwość dochodzenia swoich praw w razie ich naruszenia.

Do instytucji dbających o programowanie i prawidłową realizację po- lityki przeciwdziałania dyskryminacji na poziomie unijnym należą m.in.

Agencja Praw Podstawowych UE z siedzibą w Wiedniu oraz Instytut ds.

Równości Kobiet i Mężczyzn z siedzibą w Wilnie.

Także poszczególne organy UE w trosce o zapewnienie prawidłowej rea- lizacji polityki przeciwdziałania dyskryminacji ze wglądu na płeć powołały swoje organy doradcze i opiniodawcze. Prace Komisji Europejskiej wspiera Komitet Doradczy ds. Równości Szans Kobiet i Mężczyzn, a w Parlamencie Europejskim funkcjonuje Komisja Praw Kobiet i Równych Szans.

Wśród instrumentarium unijnego na uwagę zasługują m.in. kampanie in- formacyjne, Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL, program Progress czy działa- nia finansowane z Europejskiego Funduszu Społecznego. Wszystkie one mia- ły i mają na celu zwiększanie równości szans obywateli Unii Europejskiej.

Wartym uwagi aspektem działań Unii Europejskiej na rzecz przeciw- działania dyskryminacji jest wzajemne poznawanie się mieszkańców Unii Europejskiej przez naukę innych języków i zaznajamianie się z innymi kul- turami. Dlatego też Komisja Europejska wspiera działania służące podno- szeniu znajomości języków obcych wśród mieszkańców Unii.

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja działań Unii Europejskiej na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji i promocji równości szans. Omówio- ne zostaną najważniejsze przepisy prawne², strategie oraz działania podej- mowane na poziomie unijnym i krajowym w ramach unijnych programów i kampanii informacyjnych. Następnie zaprezentowana będzie Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej, do której zadań należy dostarcza- nie pomocy i wiedzy fachowej w zakresie praw podstawowych, a także inne instytucje i organy powołane do życia w celu wspierania działań Unii Euro- pejskiej służących tej idei.

Zarys polityki UE na rzecz równości szans

Podstawa prawna

W art. 10 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE)³ stwier- dza się, że: Przy określaniu i realizacji swoich polityk i działań Unia dąży do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodze‑

nie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Podniesienie kwestii zwalczania dyskryminacji już w pierwszej części traktatu oraz tak szerokie określenie pojęcia dyskryminacji świadczy o wadze problematyki zwalczania dyskryminacji w działaniach podejmo- wanych przez struktury unijne.

Na mocy załączonej do traktatów Karty praw podstawowych Unii Euro- pejskiej została również zakazana wszelka dyskryminacja, w szczególności ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne bądź wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, mają- tek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną oraz ze względu na przynależność państwową (art. 21 Karty).

2 Szczegółowe omówienie unijnych regulacji prawnych w tym zakresie zastało przedstawione w artykule dr Anny Śledzińskiej-Simon pt. Zasada równości i zasada nie‑

dyskryminacji w prawie Unii Europejskiej na s. 41–85 tej publikacji.

3 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2010:083:0047:020 0:PL:PDF.

W celu ochrony mieszkańców Unii Europejskiej przed dyskryminacją zostały uchwalone dwie dyrektywy: dyrektywa wprowadzająca w życie za- sadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne⁴ oraz dyrektywa ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy⁵. Przygotowywana jest trzecia dyrektywa – w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowa- nia osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną⁶. Projekt zawiera propozycje regulacji dotyczących równego traktowania w obszarach ochrony socjalnej, w tym ubezpieczeń społecznych i ochrony zdrowia, edukacji i dostępu do ogólnodostępnych dóbr i usług, w tym mieszkań. Zakłada też zakaz bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji, jak również molestowania i represjonowania.

Odnowiona agenda społeczna

Jednym z najważniejszych dokumentów unijnych na rzecz przeciw- działania dyskryminacji jest przyjęta w lipcu 2008 r. „Odnowiona agenda społeczna”⁷. Jej celem jest wzmocnienie praw obywateli UE i wyposażenie ich w narzędzia umożliwiające dostosowywanie się do szybkich zmian otaczającego świata, następujących pod wpływem globalizacji, postępu technologicznego, starzenia się społeczeństwa oraz zjawisk takich, jak np.

zachwianie rynków finansowych. „Odnowiona agenda społeczna” obej- muje 19 inicjatyw w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych, edu- kacji i młodzieży, zdrowia, społeczeństwa informacyjnego i spraw gospo- darczych.

„Odnowiona agenda społeczna” oparta została na 7 priorytetach, w tym na priorytecie dotyczącym walki z dyskryminacją. Wśród planowanych działań Komisji wymienia się m.in.

4 Dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, Dz.Urz.

WE L 180 z 19 lipca 2000 r.

5 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne wa- runki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, Dz.Urz. WE L 303 z 2 grudnia 2000 r.

6 Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnospraw- ność, wiek lub orientację seksualną, COM(2008) 426 final.

7 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Odnowiona agenda społeczna:

Możliwości, dostęp i solidarność w Europie XXI wieku”, COM(2008) 412 final.

− wzmocnienie zasady gender mainstreaming⁸, a więc włączenia prob- lematyki równości płci do poszczególnych polityk i działań UE,

− poprawę sytuacji w zakresie godzenia życia prywatnego i zawodowe- go przez zmianę uregulowań w zakresie form urlopu rodzicielskiego (urlop ojcowski, urlop adopcyjny i urlopy na opiekę nad rodzicami) i wzmocnienie ochrony kobiet ciężarnych,

− znoszenie różnic między kobietami i mężczyznami w zakresie przed- siębiorczości,

− kontynuowanie działań na rzecz znoszenia różnic w wynagrodze- niach kobiet i mężczyzn,

− zmniejszanie odsetka kobiet zagrożonych ubóstwem, szczególnie kobiet starszych.

Niedyskryminacja i równe szanse dla wszystkich – strategia ramowa

Unia Europejska z dużym zaangażowaniem promuje prawa podstawowe, niedyskryminację i równe szanse dla wszystkich – tymi słowami rozpoczęty został komunikat Komisji dotyczący strategii ramowej Unii Europejskiej na temat niedyskryminacji i równych szans⁹, dokument stanowiący kontynua- cję Zielonej księgi. Równość i zakaz dyskryminacji w rozszerzonej UE, z maja 2004 r.¹⁰, kolejnego ważnego dokumentu unijnego poświęconego przeciw- działaniu dyskryminacji.

W dalszej części komunikatu czytamy, że skuteczne usunięcie przeszkód utrudniających podjęcie zatrudnienia, szkolenie i realizację innych możli- wości jest sprawą najwyższej wagi, trudno będzie bowiem Unii osiągnąć ambitne cele w zakresie rozwoju gospodarczego i wzrostu zatrudnienia. Po- trzebę zwalczania dyskryminacji i włączenia grup najmniej uprzywilejowa- nych do rynku pracy dodatkowo wzmagają wyzwania demograficzne stoją-

8 Gender mainstreaming to wprowadzanie problematyki równości płci do działań politycznych, ekonomicznych i społecznych, a więc do wszystkich dziedzin i poziomów funkcjonowania społeczeństwa. Do polityki UE zasada ta po raz pierwszy trafiła za po- średnictwem traktatu z Amsterdamu. Jej głównym założeniem jest badanie każdego ob- szaru życia z perspektywy równowagi między płciami. W praktyce w wielu obszarach brak jednak dostatecznych wytycznych, co do prawidłowej oceny przestrzegania zasady rów- ności płci, a stosowanie jedynie zasady 50/50 nie zawsze prowadzi do poprawy sytuacji.

9 Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komite- tu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Niedyskryminacja i równe szanse dla wszystkich – strategia ramowa”, COM(2005) 224 final.

10 Green Paper. Equality and non‑discrimination in an enlarged European Union, COM(2004) 379 final.

ce przed UE, która w ciągu najbliższych 25 lat doświadczy spadku ludności w wieku produkcyjnym o ok. 20 mln osób. Komisja zwróciła także uwagę na szczególnie niepokojący brak w niektórych państwach członkowskich skutecznie działających instytucji zajmujących się kwestią równości, bę- dących w stanie udzielić niezależnej pomocy osobom dyskryminowanym.

Obawy Komisji budziło także niedostateczne rozpowszechnianie informa- cji o regulacjach prawnych z zakresu zapobiegania dyskryminacji, gdyż eg- zekwowanie swoich praw bez informacji i specjalistycznej pomocy jest dla ofiar dyskryminacji niezwykle trudne.

W strategii ramowej za priorytetowe obszary działania UE i państw członkowskich uznano:

− ukierunkowane szkolenia i działania w zakresie budowania zdolno- ści dla wyspecjalizowanych instytucji wspierających równe trakto- wanie – sędziów, prawników, organizacji pozarządowych i partne- rów społecznych,

− współpracę i wymianę doświadczeń pomiędzy stronami bezpośred- nio zainteresowanymi kwestią równości,

− podnoszenie świadomości i rozpowszechnianie informacji dotyczą- cych przepisów prawa europejskiego i krajowego zapobiegających dyskryminacji.

Polityka wielojęzyczności jako forma przeciwdziałania dyskryminacji Jednym z mniej rozpowszechnionych w świadomości obywateli UE działań na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji, jednak dobrze uregu- lowanym przez Unię Europejską, jest polityka na rzecz wielojęzyczności.

Mieszkańcy UE żyją w otoczeniu 23 języków oficjalnych, ok. 60 języków używanych w różnych regionach UE, a stanowiących jej dziedzictwo języ- kowe, oraz języków ponad 175 narodowości imigrantów zamieszkujących Unię. Nauka języków obcych jest więc koniecznością, a cel UE – umiejęt- ność porozumiewania się przez wszystkich obywateli UE w języku ojczy- stym oraz w dwóch językach obcych – staje się niezwykle istotny¹¹.

Do głównych sposobów prowadzenia przez UE polityki należą:

− stwarzanie mieszkańcom UE szansy nauki dwóch języków obcych od najmłodszych lat,

− budowanie bardziej otwartego społeczeństwa, w którym różne spo- łeczności i różne osoby podejmują ze sobą dialog,

11 Szerzej na temat polityki językowej UE w artykule A. Zygierewicz pt. Wieloję‑

zyczność Unii Europejskiej, seria „Analizy BAS”, nr 3(28)/2010, www.bas.sejm.gov.pl/

analizy.php [dostęp: 20 stycznia 2011 r.].

− wzmacnianie roli języków w zwiększaniu szans zatrudnienia i pozio- mu konkurencyjności.

Jak powiedział Leonard Orban, członek Komisji Europejskiej: Zdolność porozumiewania się w kilku językach niesie ze sobą wielkie korzyści – dla jed‑

nostek, organizacji, przedsiębiorstw. Zwiększa kreatywność, przełamuje ste‑

reotypy kulturowe, zachęca do wychodzenia poza utarte schematy myślenia i może pomóc w tworzeniu innowacyjnych produktów i usług¹². Zwraca także uwagę, że: wielojęzyczność przyczynia się do tworzenia miejsc pracy dla na‑

uczycieli języków, tłumaczy pisemnych i ustnych i ich personelu pomocnicze‑

go, a także dla tych, którzy projektują i tworzą wspomagające platformy elek‑

troniczne i informatyczne oraz dla programistów i specjalistów tworzących systemy tłumaczenia automatycznego lub wspomaganego komputerowo¹³.

Komisja Europejska prowadzi kampanię na rzecz wielojęzyczności ro- zumianej z jednej strony jako umiejętność danej osoby posługiwania się kilkoma językami, z drugiej zaś strony jako współistnienie różnych społecz- ności językowych na jednym obszarze geograficznym. Komisja podkreśla, że wielojęzyczność należy do głównych wartości europejskich, współtwo- rzy wyjątkowy charakter Europy i przyczynia się do bogactwa jej kultury i społeczności. Nauka języków obcych zwiększa szanse kariery, pogłębia zrozumienie kultury własnej i obcej oraz podnosi gotowość do zmiany miejsca pobytu¹⁴.

Wybrane działania Unii Europejskiej na rzecz niedyskryminacji

Zarówno w swoim komunikacie z 2008 r.¹⁵ „Niedyskryminacja i rów- ność szans: odnowione zobowiązanie”, jak i w innych wymienionych już dokumentach na temat przeciwdziałania dyskryminacji i równości szans (m.in. „Odnawialnej agendzie społecznej”) Komisja Europejska zwraca uwagę, że walki z dyskryminacją nie można wygrać wyłącznie za pomo- cą instrumentów prawnych. Jej wynik zależy przede wszystkim od zmiany

12 Po europejsku. Języki w Unii Europejskiej, http://ec.europa.eu/publications/boo- klets/move/74/pl.pdf [dostęp: 3 lutego 2011 r.].

13 Ibidem.

14 Komunikat Komisji dla Rady „Ramy europejskiego badania kompetencji języko- wych”, COM(2007) 184 final.

15 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komi- tetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, „Niedyskryminacja i równość szans: odnowione zobowiązanie”, COM(2008) 420 final.

postaw i zachowania obywateli UE. Zmianie tej mają służyć działania po- dejmowane przez Komisję Europejską oraz państwa członkowskie, w tym uruchamiane programy i kampanie informacyjne.

Do tych działań można zaliczyć zorganizowanie np. ogólnoeuropejskiej kampanii informacyjnej „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji”, a od 2007 r. w ramach programu Progress¹⁶ (unijnego programu na rzecz za- trudnienia i solidarności społecznej) finansowanie krajowych projektów na rzecz zwiększania świadomości społecznej w tej dziedzinie.

Nie mniej ważne są działania podejmowane przez Unię Europejską i państwa członkowskie w czasie obchodów tzw. roku europejskiego. Co roku Unia Europejska proponuje temat, na który chce zwrócić uwagę oby- wateli UE i państw członkowskich. Tematy te są wybierane z wyprzedze- niem, co daje możliwość przygotowania się do ich obchodów. Dla przykła- du w 2007 r. podejmowano działania w ramach obchodów Europejskiego Roku Równych Szans, w 2008 r. – Europejskiego Roku Dialogu Międzykul- turowego, w 2010 r. – Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wyklucze- niem Społecznym, a w 2012 r. będą podejmowane działania w ramach ob- chodów Europejskiego Roku Aktywnego Starzenia się. Działania, które są realizowane w 2011 r. z okazji obchodów Europejskiego Roku Wolontariatu, mają również w dużym stopniu przyczyniać się do zwiększania otwartości, zwłaszcza młodych ludzi, na inne osoby, szczególnie mieszkańców innych państw członkowskich UE.

Kampania „Za różnorodnością. Przeciw dyskryminacji”¹⁷

Kampania Unii Europejskiej prowadzona pod hasłem „Za różnorod- nością. Przeciw dyskryminacji” zapoczątkowana została w czerwcu 2003 r.

Kampania jest finansowana ze środków programu Progress jako część działań podnoszących poziom świadomości społecznej. Głównym celem kampanii jest uświadomienie ludziom, jakie mają prawa, na czym polega dyskryminacja i jak jej przeciwdziałać.

W kampanii biorą udział wszystkie zainteresowane podmioty zaanga- żowane w walkę z dyskryminacją: przedstawiciele organizacji pozarządo- wych, biznesu, stowarzyszeń pracodawców, związków zawodowych oraz władz regionalnych i krajowych. Współpraca prowadzi do wymiany do- świadczeń oraz do opracowywania nowych sposobów zwalczania dyskry- minacji i promowania różnorodności. Od czasu uruchomienia kampanii

16 Szerzej na temat programu PROGRESS w dalszej części artykułu.

17 http://ec.europa.eu/employment_social/fdad/cms/stopdiscrimination/?langid=pl [dostęp: 30 grudnia 2010 r.].

swoje wysiłki połączyło ponad 500 organizacji, podjęto setki działań o cha- rakterze informacyjnym, twórczym oraz rozrywkowym.

Kampania prowadzona jest na skalę ogólnoeuropejską. Organizatorzy starają się zaprezentować jej główny przekaz podczas wydarzeń odbywa- jących się we wszystkich państwach członkowskich UE, takich jak tar- gi biznesowe i targi pracy, festiwale kulturalne, konferencje i seminaria.

W czasie kampanii prowadzona jest także strona internetowa, www.stop- discrimination.info, zawierająca liczne materiały informacyjne.

Wśród organizowanych imprez warto wymienić m.in. „Szczyt Równości”,

„Międzynarodowy Dzień Osób Starszych” czy „Światowy Dzień Młodzieży”.

W 2010 r. w trzech miejscach Europy obchodzone były także „Dni Różno- rodności”. Jednym z tych miejsc była Polska. W programie obchodów, któ- re odbyły się 17 października 2010 r. w Centrum Handlowym Złote Tarasy w Warszawie, znalazła się m.in. nauka języka migowego i języka esperanto, lekcje kaligrafii ormiańskiej, kwiz dotyczący dyskryminacji, konkursy wiedzy o Romach i o historii islamu oraz pokaz tańca na wózkach inwalidzkich.

Sesje szkoleniowe organizowane w państwach członkowskich We wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, a także w Turcji, Norwegii i Islandii, organizowane są krajowe sesje szkoleniowe na temat przeciwdziałania dyskryminacji i zarządzania różnorodnością.

Sesje finansowane są ze środków Unii Europejskiej. W czasie ostatniej sesji, odbywającej się w latach 2008–2009, 1100 reprezentantów organizacji po- zarządowych i ponad 300 reprezentantów związków zawodowych zostało przeszkolonych na krajowych seminariach poświęconych zagadnieniom przeciwdziałania dyskryminacji. Celem tych seminariów było zwiększenie świadomości i zrozumienia krajowego ustawodawstwa i polityki. Ponad 100 przedsiębiorstw i innych zainteresowanych grup wzięło udział w semi- nariach dotyczących zarządzania różnorodnością, podnoszących świado- mość korzyści, które firmy mogą uzyskać przez odpowiednie zarządzanie.

Głównymi narzędziami wykorzystanymi w seminariach były instrukcje szkoleniowe dla organizacji pozarządowych i instrukcje szkoleniowe doty- czące zarządzania różnorodnością dostępne we wszystkich językach.

Raport na temat podjętych w Polsce działań oraz ich rezultatów został przygotowany w maju 2008 r. przez Helsińską Fundację Praw Człowieka¹⁸. Fundacja zorganizowała trzy seminaria. Dwa pierwsze kierowane były do organizacji pozarządowych i związków zawodowych (uczestniczyły w nich

18 Raport krajowy z programu szkolenia nt. anty‑dyskryminacji i różnorodności, Hel- sińska Fundacja Praw Człowieka, 2008 r., www.europa.eu [dostęp: 31 grudnia 2010 r.]

64 osoby). W trzecim seminarium udział wzięło 48 przedstawicieli róż- nych spółek oraz firm doradczych i szkoleniowych. Jak podaje Fundacja, nie można jednoznacznie określić rezultatów sesji szkoleniowych, a wynika to m.in. z dużego zróżnicowania słuchaczy ze względu na wykształcenie, doświadczenie zawodowe i wiedzę na temat prawych aspektów zwalczania dyskryminacji oraz z konieczności dostosowania programu do tak zróżni- cowanych grup. Do najważniejszych korzyści Fundacja zalicza możliwość wymiany doświadczeń i przekazanie wiedzy na temat europejskiego i kra- jowego prawa zwalczania dyskryminacji oraz posługiwania się środkami prawnymi w konkretnych przypadkach dyskryminacji.

Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL

Inicjatywa Wspólnotowa EQUAL (IW EQUAL)¹⁹ wdrażana była w ra- mach Europejskiej Strategii Zatrudnienia w latach 2001–2008 i finansowana z budżetu Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz bezpośrednio z budżetów państw biorących w niej udział. W przeciwieństwie do pozosta- łych programów finansowanych z EFS, IW EQUAL była laboratorium słu- żącym wypracowywaniu nowych sposobów przeciwdziałania dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. Głównym celem EQUAL było bowiem testo- wanie oraz wspieranie nowych sposobów zwalczania wszelkich form dyskry- minacji i nierówności na rynku pracy, ze względu na płeć, pochodzenie ra- sowe, etniczne, wyznanie, przekonania, niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną, zarówno wobec osób zatrudnionych, jak i poszukujących pracy.

Oto kilka rezultatów wdrażania inicjatywy w Polsce²⁰. Wojewódz- ki Urząd Pracy w Szczecinie wraz z czterema partnerami stworzył model wychodzenia z bezrobocia rodzinnego na wsi. Model zakładał współpracę powiatowej i gminnej pomocy instytucjonalnej z systemem samopomocy obywatelskiej. Istotą działań realizowanych w tym modelu było zaanga- żowanie społeczności lokalnych (zwłaszcza potencjalnych pracodawców) w działania pomocowe na rzecz beneficjentów. Inny model, stworzony przez Międzynarodową Organizację do spraw Migracji (IOM) we współpracy z czterema partnerami dotyczył aktywizacji zawodowej Romów z wykorzy- staniem narzędzi gospodarki społecznej. Opierał się on na działaniu inte- gracyjnych spółdzielni socjalnych, które zapewniały miejsca pracy dostoso- wane do specyfiki kulturowej i umiejętności tej grupy beneficjentów. Mo- del obejmował również specjalny program szkoleń ułatwiających tworzenie

19 www.equal.org.pl oraz http://ec.europa.eu/employment_social/equal/index_en.cfm.

20 Katalog rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Krajowa Struktura Wspar- cia PIW EQUAL, Warszawa 2007, www.equal.gov.pl [dostęp: 21 stycznia 2011 r.].

spółdzielni²¹. Ośrodek Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z 9 partnerami stworzył model edukacyjno-integracyjny umożliwiający wdrażanie wszechstronnej polityki informacyjnej na rzecz osób ubiegają- cych się o nadanie statusu uchodźcy. Dzięki temu cudzoziemcy mogli lepiej funkcjonować na rynku pracy i w życiu społecznym. Przygotowany został także zestaw szkoleniowy dla wolontariuszy pracujących z beneficjentami, zawierający informacje na temat wdrażania modelu i opis najskuteczniej- szych metod pracy z cudzoziemcami starającymi się o status uchodźcy.

Program PROGRESS

PROGRESS jest unijnym programem na rzecz zatrudnienia i solidar- ności społecznej ustanowionym na lata 2007–2013²². Celem programu jest wsparcie finansowe realizacji działań Unii Europejskiej w dziedzinie za- trudnienia i spraw społecznych, określonych w komunikacie Komisji doty- czącym wspomnianej wcześniej agendy społecznej.

Program PROGRESS zastąpił cztery zakończone w 2006 r. programy w dziedzinie zwalczania dyskryminacji, promowania równouprawnienia ko- biet i mężczyzn, środków na rzecz zatrudnienia oraz walki z wykluczeniem społecznym. Dzięki połączeniu działań w jednym programie możliwe jest bardziej racjonalne wydawanie środków oraz osiąganie lepszych wyników.

W ramach programu Progress można realizować następujące rodzaje działań (w układzie krajowym lub ponadnarodowym):

a) działania analityczne, w tym m.in. gromadzenie, opracowywanie i upowszechnianie danych i informacji statystycznych; wykony- wanie studiów, analiz i badań oraz upowszechnianie ich wyników;

opracowanie i publikowanie przewodników, sprawozdań i materia- łów szkoleniowych,

b) działania związane z wzajemnym uczeniem się, świadomością i upo- wszechnianiem, w tym m.in. określanie i wymiana dobrych praktyk, innowacyjnych sposobów podejścia i doświadczeń, organizowanie konferencji/seminariów, prezydencji; organizowanie kampanii i im- prez medialnych; opracowywanie i publikowanie materiałów infor- macyjnych, jak również wyników programu,

21 Szczegółowe omówienie działań podejmowanych na rzecz Romów w Polsce można znaleźć w artykule J. Szymańczak pt. Społeczność Romów w Polsce, seria „Analizy BAS”, nr 1(45)2011, www.bas.sejm.gov.pl/analizy.php [dostęp: 28 stycznia 2011 r.].

22 Decyzja nr 1672/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 października 2006 r. ustanawiająca wspólnotowy program na rzecz zatrudnienia i solidarności spo- łecznej – Progress, Dz.Urz. UE L 315 z 15 listopada 2006 r., ze zm.

c) wspieranie głównych podmiotów, w tym m.in. organizowanie grup roboczych urzędników krajowych w celu monitorowania stosowania prawa wspólnotowego; finansowanie sieci eksperckich; finansowa- nie obserwatoriów na szczeblu europejskim; wymiana pracowników pomiędzy administracjami krajowymi; współpraca z instytucjami międzynarodowymi.

Budżet programu na lata 2007–2013 wynosi 683,25 mln euro²³. Środki te mają być przeznaczone na realizację działań w pięciu obszarach w nastę- pujących proporcjach: zatrudnienie – 23%, integracja społeczna i ochrona socjalna – 30%, warunki pracy – 10%, walka z dyskryminacją – 23% i rów- ność kobiet i mężczyzn – 12%. Nie więcej niż 2% środków zostanie prze- znaczone na wdrożenie programu.

W realizacji programu PROGRESS uczestniczyć mogą wszystkie pub- liczne i prywatne organy, podmioty i instytucje z 27 państw członkowskich UE, państw EFTA/EOG oraz krajów przystępujących i kandydujących, sto- warzyszonych z Unią Europejską, jak również państw z obszaru zachodnich Bałkanów, włączonych w proces stabilizacji i stowarzyszenia.

Projekty do dofinansowania wybierane są przez Komisję na podstawie zaproszeń do składania ofert albo zaproszeń do składania wniosków. Mak- symalny poziom dofinansowania wynosi 80%, choć dopuszczalne są wyjąt- ki od tej reguły.

Europejski Fundusz Społeczny

Europejski Fundusz Społeczny²⁴ jest jednym z funduszy strukturalnych UE. Jego działanie ma przyczynić się do realizacji priorytetów UE w zakre- sie wzmacniania spójności gospodarczej i społecznej przez poprawę możli- wości zatrudnienia i pracy, stymulowanie wysokiego poziomu zatrudnienia oraz tworzenie liczniejszych i lepszych miejsc pracy. EFS uwzględnia od- powiednie priorytety i cele Unii w dziedzinach edukacji i szkolenia, zwięk- szania udziału osób nieaktywnych zawodowo w rynku pracy, zwalczania wykluczenia społecznego, zwłaszcza grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji (np. osoby niepełnosprawne), wspierania równości kobiet i męż- czyzn oraz niedyskryminacji.

23 Dodatkowo w latach 2011–2013 dostępna będzie kwota 60 mln euro na mikro- pożyczki ułatwiające zakładanie działalności gospodarczej.

24 Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lip- ca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1784/1999, Dz.Urz. UE L 210 z 31 lipca 2006 r., ze zm.

Europejski Fundusz Społeczny pomaga co roku 10 mln osób, z czego ponad połowa to kobiety. EFS wspiera działania państw członkowskich zwalczające dyskryminację w dostępie do zatrudnienia i w miejscu pracy, z uwzględnieniem projektów, które²⁵:

− tworzą ścieżki ponownego wejścia i integracji na rynku pracy dla grup dyskryminowanych,

− budują akceptację dla różnorodności w miejscu pracy, w celu zwal- czania dyskryminacji i zwiększania świadomości społecznej,

− zachęcają do wspierania aktywnego starzenia się oraz ponownej in- tegracji starszych pracowników,

− zwiększają uczestnictwo imigrantów na rynku pracy, przez co przy- czyniają się do ich integracji społecznej.

Aby państwo członkowskie mogło korzystać ze środków EFS, musi przygotować program operacyjny zawierający m.in. informacje o planowa- nych kierunkach i sposobach wykorzystania środków. Program operacyjny musi zawierać także sposób, w jaki równość płci i równość szans są wspie- rane w czasie przygotowywania, realizacji, monitorowania i oceny progra- mów operacyjnych. Dodatkowo państwa członkowskie zobowiązane są do wspierania zrównoważonego udziału kobiet i mężczyzn w zarządzaniu programami operacyjnymi i w ich realizacji na poziomie krajowym, regio- nalnym i lokalnym.

Wybrane instytucje unijne działające na rzecz zwalczania dyskryminacji

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej została powołana do życia w 2007 r.²⁶ w celu dostarczania pomocy i wiedzy fachowej w zakresie praw podstawowych odpowiednim instytucjom, organom, biurom i agen- cjom Wspólnoty oraz państwom członkowskim przy wdrażaniu przez nie prawa wspólnotowego. Wsparcie to ma służyć pełnemu poszanowaniu praw podstawowych przez te instytucje i organy przy wyborze środków lub okre- ślaniu kierunków działań w dziedzinach należących do ich kompetencji.

25 http://ec.europa.eu/employment_social/esf/fields/discrimination_pl.htm [dostęp:

25 stycznia 2011 r.].

26 Rozporządzenie Rady (WE) nr 168/2007 z 15 lutego 2007 r. ustanawiające Agen- cję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE L 53 z 22 lutego 2007 r.

Agencja jest następcą prawnym Europejskiego Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii, które zostało powołane, by zbierać dane i prowadzić badania dotyczące rasizmu i ksenofobii oraz rozpowszechniać informacje o przestrzeganiu praw podstawowych w państwach członkowskich Unii.

Zgodnie z planem na lata 2007–2012 do działań Agencji należy gro- madzenie i dokumentowanie danych o nietolerancji oraz dyskryminacji, m.in. ze względu na płeć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek czy orientację seksualną. Dla przy- kładu, Agencja prowadzi cykl badań EU-MIDIS, w których osoby z grup imigrantów i mniejszości etnicznych pytane są o ich doświadczenia wią- żące się z dyskryminacją i prześladowaniem w życiu codziennym. Z ostat- niego raportu wynika, że z dyskryminacją najczęściej spotykają się osoby pochodzenia romskiego, osoby pochodzące z Afryki subsaharyjskiej oraz z Afryki Północnej.

Z innego badania prowadzonego przez Agencję wynika, iż w takich państwach, jak Belgia, Niemcy, Grecja, Hiszpania, Francja i Węgry, osoby z grup mniejszościowych były częściej zatrzymywane przez policję niż za- mieszkujące w tej samej okolicy osoby reprezentujące większość etniczną.

Tego rodzaju zjawisko nie występowało na Słowacji, w Bułgarii, we Wło- szech czy w Rumunii²⁷. Oznacza to, że działania podejmowane przez Unię powinny być dostosowane do specyfiki danego państwa członkowskiego, gdyż każde państwo boryka się z nieco odmiennymi problemami dotyczą- cymi dyskryminacji.

Inne badania prowadzone przez Agencję dotyczyły m.in. sytuacji Ro- mów w Unii Europejskiej czy rasizmu i dyskryminacji ze względu na po- chodzenie społeczne w sporcie. Wyniki tych badań są publikowane na stro- nie internetowej Agencji²⁸ (niestety najczęściej tylko w języku angielskim).

Instytucje wspierające działania na rzecz równości płci

W swojej najnowszej publikacji promocyjnej Europa dla kobiet Komi- sja Europejska stwierdza, że: proporcja kobiet aktywnych zawodowo stale rośnie, a od 2000 r. kobiety zajęły trzy czwarte z milionów nowych miejsc pracy stworzonych w Europie. Dziewczęta radzą sobie lepiej niż chłopcy w szkole i stanowią niemal 59% absolwentów szkół wyższych w Unii Euro‑

pejskiej. Nadal jednak kobiety zarabiają 17% mniej niż mężczyźni i stano‑

27 Mniejszości wśród zatrzymanych przez policję: zrozumieć problem dyskryminacyj‑

nego profilowania etnicznego i zapobiegać jego występowaniu, http://fra.europa.eu [do- stęp: 28 stycznia 2011 r.].

28 Więcej informacji o projektach Agencji można znaleźć na stronie: http://fra.eu- ropa.eu/fraWebsite/research/projects/projects_en.htm.

wią mniejszość wśród ustawodawców i wyższej kadry kierowniczej. Stąd też UE podejmuje działania w celu wyeliminowania dyskryminacji i osiągnięcia równouprawnienia płci. Wśród głównych celów znalazła się potrzeba prze‑

łamania stereotypów oraz uzyskanie przez kobiety ekonomicznej niezależ‑

ności, aby mogły pracować, samodzielnie zarabiać i korzystać z tych samych praw i świadczeń²⁹.

Najpełniejsze odniesienie do potrzeby zapewnienia równości kobiet i mężczyzn znajdujemy w art. 23 załączonej do traktatu lizbońskiego Karty praw podstawowych: Należy zapewnić równość mężczyzn i kobiet we wszyst‑

kich dziedzinach, w tym w sprawach zatrudnienia, pracy i wynagrodzenia.

Zasada równości nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu środków zapewniających specyficzne korzyści dla osób płci niedostatecznie reprezentowanej.

O zapewnienie równości mężczyzn i kobiet dba kilka organów i insty- tucji powołanych przez Unię Europejską. W czerwcu 2010 r. otworzono Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn z siedzibą w Wilnie³⁰. Do zadań tej nowej agendy UE należą: udostępnianie wiedzy specjalistycznej, poprawa wiedzy z zakresu równości płci i uwrażliwianie społeczeństwa na kwestie związane z tym tematem. Agencja zorganizowała już międzynarodowe se- minarium dotyczące działań w zakresie promowania i zapewniania równo- ści płci w perspektywie najbliższych pięciu lat.

Z kolei pracę Komisji Europejskiej wspiera, utworzony już w 1982 r., Komitet Doradczy ds. Równości Szans Kobiet i Mężczyzn³¹. Komitet dora- dza Komisji w sprawach formułowania i wykonania jej polityki w dziedzi- nie promowania zatrudnienia i równego traktowania kobiet oraz w sprawie zapewnienia wymiany informacji i doświadczeń w tym obszarze. W jego skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich, partnerów społecz- nych na poziomie UE oraz organizacji pozarządowych.

W Parlamencie Europejskim działa Komisja Praw Kobiet i Równo- uprawnienia. Ostatnie z przeprowadzonych przez nią wysłuchań publicz- nych dotyczyło sytuacji samotnych matek. Komisja przygotowała także projekt raportu dotyczący równości kobiet i mężczyzn w UE w 2010 r.

oraz projekt raportu dotyczącego ubóstwa kobiet w UE, szczególnie kobiet starszych.

29 http://ec.europa.eu/publications/booklets/others/87/pl.pdf [dostęp: 3 lutego 2011 r.].

30 Rozporządzenie (WE) nr 1922/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 grud- nia 2006 r. ustanawiające Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn, Dz.Urz.

UE L 403 z 30 grudnia 2006 r. oraz www.eige.europa.eu.

31 Decyzja Komisji z 9 grudnia 1982 r. w sprawie utworzenia Komitetu Doradczego ds. Równości Szans dla Kobiet i Mężczyzn, Dz.Urz. EWG L 20 z 28 stycznia 1982 r.

Opinie mieszkańców Unii Europejskiej na temat dyskryminacji

Eurobarometer od kilku lat prowadzi cykliczne badania na temat dys- kryminacji we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Ostatnie całościowe badanie dotyczące sześciu aspektów dyskryminacji (ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, wiek, niepełnosprawność oraz orientację seksualną) zostało przeprowadzone w maju i czerwcu 2009 r.³².

Najważniejszy wniosek płynący z ostatniego badania to otwartość mieszkańców Unii Europejskiej na różnorodność. Dwoje na troje Europej- czyków (64%) ma przyjaciół lub znajomych wyznających inną religię, troje na pięcioro Europejczyków ma w grupie przyjaciół lub znajomych oso- by niepełnosprawne (58%) oraz osoby o innym pochodzeniu etnicznym (57%). Trzydzieści osiem procent Europejczyków ma w grupie przyjaciół lub znajomych osoby o odmiennej orientacji seksualnej.

Większość respondentów uważała także, że z roku na rok zmniejsza się problem dyskryminacji w krajach Unii Europejskiej. Mimo tego Europej- czycy nadal uważają, iż najczęściej dochodzi w Europie do dyskryminacji ludzi ze względu na ich pochodzenie etniczne (61%), ze względu na wiek (58%) oraz niepełnosprawność (53%). Szesnaście procent Europejczyków twierdziło, że w ciągu minionego roku osobiście doświadczyło dyskrymi- nacji (odsetek ten nie zmienił się od 2008 r.), w tym 6% ze względu na wiek, 3% ze względu na płeć, a kolejne 3% ze względu na pochodzenie etniczne.

Rozpiętość między państwami członkowskimi sięgała od 22% we Włoszech i Austrii, przez 10% w Polsce, aż do 6% w Grecji.

Respondenci sami byli jednak skłonni do dyskryminacji. Na pytanie, jaki stosunek mieliby do osoby, która objęłaby najwyższe obieralne stano- wisko polityczne w państwie, gdyby funkcja ta miałaby być sprawowana przez jedną z poniżej wymienionych osób, w skali od 1 do 10 (w której 10 oznaczał stosunek bardzo pozytywny) udzielili następujących odpowiedzi:

– kobieta – 8,5

– osoba niepełnosprawna – 7,4

– osoba o innym pochodzeniu etnicznym niż większość społeczeń- stwa – 6,5

– osoba homoseksualna – 6,5

– osoba wyznająca inną religię niż większość społeczeństwa – 6,2

32 Discrimination in the EU in 2009, Eurobarometer, http://ec.europa.eu/public_

opinion/archives/ebs/ebs_317_en.pdf [dostęp: 29 grudnia 2010 r.].

– osoba poniżej 30. roku życia – 5,9 – osoba powyżej 75. roku życia – 4,8.

Oznacza to, że respondenci najbardziej skłonni byli do dyskryminacji osób starszych (powyżej 75. roku życia).

Ze zjawiskiem dyskryminacji w Unii Europejskiej powiązana jest także niska znajomość prawa przeciwdziałającego dyskryminacji, co dodatkowo prowadzi zarówno do zwiększenia obaw obywateli dotyczących dyskrymi- nacji, jak i zwiększania liczby przypadków dyskryminacji. Osoba nieznają- ca swoich praw może łatwiej być dyskryminowana. Jedynie jeden na troje Europejczyków deklaruje, że zna swoje prawa w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji, a 52% deklaruje, iż nie zna swoich praw. Od czasu ostat- niego badania w 2008 r. świadomość praw zwiększyła się w Zjednoczonym Królestwie (+8 pkt proc.), we Francji (+7), Irlandii i Szwecji (+6), zmniej- szyła się natomiast w Polsce (-12) i Portugalii (-11).

Za niską znajomością swoich praw stoi także niska znajomość sposobów obrony swoich praw. Większość respondentów w przypadku dyskryminacji zwróciłaby się o pomoc do policji. Dotyczy to zarówno samych osób dys- kryminowanych (55% z nich zwróciłaby się o pomoc do policji), jak i osób, które spotkały się z dyskryminacją innych (34%). W przypadku osób, które same doświadczyły dyskryminacji, równie często jak do policji zwróciły- by się one o pomoc do prawnika (51%). Zaledwie jeden na troje Europej- czyków (34%) zwróciłby się o pomoc do organu ds. równości działającego w każdym państwie członkowskim³³. Różnice w tym względzie między po- szczególnymi krajami były znaczne. Do organu takiego zwróciłoby się 74%

Szwedów, 53% Holendrów i 51% Belgów, ale zaledwie 18% Hiszpanów, 21%

Maltańczyków, 29% Polaków.

Wydaje się więc, że Unia Europejska i państwa członkowskie powinny zwiększać wysiłki w celu upowszechniania informacji o przysługujących obywatelom prawach oraz o sposobach dochodzenia swoich praw przez obywateli.

Z drugiej jednak strony mieszkańcy UE poproszeni w innym badaniu Eurobarometru³⁴, o wskazanie trzech najbardziej priorytetowych obszarów działań dla Unii Europejskiej, na które powinny zostać skierowane środki wspomnianego wcześniej Europejskiego Funduszu Społecznego, wymienili

33 http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=616&langId=pl oraz www.equineteu- rope.org [dostęp: 28 stycznia 2011 r.].

34 The European Social Fund, Eurobarometer, http://ec.europa.eu/public_opinion/

archives/ebs/ebs_350_en.pdf [dostęp: 29 grudnia 2010 r.].

np. bezrobocie (63% odpowiedzi), biedę (42%) i zdrowie (35%). Przeciw- działanie dyskryminacji wskazało jedynie 13% respondentów. Wydaje się więc, że działania na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji należy dostoso- wać do oczekiwań oraz powiązać je z działaniami w innych obszarach. Być może respondenci dostrzegali zależność np. między bezrobociem, biedą a dyskryminacją.

Podsumowanie

Unia Europejska traktuje przeciwdziałanie dyskryminacji jako bardzo ważny element swojego funkcjonowania. Świadczy o tym jej ustawodaw- stwo, instrumentarium, w postaci różnego typu programów i imprez, oraz wzrastająca liczba instytucji i organów odpowiedzialnych za promocję i obronę praw obywateli UE. Na działania UE w zakresie przeciwdziała- nia dyskryminacji należy patrzeć szeroko. Nieczęsto np. politykę na rzecz wielojęzyczności traktuje się jako element polityki na rzecz przeciwdziała- nia dyskryminacji. Należy ona bowiem do tzw. elementów „edukacyjnych”, wzajemnego poznawania się narodów i kultur, a przez to zwiększania ot- wartości i tolerancji na odmienność i różnorodność.

Wyniki badania Eurobarometru pokazują jednak, że podejmowane działania nie są wystarczające. Wiedza mieszkańców UE na temat przy- sługujących im praw jest nadal niska. Niewielkie jest także zaufanie oraz wiedza o organach krajowych odpowiedzialnych za przeciwdziałanie dys- kryminacji. Zaledwie jeden na troje Europejczyków zwróciłby się o pomoc do organu ds. równości działającego w każdym państwie członkowskim.

Do tego dochodzą przypadki naruszania praw obywateli, na które również zwracali uwagę ankietowani. Nie zawsze dotyczyły one bezpośrednio osób ankietowanych; częściej byli oni świadkami tego typu zachowań w stosun- ku do osób trzecich. Działania UE na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji muszą więc być nie tylko szerokie, ale i wielokierunkowe.

Oczekiwać należy wzmocnienia działań przez Unię Europejską, do cze- go mogą przyczynić się wysiłki podejmowane przez komisarza ds. spra- wiedliwości, praw podstawowych i obywatelstwa, któremu powierzono kompetencje w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji. Rozwijane będą najprawdopodobniej także programy unijne przyczyniające się do promo- wania równouprawnienia i równości szans mieszkańców UE. Rozpoczyna- ją się już konsultacje społeczne projektów regulacji w tym zakresie na lata 2014–2020, a więc w okresie kolejnej perspektywy finansowej. Jest to więc czas na wyrażanie własnego zdania na temat działań, które powinny być podejmowane przez UE na rzecz przeciwdziałania dyskryminacji.

Bibliografia

Dyrektywa Rady 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w ży- cie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, Dz.Urz. WE L 180 z 19 lipca 2000 r.

Dyrektywa Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogól- ne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy, Dz.Urz. WE L 303 z 2 grudnia 2000 r.

Decyzja nr 1672/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 24 paździer- nika 2006 r. ustanawiająca wspólnotowy program na rzecz zatrudnienia i soli- darności społecznej – PROGRESS, Dz.Urz. UE L 315 z 15 listopada 2006 r.

Decyzja Komisji z 9 grudnia 1982 r. w sprawie utworzenia Komitetu Doradczego ds. Równości Szans dla Kobiet i Mężczyzn, Dz.Urz. EWG L 20 z 28 stycznia 1982 r.

Rozporządzenie Rady (WE) nr 168/2007 z 15 lutego 2007 r. ustana- wiające Agencję Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz.Urz. UE L 53 z 22 lutego 2007 r.

Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylają- ce rozporządzenie (WE) nr 1784/1999, Dz.Urz. UE L 210 z 31 lipca 2006 r.

Rozporządzenie (WE) nr 1922/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 grudnia 2006 r. ustanawiające Europejski Instytut ds. Równości Kobiet i Mężczyzn, Dz.Urz. UE L 403 z 30 grudnia 2006 r.

Wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania osób bez względu na religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną, COM(2008) 426 final.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów „Odnowio- na agenda społeczna: Możliwości, dostęp i solidarność w Europie XXI wie- ku”, COM(2008) 412 final.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Niedyskrymi- nacja i równość szans: odnowione zobowiązanie”, COM(2008) 420 final.

Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Niedyskrymina- cja i równe szanse dla wszystkich – strategia ramowa”, COM(2005) 224 final.

Komunikat Komisji dla Rady „Ramy europejskiego badania kompeten- cji językowych”, COM(2007) final.

Green Paper, Equality and non‑discrimination in an enlarged European Union, COM(2004) 379 final.

Discrimination in the EU in 2009, Special Eurobarometer 317, Novem- ber 2009, www.europa.eu.

Po europejsku. Języki w Unii Europejskiej, http://ec.europa.eu/publica- tions/booklets/move/74/pl.pdf.

Raport krajowy z programu szkolenia nt. anty‑dyskryminacji i różnorod‑

ności, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, maj 2008, www.europa.eu.

Katalog Rezultatów Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL, Krajowa Struk- tura Wsparcia PIW EQUAL, Warszawa 2007, www.equal.gov.pl.

Informacje zawarte na stronach:

http://ec.europa.eu/antidiscrimination http://www.stop-discrimination.info.