Ryszard Czarnecki
Powstanie, pozostanie w mocy,
zmiana treści oraz wygaśnięcie
służebności gruntowej i osobistej
Palestra 13/4(136), 30-45
30 R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (136) — część p ra c y A le k sa n d ra M ogilnickiego o a d w o k a tu rze w b y ły m
zaborze ro sy jsk im 4,
— p ra c a prof. S ta n isła w a K asznicy (dra A. Łużyckiego) pt.: „P olskie p ra w o ad m in istra c y jn e . P o jęcia i in sty tu c je zasadnicze”, w y d a n e k o n sp ira c y jn ie w fo rm ie książk o w ej w 1943/44,
— p o d ręczn ik S ta n is ła w a Ja n cz ew sk ie g o pt. „ P ra w o handlow e, w e k s low e i czekow e” (w ydany w 1946 r. p rzez firm ę „T rzaska, E v e rt i M ic h alsk i”).
Po w y zw oleniu firm a K się g a rn ia W ydaw nicza „T rzask a, E w e rt i M ich alsk i” w znow iła działalność w ograniczonym zak resie, p rze d e w szy stk im sprzedaży z a chow anych w m ag azy n ie w y d aw n ic tw p rze d w o jen n y ch .
D ziałalność w y d aw n ic zą w Polsce L udow ej p rz e ję ły zak ład y uspołecznione. *
„P olskie W yd aw n ictw o P ra w n ic z e ” , d z iała ją ce k o n sp ira c y jn ie w la ta c h 1942— 1944, godne je s t w sp o m n ie n ia ja k o je d en z w ielu p rze jaw ó w ru c h u oporu w P o l sce, k tó ry zasięgiem sw ym o bejm ow ał n ie m al w szy stk ie dziedziny życia zbio row ego.
W podziem nych poczynaniach „P olskiego W y d a w n ictw a P ra w n icz eg o ” u d z ia ł w zięli p ro feso ro w ie p ra w a , sędziow ie, p ro k u ra to rz y i adw okaci, zjednoczeni w n ie za ch w ia n ej w ie rz e w zw ycięstw o n ad h itle ro w sk ą R zeszą i pow odow ani w sp ó ln ą tro s k ą o k u ltu rę p ra w n ą w w yzw olonej ojczyźnie.
* C z ę ś ć p r a c y A l e k s a n d r a M o g i l n i c k i e g o o a d w o k a t u r z e z o s t a ł a p r z e k a z a n a a u t o r o w i p r z e z S t a n i s ł a w a J a n c z e w s k i e g o .
RYSZARD CZARNECKI
Powstanie, pozostanie w mocy, zm iana treści
oraz wygaśnięcie służebności gruntow ej i osobistej 1
I . P O W S T A N I E S Ł U Ż E B N O Ś C I G R U N T O W E J
1. S łużebność g ru n to w a (art. 285 k.c.) m oże p o w stać n a m ocy um ow y, c z y n ności p ra w n e j je d n o stro n n e j, w je d n y m w y p a d k u w dro d ze zasiedzenia, n a p o d sta w ie orzeczenia sądow ego, ugody sądow ej, a ta k ż e decyzji o rganu adm inistracji*
i Z a k r e s a r t y k u ł u z o s t a ł z w ę ż o n y d o k w e s t i i u r e g u l o w a n i a s łu ż e b n o ś c i g r u n t o w y c h i o s o b i s t y c h p r z e z p r z e p i s y o g ó l n e , m . in . p r z e z p r z e p i s y o g ó l n e p r a w r z e c z o w y c h o g r a n i c z o n y c h o r a z p T z e z p r z e p i s y p o z a k o d e k s o w e . J e ś l i c h o d z i o t e o s t a t n i e p r z e p i s y , t o b e z u ś w i a d o m i e n i a s o b i e z a w a r t y c h w n i c h u n o r m o w a ń s p o j r z e n i e n a s łu ż e b n o ś c i n i e j e s t a n i j a s n e , a n i p e ł n e . P r z e p i s y a r t . 285—305 k . c . i a r t . 145— 146 k .c . s ą p o w o ł y w a n e w t e k ś c i e w z a s a d z i e t y l k o d l a z a z n a c z e n i a , ż e t e ż r e g u l u j ą d a n ą k w e s t i ę .
N r 4 (136) P o w s t a n i e o r a z w y g a ś m ę c i e s ł u ż e b n o ś c i g r u n t o w e j i o s o b i s t e j 3J N ato m iast — poza w y p a d k ie m zasied zen ia — ż a d n a służebność nie p o w sta je
e x l e g e 2. W szczególności ża d n a służebność nie w y p ły w a ani „z n a tu ra ln e g o po
łożenia m ie jsc a ”, an i „z obow iązków nałożonych przez p ra w o ”. R ów nież słu ż eb ności p rze w id zia n e w a rt. 145 i 151 k.c. n ie p o w sta ją e x lege. T e p rze p isy p ra w a sąsiedzkiego p rz e w id u ją roszczenia o u sta n o w ien ie służebności. N a m ocy p rz e p i sów p ra w a sąsiedzkiego, e x lege is tn ie ją ty lk o obow iązki i o d p o w iad a ją ce im u p ra w n ie n ia , p rz y czym u p ra w n ie n ia te m ogą być u ch y lan e p rzez służebności b ie rn e . Z aró w n o służebności, k tó ry c h p o w sta n ie p rz e w id u ją p rze p isy p ra w a są siedzkiego, ja k i służebności b ie rn e nie są w y łąc za n e z reży m u służebności. Tzw. służebności „leg a ln e” w cale nie is t n i e j ą 3.
S łużebność g ru n to w a nie m oże ju ż obecnie p o w stać n a m ocy je d n o stro n n e g o ośw iadczenia w łaściciela co do o bciążenia je d n e j ze sw ych nieru ch o m o ści n a rzecz d ru g ie j i k o n sty tu ty w n eg o w p isu do księgi w ieczystej. Z godnie z za sa d ą p r a w a rzy m sk ieg o n e m in i res sua servit, a rt. 247 k.c. głosi, że ograniczone p ra w o rzeczow e w ygasa, jeżeli p rze jd zie n a w łaścic iela rzeczy obciążonej albo jeżeli ten , kom u p ra w o ta k ie p rzy słu g u je, n ab ę d zie w łasność rzeczy obciążonej. Otóż a rt. 187 p r. rzecz, za w ierał w y ją te k od po w o łan ej zasady. P rz ep is te n m ia ł n a celu u ła t w ien ie zbycia lu b o bciążenia nieruchom ości, k tó re j e k s p lo a ta c ja w y m a g a częścio w ego k o rz y sta n ia z in n e j nieruchom ości. P o niew aż P ań stw o nie je s t z a in te re so w a n e w sztu czn y m p o p ie ra n iu o b ro tu nieruchom ościam i, p rzytoczony cel nie m oże b y ć u z n a n y za istotny. 4 A rt. 187 p r. rzecz, nie m ia ł społeczno-gospodarczego u z a sa d n ie n ia i d latego jego o dpow iednik nie zn a la zł się w k o d ek sie cyw ilnym .
2. Co się tyczy u sta n o w ie n ia służebności g ru n to w e j n a p o d sta w ie um ow y (art. 245 § 1 w zw iązku z a rt. 155 § 1 k.c.), to a rt. 285 § 1 k.c. w y p o w iad a zasadę, że służebność m oże być u sta n o w io n a n a rzecz w łaścic iela nieruchom ości, tj. osoby fizycznej lu b p ra w n e j, w ty m ró w n ież S k a rb u P ań stw a .
S łużebność p rzy słu g u je n a rzecz ca łe j nieruchom ości. N ie m oże być za te m u sta n o w io n ą n a rzecz u d ziału lu b części u d ziału w spó łw łaściciela nieruchom ości albo w sp ó łsp ad k o b iercy , w szczególności w ta k i sposób, b y o bciążała innego w sp ó ł w łaściciela albo w sp ółspadkobiercę. 5
U sta n o w ien ie służebności nie zm ierza do u trz y m a n ia istn iejąceg o s ta n u p ra w nego. Je że li w ięc nieruchom ość je st p rze d m io te m w spółw łasności, to u sta n o w ie n ie służebności n a rzecz te j całej nieru ch o m o ści nie sta n o w i czynności zach o w aw czej (art. 209 k .c .).6 U stanow ienie służebności je st czynnością, k tó r a z re g u ły p rz e k ra c z a za k res zw ykłego zarząd u , i dlatego z re g u ły w y m ag a zgody w szy stk ich w sp ó łw łaścicieli (art. 199 k.c.), a w k o n se k w e n cji — w szy stk ich w sp ó łsp a d k o b ie r- ców (art. 1035 w zw iązku z art. 199 k.c.).
2 O d m i e n n i e : S . C i c h o s z , T. S z a w l o w s k i : P r a w a r z e c z o w e o g r a n i c z o n e , C e n t r a l n e Z a o c z n e S t u d i u m N o w e g o P r a w a C y w i l n e g o , R o d z i n n e g o i O p i e k u ń c z e g o 1965,. z e s z . 11, s . 33. 3 i n a c z e j n a t l e p r a w a r z e c z o w e g o S . S z e r : N o w e p r a w o r z e c z o w e , D P P 1947, n r 5^ s. 14. 4 P o r . J . W a s i l k o w s k i : Z a r y s p r a w a r z e c z o w e g o , 1963, s. 172, s . 146—147. 5 P o r . S. B r e y e r : O r z e c z n i c t w o w s p r a w a c h o s ł u ż e b n o ś c i g r u n t o w e i i n n e d o s t ę p y ' d o n i e r u c h o m o ś c i , B M S 1963, n r 5, s. 43. O d m i e n n i e : o r z e c z . S W d l a m . s t. W a r s z a w y z d n i a 8 l i s t o p a d a 1958 r . I I I C r 1525./58, B M S 1959, n r 4, s. 57—59 o r a z M . R a f a c z - K r z y - ż a n o w s k a : S p o s t r z e ż e n i a z p r a k t y k i n a d z w y c z a j n o r e w i z y j n e j n a o d c i n k u s ł u ż e b n o ś c i g r u n t o w y c h , B M S 1961, n r 2, s. 37. 6 W t e j k w e s t i i n i e t r a f n e j e s t o r z e c z . S N z d n i a 16 l u t e g o 1963 r . I I I C R 195/62,. O S N C P 1964, p o z . 19 i O S iP K A 1964, p o z . 30.
32 R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (136)
N a tle k o n s tru k c ji u sta w y (art. 128 k.c. o raz a rt. 233 k.c.) służebność m oże być u sta n o w io n a rów n ież n a rzecz p a ń stw o w e j osoby p ra w n e j (np. p rze d sięb io rstw a państw ow ego), k tó ra w y k o n u je w im ieniu w ła sn y m w zględem zarząd zan ej przez n ią części m ie n ia ogólnonarodow ego, będącego n ieruchom ością, u p ra w n ie n ia p ły n ąc e z w łasn o ści p ań stw o w e j, oraz n a rzecz u ż y tk o w n ik a w ieczystego g ru n tu s ta now iącego w łasn o ść p a ń s tw o w ą .7
W c h a ra k te rz e w y ją tk u od zasady, że służebność m oże być u sta n o w io n a na rzecz w łaścic iela nieruchom ości, a rt. 175 p r. rzecz, p rzew id y w ał, iż służebność może być u sta n o w io n a ta k ż e n a rzecz każdoczesnego w łaścic iela oznaczonego p rze d sięb io rstw a . W krótce po w ejściu w życie p ra w a rzeczow ego po d k reślan o , że p ow ołany przep is sta n o w i o ry g in aln ą k o n ce p cję polskiego u s ta w o d a w c y 8, p ew n ą in n o w a c ję .9 W m ia rę je d n a k p o g łę b ian ia się p rz e m ia n społeczno-gospodarczych, poglądy co do p rz y d a tn o śc i a rt. 175 pr. rzecz, u le g a ły zm ianie. Otóż jeśli chodzi o p rze d sięb io rstw o pań stw o w e, to potrzebom , k tó re a rt. 175 p r. rzecz, m ia ł n a w zględzie, m ożna uczynić zadość n a p o d sta w ie a rt. 128 § 2 w zw iązku z a rt. 285 § 1 k.c., a p o n a d to n a p o d sta w ie a rt. 4 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o z a sa d a c h i try b ie w y w łasz cz an ia nieruchom ości (Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94). Z a rt. 175 p r. rzecz, k o rz y sta ły b y w ięc głów nie p rz e d się b io rstw a p ry w a tn e . Z re sz t ą w obecnych sto su n k a c h przepis te n nie m ia łb y d la p rze d sięb io rstw p ry w a tn y c h
p rak ty c zn e g o z n a c z e n ia 10. A rt. 175 p r. rzecz, nie h arm o n izo w ał zatem z is tn ie ją cym i sto su n k a m i g ospodarczym i i d lateg o jego o d p o w ied n ik nie zn alazł się w k o d ek sie cyw ilnym . O becnie w y ją te k od po w o łan ej w yżej zasady n o rm u je m . in. « r t. 286 k.c. P o r. też a rt. 146 k.c.
Służebność o bciąża nieruchom ość sta n o w iąc ą o d ręb n y p rze d m io t w łasności (art. 285 § 1 k.c.) osoby fizycznej lu b osoby p ra w n e j, ta k ż e S k a rb u P a ń stw a , obciąża z a te m ca łą nieruchom ość. S łużebność nie m oże w ięc obciążyć u d ziału lu b części u d ziału w sp ó łw łaściciela nieruchom ości albo w sp ó łsp a d k o b ierc y , w szczególności na rze cz innego w sp ó łw ła ścic ie la albo w sp ó łsp ad k o b iercy .
O bciążenie n ieru ch o m o ści służebnością nie je st czynnością zachow aw czą (art. 209 k.c.). O bciążenie to sta n o w i częściow ą alie n a c ję u p ra w n ie ń , a w ięc — ro zp o rządzenie. D latego w y m a g a ono zgody w szy stk ich w spółw łaścicieli (art. 199 k.c.), a w k o n se k w e n cji rów nież w szy stk ich w sp ó łsp a d k o b ierc ó w (art. 1035 w zw iązku z a rt. 199 k.c.). P o n ad to służebność m oże obciążyć u p ra w n ie n ia p rze w id zia n e w a rt. 128 § 2 k.c. oraz w ieczyste u ży tk o w a n ie g ru n tu .
*
U sta n o w ien ie służebności na pod staw ie um ow y m oże dojść do s k u tk u ta k ż e z zastrzeżeniem te rm in u albo pod w a ru n k ie m (art. 254 § 2 w zw iązku z a rt. 157 k.c.).
Do p o w o łan ia służebności do życia p rzez um ow ę w y sta rc za , żeby stan o w iące s k ła d n ik te j um ow y ośw iadczenie w łaściciela nieruchom ości, k tó ry u sta n a w ia słu żebność, było złożone w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o (art. 245 § 2 k.c.). O św iadczenie w łaściciela n ieruchom ości, n a rzecz k tó reg o n a s tę p u je u sta n o w ien ie służebności, m oże być złożone n a w e t w sposób doro zu m ian y (art. 60 k.c.). Je ż e li nieruchom ość obciążana służebnością m a u rząd zo n ą księgę w ieczy stą, to w p ły n ię cie do p a ń s tw o w ego b iu ra n o ta rialn e g o , prow adzącego tę księgę, d o k u m e n tu w fo rm ie a k tu no
" D a l e j i d z i e J . G o ł a w s k a : Z b y w a n i e , o b c i ą ż a n i e i w y d z i e r ż a w i a n i e n i e r u c h o m o ś c i p a ń s t w o w y c h , P U G 1962, n r 12, s. 397. 8 P o r . S . S z e r : N o w e p r a w o r z e c z o w e , D P P 1947, n r 5, s. 15. » P o r . J . W a s i l k o w s k i : P r a w a r z e c z o w e o g r a n i c z o n e , P N 1947, n r 9—10, s. 180—181. io P o r . J . W a s i l k o w s k i : P r a w o r z e c z o w e w z a r y s i e , 1957, s. 229 o r a z Z a r y s p r a w a r z e c z o w e g o s. 172—173.
N r 4 (136) P o w s t a n i e o r a z w y g a ś n i ę c i e s ł u ż e b n o ś c i eruntotuej i o s o b i s t e } 33 ta ria ln e g o zaw ierająceg o ośw iadczenie w łaścic iela nieruchom ości, k tó ry u sta n a w ia służebność, za stę p u je złożenie tego ośw iadczenia w łaścicielow i nieruchom ości, n a rzecz k tó reg o dochodzi do u sta n o w ie n ia służebności (art. 126 § 1 pr. rzecz.). S łu żebność zo staje pow o łan a do życia n a p o d sta w ie sam ej um ow y. U m ow a m a c h a r a k te r k o n sty tu ty w n y i z reg u ły w y w ie ra sk u te k rzeczow y (art. 245 § 1 w zw iązku z a rt. 155 § 1 k.c.). W k o n se k w e n cji w p is do księgi w ieczy stej m a znaczenie ty l k o d e k la r a ty w n e .11
J e ż e li osoba, k tó ra s k ła d a ośw iadczenie co do u sta n o w ie n ia służebności, n ie je st w łaścicielem nieruchom ości, służebność p o w sta je je d y n ie w ted y , gdy n ie ru c h o m ość m a u rząd zo n ą księgę w ieczystą i zachodzą p rz e sła n k i p rze w id zia n e w a rt. 20 p r. r z e c z .12
3. S łużebność g ru n to w a m oże być te ż u sta n o w io n a n a m ocy czynności p ra w n e j je d n o stro n n e j, m ianow icie przez te sta m e n t, jeżeli sp a d k o d aw ca obciąża n ie ru chom ość w ch o d zącą w sk ła d rozrządzanego m a ją tk u n a rzecz in n e j nieruchom ości. 4. W y p a d ek n ab y c ia służebności g ru n to w e j p rzez zasiedzenie n o rm u je art. 292 k.c.
5. S łu żeb n o ść g ru n to w a p o w sta je n a p o d sta w ie orzeczenia sądow ego w raz ie u w zg lę d n ie n ia roszczenia o u sta n o w ien ie służebności, p rzy słu g u jąc eg o stosow nie do p rzepisów a rt. 145, 146 i 151 k.c. W p o stan o w ien iu o zniesien iu w spółw łasności sąd m oże p rz y p odziale g ru n tu obciążyć poszczególne części p o trz e b n y m i słu żeb - n ościam i (art. 212 § 1 k.c.). Ź ródłem p o w sta n ia służebności m oże być te ż p o sta n o w ie n ie działow e (art. 1058 i 1035 w zw iązku z a rt. 212 § 1 k.c.). N ie je s t w reszcie w yłączo n e p o w sta n ie służebności w w y n ik u u w zg lę d n ie n ia roszczenia o zaw arcie um ow y p rzyrzeczonej o u sta n o w ien ie służebności (art. 390 § 2 w związiku z a rt. 389 k.c.).
P o n a d to służebność g ru n to w a p o w sta je n a m ocy ugody sąd o w ej (art. 223, 184—185 k.p.c.).
6. W edług a rt. 4 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o za sa d ach i try b ie w y w łasz czania nieruchom ości — w yw łaszczenie m oże polegać ta k ż e n a og ran iczen iu p r a w a w łasności. W yw łaszczenie p rzez o g raniczenie p ra w a w łasności sp ro w ad za się do o b ciążenia n ieruchom ości (pozostającej n a d a l w e w ła d a n iu dotychczasow ego po d m iotu) m. in. służebnością g ru n to w ą n a rzecz P a ń stw a , o rg an u ad m in istra cji, in s ty tu c ji p ań stw o w e j lu b p rz e d się b io rstw a p a ń s tw o w e g o .13
I I. P O Z O S T A N IE W M O C Y S Ł U Ż E B N O Ś C I G R U N T O W E J
1. U sta w a p rz e w id u je szereg sy tu a c ji, w k tó ry c h w y g a sa ją o b ciąż en ia n ie ru chom ości.
Je d n a k ż e pom im o n ab y c ia p ie rw o tn e g o nieru ch o m o ści obciążonej, sp e łn ie n ia się p rz e sła n e k ręk o jm i w ia ry pu b liczn ej k siąg w ieczystych, d alej, u p raw o m o c n ie n ia się p o sta n o w ien ia o p rzy są d ze n iu w łasności n ieruchom ości obciążonej, w re sz cie w y ra żo n e j w n ie k tó ry c h u sta w a c h zasady co do w y g aśn ięc ia obciążeń n ie ru chom ości — służebności g ru n to w e p o zo stają n iek ied y w mocy.
Li P o r . n p . o rz e c z . S N z d n i a 4 l i p c a 1960 r . 1 C R 347/60, O S P iK A 1962, ptoz. 70 1 O S N 1962, p o z . 126.
12 P o r . J . W a s i l k o w s k i : Z a r y s p r a w a rz e c z o w e g o , s. 142.
13 P o r . W . R a m u s : P r a w o w y w ł a s z c z e n i o w e — K o m e n t a r z , w y d . I I , 1965, s. 27.
34
R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (136)2. Otóż w c h a ra k te rz e w y ją tk u od zasady, że n ab y c ie p ie rw o tn e n ieruchom ości obciążonej n a s tę p n ie w sta n ie w o ln y m od o b ciąż en ia (por. n iż e j p k t IV u st. 6), służebność g ru n to w a n ie w ygasa, gdy w y n ik a to z p rz e p isu u sta w y lu b z isto ty i f u n k c ji dan eg o sposobu n ab y c ia w łasności. W szczególności służebność n ie w y g asa w ra z ie n a b y c ia w łasn o ści nieru ch o m o ści obciążonej p rzez p rzem ilczen ie oraz przez zasiedzenie. u
3. P om im o sp e łn ie n ia się p rz e sła n e k p rze w id zia n y ch w a rt. 20 p r. rzecz, n a b y w c a n ieru ch o m o ści n ie m oże się z a sła n ia ć rę k o jm ią w ia ry p u b lic zn e j k siąg w ieczy sty ch w o d n ie sie n iu do n ie u ja w n io n e j w k sięd ze w ieczy stej służebności g ru n to w e j, k tó r a z o stała u sta n o w io n a w zw iązk u z p rze b u d o w ą u s tro ju rolnego lu b w zw iązk u z w y k o n a n ie m n arodow ego p la n u gospodarczego, a ta k ż e w o d n ie sie n iu do służebności drogow ej (art. 145 k.c.) i służebności b u d y n k o w ej (art. 151 k.c.).
S łużebność g ru n to w a obciąża zaw sze c a łą nieruchom ość. U trz y m u je się w ięc w m ocy w sto su n k u do w szy stk ich w sp ó łw łaścicieli dopóty, dopóki u trz y m u je się w m ocy choćby w sto su n k u do jednego z ty c h w spółw łaścicieli. D latego też w raz ie n a b y c ia n a w spółw łasność całej n ie ru c h o m o śc i obciążonej służebnością nie u ja w n io n ą w k siędze w ieczy stej, słu żeb n o ść u trz y m u je się w m ocy n a całej n ieruchom ości, jeżeli choćby je d e n z n ab y w c ó w nie m oże się pow ołać n a ręk o jm ię w ia ry p u b lic zn e j k siąg w ieczystych. W w y p a d k u zaś n a b y c ia u d ziału w e w sp ó ł w łasn o ści n ieru ch o m o ści obciążonej służebnością nie u ja w n io n ą w księdze w ieczy s te j, służebność ta u trz y m u je się w m ocy n a ca łe j n ieruchom ości, jeżeli w rę k a c h zbyw cy p o zo staje re sz ta u d ziału w e w sp ó łw łasn o ści te j n ie ru c h o m o śc i15.
4. W c h a ra k te rz e w y ją tk u od zasad y w y p o w ied z ian e j w a rt. 1000 § 1 k.p.c. p o zo staje w m ocy służebność g ru n to w a z n a jd u ją c a p ełn e p o k ry cie w cenie n a b y cia (art. 1000 § 3 k.p.c.), służebność, k tó re j p rz y słu g u je p ie rw sz eń stw o przed w sz y stk im i h ip o te k a m i (art. 1000 § 3 k.p.c.), d alej służebność, k tó r a w p ra w d zie n ie czyni zadość ża d n ej z ty c h p rz e sła n e k , je d n a k ż e je s t d la n ieruchom ości w ła d - n ą c e j konieczna, a nie obciąża w sposób isto tn y w a rto śc i nieru ch o m o ści obciążo nej (art. 1001 k.p.c.), p o n ad to — bez w zg lęd u n a p rze słan k i, o k tó ry c h m ow a — służebność u sta n o w io n a w zw iązku z p rze b u d o w ą u s tro ju rolnego lu b w zw iązku z w y k o n an ie m n aro d o w eg o p la n u gospodarczego, służebność d rogow a i służebność b u d y n k o w a (art. 1000 § 2 k.p.c.).
5. P om im o w y ra ż e n ia w n ie k tó ry c h u s ta w a c h za sa d y co do w ygaśnięcia ob cią żeń n ieruchom ości, służebności g ru n to w e w w ielu w y p a d k a c h p o zo stają w mocy. Otóż a rt. 18 d e k re tu P o lskiego K o m ite tu W yzw olenia N arodow ego z d n ia 6 w rz e śn ia 1944 r. o p rz e p ro w ad z en iu re fo rm y ro ln e j (Dz. U. z 1945 r. N r 3, poz. 13 z póżn. zm.) głosi, że n a b y w c a o trz y m u je od S k a rb u P a ń s tw a ziem ię w sta n ie w o ln y m od ciężarów , p rz y czym odpow iedzialność S k a rb u P a ń s tw a za doty ch cza sow e „obdłużenie hip o teczn e” będzie u re g u lo w a n e o d ręb n y m d ek re tem . Z godnie
z § 8 ro zp o rząd zen ia M in istra R o ln ictw a i R e fo rm R olnych z d n ia 1 m a rc a 1945 r. w sp ra w ie w y k o n a n ia d e k re tu o p rz e p ro w ad z en iu re fo rm y ro ln ej (Dz. U. N r 10, poz. 51 ze zm.), d łu g i n ieh ip o te k o w a n e nie o b ciążają S k a rb u P ań stw a . S ąd N a j w yższy w u c h w a le p o d ję te j w sk ład zie 7 sędziów z d n ia 24 m a rc a 1962 r. 1 CO
i* P o r . o r z e c z . S N z d n i a 29 g r u d n i a 1967 r . I I I C R 59/67, O S N C P 1968, p o z . 128. 15 P o r . o r z e c z . S N z d n i a 4 l i p c a 1960 r. 1 C R 347/60, O S P i K A 1962, p o z . 70 i O S N 1962, p o z . 126.
C o d o u s t a n o w i e n i a s łu ż e b n o ś c i n a p o d s t a w i e u m o w y i t a k i e g o ż o b c i ą ż e n i a s ł u ż e b n o ś c i ą w t e d y , k i e d y n i e r u c h o m o ś ć s t a n o w i p r z e d m i o t w s p ó ł w ł a s n o ś c i - — p o r . w y ż e j p k t I u s t . 2.
N r 4 (136) P o w s t a n i e o r a z w y g a ś n i ę c i e s ł u ż e b n o ś c i g r u n t o w e j i osobistej 35 1/62 (OSNCP 1963, poz. 29) w y ja ś n ił po w o łan e p rze p isy w te n sposób, że S k a rb u P a ń s tw a n ie o b ciążają je d y n ie dłu g i n ie h ip o te k o w a n e, a za te m o b c ią ż a ją go w sze lk ie p ra w a rzeczow e u ja w n io n e w k siędze h ip otecznej (gruntow ej), w ty m ró w n ież służebności g ru n to w e u ja w n io n e w te j księdze. Je d n a k ż e w m yśl a rt. 1 u s t. 2 d e k re tu z d n ia 8 sie rp n ia 1946 r. o w p isy w a n iu w księgach hipotecznych { gruntow ych) p ra w a w łasności nieru ch o m o ści p rz e ję ty c h n a cele re fo rm y ro ln ej {Dz. U. N r 39, poz. 233), p rzy w p isy w an iu w łasności n a rzecz S k a rb u P a ń stw a , sp o śró d służebności trw a ją c y c h n a d a l p o zo stają te, k tó re decyzją o rg a n u a d m in i s tr a c ji zostały u trz y m a n e w mocy.
R ów nież w ed łu g a rt. 5 d e k re tu z d n ia 6 w rz e śn ia 1946 r. o u s tro ju ro ln y m i o sa d n ictw ie n a obszarze Z iem O dzy sk an y ch i byłego W olnego M ia sta G d ań sk a (Dz. U. N r 49, poz. 279 ze zm.) oraz w ed łu g a rt. 2 u st. 2 d e k re tu z d n ia 5 w rz e śn ia 1947 r. o p rze jściu n a w łasność P a ń s tw a m ie n ia pozostałego po osobach p rz e sie d la n y c h do ZSR R (Dz. U. N r 59, poz. 318; zm .: Dz. U. z 1949 r. N r 53, poz. 404), n ie ru c h o m o śc i S k a rb u P a ń s tw a są obciążone ty m i słu żebnościam i gru n to w y m i, k tó r e decy zją o rg an u a d m in istra c ji zostały u trz y m a n e w m ocy. P o r. te ż a rt. 6 u s t. 3 d e k re tu z d n ia 28 p a ź d z ie rn ik a 1947 r. o m ocy p ra w n e j k sią g w ieczystych n a obszarze Z iem O dzyskanych i b. W olnego M ia sta G d a ń sk a (Dz. U. N r 66, poz. 410). .
Z a rt. 1 ust. 2 p k t 1 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o u m o rze n iu n ie k tó ry ch d łu g ó w i ciężarów (Dz. U. N r 17, poz. 72) w y n ik a, że od d n ia w ejścia w życie te j u sta w y w yłączone je s t w w yżej w sk az an y c h w y p a d k a c h za p ad n ięcie decyzji co d o u trz y m a n ia w m ocy służebności g ru n to w e j.
P o w o łan a u sta w a nie w y m ie n ia d e k re tu z d n ia 27 lip c a 1949 r. o p rze jęc iu n a w łasn o ść P a ń s tw a nie pozostających w fak ty c zn y m w ła d a n iu w łaścic ieli n ie ru chom ości ziem skich położonych w n ie k tó ry c h p o w iatac h w o jew ó d z tw a b ia ło sto c kiego, lubelskiego, rzeszow skiego i k rak o w sk ie g o (Dz. U. N r 46, poz. 339), a a rt. 2 u st. 1 tegoż d e k re tu głosi, że nieruchom ości o b ję te jego- dyspozycją są obciążone ty m i służebnościam i g ru n to w y m i, k tó re d ecyzją o rg an u a d m in istra c ji zostały u trz y m a n e w mocy. P om inięcie w sp o m n ian eg o w y p a d k u przez przep is a rt. 1 u st. 2 p k t 1 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. zd a je się być w y n ik ie m przeoczenia u staw o d aw cy . W istocie rów nież i te n w y p a d e k p odlega reżym ow i a a rt. 1 ust. 2 p k t 1 te j u staw y .
P o n a d to w m y śl a rt. 1 ust. 2 p k t 2 i 3 cyt. w yżej u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. (Dz. TJ. N r 17, poz. 72) tr w a ją n a d a l służebności g ru n to w e o b ciążające n ie ru c h o m o śc i p rz e ję te n a w łasność P a ń s tw a n a p o d sta w ie d e k re tu z d n ia 12 g ru d n ia 1944 r. o p rzejęciu n ie k tó ry c h lasów n a w łasn o ść S k a rb u P a ń s tw a (Dz. U. N r 15, poz. 82) oraz służebności g ru n to w e w y m ie n io n e w a rt. 5 ust. 1 d e k re tu z d n ia 24 k w ie tn ia 1952 r. o zniesieniu fu n d a c ji (Dz. U. N r 25, poz. 172), tj. s łu że b n o śc i n a rzecz g o sp o d arstw m ało ro ln y ch i średniorolnych.
S łużebności g ru n to w e p o zo stają w m ocy ta k ż e w w y p a d k a c h przew id zian y ch w in n y c h p rzepisach.
M ianow icie w edług a rt. 6 ust. 1 i 3 u sta w y z d n ia 3 stycznia 1946 r. o p rz e ję c iu n a w łasn o ść P a ń s tw a pod staw o w y ch gałęzi g o sp o d ark i n aro d o w ej (Dz. U. N r 3, poz. 17) pozostają n a d a l te służebności g ru n to w e, k tó re w chw ili ich p o w sta n ia były gospodarczo uzasadnione.
Z godnie z § 4 ust. 2 i 3 oraz § 5 ust. 1 p k t 6 rozp o rząd zen ia R ady M ini s tr ó w z d n ia 10 lutego 1951 r. w sp ra w ie p rze k azy w a n ia rolniczym spółdzielniom p ro d u k c y jn y m nieruchom ości ro ln y ch stan o w iący ch w łasność P a ń s tw a (Dz. U.
36 R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (136)
N r 10, poz. 77), sp ó łd z ie ln ia p ro d u k c y jn a p rz e jm u je odpow iedzialność za n ie k tó re służebności g ru n to w e obciążające n ieru ch o m o ść p ań stw o w ą , a m ianow icie za s łu żebności o k reślo n e w decyzji o p rz e k a z a n iu sp ółdzielni te j n ieruchom ości d o u ż y t k o w an ia . ' j ( |
S tosow nie do a rt. 15 u st. 1 d e k re tu z d n ia 18 k w ie tn ia 1955 r. o u w łaszczeniu i o u re g u lo w a n iu in n y c h s p ra w zw iązanych z re fo rm ą ro ln ą i o sa d n ictw e m ro l n y m (Dz. U. z 1959 r. N r 14, poz. 78), p o zo stają n a d a l służebności g ru n to w e obcią ż a ją c e g o sp o d a rstw a ro ln e (działki p racow nicze, rzem ieślnicze), k tó re, ja k o o p u sz czone p rzez w łaścic ieli p rze d w ejściem w życie d e k re tu , p rzeszły n a w łasn o ść P a ń stw a . Z kolei, w m yśl a rt. 2 ust. 1 u sta w y z d n ia 13 llp c a 1957 r. o zm ian ie d e k re tu z d n ia 18 k w ie tn ia 1955 r. o u w łaszczeniu i o u reg u lo w a n iu in n y c h s p ra w zw iązan y ch z re fo rm ą ro ln ą i o sa d n ictw e m ro ln y m (Dz. U. z 1961 r. N r 32, poz. 161) oraz w m yśl § 2 ro zp o rząd zen ia R a d y M in istró w z d n ia 5 sie rp n ia 1961 r. w sp ra w ie opuszczonych g o sp o d a rstw ro ln y ch (Dz. U. N r 39, poz. 198), n ie ru
chom ości w y m ie n io n e w ty c h p rzep isach a opuszczone przez w łaścicieli p o dniu 28 k w ie tn ia 1955 r. i n a te j p o d sta w ie p rz e ję te n a w łasn o ść P a ń s tw a są o b cią żone ty m i słu żeb n o ściam i gru n to w y m i, k tó re d ec y zja o rg an u a d m in istra c ji u trz y m a ła w m ocy.16
W edług a rt. 12 ust. 1 u sta w y z d n ia 28 m a ja 1957 r. o sp rzed aży p rze z P a ń stw o dom ów m ie sz k aln y c h i d ziałe k b u d o w lan y c h (Dz. U. N r 31, poz. 132), s łu żebności g ru n to w e z o sta ją u trz y m a n e w m ocy w ted y , k ie d y u m o w a sp rzed aży z a w ie ra ta k ie postan o w ien ie.
Z a r t. 9 ust. 1 u s ta w y z d n ia 25 lu te g o 1958 r. o u reg u lo w a n iu s ta n u p r a w n ego m ie n ia p o zo stające g o pod z a rząd e m p ań s tw o w y m (Dz. U. N r. 11, poz. 37) w y n ik a , że p o z o sta ją n a d a l służebności g ru n to w e o b ciąż ają ce sk ła d n ik i m a ją t k o w e p rz e d się b io rstw a p rze ję te g o n a w łasn o ść P a ń stw a .
S łużebności g ru n to w e tr w a ją też n a d a l sto so w n ie do n ie k tó ry c h p rze p isó w w y d an y c h bąd ź rów nocześnie, bąd ź też p o w ejściu w życie u sta w y z d n ia 12 m a r
ca 1958 r. (Dz. U. N r 17, poz. 72).
O tóż w e d łu g a rt. 25 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o za sa d ach i tr y b ie w y w łaszczen ia n ieru c h o m o śc i (Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94), p o zo staje n a d a l s łu żebność g ru n to w a o b ciąż ają ca n ieruchom ość w y w łaszczoną, jeżeli pom iędzy u b ie g ając y m się o w yw łaszczenie a osobą, k tó re j p rz y słu g u je służebność g ru n to w a , zo s ta ła z a w a rta um ow a z a w ie ra ją c a ta k ie p o sta n o w ien ie. P o za ty m , w m y ś l a rt. 22 ust. 1 p k t 1 p o w ołanej u sta w y , n ieru ch o m o ść w y w łaszczo n ą o b ciąż ają te słu ż e b ności g ru n to w e, k tó re decy zja o w yw łaszczen iu u trz y m a ła w m ocy. P o r. też a r t. 32 ust. 1 te j u sta w y .
P o d o b n ie sta n o w i a rt. 9 ust. 1 i 3 u sta w y z dn ia 12 m a rc a 1959 r. o sp rze d aż y p ań stw o w y c h n ieruchom ości ro ln y ch oraz o u p o rzą d k o w a n iu n ie k tó ry c h sp ra w zw iązan y ch z p rze p ro w ad z en ie m refo rm y ro ln e j i o sa d n ic tw a roln eg o (Dz. U. N r 17, poz. 71, zm.: Dz. U. z 1963 r. N r 28, poz. 168). M ianow icie n ieru ch o m o ści p rz e ję te n a w łasn o ść P a ń s tw a są obciążone ty m i słu ż eb n o śc ia m i g ru n to w y m i, k tó r e d ec y zją o rg a n u a d m in istra c ji zostały u trz y m a n e w m ocy.
Z godnie z a rt. 21 u sta w y z d n ia 22 m a ja 1958 r. o te re n a c h d la b u d o w n ic tw a do m ó w je d n o ro d z in n y ch w m ia sta c h i o sied lach (Dz. U. N r 31, poz. 138; zm .: Dz. U. z 1961 r. N r 7, poz. 47 i N r 32, poz. 159), tr w a ją n a d a l n a g ru n c ie s łu
1« P o r . J . P a l i w o d a : R o la a k t u a d m in is t r a c y j n e g o w k s z t a łt o w a n i u s t o s u n k ó w w ł a s n o ś c io w y c h w r o l n i c t w i e , 1965, s. 131—134.
N r 4 (136) P o w s t a n i e o r a z w y g a ś n i ę c i e s ł u ż e b n o ś c i g r u n t o w e j i o s o b i s t e j 37 żebności g ru n to w e obciążające nieru ch o m o ści o b ję te podziałem , jeżeli decyzja o rg a n u a d m in istra c ji nie stan o w i inaczej.
S tosow nie do art. 161 § 1 k.c. oraz a rt. 1068 § 1 k.c. w zw iązku § 6 ro zp o rzą d ze n ia R ad y M inistrów z d n ia 28 listo p a d a 1964 r. w sp raw ie p rzen o szen ia w ła s ności nieruchom ości ro lnych, znoszenia w spółw łasności ta k ic h nieru ch o m o ści oraz dziedziczenia g o sp o d a rstw ro ln y ch (Dz. U. N r 45, poz. 304), pozostają n a d a l słu ż eb ności g ru n to w e obciążające nieruchom ość, k tó ra ja k o n ad w y ż k a o b szaru została p rz e ję ta n a w łasność P ań stw a .
W edług a rt. 9 u sta w y z d n ia 24 stycznia 1968 r. o sc ala n iu i w y m ia n ie g ru n tó w (Dz. U. N r 3, poz. 13), n a g ru n ta c h p o d d an y ch scalen iu lu b w y m ia n ie p o zo stają te służebności g ru n to w e, o k tó ry c h n ie w sp o m in a d ecyzja o z a tw ie rd z en iu p ro je k tu sc ale n ia lu b w y m ian y . P or. też a rt. 4 ust. 3 u sta w y z dn ia 17 lu te g o 1960 r„ o u tra c ie m ocy p ra w n e j n ie k tó ry ch ksiąg w ieczystych (Dz. U. N r 11, poz. 67).
A rty k u ł 11 ust. 1 p k t 1 u sta w y z d n ia 24 stycznia 1968 r. o p rzy m u so w y m w y k u p ie nieruchom ości w chodzących w sk ład g o sp o d arstw rolnych (Dz. U. N r 3, poz. 14) oraz a rt. 16 w zw iązku z a rt. 18 ust. 1 u sta w y z te j sam ej d a ty o r e n ta c h i innych św iadczeniach dla ro ln ik ó w p rz e k azu jąc y ch nieruchom ości ro l n e n a w łasn o ść P a ń stw a (Dz. U. N r 3, poz. 15) głoszą, że n ieruchom ości o bjęte dyspozycją w sp o m n ian y ch przepisów , po ich p rze jściu n a w łasność P a ń stw a , są obciążone ty m i służebnościam i g ru n to w y m i, k tó re d ecyzją o rg a n u a d m in istra c ji zo stały u trz y m a n e w mocy.
III. Z M IA N A T R E Ś C I S Ł U Ż E B N O Ś C I G R U N T O W E J
Do zm iany tre śc i służebności g ru n to w e j m oże dojść n a p o d sta w ie um ow y, orze czen ia sądow ego i decyzji o rg a n u ad m in istra c ji.
N ato m ia st ze w zg lę d u na zasad ę w y ra ż o n ą w art. 247 k.c. oraz ze w zg lęd u n a b r a k w kod ek sie cyw ilnym odp o w ied n ik a a rt. 187 p r. rzecz, źródłem zm iany tre śc i służebności g ru n to w e j nie m oże ju ż być je d n o stro n n e ośw iadczenie w łaściciela nieruchom ości w ła d n ą c e j i obciążonej.
W edług a rt. 248 § 1 k.c., do zm iany tre śc i służebności g ru n to w e j p o trze b n a je s t um ow a pom iędzy w łaścicielem nieruchom ości w ład n ą ce j a w łaścicielem n ie ruchom ości obciążonej. U m ow a nie w y m a g a fo rm y szczególnej. Je ż e li je d n a k służebność je s t u ja w n io n a w księdze w ieczystej, w chodzi w ra c h u b ę a rt. 20 pr. o ks. w iecz. Z m ia n a tre śc i służebności n a s tę p u je n a m ocy um ow y, a jeżeli służebność je st u ja w n io n a w księdze w ieczy stej — w w y n ik u w p isu zm iany do te j księgi (art. 115 pr. rzecz.).
Z m ia n ę tre śc i służebności g ru n to w e j w sk u te k orzeczenia sądow ego n o rm u ją a r t. 290 § 3 i 291 k.c.
W szeregu w y p ad k ó w , do zm iany tre śc i służebności g ru n to w e j dochodzi na p o d sta w ie decyzji o rg an u ad m in istra cji. Ju ż decy zja o u trz y m a n iu w mocy słu żebności ja k o n iezbędnej może m ieścić w sobie zm ianę tre śc i te j służebności.
W szczególności w ed łu g art. 1 ust. 3 d e k re tu z d n ia 8 sie rp n ia 1946 r. o w p i sy w an iu w księgach hipotecznych (gruntow ych) p ra w a w łasności nieruchom ości p rz e ję ty c h n a cele re fo rm y ro ln ej (Dz. U. N r 39, poz. 233), tre ść u trz y m a n e j w m ocy służebności g ru n to w ej m ogła być zm ieniona decyzją .organu a d m in is tra cji stosow nie do potrzeb now o u tw orzonego gosp o d arstw a. Z kolei w m yśl a rt. 6 ust. 3 d e k re tu z d n ia 28 p aź d ziern ik a 1947 r. o m ocy p ra w n e j ksiąg w ieczystych n a obszarze Ziem O dzyskanych i b. W olnego M ia sta G d ań sk a (Dz. U. N r 66, poz.
38 R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (136) 410), g ra n ic e tre ś c i u trz y m a n e j w m ocy służebności g ru n to w e j u s ta la ła d ec y zja o r g an u a d m in istra c ji. P o r. też a rt. 2 ust. 3 te g o d ek re tu .
Z a r t. 1 u st. 2 p k t 1 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o u m orzeniu n ie k tó ry c h długów i ciężarów (Dz. U. N r 17, poz. 72) w y n ik a , że od d n ia w ejścia w ży c ie te j u sta w y w yłączo n e je s t w w yżej w sk a z a n y c h w y p a d k a c h za p ad n ięcie d e c y zji co do zm ian y tre ś c i służebności g ru n to w ej.
W edług a rt. 4 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o za sa d ach i try b ie w y w łasz cz a n ia nieru ch o m o ści (Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94), w yw łaszczenie m oże p o le gać m. in. n a og ran iczen iu innego niż w łasn o ść p r a w a rzeczow ego n a n ie ru c h o m ości. W yw łaszczenie przez ograniczenie p ra w a rzeczow ego ograniczonego je s t sk ie ro w a n e n ie p rzeciw ko w łaścicielow i n ieruchom ości, lecz p rze ciw k o osobie, k tó re j to p ra w o p rzy słu g u je. J e ś li chodzi o służebność g ru n to w ą , to w sp o m n ia n e w y w łaszczenie p o leg a n a zm ian ie tre ś c i służebności w celu zw ężenia te j treści.
W m yśl a r t. 21 ust. 2 u sta w y z d n ia 22 m a ja 1958 r. o te re n a c h dla b u d o w n ic tw a dom ów je d n o ro d z in n y ch w m ia sta c h i o sie d la ch (Dz. U. N r 31, poz. 138; zm .: Dz. U. z 1961 r. N r 7, poz. 47 i N r 32, poz. 159), sposób w y k o rz y sty w a n ia słu ż e b ności g ru n to w e j m oże być zm ieniony decy zją o rg a n u a d m in istra c ji.
Z reg u ły , sk u tk ie m o sta te czn e j decyzji o rg a n u a d m in istra c ji je s t k o n s ty tu ty w n a zm ian a tre ś c i służebności ta k ż e w ted y , gd y służebność je st u ja w n io n a w k s ię dze w iec zy stej; w ów czas w p is zm iany m a ty lk o c h a r a k te r d e k la ra ty w n y , ch o c ia ż p rze p isy szczególne m ogą sta n o w ić inaczej.
IV . W T G A S N I Ę C I E S Ł U Ż E B N O Ś C I G R U N T O W E J
1. W y gaśnięcie służebności g ru n to w e j n a s tę p u je w ra z ie u p ły w u te rm in u k o ń cow ego lu b sp e łn ie n ia się w a ru n k u ro zw iązującego, w w y p a d k u zrzeczenia się s łu żebności p rzez w łaścic iela n ieruchom ości w ła d n ą c e j, w obec p rze jścia służebności n a w łaścic iela nieru ch o m o ści obciążonej lu b n ab y c ia n ieruchom ości ob ciążo n ej p rze z w łaścic iela nieru ch o m o ści w ła d n ą c e j, w w y p a d k u n ie w y k o n y w a n ia słu ż e b ności, w zasadzie — jeżeli doszło do n a b y c ia p ie rw o tn e g o nieruchom ości obciążo n e j, z re g u ły — w s k u te k u zasadnionego p o w o łan ia się n a rę k o jm ię w ia ry p u b lic z n e j k sią g w ieczystych, z re g u ły — w w y n ik u eg z ek u c ji z n ieru ch o m o ści obciążo n ej, n a p o d sta w ie orzeczenia sądow ego, n a m ocy sa m ej u sta w y (ex lege), stosow n ie do decy zji o rg an u a d m in istra c ji.
W edług § 4 u st. 2 i 3 ro zp o rząd zen ia R a d y M in istró w z d n ia 10 lu te g o 1951 r. w sp ra w ie p rz e k a z y w a n ia roln iczy m sp ółdzielniom p ro d u k c y jn y m nieru ch o m o ści ro ln y c h sta n o w iąc y ch w łasn o ść P a ń s tw a (Dz. U. N r 10, poz. 77), sp ó łd zieln ia p ro d u k c y jn a n ie p rz e jm u je odpow iedzialności za n ie k tó re służebności g ru n to w e o b c ią ż a ją c e n ie ru c h o m o ść p a ń stw o w ą p rz e k a z a n ą spó łd zieln i do u ż y tk o w a n ia . T re ść tego p rz e p isu nie d a je w y sta rc z a ją c e j p o d sta w y do u zn a n ia , że w y g asły słu ż eb ności za k tó re sp ó łd z ie ln ia nie p rz e ję ła odpow iedzialności. R ozw ażany p rze p is m a n a w zględzie je d y n ie sw o iste zaw ieszenie w y k o n y w a n ia ty c h służebności.
2. W w y p a d k u gdy służebność zo stała p o w o łan a do życia przez um ow ę z a w ie ra ją c ą p o sta n o w ien ie co do te rm in u końcow ego alb o w a ru n k u rozw iązującego, n a d e j ście te rm in u alb o sp e łn ie n ia się w a ru n k u p o w o d u je w y g aśn ięcie służebności. T o w y g aśn ięc ie ipso iure, n ie je st o b ję te d y sp o zy cją a r t. 125 § 1 p r. rzecz. W y g asa w ięc ta k ż e służebność u ja w n io n a w k siędze w ieczy stej. W y k re ślen ie (por. je d n a k a rt. 28 p r. o ks. wiecz.) m a c h a r a k te r ty lk o d e k la ra ty w n y .17
N r 4 (136) Powstanie oraz w ygaśnięcie służebności gruntowe} i osobistej 39 3. S tosow nie do a rt. 246 k.c. zrzeczenie się służebności g ru n to w e j p rze z w ła ś cicie la nieru ch o m o ści w ła d n ą c e j sp ra w ia , że p ra w o to w ygasa. W sp o m n ia n e zrze czenie się je st czynnością p ra w n ą je d n o stro n n ą. W ygaśnięcie służebności n a s tę p u je n a p o d staw ie zrzeczenia się złożonego w łaścicielow i n ieru ch o m o ści obciążo nej. S am o zrzeczenie się n ie w y m a g a fo rm y szczególnej. Je ż e li je d n a k słu ż eb ność je s t u ja w n io n a w księdze w ieczy stej, to zrzeczenie się po w in n o b y ć z a w a rte w do k u m en cie z p odpisem n o ta ria ln ie pośw iadczonym (art. 20 p r. o ks. wiecz.). W płynięcie ta k ieg o d o k u m e n tu do p ań stw o w e g o b iu ra n o ta ria ln e g o p ro w a d zą ce go księg ę w iec zy stą z a stę p u je złożenie zrzeczenia się w łaścicielow i n ie ru c h o m o ś ci obciążonej (art. 126 § 2 p r. rzecz.). D opiero w y k re śle n ie służebności z księgi w iec zy stej w y w o łu je sk u te k k o n sty tu ty w n y (art. 125 § 1 p r. rzecz.).
4. Ze w zględu n a zasadę w y ra ż o n ą w a rt. 247 k.c. i b r a k w k o d ek sie cyw il n y m o d p o w ied n ik a a rt. 187 p r. rzecz., służebność g ru n to w a w y g asa, jeżeli dochodzi do p o łączen ia w je d n e j osobie słu żeb n o ści i w łasn o ści nieru ch o m o ści obciążonej.
5. W y gaśnięcia służebności w s k u te k n ie w y k o n y w a n ia dotyczy a rt. 293 k.c. 6. W w y p a d k u n a b y c ia p ie rw o tn e g o nieru ch o m o ści obciążonej, w łasn o ść te j n ieru ch o m o ści przechodzi n a n ab y w c ę — ze w zg lę d u n a b ra k n a s tę p s tw a p r a w nego pom iędzy dotychczasow ym a now ym w łaścicielem — w zasadzie w s ta n ie w o ln y m od obciążeń. T ym sa m y m służebność g ru n to w a w ygasa. Je d n a k ż e co do isto tn y ch w y ją tk ó w od te j za sa d y por. w yżej p k t I I ust. 2.
7. W m y śl a rt. 20 p r. rzecz, tre ś ć księgi w iec zy stej ro zstrz y g a n a k orzyść tego, k to n a b y w a w łasn o ść p rz e z czynność p r a w n ą w dob rej w ie rz e i po d ty tu łe m o d p ła tn y m od osoby, n a rzecz k tó re j to p ra w o b y ło w p isa n e w k siędze w ieczy stej. S fo rm u ło w an ie a rt. 20 p r. rzecz, co do „ tre śc i księgi w iec zy stej" oznacza, że gd y w ed łu g te j tre śc i n ab y w a n e p ra w o je s t w o ln e o d obciążeń, a zachodzą p rz e s ła n k i ze w sp o m n ian eg o przep isu , to n ab y c ie p ra w a n a s tę p u je b ez obciążeń. Je ż e li w ięc n ab y w c a u zy sk u je w łasn o ść nieruchom ości, k tó ra je s t obciążona słu ż eb n o ś cią, ale to obciążenie n ie zostało u ja w n io n e w k siędze w ieczy stej, to w ra z ie sp e łn ie n ia się p rze sła n e k z a rt. 20 p r. rzecz, n ab y w a w łasn o ść n ie ru c h o m o śc i w o ln ą od o b ciążen ia służebnością. S k u teczn e z a te m p ow ołanie się n a rę k o jm ię w ia ry p u b lic zn e j k sią g w ieczystych p ro w a d zi do w y g aśn ięc ia słu ż e b n o śc i18 (co do w y ją tk ó w — por. p k t II u st. 3).
8. A rty k u ł 100 § 1 k.p.c. w y p o w ia d a zasadę, że w w y n ik u eg zek u cji z n ie ruchom ości obciążonej, m ianow icie z ch w ilą u p raw o m o c n ien ia się p o sta n o w ien ia o p rzy są d ze n iu w łasności, w y g a sa ją ciążące n a w sp o m n ia n ej nieru ch o m o ści te służebności g ru n to w e, k tó re nie są u ja w n io n e w księdze w ieczy stej lu b p rz e z zło żenie d o k u m e n tu do zbioru d o k u m en tó w i k tó re nie zostały zgłoszone n ajp ó źn ie j n a tr z y d n i p rze d rozpoczęciem lic y ta cji, a spośród służebności u ja w n io n y c h lu b zgłoszonych te, k tó re nie z n a jd u ją pełn eg o p o k ry c ia w cenie nab y cia. W ygaśnię cie służebności stosow nie do p o sta n o w ien ia o p rzy są d ze n iu w łasn o ści nie je s t o b ję te dyspozycją a r t. 125 § 1 p r. rzecz. W ygasa w ięc ta k ż e służebność u ja w n io n a w k się dze w iec zy stej; w y k re śle n ie służebności z te j księgi m a je d y n ie c h a r a k te r d e k la ra ty w n y . i* T a k : W . P r ą d z y ń s k i : R ę k o j m i a w i a r y p u b l i c z n e j k s i ą g w i e c z y s t y c h , P N 1948, n r 9—,10, s . 224; o r z e c z . S N z d n i a 4 l i p c a 1960 r . 1 C R 347/60, O S P i K A 1962, p o z . 70 i O S N 1962, p o z . 126,; o r z e c z . S N z d n i a 29 g r u d n i a 1967 r . I I I C R 59/67, O S N C P 1968, p o z . 128. O d m i e n n i e : J . W i t e c k i : O d p o w ie d z n a p y t a n i e p r a w n e , P i P 1948, n r 11, s . 127—128; A . S t e l m a c h o w s k i : G lo s a d o o r z e c z . S N z d n i a 4 l i p c a 1960 r . 1 C R 347/60, O S P iK A 1962, s. 415—417; A . S z p u n a r : U w a g i o r ę k o j m i w i a r y p u b l i c z n e j k s i ą g w i e c z y s t y c h , P i P 1963, n r 8—9, s. 277—278.
40 R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (136) 9. W ygaśnięcie służebności n a m ocy orzeczenia sądow ego p rz e w id u ją te ż art. 290 § 1 i 2, 294 o raz 295 k.c.
10. Je śli chodzi o w y g aśn ięcie służebności g ru n to w e j e x lege lu b w m y śl decy zji o rg an u a d m in istra c ji, to w ed łu g a rt. 18 d e k re tu P o lskiego K o m ite tu W yzw o le n ia N arodow ego z d n ia 6 w rz e śn ia 1944 r. o p rz e p ro w ad z en iu refo rm y ro ln ej
(Dz. U. z 1945 r. N r 3, poz. 13) w zw iązku z § 8 ro zp o rzą d zen ia M in istra R olnic- twia i R efo rm R olnych z d n ia 1 m a rc a 1945 r. w sp ra w ie w y k o n a n ia d e k re tu o p rz e p ro w a d z e n iu re fo rm y ro ln e j (Dz. U. N r 10, poz. 51 ze zm.), e x lege w y g asły służebności g ru n to w e ciążące n a n ieru ch o m o ściach p rz e ję ty c h n a cele re f o r m y ro ln ej, jeżeli nie b y ły u ja w n io n e w k siędze g ru n to w e j (hipotecznej).
Z kolei, sto so w n ie do a rt. 1 ust. 2 d e k re tu z d n ia 8 sie rp n ia 1946 r. o w p isy w a n iu w k sięg ach hip o teczn y ch (gruntow ych) p r a w a w łasn o ści nieru ch o m o ści p rz e ję ty c h n a cele re fo rm y ro ln e j (Dz. U. N r 39, poz. 233), stosow nie do a rt. 5 d e k re tu z d n ia 6 w rz e śn ia 1946 r. o u s tr o ju ' ro ln y m i o sa d n ictw ie n a obszarze Z iem O dzy sk a n y ch i byłego W olnego M iasta G d ań sk a (Dz. U. N r 49, poz. 279 ze zm.) w zw iązku z a rt. 6 ust. 3 d e k re tu z d n ia 28 p a ź d z ie rn ik a 1947 r. o m ocy p ra w n e j k siąg w ieczystych n a obszarze Z iem O dzyskanych i b. W olnego M iasta G d a ń sk a (Dz. U. N r 66, poz. 410) o raz stosow nie do a rt. 2 u st. 2 d e k re tu z dn ia 5 w rz e śn ia 1947 r. o p rze jściu n a w łasność P a ń s tw a m ie n ia pozostałego p o oso b ac h p rzesied lo n y ch do Z SR R (Dz. U. N r 59, poz. 318; zm.: Dz. U. z 1949 r. N r 53, poz. 404) — w y g asły te służebności g ru n to w e o b ciążające nieruchom ości w y m ie n io n e w p o w o łan y ch p rze p isac h , k tó re d ecyzją o rg a n u a d m in istra c ji nie zo sta ły u trz y m a n e w m ocy, p rz y czym w ed łu g a rt. 1 u st. 2 p k t 1 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o u m o rze n iu n ie k tó ry c h długów i ciężarów (Dz. U. N r 17, poz. 72), w e w szy stk ich ty c h w yżej w sk az an y c h w y p a d k a c h w y g aśn ięcie służebności g r u n tow ych, co do k tó ry c h n ie zap ad ły decyzje, n a stą p iło e x lege najp ó źn iej z dn iem w ejścia w życie w sp o m n ia n ej u sta w y .19 D otyczy to ta k ż e sy tu a c ji, k tó rą m a na w zględzie a rt. 2 u st. 1 d e k re tu z d n ia 27 lip c a 1949 r. o p rze jęc iu n a w łasn o ść P a ń s tw a nie p o zo stający c h w fak ty czn y m w ła d a n iu w łaścic ieli nieruchom ości ziem skich położonych w n ie k tó ry c h p o w iatac h w o jew ó d z tw a białostockiego, lu b e lsk ie go, rzeszow skiego i k rak o w sk ie g o (Dz. U. N r 46, poz. 339).
P o n ad to n a p o d sta w ie a rt. 1 ust. 1 p k t 1 w zw iązku z a rt. 1 ust. 2 p k t 3 u s ta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r., e x lege w y g asły służebności g ru n to w e obciążające nieruchom ości ziem skie zniesionych fu n d a c ji — poza służebnościam i w y m ie n io ny m i w a rt. 5 ust. 1 d e k re tu z d n ia 24 k w ie tn ia 1952 r. o zniesieniu fu n d a c ji (Dz. U. N r 25, poz. 172).
Z godnie z a rt. 6 ust. 1 i 3 u sta w y z d n ia 3 sty c zn ia 1946 r. o p rze jęc iu na w ła sność P a ń stw a p o d sta w o w y c h gałęzi g o sp o d ark i n aro d o w ej (Dz. U. N r 3, poz. 17) w y g asły te służebności gru n to w e, k tó re zo stały um orzone, ja k o gospodarczo
n ieuzasadnione.
Stosow nie do a r t. 2 ust. 1 u sta w y z d n ia 20 m a rc a 1950 r. o p rze jęc iu przez P a ń stw o d ó b r m a rtw e j ręki, p o ręczeniu proboszczom p o sia d a n ia g o sp o d arstw ro l n ych i u tw o rze n iu F u n d u sz u K ościelnego (Dz. U. N r 9, poz. 87), e x lege w y g asły służebności g ru n to w e o b ciążające n ieruchom ości ziem skie, k tó re n a m ocy te j u s ta w y przeszły ń a w łasn o ść P ań stw a .
i® P o r . R . C z a r n e c k i : G ło s w d y s k u s j i , S e s j a d w u d z i e s t o l e c i a S ą d u N a jw y ż s z e g o w P o l s c e L u d o w e j , 1967, s. 220.
N r 4 (136) Powstanie oraz wygaśnięcie służebności gruntowej i osobistej 41
W m yśl a rt. 2 ust. 1 u sta w y z d n ia 13 lip c a 1957 r. o zm ian ie d e k re tu z d n ia 18 k w ie tn ia 1955 r. o uw łaszczeniu i o u reg u lo w a n iu innych s p ra w zw iązanych z re fo rm ą ro ln ą i osad n ictw em ro ln y m (Dz. U. z 1961 r. N r 32, poz. 161) oraz w m yśl § 2 ro zp o rząd zen ia R ady M in istró w z d n ia 5 sie rp n ia 1961 r. w sp raw ie opuszczonych g o sp o d arstw ro ln y ch (Dz. U. N r 31, poz. 198), w ygasły służebności g ru n to w e obciążające nieruchom ości w y m ie n io n e w ty c h p rze p isac h a opuszczone p rze z w łaścicieli po dniu 28 k w ie tn ia 1955 r., jeżeli n a stą p iło p rze jęc ie n ie ru c h o m ości n a w łasność P a ń stw a , d ecyzją zaś o rg a n u a d m in istra c ji służebności g ru n to w e n ie zo stały u trz y m a n e w mocy.
Z a rt. 12 u st. 1 u sta w y z d n ia 28 m a ja 1957 r. o sp rzed aży przez P a ń stw o do m ów m ieszk aln y ch i działek b u d o w lan y c h (Dz. U. N r 31, poz. 132) w y n ik a , że
e x lege w y g asły te służebności g ru n to w e obciążające p rze d m io t sprzedaży, co do
k tó ry c h u m o w a sp rzed aży nie z a w ie ra odm iennego lu b żadnego postan o w ien ia. S tosow nie do art. 32 ust. 1 w zw iązku z a rt. 22 ust. 1 p k t 1 u sta w y z dn ia 12 m a rc a 1958 r. o zasad ach i try b ie w y w łasz cz an ia nieru ch o m o ści (Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94), z ch w ilą u ja w n ie n ia w k siędze w ieczystej p ra w a w łasn o ści n ie ru ch o m o śc i w yw łaszczonej p o d le g ają w y k re śle n iu te w szy stk ie ciążące n a niej służebności g ru n to w e, k tó re decy zją o w y w łaszczeniu nie zostały u trz y m a n e w m ocy. P o n ad to w m yśl a rt. 4 p o w o łan e j u sta w y w yw łaszczenie m oże polegać m .in. n a ca łk o w ity m odjęciu innego niż w łasność p ra w a rzeczow ego n a n ie ru chom ości. W yw łaszczenie przez odjęcie służebności g ru n to w e j je st sk ie ro w a n e nie
p rze ciw k o w łaścicielow i nieruchom ości, lecz przeciw k o osobie, k tó re j to p ra w o p rz y słu g u je .20
Z godnie z a rt. 9 ust. 1 i 3 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o sp rzed aży p a ń stw o w y ch n ieruchom ości ro ln y ch o raz u p o rzą d k o w a n iu n ie k tó ry ch sp ra w zw ią zanych z p rze p ro w ad z en ie m re fo rm y ro ln e j i o sa d n ictw a rolnego (Dz. U. N r 17, poz. 71; zm.: Dz. U. z 1963 r. N r 28, poz. 168). w ygasły te służebności g ru n to w e o b ciąż ają ce nieruchom ości p rz e ję te n a w łasn o ść P a ń stw a , k tó re decy zją o rganu
a d m in istra c ji nie zostały u trz y m a n e w mocy.
W m yśl a rt. 21 ust. 2 u sta w y z d n ia 22 m a ja 1958 r. o te re n a c h dla b u d o w n ic tw a dom ów je d n o ro d z in n y ch w m ia sta c h i osiedlach (Dz. U. N r 31, poz. 138; zm.: Dz. U. z 1961 r. N r 7, poz. 47 i N r 32, poz. 159), w y g asły te służebności g ru n to w e, co do k tó ry c h ta k sta n o w i decy zja o rg an u a d m in istra cji.
W edług a rt. 9 u sta w y z d n ia 24 sty czn ia 1968 r. o sc ala n iu i w y m ia n ie g ru n tó w (Dz. U. N r 3, poz. 13) w y g asły te służebności g ru n to w e o b ciąż ają ce g ru n ty p o d d an e scalen iu lu b w ym ian ie, k tó re w yszczególnia d ecyzja o zatw ierd zen iu p ro je k tu sc ale n ia lub w ym iany.
Z a rt. 11 ust. 1 p k t 1 u sta w y z d n ia 24 sty czn ia 1968 r. o przy m u so w y m w y k u p ie nieruchom ości w chodzących w sk ła d g o sp o d a rstw ro ln y ch (Dz. U. N r 3, poz. 14) oraz z a rt. 16 w zw iązku z a rt. 18 ust. 1 u sta w y z te j sam ej d a ty o r e n ta c h i in n y c h św iadczeniach d la ro ln ik ó w p rz e k azu jąc y ch n ieruchom ości rolne n a w łasn o ść P a ń s tw a (Dz. U. N r 3, poz. 15) w y n ik a, że w y g asły te służebności g ru n to w e obciążające nieruchom ości w y m ie n io n e w ty c h przep isach , k tó re p rz e szły n a w łasn o ść P a ń stw a , jeżeli decy zją o rg an u a d m in istra c ji nie zostały u tr z y m ane w mocy.
Z reg u ły sp e łn ie n ie się p rze słan e k u sta w y albo zapadnięcie o stateczn ej decyzji o rg a n u a d m in istra c ji pociąga za sobą k o n sty tu ty w n e w ygaśn ięcie służebności
42 R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (138) ta k ż e w ted y , gdy służebność je s t u ja w n io n a w k siędze w ieczystej. P rz ep isy szczególne m ogą je d n a k sta n o w ić inaczej.
V . P O W S T A N IE S Ł U Ż E B N O Ś C I O S O B IS T E J
S łużebność osobista (art. 296 k.c.) m oże p o w sta ć n a m ocy um ow y, czynności p ra w n e j je d n o stro n n e j, o rzeczenia sądow ego, ugody są d o w e j, a ta k ż e decyzji o rg a n u ad m in istra cji.
K odeksow i cy w iln em u nie je s t ju ż z n a n a in s ty tu c ja n ab y c ia służebności p rzez zasiedzenie s e c u n d u m tabulas. D opuszczalność n ab y c ia służebności osobistej przez zasiedzenie w ed łu g inn y ch p rze sła n e k w y łąc za a rt. 304 k.c.
Służebność osobista n ie p o w sta je też e x lege.
2. Je że li służebność o so b ista je s t p o w o łan a do życia n a p o d sta w ie um ow y, to n ajczęściej n a p o d sta w ie um ow y o dożyw ocie. W w y p a d k u ta k im u p ra w n ie n ie w y p ły w a ją c e ze służebności sta n o w i sk ła d n ik tre ś c i p ra w a 'dożyw ocia (art. 908 § 2 k.c.).
3. Do u sta n o w ie n ia służebności osobistej w w y n ik u czynności p ra w n e j je d n o s tro n n e j, m ianow icie p rz e z te sta m e n t, odnosi się odpow iednio u w ag a pod p k t I ust. 3.
4. P o w stan ie służebności osobistej n a m ocy p o sta n o w ien ia sądow ego dopuszcza a r t. 146 k.c. N ie je s t też w yłączone u sta n o w ie n ie te j służebności w w y n ik u u w zg lę d n ie n ia roszczenia o zaw arcie um ow y p rzy rzeczo n ej o u sta n o w ien ie słu ż eb ności (art. 390 § 2 w zw iązku z a rt. 389 k.c.). P or. te ż a r t. 1083 k.c. p rz e w id u ją c y u p ra w n ie n ie , do k tó re g o sto su je się odpow iednio p rze p isy o służebności m ie szkania.
P o n ad to służebność o so b ista p o w sta je n a m ocy ugody sądow ej (art. 223, 184— 185 k.p.c.).
5. D ecyzja o rg an u a d m in istra c ji sta n o w i źródło p o w sta n ia służebności osobi s te j, m ianow icie m ie sz k an ia , w w y p a d k u p rze w id zia n y m w a rt. 4 u st. 3 p k t 1 w zw iązku z a rt. 18 u st. 1 u sta w y z d n ia 24 sty c z n ia 1968 r. o re n ta c h i inn y ch św iadczeniach d la ro ln ik ó w p rz e k azu jąc y ch nieru ch o m o ści ro ln e na w łasn o ść P a ń s tw a (Dz. U. N r 3, poz. 15).
V I. P O Z O S T A N IE W M O C T S Ł U Ż E B N O Ś C I O S O B IS T E J
1. S łużebności osobiste, pom im o p o w sta n ia sy tu a c ji, w k tó ry c h z reg u ły w y g a s a ją o b ciążenia nieruchom ości, p o zo stają je d n a k w m ocy: w te d y k iedy n a b y w ca nieru ch o m o ści nie m oże zasłonić się rę k o jm ią w ia ry p u b lic zn e j ksiąg w ie czystych, w k ilk u w y p a d k a c h pom im o u p raw o m o c n ien ia się p o sta n o w ien ia o p rz y sąd zen iu w łasn o ści nieru ch o m o ści obciążonej, w reszcie w k ilk u dalszych sy tu a c ja c h .
2. Chociaż z o stają sp e łn io n e p rz e sła n k i z a rt. 20 p r. rzecz., n ab y w c a n ie ru chom ości n ie m oże zasłonić się rę k o jm ią w ia ry p u b lic zn e j k siąg w ieczystych w od n ie sie n iu do n ie u ja w n io n e j w księdze w iec zy stej służebności drogow ej osobi ste j (art. 146 k.c.).
N r 4 (136) Powstanie oraz wygaśnięcie służebności gruntowe) i osobiste} 43
3. P o m im o u p raw o m o c n ien ia się p o sta n o w ien ia o p rzy są d ze n iu w łasn o ści n ie ru chom ości obciążonej, pozostaje w m ocy służebność osobista z n a jd u ją c a p e łn e po k ry c ie w cenie n ab y c ia (art. 1000 § 3 k.p.c.), służebność, k tó re j p rz y słu g u je p ie rw szeń stw o p rze d w szy stk im i h ip o te k am i (art. 1000 § 3 k.p.c.), bez w zględu zaś n a p rz e sła n k i, o k tó ry c h m ow a, służebność d rogow a osobista (art. 1000 § 2 p k t 3 k.p.c.).
Co się ty czy w sp o m n ia n y ch w yżej dalszych sy tu a c ji, to w m yśl a rt. 12 ust. 1 u sta w y z d n ia 28 m a ja 1957 r. o sp rzed aży przez P ań stw o dom ów m ieszk aln y ch i działek b u d o w lan y c h (Dz. U. N r 31, poz. 132) służebność osobista zo staje u trz y m a n a w m ocy w w y p ad k u , gdy um ow a sp rzed aży za w ie ra ta k ie p o stan o w ien ie. R ów nież a rt. 25 o raz a rt. 22 ust. 1 p k t 1 u sta w y z d n ia 12 m a ro a 1958 r. o z a sa d ac h i try b ie w y w łaszczan ia nieru ch o m o ści (Dz. U. z 1961 r. N r 18, poz. 94> p rz e w id u ją m ożność dalszego tr w a n ia służebności osobistych. Z godnie z a rt. 21 u st. 1 u sta w y z d n ia 22 m a ja 1958 r. o te re n a c h d la b u d o w n ictw a dom ów je d n o ro d zin n y c h w m ia sta c h i osiedlach (Dz. U. N r 31, poz. 138; zm.: Dz. U. z 1961 r . N r 7, poz. 47 i N r 32, poz. 159), służebności osobiste o b ciążające nieru ch o m o ś ci o b ję te po d ziałem p rzechodzą n a działki, k tó re o trz y m a ł w łaściciel w w y n ik u podziału.
W reszcie a r t. 16 ust. 2 u sta w y z d n ia 24 sty czn ia 1968 r. o sc a la n iu i w y m ia n ie g ru n tó w (Dz. U. N r 3, poz. 13) głosi, że służebności osobiste w p isa n e do k sią g w ieczy sty ch p rzenosi się z g ru n tó w p o d d an y c h scalen iu lu b w y m ia n ie n a g ru n ty
w ydzielo n e w w y n ik u scalen ia lu b w ym iany.
V II. Z M IA N A T R E Ś C I S Ł U Ż E B N O Ś C I O S O B IS T E J
Z m ia n a tre śc i służebności o sobistej m oże n astąp ić n a p o d sta w ie um ow y, orze czen ia sądow ego lu b decyzji o rg a n u a d m in istra c ji.
Je śli chodzi o zm ianę tre ś c i służebności n a m ocy o rzeczenia sądow ego (art. 290 § 3, 291 k.c.), to do zm iany tre ś c i słu żeb n o ści o so b istej — p o za w y p a d k ie m zm ia n y tre ś c i służebności drogow ej oso b istej (art. 146 k.c.) — n ie sto su je się a rt. 290 § 3 k.c. w części dotyczącej p o trze b y zm iany w y w o łan e j p odziałem n ie ru c h o m ości w ład n ą ce j. P o n ad to ze w zg lęd u n a te rm in o w y c h a r a k te r służebności oso b iste j (art. 299 k.c.) w y n ag ro d ze n ie u p raw n io n e g o ze służebności (art. 297 w zw iąz k u z a rt. 291 k.c.) p ow inno się w y ra ż a ć w a rto śc ią uszczuplenia u p ra w n ie n ia za k ró tsz y o k res niż p rzy służebności g ru n to w ej. P oza ty m do zm ian y tre śc i słu żebności oso b istej m a odpow iednie zastosow anie zarów no a rt. 290 § 3 k.c., ja k i a rt. 291 k.c.
Z m ia n ę tre śc i służebności osobistej p rz e w id u je a rt. 4 u sta w y z d n ia 12 m a rc a 1958 r. o za sa d ach i try b ie w y w łaszczen ia nieruchom ości (Dz. U. N r 18 z 1961 r., poz. 94). Do zm iany tre śc i służebności m oże też dojść w w y n ik u podziału te re n ó w d la b u d o w n ictw a , sc ale n ia lu b w ym iany.
V II. W Y G A Ś N IĘ C IE S Ł U Ż E B N O Ś C I O S O B IS T E J
1. W ygaśnięcie służebności o sobistej n a s tę p u je w raz ie u p ły w u te rm in u ko ń cowego albo sp e łn ie n ia się w a ru n k u rozw iązującego, w w y p a d k u zrzeczenia się służebności p rze z u p raw nionego, w obec n ab y c ia nieruchom ości obciążonej przez upraw n io n eg o , w w y p a d k u n ie w y k o n y w a n ia służebności, w zasadzie — w sk u te k uzasadnionego po w o łan ia się na rę k o jm ię w ia ry pu b liczn ej k siąg w ieczy sty ch , z reg u ły — w w y p a d k u eg zekucji z nieru ch o m o ści obciążonej, n a p o d sta w ie orze
44 R y s z a r d C z a r n e c k i N r 4 (136)
czenia sądow ego, w sk u te k śm ierci upraw n io n eg o , e x lege, stosow nie do decyzji org an u ad m in istra cji.
W edług § 4 ust. 2 ro zp o rzą d zen ia R ad y M in istró w z dn ia 10 lutego 1951 r. w sp ra w ie p rz e k a z y w a n ia rolniczym spółdzielniom p ro d u k c y jn y m n ie ru c h o m o ś ci ro ln y ch stan o w iący ch w łasn o ść P a ń stw a (Dz. U. N r 10, poz. 77), spółdzielnia p ro d u k c y jn a nie p rz e jm u je odpow iedzialności za służebności osobiste obciążające n ie ruchom ość p a ń stw o w ą p rze k a z a n ą spó łd zieln i do u ży tk o w an ia. T reść p o w o ła nego p rzepisu nie d aje w y sta rc z a ją c e j p o d sta w y do u zn a n ia , że służebności te w y gasły. P a r a g r a f 4 ust. 2 m a n a w zględzie je d y n ie sw oiste zaw ieszenie ich w y konyw ania.
Do w y g aśn ięc ia służebności osobistej sto su je się odpow iednio a rt. 293 k.c. Co się tyczy w y g aśn ięcia służebności osobistej n a m ocy orzeczenia sądow ego, to art. 290 § 1 k.c. m a n a w zględzie podział n ieruchom ości w ład n ą ce j. Toteż n a jego p o d sta w ie — poza w y p ad k ie m służebności drogow ej osobistej (art. 146 k.c.) — nie m oże n a s tą p ić w ygaśnięcie służebności osobistej. Z kolei tre ść a rt. 290 § 2 i 294 k.c. p rz e m a w ia za stan o w isk iem , że w e d łu g p rz e sła n e k ty c h przepisów nie m oże być orzeczone w y g aśn ięcie służebności m ieszk an ia. P oza ty m do w y g aśn ięc ia służebności osobistej sto su ją się odpow iednio a rt. 290 § 2, 294 i 295 k.c. P o n ad to sw oisty w y p ad e k w y g aśn ięc ia służebności oso b istej n a m ocy orzeczenia sądow ego p rz e w id u je a rt. 303 k.c. Je ż e li zaś służebność m ie sz k a n ia stan o w i sk ła d n ik doży w ocia, to w y g aśn ięcie te j służebności n a s tę p u je rów nież w sy tu a c ja c h w sk azan y ch w a rt. 913 i 914 k.c. P o r. też art. 305 k.c.
Co do w y g aśn ięc ia służebności w sk u te k śm ierci u p raw n io n e g o — por. a rt. 299 k.c.
2. J e ś li chodzi o w y g aśn ięcie służebności o so b istej e x lege lu b w m yśl decyzji o rg an u a d m in istra c ji, to w ed łu g a rt. 18 d e k re tu P o lskiego K o m itetu W yzw olenia N arodow ego z d n ia 6 w rz e śn ia 1944 r. o p rz e p ro w a d z e n iu re fo rm y ro ln ej (Dz. U. z 1945 r. N r 3, poz. 13 ze zm.) w zw iązku z § 8 ro zp o rzą d zen ia M in istra R o ln ictw a i R efo rm R olnych z d n ia 1 m a rc a 1945 r. w sp ra w ie w y k o n a n ia d e k re tu o p rz e p ro w a d ze n iu re fo rm y ro ln e j (Dz. U. N r 10, poz. 31 ze zm.) w y g asły e x lege s łu żebności osobiste ciążące n a n ieruchom ościach p rz e ję ty c h n a cele refo rm y ro ln ej, jeżeli nie b y ły u ja w n io n e w księdze g ru n to w e j (hipotecznej). W ygasły d alej s łu żebności osobiste n a w e t u ja w n io n e w księdze g ru n to w e j (hipotecznej), a ob ciąża jące nieruchom ości, k tó ry c h dotyczą n a s tę p u ją c e przep isy : a rt. 6 ust. 1 u sta w y z d n ia 3 sty czn ia 1946 r. o p rze jęc iu n a w łasn o ść P a ń s tw a p o dstaw ow ych gałęzi g o sp o d a rk i n aro d o w ej (Dz. U. N r 3, poz.17), a rt. 1 ust. 2 d e k re tu z d n ia 8 sie rp n ia 1946 r. o w p isy w a n iu w k się g ac h hipotecznych (gruntow ych) p ra w a w łasn o ści n ie
ruchom ości p rz e ję ty c h na cele re fo rm y ro ln ej (Dz. U. N r 39, poz. 233), a rt. 5 d e k re tu z d n ia 6 w rz e śn ia 1946 r. o u s tro ju ro ln y m i o sad n ictw ie n a obszarze Z iem O dzyskanych i byłego W olnego M iasta G d ań sk a (Dz. U. N r 49, poz. 279 ze zm.) w zw iązku z a rt. 6 ust. 3 d e k re tu z d n ia 28 p a ź d z ie rn ik a 1947 r. o m ocy p ra w n e j ksiąg w ieczystych n a obszarze Z iem O dzyskanych i b. W olnego M iasta G d ań sk a (Dz. U. N r 66, poz. 410), a rt. 2 ust. 2 d e k re tu z d n ia 5 w rz e śn ia 1947 r. o p rze jęc iu n a w łasność P a ń s tw a m ie n ia pozostałego po osobach przesied lo n y ch do ZSR R (Dz. U. N r 59, poz. 318 zm.: Dz. U. z 1949 r. N r 53, poz. 404), a rt. 2 ust. 1 d e k re tu z d n ia 27 lip c a 1949 r. o p rz e ję c iu n a w łasn o ść P a ń s tw a n ie p ozostających w f a k tycznym w ła d a n iu w łaścic ieli nieruchom ości ziem skich, położonych w n ie k tó ry ch p o w iatac h w o jew ó d z tw a białostockiego, lubelskiego, rzeszow skiego i k ra k o w sk ie
