Z B 10 Ii N A U KI,
L C H R Z E Ś C H A Ń S K IŚ Y .H . e B Y C Z A I O W a Y .
w K R A K O T W IE 18*8.
.Cs<^C<3<3CH?t3(.
N A U K
CHRZEŚCHAŃSKA.
§. I. ZrzodFo, obowiązki, pożytki z podziału Nauki Chtzfśttnńskiry.
i. ^ ^ rzódłem Nauki Chrześciańskićy iest Chrystus Jezus Bóg i Człowiek. Naucza on nas podziśdzień przez Ewanieliią i Kościół swóy święty.
z. Naukę Chrześcijańska umieć i wykony wać powinien Chrżeściianin : bo i Z imienia samego iest Ucmiem Chrystusowym ; i n k . Chrzcie świętym uroczyście to Bogu obiecuie.
3. Kto według Nauki Chrześciiańskićy wie rzyć i sprawować się będzie ; ten dostąpi Nieba. Kto z-,ś albo wierzyć, albo czynić po Chrześcijańsku nie będzie; takiego czeka piekło.
4.. Nauka Chrześciiańska, czyli Katechizm dzieli się na Naukę W iary, i na Naukę u- czynków Chrześcijańskich.
§. II. tKinru o Bogu, tudzież o stworzeniu rztotoirka i grzechu piertoorodwyw.
r. Jest Bóg, ą Bóg ten iest wiecznym,
Wszech-( 4 )
Wszechmocnym, Mądrym, Opatrznym; Bóg, iak Sam wsiystko otworzy!, tak sam wszy- stkiem zawiaduie i rządzi, wszystko widzi i słyszy. Trzeba wigc bać sig Boga, iako Pa na naywyźszegc, a kochać g o , iako naylep- szego Oyca , czyniąc do niego z poufałością synowską modlttwg Pańską : Oytare nnsc, któ ryś ifsi n/ Niebie, śtt/irć si^ImiełM/oir. P,zy- :*'ź Krółrstn/o tt</oie, bądź wołn i:!?oin, m- ko w Niebie iak i nnsiew i. Cbłrbn nassrą-e poit/szedniego dnt/ naw dzisiny. Z odjttjć naw nasze ttriny , ittko i wy odptzszczttny ha szy w M/inotł/ayrow: i nie wódź nas na po- Ktrszewie (*ł. i. wie dny n<rw noadnc w poAn. sn cń j; n/e nas zbaw ode złego. Amen
z. Bóg iest icden tylko ; ale osób w nim iest trzy: Oyciec, Syn i Duch S w i.ty : wszy stkie zaś te trzy Boskte Osobysa sobterów ne.'
ś Bóg stworzył człowieka na obraz i po dobieństwo sv o ie , dawszy mu ciąło śmiertel-n e , duszę śmiertel-nieśmiertelśmiertel-ną, obdarzośmiertel-ną trzema w ładzam i: Rozum em, pamigcią i Wolą.
4* Pićrwszy czło w ek w niewinności stwo rzony, a maiący wolność czynienia dobrze l<b ^te, nakłonił stg do złego, p rze stąp i p ^ y . hazan.e Stwórcy svego, tedLąc zakazany o- woc ; przeto stracił prawo do nieba , i stał yig niewolnikiem piekła: iego zaś grzech zla ny na całe potomstwo iego nazywa sig pier worodnym ; bo wszyscy w nim sig rodzimr, i statemy sig rów nie, iak pterwszy nasz Ro dzic, niewolnikami piekła.
S- Bóg, iako łaskawy Oyciec, ulitował się nad ludźm i, iako nad dziećmi swem i, choć z łt m i , i zesłał Syna swćgo na^ ich odkupie-
( i )
$. IH . tfin rn o Ckry.rfMSte PawM, inko Otf- kMpicie/M i ^ędzi człowieka.
Druga cscba Tróycy Swiętey Syn Boży nie przestsiąc by dż Bogiem, stał się ezło- wiekiem : i zewie sig Jezusem Chrystus! m, to iest Zbawicieiem i Pomażzńrrm Boskim, który nauczywszy łudzi przykładem i sło wem , ro miełi wierzyć i czynić umgczon za n a s , umar!*na Krzyżu, zmartwychwstali wró cił się eto Cyca swego ; sk:d przyydzie na ostatni S ad , gdzie wszystkich łudzi według zasług ic h , aibo do Nieba w t ż n i t , atbo do piekła wiecznie skażę. Nie potrafimy wpra wdzie nigdy zawdzięczyć Chrystusowi Pinu za iego niepoigte dła nas łaski; atołi powin nością iest nasza bydź mu w dzięczny mi, przez Wiarę w niego żywą , tudzież przez szacu nek i wykonanie zbawienney iego Nauki.
§. JV. łPiart, o Ducku ywi^łt/wt, t . Po Wniebowstąpieniu Chrystusa Pana, zesłana iest, trzecia Osoba Tróycy Świętćy, to iest Puch Ś w ięty , który darami swemi o- świecił i umocnił serca W iernych, z któ rymi też podziśdzień w Kościełe Świętym mie szkać nie przestaie.
z. Nieumieietnymi,i słabymi będąc, pro- śmy gorąco DucłA Świętego o zianie na nas d .ttó w , które s ą ; Mądrość, Umiejętność, Ro zum , R ad a, M ęstwo, Pobożność i boiaźń Pańska.
§. V. Wiaftt o Świętych Pntiti.ich. Św ięci są przyiactołami B o ż y m i,, i naszy mi W Niebie Opiekunami. Między S więtemi, Nayzacnieysza iest Marya Panna, iako płatka Zbawicieta naszego Boga i C zło w iek a : do niey w ięc następuiącą Modiitwg , idy miła, w Kościete świętym od w ieków upoważnio n ą , nabożnie i często powtarzać mamy : Zdro- w aś Afarya tarki p ełn a, Pan gToh%: ńiog-o- rław ien owoc żysaota Twego J r z u r : Święta Ałarya Afatko Boża , ntodt rie za nami grze- rznemi , teraz ż w godzinę śmierci narzey. Amea„
y ia r a o Koście/e.
K ościół Swi(ty powszechny , czyti Katoli cki , iest składem nauki i powagi Chrystuso w c y , maiacy moc opowiadania Ewanietii i Odpuszczenia grzechów. G łow ą niewidom ą
Kościołą iest Chrystus; C ło w ą zaś widomą iest Papież , iako Namiestnik Chrystusa , a n^ *t{pca Św iętego Piotra.
§. VH . yiarct o Sakramentach,
ł . Chrystus, choć niewidomym sposobem, iest zawsze z nam i: i udzieła nam łaski i za sług swoich przez święte Taiemnice , czy! Sakramenta, bytebyśmy ie z wiarą i z nabo żeństwem przyymowali.
z. Sakramentów iest siedtń: C h r ze s t, B:e yzm owanie, Pokuta, C iało i Krew Pańska ostatnie O!eiem świętym namaszczenie , Ka
( 7 )
1. Chrzest gładzi grzech pierworodny, w którym się wszyscy indzie rodzą ; w ludziach zaś dorosłych , gładzi nadto grzechy uczyn kowe , czy!i t e , których się kto sam dopu ścił. Chrzest raz się tytko przyymuie : da wany bywa pospotirie przez K apłana: w n a - głey zaś potrzebie, przez któregokotwiek wier nego , łeiąc wodę i mówiąc te sło w a : Ja siebie chrzczą u? Intie O y ta , i Synu, i Dutka
^M/i^łtgo. Amen.
4. Bierzmo wanie. przez Biskupów pospoticie dawane , czyni człowieka mężnym i stałym w Wierze. Nie moie bydź powtarzane.
$. Pokuta; przez żati spow edź, przez chęć poprawy , rozgrz-szenie Kapłańskie i zado- syć uczynienie, gładzi grzech uczynkowy, my sia , m ow a, uczynkiem, tub opuszczeniem po pełniony.
6. Gr e h iest przestępstwo Przykazania Bo- sktego, albo Kościetnego. Grzech ieden iest mnieyszy czyti powszedni , drugi większy rzytł śmierteiny. Piórwszy zarabia na doczesna k a r ę , drugi na wieczną : przez pierwszy zmnieysza się łaska Boska ; przez drugi zu pełnie się traci.
7. Ciało i Krew Pańska daie nam , przez używanie tego Sakramentu, samego Daweg łask wszystkich Jezusa Chrystusa, prawdziwe go Boga i Człowieka.
8. Ostatnie Oieiem świętym namaszczenie, umarza grzechy , czyni odważnym na śmierć,
a czasem przywraca zdrowie.
p. Kapłaństwo, przez Biskupów tytka da w ane, udzieta mocy na odpuszczenie grze chów , i sprawowanie Sakramentów. Nie mo
C * )
:e. Małżeństwo daie łaskę pobycia spółne g p , i dobrego dziatek wychowania.
§ VUI. y ia r a o przyszłym żywocie. Trzy są miejsca, do których się dostaią dtłszf iudzkie po śmierci, czyłi po rozłącze niu sig z ciałem iw oićm i Niebo dia dobrych, Piekło dła, złych, Czyściec dia koticzących pokutę. Święci w ,N iebie, patrzac na Stwór cę swego , wraz z Aniołami, uży waią roz koszy niepoiętych i wstawiaią się za nami do Boga. Dusze w Czyscu cierpią do czasu $ a modlitwami i dobremi uczynkami naszemi, osobliwie zaś wstawieniem aig za niemi Świę tych Pańskich w Niebie , bywaia ra towane. Dusze potępione, cierpią wraz z Diabłami bez przestanku i na wieki. Od Są du ostatniego zmartwychwstałe ciała h;dzk,e złączą się z duszami swem i, i mieć będą z niemi wieczne uczestnictwo, aibo mąk pie kielnych, albo roskoszy niebieskich.
$. FX. Skład .dposfołfki.
Zbiór Wiary Chrześciiłńskiey , zamyka się W następującym Składzie A postohkim , ze dwunastu czgśct czyii Artykułów złożonym.
!. Bierzę Boga Cycu yrzechmogącego, Stworzycieła Niebu i ziemi.
Ił. Z j Jezusa Chrystusa Syna iego jedy nego Pana waszego.
!H . Kfdry się począł z Ducha Świętego, narodził się z Ałaryi Panny.
) V. Un?ęczon pod Pontskim. Piłatem, u^r^y-śo-
— 9 —
V. iFst^pił do piekieł, trzeciego dniazwaz- tM/yckM/jtał.
Yl. Ifjt^ p ił na Niebiosa, siedzi wa praM/i- ty Boga Oyca yszeckwog^cego.
Yll. Stamtąd przyydzie jadzie żyłfyck : MtnnWych.
VIII Ifierz^ to Ducha C ię te g o .
IX. Święty Kościół- powszechny , Świętych
obcowanie.
' X. Grzechów odpuszczenie ;
XI. Ciała zmarhoychu/JłaM;^ : XII. Żywot wieczny. Amtn.
t^. X. Isto ta uczynków Chrzelciiańśkich.
Nic dosyć ie:t dobrze wierzyć , potrzeba r- dobrze czynić : bo oboie Chryttui przykazał.
Ten dobrze czyni, kto zachowuic Przyiny-
zania.
Przykazania iedne są Boskie, drugie Ko* ścieine.
Przykazań Borkir/: i es i dziesięć: I. N it będziesz miał^ Bogów cudzych prze^ demoą.
II. Nie bodziesz brał Imienia Pana' Boga twego nadaremno.
III Pamiętay, abyś dzień światy święcił IV. Czcij Oyca twego i Matkę tweig.
V. Nie zabiiay. Vf. Nie cudzołóż. Y ll. Nie kradniy.
twego-( t* )
X. Ani poźaday domtt , ani wołu , an! o- e ła , ani rługi, ant rłużebnica, ani zadnćy rzeczy , która iego in t.
Przykazać Kortie/nyc/t irrt pi^ć. 1 Święta święcić.
M Ma Wielkanoc spowiadać się i kommu- nik«wać w własnćy paradi. <
IM. Posty nakazane zachować.
IV. Mrzy świętóy we dni święte z uczci wością słuchać.
V. Dziesi ,-einy Kościołowi oddawać , gdzie iest zwyczay.
Uczynków ntiłoricmych rtorui^cych rię do tic la , icrt ricdm.
I. Łaknącego nakarmić. II. Pragnac<go napoić. IM. Nagiego przyodziać.
IV. Chore i więźnie nawiedzać i ratować. V. Podroźne i pielgrźymy w dom przyy- mować.
Vł. Niewolnika wykupić. \ I L Umarłe chować.
Uczynków rtorui^cych r'ę do durzy , irrłfak- źe riednt.
I. Grzeszących poprawiać. M. Nieumiejętnych uczyć. !H. Wątpiącym dobrze radzić.
IP*. Modlić się za zbawienie bliźniego. V. Smatnych cieszyć.
( " ) V L Krzywdy cierpiiwie znosić. Y II. Urazy darować.
$. XL O dnc/tn C/trz^rc-innri:: w. CzłoWićk maincy ducha prawdziwie Chrze ścijańskiego , myśląc o Niebie , n e przywip- zuie serca do świata*: Wszystko dobrze czyni, co tylko może przez sam wzgtąd na Boga i na żywot wieczny : cichym test, pokornym) m iłosiernym , powściągliwym , cterpkw ,m , posłusznym , pobożnym, rzeteinym , spokoy- n y m , Sprawiediiwym, nteprzyi3ciół nawet kochsiacym , słowem , Chrystusowi Prawo dawcy i Zbawtcieiowi swemu podobnym. Z yy tym duchem Chrystusowym , a z Chrystusem Ra Wttki żyć bodziesz.
' W
-( " )
N A U K A
O B Y C Z A t O W A .
§: L Ztu^sżA; NaM^t Obyezaiotugy z N a u ś^ Ckrzrśeimńjk^.
N
r. **auka Obyczatową śeiśłe sig^wiążc z; nauką Chrześcijańska, bo obiedwie i iedna tnaią źródło, to iest Pana Boga, i do iedne- go ściągaią sig cetu , to icst , żeby człowit- ka uczynić łepszym i szcz śiiwym.
z . D o poznania prawideł Nauki Chrzęści* -iańshićy, składem iest pismo święte; do po
znania prawideł Nauki Obyczatowdy, rozum czysty i prawy iest pochodnią: Obyczaiowa Nauka ma za cei szczgśiiwość doczesną a Chrzeicnańska wieczną.
ą.O bie wigc te Nauki kto zupełnie pozna i wykona , i w tćm i w przyszłćm życiu sztzgśiiwym bgdzie.
( u )
$. !I. O Poj/MJMiMia/i;.
ł, Człowiek m łody, tako nie^maiący ie- szcze wydoskonalonego rozumu, a przeto nie- mogący rozeznać dobrego od ztego, powi- mien słuchać starszych iako ragdrszych , ieieti n;e chce błądzić: to iest, powinien thgtnie przyymowsć i pitnie wykonywać rady ich i ropkazy.
z. Kto sig nauczy bydź posłusznym , bĘdzie umiał swego czasu rozkazywać.
Ani d o m , ani miasto ; ani krótestwo, ani całe społeczeństwo tudzkte bez posłu-* szeństwa nie mogą bydź rządne.
Naywigksze posłuszeństwo od młodego *aatczy stg Rodzicom, Nauczycietom, Panom, wszełkićy Zwrerzchności, tak Duchownćy ia k Swieckiey, bo ci maią moc i rozkazania i karania za nieposłuszeństwo.
g. Tak we wszys:kirh oświeconych kraiach, -łak i w naszćy Oyczyzaie , są Prawa opisa
ne ma wszy.tkich Obyw atetów: żeoy wigr wiedzieć, w czćm trzeba słuchać Zwierzchno -ści, Praw takowych uczyć sig natęży.
6. Nie tnasz na św:ecie cztowieka , w ia-kimkótwiek wieku, stanie i godności , nrwct -królewskie/, któryby nie był podtegłym Prawu
$. H I. O satricgMtM
!. Człowiek przychodzi na świat nic Wca le nie umieiąc ; ate ma ciekawość i poigtaość do wszystkiego, i wszystkiego nauczyć sig zdoła, byteby mu ani na własncy ocitocie i pra cy, an na cudzty do tego pomocy aie schodziło.
A ' *
( 14 )
t . Cheinie pracować będzie około nabycia N a u k i, kto pozna wcześnie , co za pożytek nabyta nauka spranute.
Jak rozum różni ratow ieka od zw ierzę c ia , tak umiciętoość różni uczonego od p r o staka. N auk) pomaga do nabycia fortuny i s ła w y : jue u'n $tn<'śc zaś nędznym i wzgar- dzonynł czyni, Nauka iest śwtatłem w cie-
mnosciach . ratut k cm w przygodzie , pocie cha w utrapieniu. Nauka iest owym dta czło w ieka skarbem którego ani ogień nie spałt, zni w o d r załeie. an neprzyiaćiei nie zabie- rz e. Kłohy więc około tak pożyt- rzndy rze
cz y . iak , st N a u k a. ałbo nieco ę tttie , aibo cp.eszałe cho d ził, pokazałby iaw nie, iż a!bo Kte zna się c a nauce , ałbo nie pragnie a- szczgśiiwienia z nióy własnego.
!ałoż irsł takich dzieci, któreby się chcisły u czyć, a nie maią do tego potrzebn^y pom ocy? my zaś mamy ich dostatkiem , ta ko to :
N-tprzod Urodziłtśmy się W O yrzyznie nie dziktóy, a!e oś yiecon^y , gdzie Kroi mądry kocha nauki , i nagradza uczo n y ch t gdzie w yd-rzł edukacyyuy opiekuie się i zatrudnia wychów m i-tn nas młodych Obywateiów.
P o w ło k : Nie trzeba nam dziś, tak dawnićy b y w a ło , ieżdzić za granicę po n au k i, i szu kać ich w obcych ięzykach. Ma ny szkoły w swoim k raiu: mamy nauki w swoim ięzy - k u : mamy N auczycieiów , i uczonych, i n a u czyć nas umieiących.
Potrzecie: Mamy od kochanych Rodziców naszych i czas w ótny do n a u k , i w s.jstk ie w ydatki szkołoe do tego służące
Pe-( i $ )
Poczwnrfe : Mamy od Pana Boga zdrowie czerstwe , rozum p o s tn y , a przesadami ta szczę nieskażony, pamięć żywą i.trwałą.
Wnośmy sobie stad, iakby szkaradny grzech przeciwko Oyczyznie , KrSłowi, Zwierzchno ści nad Szkołami, przeciwko Szkołom, N.u- czycieiom , Rodzicom , i przeciwko sannmu Bogu popełnił; sądźmy sam i, iakicyby za to godzień był kary, gdyby kto z nas, przy ty łu dobroczynnych pomocach, ochotnie i pra cowicie nie przykładał się do nauk, tych przynaymmey , które stanowi tego koniecznie są potrzebne.
i. Codzienne każdego czł w itka potrzeby, pokarmu , napoiu , odzienia , ostrzegaią go, że pracować powinien.
z. Człow ek, który cudzą tylko praca ży- ie , iest próżnym ciężarem ziem i, i wydzier- eą cudzego dobra.
3. Kto może pracować a próżnuie, nie go dzień iest ćndztgo politowania.
4. Próżnowanie iest matką wiełu grzechów, i czyni życie nędzne i nudne.
$. Pracą dorabia sic człowiek maiatku, u- trzymuie się przy dobrem zdrowiu ; wszeiki pokarm smaczhieyszy mu iest po pracy, a
odpoczynek miłszy.
6. Praca, ani tobie, ani społeczności nie- pożyteczna, równa się próżnowaniu.
( łó
to takich robotników szacować naybardz ćy przystoi.
3. Prace około handtu, źołoierstwa , rzą dzenia drugiemi, zgryźłiwsze są i niebezpie czniejsze , niiełi się na pozor wydaią: prze to ich zazdrościć nikomu nie nateiy.
9. Kto się z młodu do mnieyszych prac przyzwyczai; ten w dalszym wieku podoła cięższym.
ro. Nierówne siły są W iudziach, nieró w na zdatnałć d i prac, a prace też są roz maite. Doświadczać tedy trzeba sił swoich i zdatnoici w łasuóy, a nad siły i piżeciw zda- tności swoiśy nie pracować.
rt. JakcCbez cudzey pracy obeyśdż się nie
możemy; tak nie dia siebie tyiko, ait i d a drugich pracować mamy.
rz. Trzeba mieć wdzięczność dowcipnym i uczonym iudziom, którzy wymąśiaią narzę- dzia do robienia z mnieyszym nakładem sił i czasu: używać roztropnie takich wyńataz- ków , one czasu swego wydoskonałać, i o wynatezieniu podobnych ptzemyśiać.
§. V- O zuckotuawiM ydrowiu.
1. Nie poznaie si{ szacunek zdrow ia, póki człowiek nie dozna chóroby.
z. Na co się pszyda naywiększy maiątek, ieżełi zdrowia nic masz.
$ . P rędko i jada czóm zepsuien i stracisz zdrowie : łtcz nie prędko i mie łada ezśm naprawisz ie i odzyskasz.
( !7 )
me, napoić zapalaiące-) namiętność! gwałto wne a częate, mianowicie gniew , żal i r o z - pacz , psu ą i niazczą zdrowie.
g. Przyzwyczaianit aię z dziedzióatwa do u p a łu , zim na, doproatych potraw i napo- ió w , do dłuższey pracy, do krótszego apn- czytiku , da niewygód w mieazHtanip i odzie niu , czaaem zaś do głodu i pragnienia (któ re to niewygody tradć aię mogą we wazy- atkteh atanach) hartuią na dalaze łata zdro-
w e ludzkie.
6. Gdyby człowtek z dziecińatwa przyuczał aię poznawać i chronić, c o z d ro w u ie g o a .k o - dzi, a co pomaga , żyłby bardzo długo , i nic po zebowałby lekaratwa , chyba w przypadku.
7. 'ła przypadki życia ludzkiego , iako to ma atłnezente , zranienie , ukaazente , zagorze- n ie , P tonenie, mdłość, kroaty aą pewne lt* karatwa , których wcześnie i pod miarą uży
wać należy.
8. Czarów i zabobonów nic używay w cho robie , bo to aą bałamuctwa na ntc nieprzy
datne.
p. Przeplatanie prac odpoczynkiem , utrzy- Oiute i wzmacnia zdrowie i życie.
to. Szanuy teka,*zów dla potrzeby, a tak żyy , żebyś ich n*gdy nie potrzebował.
U. Starość przyspieszona , niedołężna!, cho rowita . ieat częatokroć akntkiem rozpuatnćy
m łod.ści.
iz. Żyy cnotliwie, i apodzieway aię pe wnie nieśmiertelnego w niebie ż c ia , a cier pliwie ziiieaieaz ostatnią chorobę, i apokoy- mte umierać będzteaz.
( *8 ) §. VI. O
' i . Czystość głowy , tw arzy, rak, bieiizuy, sukien, obuwia., pościełi, mieszkania, i wszy stkich Dornów sprzętów , iako są znakiem cztiłóy i rządaóy duszy, tak ciało od wiek:
chorób zachowuią. "
z. Pracy i piłności, a nie wydatku wieikie- g o , ochędostwo potrzebnie, według owego przysłowia : chor uk, g-o, óy/r ch^dogo
Człowiek nieochędożny , obrzydzenie i wzgardę sprawuit : przeto mieysca w uczci- WĆm towarzystwie nie ma.
4,. Nieporządne i nieochędożne chowanie rzeczy bardzley ie i prędzey psuie, niżcłi
częste a chędogie używanie.
Człowiek ochędożny , bydłęta nawet sSyoie czysto trzym a: dom nierządnego go spodarza podobny test to staienki.
§. VH. O orztzfdnołci.
r. Oszczędny człowiek w datek swAy miar- kuie dochodem : a w zdrowiu , czerstwości i szczęściu, ogłada się na chorobg , starość, i tysiaezneprzygody niepomyśine, iako to : po wietrze, g łód, w o y n ę, okradzenie, wyłcw wody , podupadnienie przyiaciół, i tym po dobne.
z. Przy miemćm dogodzeniu potrzebom, odrobiny uięte zbytkow i, maiątek znacznie pomnażaia.
( Ip
*" 4. Czego kto łam nie zapracuie, tego nią
urnie oszczędzać ; staranie własne i trudy, u- esa szacunku rzeczy.
g. Przy naywiększych dochodach, nie prze- chodź pomiernych wydatków , bo nie wies^ Jaka na cię przygoda padnie.
ó, Kto się do wicikich wydatków przy zwyczai , przykrzeyszy mu iest niedostatek^
a chceii i)ć rak przedtem , nie maiąc swe go , musi oszukaniem , podłością , iub
kra-dzieża, cudzego szukać.
7. Kto na małćm Jest oszczędny, i aa wieł- Jciem nie będzie rozrzutny.
8. Każdy ńa siebie pracować powinien. Pu* ścizna Przodków iest pożyczanym darem, ktd- ry potomkom zostawić trzeba.
p. Nie p atrz, iak bogatsi od ciebie żyią- p atrz, iak wieiu iest nędznieyszych nad cię ;
a ze stanu swego kontent będziesz.
to. Oszczędność niech cię skąpym nie czy n i. Nie masz większego nrerozumu, iako zbierać i przyczyniać zawsze , nigdy nie użyć .rnaiątku swego.
r t. Jak, gdybyś nie m ógł na -się napraco wać., życzyłbyś sobie , aby cię możnieysi ra- "towaii , tak moinieyszym będąc , ratuy niedo łężnych . bo na to ci Beg daie nad potrzebę, tzeb.ś potrzebnieyszym udzielał.
:z Pracą, dowcipem, oszczędnością , przy- cezyniay ma atku ^twego ; aie większych nad twóy stan nie pragniey bogactw : bo za nie- .mi zbytnie troski i zazdrość chodzić zwykły.
§. VHf. C grzftzłtośri.
3t. k ił iest wyższego uradzenia, stanu ś
urzę-( T-0 )
urzęd u , im kto icstłepiey wychowany im* czeńszy: tćm grzecznej sobie ze wszystkimi postępuie.
z. Człowiek grzeczny nic nie ma , ani w twarzy, ant w m owie, ani w postępkach, cz<tmby drugiego uraził.- owszem każdemu
1 ^ * przeto wszyscy go
ł- Człowiek grubiiańs'ti, i ko drmny, hara J y , uoarty i dziki, u nikogo n e m t miru.
4- Człowiek grzeczny, nie sprzecza się u- porezywie, nie mówi po pańsku, słucha ra- ezóy, niż uczy; mniemania włtsnego przed Starszemi zw łaszcza, chętnie u st/p n ie , we wszystkićm o naukę prosi : nokryw a, łub wymawia cudze nitdoskonał<*ś i ; z nikogo n:e szydzi, nikogo żartami nie przegryza, nikomu na złoić nie ro b i, - 4m mówi , cu dze ugryzki w żart obraca : Człowiek grubi- ranski, wszystko to w opak czyn).
Powtt n ie , pożegnanie, winszowanie, u k ło n , powstanie . wesołe czoło , i odpowiedź na czyiekołwiek zagadnienie, ustąpienie z dro gi . prędkie ofiarowanie p zysługi własndy": wdzięczne p zyymowanie cudtćy łask! . choć naynnieysztty, są to rzeczy, które mało ko. łztuia człow ieka, a grzecznym go okazuia.
zro-( 1! ) §. IX. O szczerości.
r Każdy oszukanym bydi m o ż e, z nikt oszukanym bydź nic chce. Trucizną tedy społeczn ści ludzk śy iest nieszczercść i ob^m* da , zwłaszcza irżełi kto pod płaszczem po- wierzchownćy grzeczności, oszukanie i zdnt- d{ knuie.
z. Szczeremu człowiekowi wierzą wszy s c y ; z titszcztrym zaś nikt nie chce mieć do czynienia.
3. Znośnieyszy iest nieprzyiacieł otwarty, n iitłi przyiacie! zdradłiwy.
4. Jak cig raz doznaią nieszczerym , nigdy ci wierzyć nie będą.
$. Żebyś zdradzonym nie był , nie łada ko- n u powitrzay taiemnic twe ch. Niercztro- p ,a a szkodłiwa iest szczerość, wszystko po- wiad e , co ledwie z naywrernieyszym przy- iacieiem robić przystoi.
$. X. O przyjaźni.
1. Podobność skłonności , zd ań iob yczaiów Łoiarzy przyiaźń.
z Przy pcspolitćy łudzium stieszczeroścs A ugo bardzo namyślać sig trzeba, kogo do przyi źni swoićy dopuścić. Doświadczonemu przyiacełowi ufać należy.
3. Prawdziwa przyiaźó rzadka iest na iw ie- eie : a me może bydź tylko miydzy cnotli- wymi.
4. Zw azek i zarhewanie się wierne mig- dzy zły m i, zwłaszcza, gdy są przeciwko Łwiłrzchnpści, Oyczyznie albo prawu,
f
nr )skiem raczćy niżeli przyizżnią nazwać się Winny.
S- Przyiaiń z diieciństwa zabrana,, nay- tłwalłzą bywać zwykła.
6. Przyi"żń bez wzajemnego szacunku-, trwać dłdgo nić może.
7. Przyiaaiet przyjacielowi ulega, ieden drm- giego poufale przestrzega i napomina; ieden drugiego chętnie ' wiernie słucha .- ieden d,u- giegl wspiera i ratuie : 3 obadwa wszelkie szczęście iub nieszczęście, tak maia za wspól ne i własne , iak gdyby dwie dusze były w itdućm cielic.
8. Nieszczęście naylepićjr pukaże, kto cś iest prawdziwie przyiaźny. Afniemaui p;-zy- iaciełe, roskoszy w łasney, lub zysku z cie bie szukaiaty, odstąpią cię zapewne wtedy, gdy im się iuł na nic nie przydasz, a pomo cy ich będziesz potrzebował:
P< Stałość w przyiłżni z człowiekiem odi wszystkich opuszczonym , iest pieczęcią pra-
wdziwey przyiaźni,
to. Nie proś nigdy przyiatcitla o rzecz nie* nczciwa, to irst ta k ą , któraby się Boskiemu, albo ludzkiemu prawu sprzeciwiała : ani sam nie czyń . gdy cię o co takiego proszą ; bw przyiażni prawdziwćy cnota iest granicą.
*' Staray się p-ędko i wiernie wykonać, * P**zyiacel prosi, owszćm uprzedzay prośbę iego: sam zaś-rzeczy bardzo' trudnćy,
dopseroż nepodobnćy, nte dómagay się po przyjacielu.
( )
w :tp!iw ośei radę , w szczęściu towarzyszy w potrzebie pomoc i obrony.
S- X ł. O rzełełwo^ci.
i. Nie daway nikomu prędko i łekkomy- śłnie s ło w a , żebyś a)bo n!e ża ło w a ł, ałbo przełamać nie musiał Dawszy słowo ; wy- konay ie rzetetnie; chyba żeś co złego łub
nierozumnego obiecał.
z. Gołe słowo rzctetnego człow ieka, w ię - cey u łudzi ma wiary i wagi , niżtłi zapisy
i przysięgi nierzetelnych.
3, Czy ustne, czy pis?ne umowy z czeła- d zia , rzemifśłnikami , kupcami i t. d. miey za rzecz święta i nienaruszona: bo na dotrzy maniu wzajemnych u m ó w , społeczność łudż- ka stoi.
d.. Czy swemu, czy obcem u, czy przychył- nem u, czy nieprzyiariełowi, czy wiernemu, czy niewiernemu , dotrzymay zarówno dane go słow a : bo wszyscy zarówno do społe czności natężą:
y. Obiecawszy , nie odw łócz uiszczenia sło w a: nie czekay, aż cię gwałtem ałbo są- dcm przymusza. Sprawiedtiwyoddaienaczas! grzeczny zaś umówiony czas uprzedza.
<5. Kłamstwo, eecha dusz podłych i nik czemnych, w małych nawet rzeczach popeł- nione. iest przesłańeem nierz te!ności: prze- io iedńę z nią odnosi karę : bo iak nierze- tełn em u , t i k i kłam cy, m ów^cym nawet praw dę, nie wierzą i nie ufaią.
( 14 ) Ś- X!I. O toirrwo?ei.
H Zzden człowiek wszystkiemu sam przez nie w y d o ła: nmsi przeto iedćn drugiemu powierzyć własności swoićy, a ufać wrtrno-śłi iegp.
z. Przyiacie! wierny nie wyetaie powierzo* e ty sobie fsiemniry.tprzyiacitła swego, asła-- Wy ' maiatku iego przestrzega.
Żołnierz w ierny,. pracy, ztłrowia i ?y- eiz nieizłuie dla powszechnego brzpiecztń- stw a: zdrady i zasadzki ctdze odkrywa; sam. na zdradg niczóm sig nie da namówić.
4. Dozorca wierny nic dia sirbie., nic dła, nikogo, tyłko według wo)i pańskteynie wy- daie; a z dochodu i wydatku--prawdziwy zda— ie rachunek.
5- Sługa wierny przestrzega maiatku i zdro wia Pana swego: nie wydaie n ik o m u ,.an it rzeczy, ani taiemnic pańskich.- posłanyrna. kupienie czego, nic d'a siebie nie urywa ." powierzone sobie rzeczy piinic i ochedoinie
th o w a : szkody,' pańskiśy, iak własney przec- strzega.
ó. Rołnik wiemy iednako' swóy iaiti pań— aki grunt upraw ia, a w robociźcie,, ani w- wzynszu nie krzywdzi Pana.
7. Obywateł w ierny, nie- unika ciężarów- pospoiitych; przychyiny Oyczyźnie, Krótown i wszeikiey Zwierzchności, zna i pełni Pras
w a sw oie, i płaci wszelkie poahtki .
8. Urzędnik w ierny, nie swego, a)c po wszechnego piinuie dobra: iadwą nadżieiąs; żadnym postrachem , nie= dait-sie: o d w i e ś ć W powinności swoióy,.
-( )
9- Kto za młodego wieku wiernym iest w małey rzeczy ; w dalszych leciech i w wie- kszych rzeczach wiernym bidzie.
! XI)I. O cirrp/iMtorci.
r. Ca-e życie ludzk e iest szkoła ci rpli- wości. Kaidy sta n , każdy w iek, nakażdćr mieyseu, nie itst wolny od cierp enia. Od siebie samych , od towarzystwa iudzkiego, ed zwierzrt t od wszyskirgo , co n ,s ota cza, przykrego !osu doznawać ńnusimy. To nawet , co d g d i a i c potrzebom człowieka, roskosz mu czym krótka, długiego czysto ba lu przyczyna bywa. D&p ercź niedostatek, cho r o b a , kalectwo, g ł r d , woyna, i wieloraka niew ola, .ostrzegąia każdego człow ieka, aże by z potrzeby losuisw .ougo, czynił sobie cnotg cierpliwości
z. Stan ten człowieka , poznany w młodo- ści<, słodzić * mu <powini.en przylorości w ieku tego, które porównane z przykrościami dal szego życia, roskoszn srę nazwać mogą.
ł- Są szczególne środki i na ulżenie dolegli wościom ludzkim ,, odzienie, domy, pokarm, napóy, lekars.wa, oręż , dobre obyczaie i dobry rząd kratowy : ale gdy to wszystko nie da złemu rady , doi cierpliwości. usitkać się należy..
4. Przykre to iest' lekarstwo, cierpliwość; ale si^ osładza długą i stateczną w praw ą; tudzież tą pocieszną m yślą,, że tu na ziemi iest potyczka , wi ktorćy kto - wytrwa i zwy <śęży, poydzie na tryumf do nieba.
to test od własnych namiętności. Ośwłecić oauką , i miarkować rozumem żądze swoie ; iest wielka dla człowieka w tćm żypiu szczę- ś^iwość.
XJV. O ŁkdzUośći.
i. Wiążą się z sobą ludzie alboprzytaźmą, albo pokrewieństwem , albo mieszkaniem, al^ rządem , ałbo wiarą 1 czyii religiią, wszy* stlcie zaś narody wiążą się ludzkością , to iest względem ty m , że są ludźmi.
a Choćby inszych szczególnych związków nie było między ludźm i, któreby ich cią+ gnęły do wzaiemney zgody, miłości, ulega-, nia sobie wzaiemnpgo , i ratowania się w p o trzebach , dosyćby była ludzkość.
?. Będącemu dziełem iednego Boga, maią* cemu iedno przyrodzenie-, iednę powszechną Ojczyznę , któryż zuchwalec ośmieli się oćk mówić cząstki pospolitego dziedzictwa, poty póki nosi kształt i imię człowieka?
4. Różność urodzenia , maiątku-, stanu, po wagi , rządu , wiary , narodu , nie gładzi tey przyrodzanćy wszystkim cechy ludzkości. Do* sye test pozwć i obaczyć tę cechę , żeby nay- słabszemu człowiekowi me bydź przykrym, żeby naywiększemu zbrodniarzowi nie bydź tyranem , żeby naynieznaiomszego w potrze
bie zaratować.
y. Jest to nayświętsze d naywyżtze obycza- ^owćy nauki praw at: iudźnu b^dąc, bądźmy
( . 2 7 )
§. XV. O iZdzięczności.
Ąa! rig urodzić. ani wychować, ani żyć be: uczynności cudzey nie możemy. W i e czność tedy za dobrodżieystwa, przyrodzona
iest człowiekowi : owszem zwierzęta same w dzimy czasem, i i dobroctz^eiom swoim sa
wdzięczne.
z. Kto i dnę łatkę zaw dzięcza, czyni, się dr-tgiey godnym : niewdzięcznym odb-ieraią do? brodzieystwa.
y. Nie ty!ko rzeezy służące ku wygodzie ciała , przyymuy miłe i wdzięcznie , aie d ó br dzieystwa duszy służące, iako t o , naukę, zadę, przestrogę, poprawę zdań i obyczwiów swoich , za większe poczytny dobrodżieystwo.
4. Nie moieszii teraz zawdzięczyć rzeczą samą odebranych dobrodziejstw, miey szcze- rą chęć uczynienia tego , gdy ci się nada po- / a : tym czasem sercem i słowy, bądź wdzię
cznym.
S Kto się nic wstydzi wyznać jaw nie, że W zrł dobrodżieystwo, ten ie. iuż po części zawdzięczył.
6- Kto zimno przyymuie ła s k ę , dopieroi, ikto <ą wycieńcza stówy a nad. wszystko kto s w m u dobrodziejowi uwłóczy i szkodzi: gor szy iest od dzikich zwierząt.
§. XFł. O zworzeniu cudzych pr.id,
!< Żaden człowiek nie iest z t wszach miar . dosk nałym Każdy ma swoie w ady, swoi::
ułom noi-i, swote przywary.
ł
t
r 23 )
c h m samego s-ebic. dlatego wad twoich nie widzisz. Nieprzyjaciel twóy naylepióy ci ic odmatuie,
ł Wielkim bydi musisz nieprzyiacietem ctt« dzyrn , gdy wady iego pomierne bardzo ci sig wiellf.e zdai' : kochay g o , a wady iego zni- kn^ ci z cezu.
4. Korzystny z nieprzyjaznego rzłeka: po- inay , popraw wady tw o ie, a tak zemścisz *ig n d n m cnotliwie.
S- Me maszli nad kina zwierzchności, nic go nie strofuy: bo go i nie poprawisz i nieprzyiacielem sobie zrobisz ; iessli przyjacie lem tw oim , przestrzeż go łagr dnie, u r o b is z , go lepszym, i tob.e przychyln<ćyszym.
6. Me stuchay , an< pomsgay owych poka- tnych rozmów, gdzie nayskrytsze wady ludz- kże wyiawiaia, naytepszesprawy nicuia- Brońt raezóy i wymawiay póki możesz , każdego, albo przez przyiażń, albo przez ludzkość.
7. Nie bgdzieszh wybaczał cudzym wadontj, dasz przez to samo moc i pochop drugim dc strofowania wad twoich.
$. XVH. O Zgodzie i PokoiM.
t. Wyniosłość i łakom stw o, $3 początkictnte kłótni i niepokoiu.
z. Nie czyń
sig
Nauczycielem, gdyś ledwie - wart byd^ uczniem.3- Poircż skromnie, ieśli znasz prawdę t na nie bądź upartym w zdaniu twoióm , ani przy- muszay k o g o , żeby szedł za rozumieniem ł twoićm.
( 29 3
^ćtzie Niesłuchay płotek, ie&i nie eheesz, żeby łudzie płetłiwi nabawili cię nie pokoiu i kłótni.
$. Nigdy cudzego niepragnićy, a łwoie bę dziesz mtaŁ w całości.
6. Ukrzywdzonym będąc , szukay zgody ?przez przyiaeiół, a chrok się sądowego pra wnictwa. Niepewna bowiem, czy w sadach wygrasz; to c wna, że n a sad sracie musisz, j . 'Łepiey dia zgody czegoś ustąpić, niż 'przez prawne kłótnie wigćey łub wszystko
stracić.
8. Zaust?piona mał3 cząstkę, wielki bę dziesz miał zysk, Zgodę i pt.kóy.
9- Nie zaczepiay nikogo zaczepiaiącemu ' u s t p ; a pokóy ze wszys kim mieć będziesz. to Nie mogąc uniknąć napaści, i bro& się mężnie < ś m a ło ; :łe z żadnego winowaycy nie czyń sobie ss.n spratsiedłiwósci; bo to Zwierzchności samćv przystoi.
t t . Nieczyń nikomu szkody, ani krzyw dy; a nikt mg do Sądu pozywać nie będzie.
§. XVIIL O .to&rey.
ł. Sława dobra iest naywiększćm człowie ka dobrem. N.ecnOtą wieiktm bydź musi, kto O własną sław ę nie stoi.
z. Nie chwat się nigdy, ałe sprawy twoie stiecb cię chwałą; bo sław a iest szacunkiem
tu łudzi, i dobrem o tobie słowem.
$. Mtt wierz pochłtbcom, bonie szątowa- nie ciebie , ałe zysk własdy kładzie im w a-
sta niesłużące ci pochwały.
só-( ;o )
równa sig naganie: kto ma sam prawdtiwą chw ałę, nayłepiey drugiego chwali.
$. Chwata z występków , iako to dobrego p icia , poiedynków, zoszukania, zemsty, wy grywania w karty, zabrania cudz!y w łasno
ści , u gtupich tytko i złych roś wazy. Lu dzie mądrzy i cnotłiwi , rozumne tytko i cno tliwe sppawy chwatą i w utbią.
$. XIX. O .-Karnosn.
s. Jaito choremu lekarstwo, tak młodemu potrzebna iert karność,, czy!i p o u a ż m ie i ba nie sig Zwierzchności, tudzież pow tinośćnz wszystkie ióy rozrządzenia, a nawet i kary.
a. Młody nie maiacy nad sobą czutćy Z w ierzchnośi, przez m ew i d mość rzeczy i
ptochość wieku swego, posz*.d by za śtepemi żadęami sw oiem i, i rozpuściłby sśg na wszy stko złe.
Zamiast przykrości, która młody czute
W podleganiu Starszym., w strofowaniu ich ł
karach , wdłigczn"ść im i powotność winien iako stroiom ni winności i zdrowia , a prze wodnikom do poczciwego i obywatelskiego
4. Myb sig m łody, ieżeti rozum ie, że Zwierzchność , uży waiaca nań surowego zmar twienia i kary , czyni to z gniewu łub n e- nawiści. Nie m sz nic przyk^zćyszego dłat Nauczyciełów, i k o cięższych na poprawę młodego używać środków. Nieskuteczność łagoduićyszych sposobów , z oycowską ch{- t ią poprawienia złego złączona, i przyszłe ?tąd dta młodego pożytki, smutną tg
potrze-, bg omówić powinny. '
( n )
g. Małoż iest złych ludzi m święcie , któ- My na Dozorców młodości swotćy sprawie dliwie i z przeklęstwem narzekają, żt pie szczenie i łagodnie z num i postępując, złym
skłonnościoni wzrestu. i nałogu pozwolili. 6. Małoż tpoczciwy ch na świecie łudzi, któ- rzy całuia owe ręce, które im za młodu łzy wyciskały! tak iak uzdr wiooy dziękuie le karzow i, że na niebezpieczną chorobę gwał- townieyszych użył środsów.
Zawsze Obywatel pod -karnością Urzę du i . Prawa żyć musi; ieżeli żyie w społe czeństwie rzadnem. Szczęśliwy tedy dest,.gdy w młodym wieku przywykł iuż do karnoMi
XX. O Młłagw.
r. Czgstóm a długióm powtarzaniem iedne g o , nabywa się n a łó g , czyh łatwość i skłon mość do czynienia.
z. !m młodszy iest wiek, tym sposobnićy- azy do nabycia wszek ego nałogu.
i- Nałóg w młodym wieku nabyty , do o- ytatnićy pospolicie tw a starości.
4. Z!y i d^bry n a łó g równo prawiekosztu- ..ią praoy.
Dobry nałóg w młodości iest nayle- p:zym nabytkiem, i utrącą się z trudnością- g ły nałóg zwłaszcza zastarzały, rzadko srę pozbywa, n to z niezmierną trudnością.
( 12 )
7. Młody iest pobawiony między cnotą i występkiem; do czegóż się rozumnie nakłoni ? 8. Cnota i występek maią swoie pow aby, swoich uaśladowców.
p. W '?cóy zawsze iest na świacie w ystę pnych niż cnotliwych, a to iuż dla niedo-- statku potrzebnego oświecenia i dobrego wy chowania, iuż dla złego przykładu, i dla pozorndy szczęśliwości niecnotbwych.
10. Wszyscy wteibia Cszicuią Cnotę ; b o e i naw et, którzy iey nie m a 'ą , tprzyuąymntóy imię i pozór idy na s;ę biorą.
§. XXf. 'O zły w Przykładzie.
F "ł. Zły przykład iest zaraza na dobre oby- c z a it; a im go powa'*nieysi , m isi nam i szczęśliwsi ludzie daia , tern prędzdy i mo- cn ey chwyta się słabego rotum n i serca.
5. Zdania i nałogi cnotliwe, na które s!$ kilka łat przy wychowaniu pracow ało, za- chwieia się' i obala na iedadm grrszacem po siedzeniu , dopieroż na częstdm ze złemi ob cowaniu , ieśti gruntowndy nie miały zasadyi. Chroń się mów i uczynków gorszących; ażeby c $ zdradą, alba gwałtem nie odcią gnęły od cnoty.
4. Słuchay i rozwaiay często , t o ci ro zum , co sumnienie, co wiara o nagrodach s karach przyszłego życia powiadani , a staćbgy dziesz przy cnocie.
$. XXH. O ^Mwwieniu.
( H )
zawsze przy sobie , nieodstępnego świadka i s;dziego, Sumnienie w łasne; szanuyie wig6 zawsze i poważay. Będzieszti przy występ* ksch nayszczęśiiwszym,^sumnienie wnętrzne strofowaniem i zgryzoty, buckie tyranem twoim. z. Bgdzies-ii nayoieszczgśiiwszym przy cno c ie , sumnienie dobre bgdzie dia ciebie rosko-szą prawdziwa , żeś niew inny, żeś ęnotiiwy, żeś oczu Boskich godny.
3. Niemasz d!a BOOń pigknićyszego w ido k u , iako człowiek poczciw y, mgżaie zno szący nieszczęście.
Sumnienie dobre , iest dowodem i zada tkiem nagrody w przyszłem życiu.
Chroń się , aby miłość własna , zdania obłudnych m ędrków , i zastarzałe nałogi, me z,obiły ci złego i fałszywego sum neni*: to iest , żebyś dłorego za złe , a złego za do
bre n<e sądztł.
6. Na upór przy złóm sumnitnia , iadno- go nie masz lekarstwa.
$. XXI!Y. O Sprawied/itnpjrt.
1. Człowiek łprąwie;ł!iivy ' ^ t ten , które go uczynki zgadzaią sig z PraWem , iak Bo- skićm , tak iudzktćm. N ałóg zaś postępo wania według Prawa , nazywa sig
Sprau/ie-rf/ituojrią.
2. Sam Pan Bóg chociaż iest naywyższym Panem , i nikomu niepodiegłym , pełni Pra
w a od siebie postanowione. Tern bardzióy człowiek , będąc stworzeniem podiegłem i Bo gu i społeczności , obowiązany iest zacho wać Prawa; iaaczśy czyniący, karany bydź
/
( ;s )
ssiąc krzywdę potomstwo swem u , ciesprawier- d liw ś ć popełnia.
r;. Kto pochlebstwem, p o d ło ścią , m ata c twem , szułerstwem , depitroż kradzieżą i ł w piestwem dóbr prywatnych, albo publicznych, pomnaża swóy maiatek . którym się zapewne nie długo cieszyć b ęd zie, niesprawiedliwość popełnia..
tą . Kto nie maiąc należytych przymiotów ubiega się przed zdatnieyszyn" dourrędu; a będąc na urzędzie, swoiego tylko nie pospo litego szuka pożytku, i przyzwoitych urz^ dowi swemu nie pełni powinaośći i niespra- wiedtiwość popełnia.
rg. ^tt{ zły towarza dobry; tańszy zadroż- szy udaie: kto od pożyczonych pieniędzy- w ięk szą, nad przepis Prawa , bierie liclwę<; niesprawiedłiwośó popełnia.
ró. Kto sam będąc niegrzecznym , niets czynnym , wszelkióy. grzeczności i pomocy Wy ciąga od innych; niesprawiedliwoe popełnta.
n . Ale któż, wsz stko wyi czy! żebyś iednak i poznać , i obrzydzić sobie mógł wszelką nie- aprawiedliwo^ć m:ćy zawsze na pamięci , ą zarhoway krótkie to Prawidło : rzego roóii:-' nie ży czy sz, tego drMgicntM nic rzyid.
$- XXIV. O Rortropneici^
r. Rostropnośćićst ped óbn oied naz naytru- dńióyszych Cnót Obyczaiowjch; a ledwie nie
maypowszechnióy potrzebną.
Wdawszy się w obcowanie z ludźmi, Vf'elu naydziesz maircyrh bystry dow cip, ob- Tserae i głębokie wiadomości: ludzi czya-
!4 )
m u ł!, albo od Zwierzchności kraiow ćy, atbQ; od własnego sufmoienia.
J . Człowiek przcstgpuiący P raw o, ściąga n * siebie karę za przestępstwo, którey, gdy. oy nie chciałprzyiąć, drugiby popełniał wtnę.
4- Wsze'ka społeczność Sprawiedliwością ^Di , ntesprawted iwosct^ upada i g nie.
Nie tylko Sglzia, ale i każdy człowiek, może bydż sprawiedliwym, albo oiesprawie- dnwość popełnić.
ó. Uczeń maiacy przyzwoite pomocy do N au k ł, a nie chcący sic nauczyć ; nicsóra- wredtiwołć popełnia.
7. Rodzice nie daiący, w edług przemoże- B)a dzieciom swoim przyzwoitego wychowa n ia, niesprawiedliwość, popełniaią.
8- Czeladź naićm na, i dibrze płatna , gdy czas robotzy m afnuie, ałbo robiąc co lada- Mko d,$r przyczyną szkody Pańskićy ; niespra wiedliwość popenia.
9. Pan służtbnćy czeladce w iernćy, póczci- w ey, nie płaca.-y za słu g , podług umowy, niesprawiedliwość popełnia.
. no. Napastuiacy słowem albo uczynkiem, człow tek. niew innego, choćby też Ż y d a , a tćm bardzićy czyn.ąc mu krzywdg zelżeniem, uderzeniem , alb ) wydzierstwem , iako gwał ciciel publicznego bezpieczeństwa ; niespra
wiedliwość popełnia
n . Niepłacący podatku prawem nakazane go, '^szelkićy Zwierzchności, czyDuchownćy czy Swieck.ey, niesprawiedliwość popełnia.
,z . Kto od przodków swoteh wziął matą, 'te k t chwałę im ienia, a przez zbytki i roz
( ł6 J
ssych,zabiegłych, piłnych, i tym podobne przymioty m nących: ałe mało bardzo takich ćbatzysz, którymby się co przeciwko Rostro-/ pności w mow,ie łub uczynkach nie trafiło.
A przecię Cnoty nawet i naymitsze i naypo- żytecznieysze społeczności łcdzkióy , sprawie- dłiWey naganie podłtgata, ieżeli nie są złą. czone z rostrcpnością. Bo , co sół iest potra w om , to rostropność test cnotom.
Rostrcpny potrafi ze złego nawet korzy stać , nieroztropnemu nay większe dobro żłe aiyte ,. zaszkodzić może.
4. Rostropnież czyni dziecię , które ani do Boga , ani do nauk brać się nie chce , tak to czy n i, iak ów głbdńy i nagi żebrak , który się łeni wdziać darowane suknie i do zasta wionego usieśdź stołu.
Rostropnież czyni ów m łody, który Ro sy Rodziców , ałbo Nauczyciełów swoich 0- braża i gniew a; gdy od ich łaski zawisło sezęście wieku iego?
6, Rotropnież czyni , kto w niebtzpiecznóy, chorobie przykrego łekarstwa wziąć nie chce, gdy chce łtkarstwa ozdrowieć nie'm oże?
7. Rostropnież czyni , kto umieiętnićysze- go chce nczyć, gdy sam raczey nauki , od nie? go szukać { powinien?
g. Roztropnież czyni, kto* nie dósłucha- w sz y , nie zrozumiawszy in tertsu, idzie go sprawować; bo moinaż dobrze zrobić*-, nie wiedząc co się ma robić ?
9. Rostropnież czyni , kto wysłany z domu na dowiedzenie się o czem , iub sprawienie szego , powróciwszy , posyłaiącemu nie zdaie
sprawy.
-c i? )
10. Rostropniei czyni, kto gniew cudzy chce wytrzymać, i zaspokoić gniewem swoim ! ed\ź ognia niezaiew aiaoieiem . , ° 11. Rostropniei czyni, kto w dzień sypia, a w nocy czuie? gdy przyrodzenie sam om a-
czćy te rzeczy rozrządziło?
12. Rcstropniei czynt, kto się ustyiub ę ka porywa na takiego, któremu nie podoła . g jy ł t^ iest iedno , co według przysłowia, Dorywać się z motyką na słońce.
t$. Rostropniei czyni ten , który prosząc o łaskę iaka starszego, żwawo i szumno do pomina si? tego, właśnie iahby pow m noici? 1A. Rostropniei czyni ten , który m o szych i słabszych iekce waży i obraza gdyż ci mali i sła b i, urósłszy, i umocniwszy sig
z wiekiem, potężnie dópomódz, lub zaszko
dzić zdołaia. .
H , Czćmże grzeszy nierostropny ? oto że nie uważa wszystkich okol cznosci , o s ) , czasu, mieyssa, przyczyn, skutków , sposo bu i tym podobnych, a do nich, mowy r spraw* swoich nie stąsuier Rostrophy zas o- pak czyni,
nó. Kiedy człowiek iest naymmóy uwamy i baczny na okoiiczności mowy i spraw swoich ? eto naprzód : fdy usta iego i ręce
nie idą za rozumem. P ow tóre, gdy co gwałtowney iakićy namiętności czym m ówi, iako to w gniewie , nienawiść* ś c i, iaiu i ł.' d Potrzecie, gdy d' go wieku, nia maiac sam doświadc < przypatruie się przykładu vi rozt-*
, uczonych .przypowiekiy czv-iłate dawnych d z ie ió w .iu d z k k h , czynnie ' ppmaaza i gmntuie \ o : -$. XKVH. o .SznnowaniM ?Tinry tz y /iJ !e/iy ii, obyczaiowóy Nauki,,niech bidzie uszanowanie Wiary. "
z C i e z z ,i ; , i , Rtiigiia tw oia-tak4;zv,ta. ' " " Mauk^ ; która rig i *, r . z ^ S ' k zapewnie zachowana b y ł, uiczymMy Społeczność iudzką nayezczgśiiwAa'
i- W taiemnreaeh Wiary aie rzperay t,"
tą nad roznm iudzki. "**?
obrządków R d i g i i ; b ^ kie * "*^yc^ znzków przywiązane są wśet-bie rzeczy. Marz c a ł o . i duszg; o b o e g ^ z .
Boga czcic powinien. ?8^*o:Zr
' Stróżów k w , Du- chowrmstwo : a mowy i p„ma n i e w i e r n i w ary u ciebie nie znayda. ""W ernych, i a k R . ^ g i i nie hańbi, ani ni,zezy la k te u , który ićy używa na dogodzenie !a^ komrtwu , wyn.or .k i r w o i ć y , ^bo na z^ i'o c e m . spokoyocści. k rai.w dy, przez wrtMH. przeciw prawey Z w ie i^ c h m iś c i. W y
-^ 5 ^ 3 ! ^ - " - ' - - ' ' - A
REJESTR RZECZY.
NAUKA €HRZEŚCl!AŃSKA.
Kartt $. I. Żrzó^fo, o&OM/i^ł, p o ż y c i i po-
dziai N Chrzeecitańciciey - " - 3 $. II. i^iara o B o ju , tadzież o efU/orze-
n ia człowieka, i o ^rzecEa
pitrwło-r d n y m - - - * * * 3
$. III. ifia ra o ChryRiMŚie PAnic ia^o Od^Mpici^M i Sfrfźi cKiotO r%a * - "6 ^$.IV. ^ ia r a o DtcćIm Stei^yw * * S $. V. IP*iara o S^i^tych PatieicicA * * 6 $. VI. ITiara o Kościeie - * - - G $. Yłl. I^tara o Sakramentach * - 6
VtH. łfia ra o przyeziym żywocie - 8 $. IK. Skład ^poctołśki - - * - 8 $. X. Ictota Mczywków Chrzęści iałłrkich - g $. XI. O Dachtc Chrześciiatiśkim - - Ti
NAUKA OBYCZAIOWA. $ .1 . Związek Naaki O&yczaiotoey zNatc-
$- XIV. O $. XV. O
t* v?n r C* tM^zyc/t M/ad ^ V il. O 2^,oi%3^ i Po^oi^ $* XVIII. O SAiM/If -$. XIX. O ^'truojc: - . . $- XX. O Alafoytł - . . PrZyI;Ia<V2i? -$- XXII. o $. XX.IH. O ^yratł^ifi/itł/o/tł . Ś* XXIV, (j Hoy/ro^nojcl - $. XXV. O tSzanownmtł Umiary tzy/IR ^
