Postępowanie przed sądem I
instancji
część II
ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ
Początek - wywołanie sprawy (protokolant)
Sprawdzenie obecności wezwanych osób, a także czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy
Załatwienie kwestii incydentalnych, które można najpóźniej podnieść na tym etapie:
Wniosek o wyłączenie sędziego z powodu osobistego stosunku do stron (art. 41 § 2)
Zgłoszenie powództwa cywilnego (art. 62)
Zgłoszenie żądania pokrzywdzonego, aby dopuszczono go do udziału w charakterze oskarżyciela posiłkowego (art. 54 § 1)
Zgłoszenie udziału przez przedstawiciela społecznego (art. 90 § 1)
Przyłączenie się do sprawy z oskarżenia prywatnego innego pokrzywdzonego tym samym czynem (art. 59 § 2)
Złożenie wniosku o odroczenie rozprawy przez oskarżonego lub jego obrońcę z powodu krótszego niż 7 dni okresu dzielącego zawiadomienie o terminie rozprawy od terminu tej rozprawy (art. 353 § 2)
Cofnięcie wniosku o ściganie (art. 12 § 3)
Wniesienie przez strony, obrońców i pełnomocników o zobowiązanie prokuratora do uzupełnienia materiałów postępowania przygotowawczego dołączonych do aktu oskarżenia o określone dokumenty zawarte w aktach tego postępowania (art. 381 § 2)
ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ
W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest obowiązkowa przewodniczący zarządza natychmiastowe jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie Jeżeli natychmiastowe doprowadzenie oskarżonego w tym trybie jest niemożliwe, w zależności od okoliczności konkretnej sprawy, przewodniczący przerywa rozprawę albo sąd ją odracza i jeżeli zachodzi taka konieczność
W razie niestawiennictwa powoda cywilnego do chwili rozpoczęcia przewodu sadowego, sad pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba ze powód złożył wniosek o rozpoznanie pomimo jego nieobecności
Koniec - zarządzenie opuszczenia Sali rozpraw przez świadków. Biegli pozostają na sali jeśli przewodniczący nie zarządzi inaczej
Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie, jeżeli sie stawi, i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek. W tym wypadku sad przesłuchuje go w pierwszej kolejności
Pokrzywdzony niebędący świadkiem może zostać zobowiązany przez sąd postanowieniem, a więc nie przez przewodniczącego składu orzekającego zarządzeniem, do obecności na całej rozprawie albo w jej części, w zależności od okoliczności sprawy, w tym przede wszystkim w związku z przebiegiem postępowania dowodowego. Sąd wydaje w tym przedmiocie postanowienie, na które nie przysługuje zażalenie (art. 459 § 2)
PRZEWÓD SĄDOWY
Przewód sądowy – jawne i ustne zapoznanie się sądu z meritum sprawy
Początek – zwięzłe przedstawienie przez oskarżyciela zarzutów oskarżenia
Koniec - Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący zapytuje strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej - zamyka przewód sądowy.
Jeśli wniesiono odpowiedź na akt oskarżenia, przewodniczący informuje o jej treści.
jeżeli oskarżony bierze udział w rozprawie głównej, przewodniczący, po przedstawieniu zarzutów oskarżenia, poucza go o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania, składania wniosków dowodowych i konsekwencjach nieskorzystania z tego uprawnienia oraz o treści przepisów art. 100 § 3 i 4, art. 376, art. 377, art. 419 § 1 i art. 422, po czym pyta go, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć wyjaśnienia i jakie.
Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu.
Powyższe regulacje stosuje się odpowiednio do oskarżonego, który stawi się po raz pierwszy na kolejnej rozprawie głównej.
Prawo udziału w czynnościach dowodowych
Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Od tej zasady przewidziane są następujące odstępstwa:
W wyjątkowych wypadkach, gdy należy się obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego, przewodniczący może zarządzić, aby na czas przesłuchania danej osoby oskarżony opuścił salę sądową. W tych wypadkach przewodniczący może również przeprowadzić przesłuchanie przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W miejscu składania wyjaśnień lub zeznań w czynności bierze udział referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik sądowy
Jeżeli oskarżony mimo upomnienia go przez przewodniczącego zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy lub godzący w powagę sądu – przewodniczący może go wydalić z sali
Odczytywanie protokołów
Odstępstwo od zasady bezpośredniości
Wyjaśnień oskarżonego art. 389, 392
Zeznań świadka art. 391-392
Inne art. 393
Redukcja postępowania dowodowego na rozprawie głównej
Kodeks postępowania karnego przewiduje 2 formy redukcji postępowania dowodowego na rozprawie głównej:
Tradycyjną (częściowe postępowanie dowodowe),
Nowoczesną (skrócona rozprawa sądowa).
Ad. 1) Zgodnie z art. 388 k.p.k. za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości.
Ograniczenie to nie oznacza całkowitego zrezygnowania z postępowania dowodowego, lecz przewiduje możliwość nieprzeprowadzania wszystkich zgłoszonych w sprawie dowodów.
Skracając rozprawę sąd jest zobowiązany do częściowego przeprowadzenia postępowania dowodowego (chociażby w ograniczeniu do najważniejszych dowodów) np. zostaną odczytane tylko dokumenty, zrezygnuje się z innych dowodów.
W sytuacji, gdy przeprowadzenie dowodu ma istotne znaczenie dla oceny winy oskarżanego lub jej stopnia sąd ma obowiązek przeprowadzenia tego dowodu na rozprawie nawet wówczas, gdy strony wyrażą zgodę na jego nie przeprowadzanie
Aby możliwe było ograniczenie postępowania dowodowego, przyznanie się do winy musi nastąpić w granicach i w rozumieniu aktu oskarżenia. Powinno ono zawierać wszystkie elementy przestępstwa w takiej wersji, jaką przedstawił oskarżyciel. Nie jest wystarczające użycie przez oskarżonego sformułowania „przyznaję się do winy”. Jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy budzą wątpliwości, należy przeprowadzić postępowanie dowodowe w całości
Każda ze stron może nie wyrażając zgody na skrócenie postępowania dowodowego spowodować przeprowadzenie wszystkich dowodów mających znaczenie dla sprawy.
Częściowe postępowanie dowodowe jest dopuszczalne we wszystkich sprawach i nie jest uzależnione od jakiegokolwiek układu między oskarżonym a oskarżycielem.
Przepis ten nie powinien być nadużywany, powinno się go stosować w sprawach prostych z dowodowego punktu widzenia
Redukcja postępowania dowodowego na rozprawie głównej
Ad. 2) Możliwość rezygnacji z przeprowadzenia postępowania dowodowego istnieje również w sytuacji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności karnej przez oskarżonego.
Inicjatywa do wystąpienia z wnioskiem należy wyłącznie do oskarżonego.
Wniosek powinien być złożony do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej.
Art. 387 § 1 upoważnia oskarżonego o złożenie wniosku o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego. Sąd może przychylić się do tego wniosku pod spełnionymi (łącznie) warunkami:
Wniosek został złożony do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej (termin prekluzyjny),
Okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości,
Nie sprzeciwili się temu prokurator i pokrzywdzony należycie powiadomiony o terminie rozprawy oraz pouczony o możliwości zgłoszenia przez oskarżonego tego wniosku
Cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nie przeprowadzenia rozprawy w całości.
Redukcja postępowania dowodowego na rozprawie głównej
Jeżeli nie zostały spełnione wyżej wymienione warunki, względnie uwzględnienie wniosku oskarżonego naruszałoby prawo, sąd zobligowany jest do rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych
Sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku oskarżonego od dokonania w nim wskazanej przez siebie zmiany, a także od porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia.
Przychylając się do wniosku oskarżonego sąd może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę, bowiem będzie orzekał na ich podstawie, a nie na podstawie bezpośrednio przeprowadzonych dowodów
Uwzględniając wniosek, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary niezależnie od podstaw przewidzianych w art. 60 § 1-4 Kodeksu karnego. W sprawach o zbrodnie nadzwyczajne złagodzenie kary może nastąpić tylko wówczas, gdy wniosek został złożony przed doręczeniem oskarżonemu zawiadomienia o terminie rozprawy
Uwzględniając wniosek oskarżonego, sąd wydaje wyrok
Modyfikacja zarzutów
Rozszerzenie zarzutów oskarżenia - Jeżeli na podstawie okoliczności, które wyszły na jaw w toku rozprawy, oskarżyciel zarzucił oskarżonemu inny czyn oprócz objętego aktem oskarżenia, sąd może za zgodą oskarżonego rozpoznać nowe oskarżenie na tej samej rozprawie, chyba że zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do nowego czynu. W razie odroczenia rozprawy oskarżyciel wnosi nowy lub dodatkowy akt oskarżenia.
Zmiana kwalifikacji prawnej czynu - Jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd uprzedza o tym obecne na rozprawie strony.
Na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony.
Ocena czynu jako wykroczenia - jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie, sąd, nie przekazując sprawy właściwemu sądowi, rozpoznaje ją w tym samym składzie, stosując w dalszym jej toku przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia
PRZERWA W ROZPRAWIE
Po jej ustaniu rozprawa będzie toczyć się w dalszym ciągu
Zarządza przewodniczący
Przyczyny:
Przygotowanie przez strony wniosków dowodowych
Sprowadzenie dowodu
Wypoczynek
inna ważna przyczyna
Czas trwania każdorazowo:
Nie dłużej niż 35 dni
Postępowanie przyśpieszone 14 dni
Dłuższa przerwa- zmiana z mocy prawa w odroczenie
Mimo przerwy prowadzi się rozprawę od początku jeśli zmianie uległ skład sądu albo sąd uzna to za konieczne
ODROCZENIE ROZPRAWY
Rozprawę odracza sąd (a więc nie przewodniczący składu orzekającego) postanowieniem, na które nie przysługuje zażalenie (art. 459 § 2)
Rozprawa będzie toczyć się w nowym terminie od początku
Możliwe wyłącznie wtedy, gdy przerwa nie byłaby wystarczająca
Sąd może prowadzić wyjątkowo rozprawę w dalszym ciągu, chyba że skład sądu uległ zmianie
Nie jest dopuszczalne wyznaczenie i rozpoznawanie sprawy w taki sposób, by trwała ona ponad rok z przerwami między poszczególnymi posiedzeniami, trwającymi wielokrotnie ponad 35 dni, ponieważ przepis art. 404 § 2 dający sądowi wyjątkowo szerokie uprawnienia nie może być stosowany w zależności od uznania sądu przy planowanym z góry jego stosowaniu, lecz jedynie wtedy, gdy potrzeba korzystania z tego przepisu wynika z toku procesu (SN III KR 106/80, niepubl.)
Przyczyny odroczenia są takie same, jak w wypadku przerwy w rozprawie (arg. ex treści § 1, nawiązującego w istocie wprost do podstaw przerwania rozprawy), tyle tylko, że przyczyny te (przeszkody) uniemożliwiają podjęcie dalszych czynności na rozprawie przez czas dłuższy niż 35 dni. Nie stanowi takiej przyczyn powołanie przez oskarżonego drugiego obrońcy na dzień przed rozprawą (SN V KK 280/06, LEX nr 198075), a także urlop obrońcy (SN V KK 429/08, Prok. i Pr. 2009, nr 7-8, poz. 22)
GŁOSY STRON
Przewodniczący udziela po zamknięciu przewodu sądowego
Kolejność art. 406
Od tego zarządzenia przysługuje odwołanie do składu orzekającego (art.
373) wydającego w tym przedmiocie postanowienie, na które zażalenie nie przysługuje (art. 459 § 2)
Przedstawicielowi społecznemu udziela się głosu "w miarę potrzeby", co oznacza, że udziela mu się głosu w każdej sprawie, w której został on przez sąd dopuszczony do udziału w postępowaniu
Pokrzywdzony niebędący oskarżycielem (prywatnym, posiłkowym) lub powodem cywilnym, nie posiada uprawnienia do wystąpienia w ramach głosów stron
Treści wystąpień w ramach głosów stron nie odnotowuje się w całości w
protokole rozprawy, a jedynie wnioski końcowe
GŁOSY STRON
Reguły:
Brak ograniczenia czasowego
Treść przemówienia zależy od woli uprawnionego podmiotu, który ma pełną swobodę co do sposobu prezentowania swych racji procesowych w ramach udzielonego głosu
W razie rażącego nadużycia głosu albo skrajnie niemerytorycznego, w ocenie sądu, wystąpienia oskarżyciela publicznego, obrońcy albo pełnomocnika, można nawet zawiadomić organ uprawniony do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego
Głos oskarżonego jest ostatnim głosem – prawo do własnego głosu bez względu na to co i jak długo mówił obrońca
Tylko w wypadku gdy głos ponownie zostanie udzielony oskarżycielowi lub powodowi cywilnemu (art. 406 § 2), ale nie innemu uprawnionemu do zabrania głosu podmiotowi, z wyjątkiem jednak przedstawiciela społecznego (arg. exart.
406 § 1), przewodniczący musi udzielić głosu obrońcy i oskarżonemu, z czego mogą oni nie skorzystać (SN V KK 229/02, LEX nr 77460)
WYROKOWANIE
Obowiązek niezwłocznego przystąpienia do narady nad wyrokiem
Odroczenie wydania wyroku - w sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów sąd może odroczyć wydanie wyroku na czas nieprzekraczający 14 dni. W razie przekroczenia tego terminu rozprawę prowadzi się od początku
Wznowienie przewodu sądowego - aż do ogłoszenia wyroku może wznowić przewód sądowy, albo też udzielić dodatkowego głosu stronom:
Mimo zamknięcia przewodu sądowego i wysłuchania głosów stron
Konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego
Konieczność zmiany kwalifikacji prawnej czynu – w celu poinformowania stron o takiej możliwości i wysłuchania ich stanowiska
Przewidywanie możliwości wydania wyroku umarzającego
Rodzaje wyroków
Wyrok uniewinniający
W razie wystąpienia negatywnych przesłanek procesowych o charakterze materialnoprawnym z art. 17 § 1 pkt 1 i 2; wyjątek sąd wydaje wyrok umarzający jeśli sprawca czynu był niepoczytalny
Wyrok umarzający
Sprawca w chwili czynu był niepoczytalny, a także w razie stwierdzenia każdej innej okoliczności wyłączającej ściganie (art. 17
§ 1 pkt 3-10 oraz pkt 11 np. abolicja)
Jeżeli przyczyną umorzenia postępowania jest niepoczytalność sprawcy w chwili popełnienia czynu sad stosuje środek zabezpiecz jacy, o którym mowa w art. 99 § 1 KK
Wyrok warunkowo umarzający
W razie ujawnienia się przesłanek uzasadniających warunkowe
umorzenie postępowania sąd wydaje w tym przedmiocie wyrok
Pozostałe
rozstrzygnięcia sądu
Rozstrzygnięcie w przedmiocie powództwa cywilnego
W razie skazania oskarżonego sąd uwzględnia albo oddala powództwo cywilne w całości albo w części.
W razie innego rozstrzygnięcia sąd pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania.
Sąd orzeka o pozostawieniu powództwa cywilnego bez rozpoznania, również jeżeli materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie tego materiału spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania.
Orzeczenie odszkodowania pieniężnego z urzędu – fakultatywnie; nie jest dopuszczalne, gdy:
Szkoda nie ma bezpośredniego związku z przestępstwem
Roszczenie o jej naprawienie jest [przedmiotem odrębnego postępowania lub w innym postępowaniu już o nim prawomocnie orzeczono
Po stronie pozwanych (oskarżonego) zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwowa, samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego
Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia
Sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, obowiązek naprawieni szkody w całości lub w części lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę:
Gdy orzeczenie takiego środka jest przewidziane w ustawie
Tylko w razie skazania oskarżonego
Pozostałe
rozstrzygnięcia sądu
Nawiązka
Jeżeli ustalenie wielkości szkody lub krzywdy nawet co do je części wymagałoby dodatkowego postępowania i utrudniało sprawne zakończenie sprawy w jej głównym nurcie procesowym
jeżeli zasądzone odszkodowanie, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym
Zaliczenie na poczet kary - Zaliczeniu na poczet orzeczonej kary podlega
również okres tymczasowego aresztowania odbytego przez oskarżonego w
innej sprawie, w której postępowanie toczyło się równocześnie, a zapadł w
niej prawomocny wyrok uniewinniający, umorzono postępowanie albo
odstąpiono od wymierzenia kary
Czynności sądu I instancji po ogłoszeniu wyroku
Sporządzenie wyroku:
Na piśmie
Zwykle sporządza przewodniczący, ale mogą także inni członkowie składu
Podpisanie przez wszystkich członków składu nie wyłączając przegłosowanych
Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej.
W sprawie zawiłej albo z innych ważnych powodów sad może odroczyć wydanie wyroku na czas nieprzekraczający 14 dni (W razie przekroczenia tego terminu rozprawę prowadzi sie od początku).
W postanowieniu o odroczeniu wydania wyroku należy wskazać czas i miejsce jego ogłoszenia.
Treść wyroku art. 413 k.p.k.
Promulgacja wyroku:
Ogłoszenie, czyli odczytanie wyroku publicznie przez przewodniczącego (wszyscy prócz sądu stoją)
Ogłaszając wyrok można pominąć treść zarzutów oskarżenia.
Podanie do wiadomości zgłoszenia zdania odrębnego, a jeśli członek składu orzekającego wyrazi zgodę także jego nazwisko
Podanie ustnie najważniejszych motywów wyroku (przewodniczący lub jeden z członków składu)
Pouczenie o możliwości zaskarżenia
W wypadku wyrokowania na posiedzeniu odbywającym się z wyłączeniem jawności treść wyroku udostępnia się publicznie przez złożenie jego odpisu na okres 7 dni w sekretariacie sądu, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia
Niestawiennictwo stron, ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku.
Czynności sądu I instancji po ogłoszeniu wyroku
Uzupełnienie wyroku postanowieniem:
Jeżeli wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276 albo dowodów rzeczowych, sad orzeka o tym postanowieniem na posiedzeniu.
Jeżeli sad nieprawidłowo zaliczył okres tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary, stosuje sie odpowiednio ww. regulacje.
Na ww. postanowieni przysługuje zażalenie.
Uzasadnienie wyroku:
Treść uzasadnienia art. 424
W terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia, a w odniesieniu do wyroku wydanego na rozprawie, gdy ustawa przewiduje doręczenie wyroku, od daty jego doręczenia, strona, a w wypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na posiedzeniu, także pokrzywdzony, mogą złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Sporządzenie uzasadnienia z urzędu nie zwalnia strony oraz pokrzywdzonego od złożenia wniosku o doręczenie uzasadnienia. Wniosek składa się na piśmie. Wniosek niepochodzący od oskarżonego powinien wskazywać tego z oskarżonych, którego dotyczy.
Uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia
w wypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu - od daty ogłoszenia wyroku;
w sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia w terminie, prezes sadu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony.
W wypadku złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku w części odnoszącej się do niektórych oskarżonych sąd może ograniczyć zakres uzasadnienia do tych tylko części wyroku, których wniosek dotyczy.
Wyrok z uzasadnieniem doręcza się temu, kto złożył wniosek
