PRZESŁANIE PIELGRZYMKI JANA
PAWŁA II DO KAZACHSTANU
I ARMENII
(ASPEKT MIĘDZYKULTUROWY
DYSKURSU MEDIALNEGO
- PRÓBA ANALIZY JAKOŚCIOWEJ)
STRESZCZENIE
A rtyku ł stanow i p rzy c zy n e k do badań w dziedzinie kom unikacji m ię dzykulturow ej Jana Pawła II. Jako m etodę badaw czą w ykorzystano ja ko ścio w ą analizę wybranego za kresu dyskursu m edialnego zw ią
zanego z p o d ró żą Papieża do K azachstanu i A rm enii w 2001 roku. Analizie poddano recepcję przesła n ia m iędzykulturow ego Jana P aw ia II w kręgu tw órców p rzeka zó w m edialnych. W obliczu tragicznych skutków fa n a tyzm u religijnego i terroryzm u pa p ieskie p rzesłanie d o tyczyło p o trzeb y dialogu chrześcijaństw a z islamem. Za m ateriał ba d aw czy p o słu ży ły publikacje w p ra sie oraz mediach internetowych, dokum entujące p rzeb ieg i efekty 95. p o d ró ży zagranicznej Biskupa Rzymu.
SŁOWA KLUCZOWE: Jan Paweł II, podróż apostolska do Kazach stanu i Armenii, 95. pielgrzymka Jana Pawła II, komunikacja mię dzykulturowa, dialog międzykulturowy, dyskurs medialny, analiza jakościowa.
WPROWADZENIE
Je d e n z n u rtó w w b ad an iach naukow ych M agisterium Pontificium J a n a Pawła II stanow i dokum entow anie roli słowiańskiego B iskupa Rzym u w inspirow aniu zm ian politycznych n a świecie u progu trzeciego tysiąclecia. Podjęto dotychczas próby rek o nesan su dorobku Papieża-Polaka jak o dyplom aty i polityka1. Efektem naukow ych eksploracji pontyfikatu 1978-2005 sta ły się diagnozy dotyczące w kła d u J a n a Pawła II w politykę m iędzynarodow ą, czyli m .in. przezwyciężenie totali tarn y c h oddziaływ ań ZSRR, krzew ienie demokracji, uzyskiw anie suw erenności przez p ań stw a tzw. Południa i bloku wschodniego, inicjowanie d ziałań n a rzecz
i Confer: J.B. Raim ond, Jan Paw eł II. Papież w sam ym sercu Historii. A postoł praw dy i wolności ja k o dyplom ata
i p o lityk, tłum . T. O lszew ski, G niezno 2000, s. 254; M. W ilk, A. D yszlcwska, B. M iernik, Jan Pawel II wielki dyplom ata i p o lityk , L ódź 2006, ss. 45-89.
dialogu, pokojowego w spółistnienia przedstaw icieli odrębnych k u ltu r, promowa nie „globalizacji solidarności” - respektującej praw a człowieka do godności, wol ności, swobód w yznaniow ych2.
W niniejszym opracow aniu przedm iotem zainteresow ania s ta ła się m edialna recepcja p rzesłan ia m iędzykulturow ego J a n a Pawła II wyrażonego we w rześniu 2001 ro k u po pam iętnych zam ach ach terrorystycznych. W a rty k u le posłużono się m etodą jakościowej an alizy tekstów wydobywanych z d y sk u rsu m edialnego3 n a tem a t podróży J a n a Pawła II do Azji Środkowej w 2001 roku - tre śc i doty czących przekazyw ańia idei dialogu m iędzykulturow ego w w ym iarach „wspól notowej służby pokojowi” oraz „wspólnotowego budow ania cywilizacji m iłości” poprzez upow szechnianie zestaw u m .in. tak ic h w artości, jak : solidarność, sp ra wiedliwość, rozwój ludzki, postęp społeczny4. Do an alizy w ykorzystano w ybrane elem enty d y sk u rsu traktu jącego o wizycie J a n a Pawła II w K azachstanie i A rm e nii, tj. teksty z tak ic h publikatorów, jak : „L’O ssservatore Rom ano”, „Rzeczpospo lita", „Gazeta W yborcza”, „Tygodnik Pow szechny”, „Forum ”, portale internetow e www.opoka.org.pl oraz www.wiara.pl.
Głównym celem a rty k u łu była próba odpowiedzi n a pytania:
- w jak im stopniu m edia upow szechniły dyplomatyczno-polityczne znaczenie w izyty J a n a Pawła II w islam skim K azachstanie, naznaczonym ofiaram i to ta lita ryzm u, ja k również w Armenii, k tó ra u progu XX w ieku doświadczyła tragedii lu dobójstw a - w kontekście zam ach u terrorystycznego z 11 w rześnia 2001 roku?
- n a ile przedstaw iciele mediów zrozum ieli stanow isko W atykanu wobec: dia logu ch rześcijaństw a z islam em , terroryzm u oraz program ów n u k learn y ch w k ra ja c h islam sk ich ?5
2 C onfer: B. Lccom tc, P ra w d a za w sze zw ycięży. J a k P apież p o k o n a I ko m u n izm ,przekł. E.T. S adow ska, W arszaw a 1997; G.F. Svidcrcosehi, Z m ie n ił oblicze św ia ta , iłum i red. E. D ata, M arki 2005, ss. 161-172; M. S k w arn ick i, Ja n P a w eł II, W rocław 2005, ss. 31-107; T. K rólak, G. S zuplcw ski, Ślady. Ś w ia t o J a n ie
P aw le II,C zęstochow a 2003, ss. 97 i n.; A . D u d ziak , In w en cja re to ry c zn a w p rzesła n ia c h m ięd zyku ltu ro w ych
J a n a P a w ia II o d n o śn ie rela cji P ó łn o c-P o łu d n ie, [w:] M a teriały K rakow skiej K onferencji M łodych U czonych 2007, G ru p a N aukow a Pro Futuro, K raków 2007, ss. 533-539; ibidem , P ro b lem a tyka p o lity c zn a H' k o m u n iko w a n iu m ięd zyku ltu ro w ym J a n a P aw ła II |ic fc ra l w ygłoszony na ogólnopolskiej konferencji naukow ej „Jan Paw eł II w k rę g u m yśli p olitycznej i dyplom acji”, zorganizow anej w W yższej Szkole S tudiów M ięd zy n aro d o w y ch , Ł ó d ź , 5 m arca 2007]; ibidem , „G lobalizacja so lid a r n o śc i" ja k o m o ty w d ia lo g u
m ięd zyku ltu ro w eg o w M agisterium P ontificium Ja n a P a w ła II [referat w ygłoszony na m iędzynarodow ej k onferencji naukow ej „B ezp ieczeń stw o człow ieka a w iclokulturow ość”, zorganizow anej przez K atedrę Filozofii i Socjologii Polityki A k ad em ii Podlaskiej w S iedlcach, D ro h iczy ń sk ic T ow arzystw o N aukow e oraz Polskie T ow arzystw o Filozoficzne K oło w S iedlcach, D rohiczyn, 7-9 w rześn ia 2007],
3 Na tem at jakościow ej a n a liz y d y sk u rsu rozum ianego „ d y stry b u ty w ilie”, ja k o sposób w y ra ż a n ia opinii, um iejscow ienia znaczeń w kontekście społecznym - confer: K. Stasiuk, K ry ty k a k u ltu ry ja k o k ry ty k a
kom unikacji. P om iędzy dzia ła n iem kom unikacyjnym , dysku rsem a k u ltu rą m a so w ą , W rocław 2003, ss. 35,
38, 64, 163-165; M. L isow ska-M agdziarz, A n a liza tekstu w d ysku rsie m edialnym , K raków 2006, ss. 9, 14-15, 18, 30; M etody a n a lizy d ysku rsu , [w:] I. K urcz, P sychologia ję z y k a i ko m u n ika cji, W arszaw a 2000, s. 157; M. L isow ska-M agdziarz, A n a liza za w a rto ści m ediów. P rze w o d n ik dla studentów , K raków 2004, s. 53; T.A. van D ijk, B adania n a d dysku rsem , | w:J D yskurs jak o stru k tu ra i proces, praca zbiorow a pod red. T.A. van D ijka, przeł. G. G rochow ski, W arszaw a 2001, ss. 9, 31-42; R.S. Tom lin et al., Se m a n ty k a dysku rsu , [w:] D yskurs ja k o stru k tu ra..., op.cil., s. 68.
■t „L’O sscrvatorc Rom ano” 2001, nr 11-12, s. 3; W ierzący w je d n e g o B oga m ogą razem budow ać cyw ilizację
m iłości,p ortal chrześcijański O poka, w w w .opoka.org.pl/aktualnosci/ncw s.php?id=513& s=opoka, 26 czerw ca 2007.
5 D y sk u rs m ed ialn y p ośw ięcony tym z ag ad n ien io m u k o n sty tu o w a ły p u b lik acje m .in. w se rw isach
in ternetow ych: p o rtalu ch rześcija ń sk im O poka (w tym d o n iesie n ia R adia V aticana), p o rtalu W iara, pl. K atolickiej A gencji In fo rm acy jn ej ckai.pl; m iesięc zn ik u „L ’O sscrv ato rc R om ano"; ty g o d n ik ach : „ F o ru m ”, „G ościu N ied zieln y m ”, „T ygodniku P o w szech n y m ” ; d z ie n n ik a c h : „ R z e c z p o sp o lite j”, „G azecie W y b o rczej” .
KONTEKSTY WIZYTY JANA PAWŁA II
W KAZACHSTANIE I ARMENII
Papież odbył tę podróż w d n iac h 22-27 w rześn ia 2001 roku. Była to w izyta szczególna, gdyż po ra z pierw szy w dziejach B iskup Rzym u odwiedził ta m te n rejon św iata. Jeżeli chodzi o w y m iar eklezjalny, to Papież złożył w K azachstan ie w izytę d u sz p a ste rsk ą tam tejszej m niejszości religijnej, k tó rą stan o w iła ówcze s n a w spólnota katolicka. Z kolei w izy ta w A rm enii m ia ła c h a ra k te r pielgrzym ki w ra m a c h obchodów 1700 -lecia oficjalnego przyjęcia ch rześcijań stw a. Istotny był rów nież w y m iar ekum eniczny tej podróży apostolskiej6. W kontekście poli tycznym m edia trak to w ały wizytę J a n a Pawła II w K azachstan ie ja k o formę m ię dzynarodow ej promocji młodego k ra ju z dawnego bloku w schodniego w dziesię ciolecie jego niepodległości7. Z p u n k tu w idzenia sto su nk ów m iędzynarodow ych we w rześn iu 2001 roku, biorąc pod uwagę cele pozap astoralne, należy uwzględ nić dyplom atyczny a sp e k t podróży J a n a Pawła II. 24 w rześn ia 2001 ro k u n a łam a ch „II M essagero” zaakcentow ano znaczenie 95. papieskiej pielgrzym ki dla zainicjow ania głębokiej refleksji, przyczyniającej się do p rocesu p rzem ian w ca łym regionie C entralnej Azji8.
A naliza k a le n d a riu m w izyty B iskupa R zym u w azjatyckich k raja ch pokom u nistycznych, ja k rów nież an a lizy tekstów w y stąp ień oraz treści m edialnych in formacji i k om entarzy podróży w dn iac h 22 -27 w rześn ia 2001 ro k u - pozw alają odzwierciedlić przejaw y m iędzykulturow ej kom unikacji Papieża -Polaka w wy m iarze dyplom atyczno-politycznym . W yniki zabiegów an alitycznych zo stały ze staw ione w poniższej tabeli.
6 P asto raln y a sp e k t p o d ró ż y do byłych rep u b lik rad zieck ich w A zji Środkow ej Papież p rz e d sta w ił 9 w rz e śn ia w W atykanie w ro zw ażan iu p o p rzed zający m „ A n io ł P ań sk i” : „ P ra g n ę , aby m oje w iz y ty p rz y słu ż y ły się sp raw ie nowej ew angelizacji i d ialo g u ek u m e n ic z n e g o ” - vide: K ro n ika
p o d ró ż y do K a za c h sta n u , „L’O ssc rv a lo rc R om ano” 2001, nr 11-12, s. 11. W izy ta w K aza ch stan ie
w y n ik a ła z troski o p rz y sz ło ść m n iejszo ści k atolickiej w zró żn ico w an ej etn ic z n ie (p o n ad 100 n a ro d o w o ści) sp o łe czn o ści k azac h sk iej z d o m in u jący m w y z n a n ie m islam sk im . W A rm en ii zn acz ący e k u m e n ic z n ie o k a z a ł się fakt, żc B iskup R z y m u z a m ie sz k a ł w sie d zib ie z w ie rz c h n ik a O rm ia ń sk ie g o K ościoła A p o sto lsk ieg o , tj. w Pałacu A p o sto lsk im k ato lik o sa K arck in a II
w E czm iad zy n ic. Jan Paw eł II skom entow ał to słow am i: „To dom m ojego b ra ta ”. H ierarch o w ie odbyli w sp ó ln ą m o d litw ę pod p o m n ik iem u p am iętn iający m w y m o rd o w an ie przez T urkqw ok. p ó łto ra m iliona O rm ian na p o c z ą tk u X X w iek u - confer: M. L ato sicw icz, P o lski P apież. Ś la d a m i J a n a P a w ia II.
104 p ie lg rz y m k i 1978-2005, K raków 2005, ss. 238-244; J. P o n icw icrsk i, P o n ty fik a t 1878-2005, w stęp
ks. J. T ischner, K raków 2005, s. 350.
7 W o p in ii k o resp o n d en ta R adia V aticana ks. T adeusza C ieślak a z d n ia 25.09.2001 m edia ak cen to w ały oficjalność i h islo ry c z n o ść w iz y ty Ja n a Pawia 11 ja k o głow y p ań stw a. P o d k re ślan o a tm o sferę n ap ięcia na Ś rodkow ym W schodzie, k tó ra stw a rz a ła K aza ch stan o w i za d a n ie w sp ie ran ia rów now agi po lity czn ej w reg io n ie - vide: Z a k o ń c ze n ie w izy ty d u sz p a ste rsk ie j w K a za c h sta n ie, p o rtal ch rześcija ń sk i O poka [o n lin c j, o p o k a.o rg .p l/a k tu a ln o sc i/n c w s.p h p ? id = 5 3 0 & s= o p o k a , 26 czerw ca 2007.
8 P rasa eu ro p ejsk a o w izy cie O jca Ś w iętego w K a za ch stan ie, p o rta l c h rz e śc ija ń sk i O poka, opoka.org. p l/ak lu aln o sci/n cw s.p h p ?s= o p o k a& id = 5 2 7 , 26 czerw ca 2007.
Tabela 1. Polityczne aspekty podróży apostolskiej Jana Pawia II do Azji Środkowej w 2001 roku. W izytow ane
kraje
O dw iedzone
miejscowości Cele polityczne pielgrzym ki
22-25 września
2 0 0 1
Kazachstan Astana
Troska o los chrześcijan w kraju z d o m in acją islam u; propagow anie d ia lo g u m ię dzykulturow ego w zróżnicowanej etnicznie społeczności kazachskiej w 10. rocznicę w yzw olenia spod reżim u sowieckiego; o dd a n ie czci o fia ro m to ta lita ryzm u ; w izyta u prezydenta N ursu łta - na N azarbajew a; spotkanie z m łodzieżą a kadem icką, in te le ktu a li stam i Kazachstanu w auli U niw ersytetu Euroazjatyckiego im . Lwa G um ilow a w A stanie 2 3 .0 9 .2 0 0 7 r.; spotkanie z przedstaw icielam i św iata kultury, sztuki i nauki w A stanie 2 4 .0 9 .2 0 0 7 r.
25-27 września 2 0 0 1 Arm enia Erewan, Eczmiadzyn, Khor Virap
Poparcie dem okratycznych reform w zakresie zabezpieczania praw obyw ateli A rm e n ii; w yrażenie troski o ku lturę chrześcijańską w 10. rocznicę odzyskania niepodległości, zachęta do przezwyciężania prob lem ó w m ło d e go państwa w duchu chrześcijańskiej nadziei; złożenie h ołdu o fia ro m kom unizm u; o ficja ln e spotkanie z prezy dentem Republiki A rm e nii R obertem Koczarianem 26.09.2001 w Erewanie poprzedzone p ryw a tn ą rozm ow ą Papieża z o rm iańskim przyw ódcą; udział Jana Pawła II w uroczystości uczczenia o fia r M e tz Y eghern* (W ielkiej M asakry) pod p om n ikie m o fia r narodu o rm iańskiego Twierdza Jaskółki, u pa m iętniają cym 1,5 m in O rm ian zam ordow anych przez Turków; przekazanie przez Papieża o rygi n ału listu, w któ rym Benedykt X V ape low a ł do ture ckie g o sułtana o zaniechanie prześladowań narodu o rm iańskiego i ludobójstw a; podpisanie 27.09.200 lr. W spólnej D eklaracji na te m a t sytuacji m iędzynarodow ej z Najwyższym Patriarchą wszystkich O rm ian, zw ierzchnikiem O rm iań skie g o Kościoła A postolskiego, ka to liko- sem Karekinem 11 w celu za m anifestow ania pojednania jako chrze ścijańskiego św iadectw a - znaku dla reszty świata.
* Pisownia nazwy w edług „L'O sservatore R om ano" 2 0 0 1 , n r 1 1-12, s. 2 7; zapis nazwy w fo rm ie „M e tz Jewgérn" w edług „Tygodnika Powszechnego" - vide: J. Strzałka, Twierdza Jaskółki, „Tygodnik Powszechny" [o n line ] 2 001, nr 4 0, Tygodnik Powszechny - O net.pl, w w w .tygo d n ik.co m .p l/n um e r/2 7 40 /strza lka .h tm l, 26 czerwca 2 007.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie jakościowej analizy zawartości mediów oraz literatury przed miotowej 9.
W 95. podróży apostolskiej J a n a Pawła II (6. do byłych rep u b lik radzieckich) najistotniejsze okazuje się orędzie m iędzykulturow e wygłoszone do m ieszk ań ców Azji Środkowej, a za pośrednictw em mediów - ta k ż e do opinii publicznej św ia ta chrześcijańskiego i m uzułm ańskiego. 3 p a ź d zie rn ik a 2001 ro k u w Wa tykanie, w czasie audiencji generalnej, Papież podk reślił znaczenie podróży 9 D okum entację politycznego w y m ia ru podróży Jana Pawła II op arto na a n alizie m ateriałów prasow ych,
a ta k ż e opracow ań przedm iotow ych - confer: K ronika podróży do K azachstanu, „L’O sscrvatorc Rom ano” 2001, n r 11-12, ss. 10-26; K ronika po d ró ży do A rm en ii, „L’O sscrv ato rc Rom ano” 2001, n r 11-12, ss. 27-29; E.K. C zaczkow ska, Hołd chrześcijańskiej w ierności O rm ian , „R zeczp o sp o lita” z dn. 26 w rześn ia 2001, s. A6; M. W ojciechow ski, Papież daje rozgłos, „G azeta W yborcza” z dn. 25 w rześn ia 2001, s. 15; J. S trzałka, H eroiczny i ubogi, „Tygodnik Pow szechny” [online] 2001, n r 37, w w w .ty godnik.com .pl/num cr/2737/lcnga. htm l, 26 czerw ca 2001; Podróż Jana Pawia II do K azach stan u i A rm enii. 22-27 w rześn ia 2001, portal c h rz e ścijański O poka [o n lin e ],opoka.o rg .p l/b ib lio tck a/W /W P /jan _ p aw cl ii/p o d ro zc/k azach stan _ 2 5 0 9 2 0 0 1 .h lm l, 26 czerw ca 2007; P apieska w izy ta w kazach sk ich m ediach, portal ch rześcijań sk i O p o k a [online]; w ww. o p o ka.org.pl/aktualnosci /ncw s.php?id= 5IO & s= opoka, 26 czerw ca 2007; E uropejskie d zien n ik i o papieskiej w izycie, portal ch rześcijań sk i O poka [online], w w w .o p o k a.o rg .p l/ak tu aln o sc i/n cw s.p h p ?id = 5 0 7 & s= o p o k a, 26 czerw ca 2007; K aza ch stań sk ie m edia k o m entują z ak o ń cz o n ą w izy tę pap iesk ą, portal chrześcijański O p o
apostolskiej do K a z a c h sta n u i A rm enii. Stw ierdził: „Wiązałem z n ią wielkie n a dzieje i od daw n a przygotowyw ałem się do niej”10. Papież w yjaśnił tem at p rze w odni w izyty w Azji Środkowej - p rzek azan ie m iędzykulturow ego p rzesłan ia, wzywającego przedstaw icieli tam tejszy ch k u ltu r do pokojowego w spółistnienia: „Szczególną wymowę m iało to orędzie w k raju , w k tó ry m żyje razem ponad sto różnych gru p etnicznych, w spólnie b udujących lepszą przyszłość. (...) po przybyciu do K az a c h sta n u p rag n ą łem naw iedzić p o m n ik ofiar to talitary zm u , aby przez to uk azać, z jakiej p ersp ek ty w y należy p atrzeć w przyszłość. K azach sta n , p a ń stw o w ieloetniczne, zrezygnował z broni atomowej i s ta r a się budować społeczeństw o so lid arn e i żyjące w pokoju”". W w ym iarze dyplom atycznym n a j istotniejszym celem podróży Papieża do K a z a c h sta n u i A rm enii było zwrócenie uw agi n a potrzebę pokojowego w sp ó łistnien ia przedstaw icieli k u ltu ry islam u i chrześcijaństw a. J a n Paweł II zaapelow ał o w spólne budow anie przez ch rze ścijan i m uzu łm an ó w cywilizacji opartej n a pokoju, spraw iedliw ości i solidar ności. Na szczególną uw agę zasługuje fakt, że tak ie stanow isko wobec relacji islam -chrześcijaństw o Papież zajął k ilk a n a śc ie d n i po a ta k u terrorystycznym n a World T rade C enter w Nowym J o r k u 12. J a n Paweł II nie zrezygnował z podró ży do Azji, pom im o - p o d k reślan y ch w m ed iach - obaw z powodów skom pliko w anej sytuacji m iędzynarodow ej13. Przyjm ując w W atykanie a m b a sa d o ra A rm e nii, E d u a rd a N alb an dian a, w yraził nadzieję, że swoją w izytą przyczyni się do u m o cn ien ia dialogu m iędzykulturow ego, zw łaszcza w aspekcie ekum enicznego zbliżenia o rm ia ń sk ic h katolików z w yznaw cam i tam tejszego Kościoła apostol skiego14. Na łam a ch „Rzeczpospolitej” zwrócono uw agę n a ośw iadczenie rzeczni k a W atykanu, J o a q u in a N avarro -Vallsa, k tó ry zdem entow ał doniesienia o chęci odw ołania podróży papieskiej w zw iązk u z wojną w A fganistanie. R zecznik pod k reślił m iędzykulturow e znaczenie tej wizyty, tw ierdząc, że „w obecnej sytuacji pielgrzym ka (...) naw et lepiej przyczyni się do pokojowego w sp ó łistnien ia m iędzy ludźm i różnych religii i g ru p etniczny ch ”15.
ka [online], opoka.org.pl/aktualnosci/ncw s.php?s= opoka& id= 531 [26 czerw ca 2007]; Program papieskiej w iz y ty w K azachstanie, serw is K atolickiej A gencji Inform acyjnej c.kai.pl [online], ckai.pl/scrw is/?M I- D =376, 26 czerw ca 2007; Przed p ielg rz y m k ą w K azachstanie i A rm enii, „G oniec N ied zieln y ” 2001, n r 36 - za: Serw is Papieski n r 36ccm budow ać c y w ilizację m iłości, portal ch rześcijań sk i O poka [online], W iara, pi [online], p ap icz.w iara.p l/?g ru p a= 6 & art= l 119869910&dzi = 1 112776988& katg= 26 czerw ca 2007; Przed w iz y tą w A stanic, „G oniec N iedzielny” 2001, n r 37 - za: S erw is Papieski W iara.pl [online], papicz.w iara. p l/? g ru p a = 6 & a rt= i 119868338& dzi=l 112776988& kalg= 26 czerw ca 2007; Przed now ym pielgrzym ow a niem , „G oniec N iedzielny” 2001, n r 38 - za: Serw is Papieski W iara.pi [online], papicz.w iara.pl/?grupa- = 6 & a rt= l 119871758& dzi= l 112776988& katg= 26 czerw ca 2007; U.K. C zaczkow ska, G ołębie z K h o r Virap, „R zeczp o sp o lita” z dn. 25 w rześnia 2001, s. A l i ; L eksykon p ie lg rzy m e k J a n a P aw ia II, op.cit., ss. 309-310, 345.
10 P odróż aposto lska O jca Św iętego do K aza ch sta n u i A rm en ii 22-27 w rześnia 2001 r„
„L’O sscrv ato rc Rom ano” 2001, n r 11-12, s. 10
11 Ibidem.
12 L eksykon p ie lg rzy m e k J a n a P aw ia //, praca zbiorow a pod red. A. Jackow skiego i I. S oljan, K raków 2005, ss. 345-346.
13 W czasie k u rtu azy jn ej w iz y ty złożonej prezydentow i K azachstanu, N ursułtanow i N azarbajcw ow i, Jan Paweł II stw ierdził: „W ostatnich dniach n iek tó rzy sądzili, że z uwagi na trag iczn e w y d arzen ia w S tanach Z jednoczonych do naszego sp o tk a n ia nie dojdzie. A je d n a k , dzięki Bogu, ok azało się ono m ożliw e!” - vide:
M o d lę s ię z a w asz kraj, „L’O sscrvatorc R om ano” 2001, n r 11-12, s. 20.
14 O baw y opinii m iędzynarodow ej były zw iązane z tym , że K azachstan m iał się znajdow ać w dosyć n ie bezpiecznej strefie potencjalnych am erykańskich działań m ilitarnych, natom iast w otoczeniu A rm enii znajdowały się państw a islamskie, „niechętnie nastawione do chrześcijan” - vide: P.K., Mimo obaw o bezpieczeństwo Papież
chce je c h a ć do Kazachstanu i Armenii, „R zeczpospolita” z dn. 17 w rześnia 2001, s. A9.
PRZESŁANIE MIĘDZYKULTUROWE AZJATYCKIEJ
WIZYTY JANA PAWŁA II NA ŁAMACH „LOSSERVATORE
ROMANO"
W k o m en tarzu „L’O sservatore R om ano” do przem ów ienia B isku pa Rzym u podczas cerem onii pow italnej w K azach stan ie 22 w rześn ia 2001 ro k u uw y puklono a sp e k t p rz e sła n ia m iędzykulturow ego, odnoszący się do papieskiego m odelu rozw iązyw ania m iędzynarodow ych kw estii sporn ych nie siłą zbrojną, lecz śro d k am i pokojowymi, tj. poprzez negocjacje i dialog16. W w ystąp ien iu tym Papież zachęcił rep rezen tan tów różnych w y zn ań religijnych, aby - korzystając z dośw iadczeń w bud ow aniu p a ń s tw a wieloetnicznego o w ielorakich tradycjach k u lturow y ch - „zmierzać odw ażnie k u now ym horyzontom pokoju i postępu. (...) rozwijać w d u ch u braterstw a, dialogu i wzajem nego zro zum ienia” 17 .W ujęciu J a n a Pawła II jedy n ie ta k i k ie ru n e k d z ia łan ia w a ru n k u je budow anie „mostów solidarnej w spółpracy z in n y m i n aro d am i, p a ń stw am i i k u ltu ra m i”18.
W k o m en ta rz u do hom ilii wygłoszonej przez Papieża -P o lak a 23 w rześn ia 2001 ro k u w A stan ie zaakcentow ano p rzesłanie n a tem a t potrzeby m iędzyk ultu rowej integracji ch rześcijan i m u zu łm an ó w „w b u d ow aniu lepszego św iata”19.
W inform acji poprzedzającej te k s t przem ów ienia J a n a Pawia II z 23 w rześn ia 2001 ro k u do biskupów , a d m in istrato ró w apostolskich i przełożonych m isji „sui iu ris ” Azji Środkowej zwrócono uw agę n a m iędzykulturow y a sp e k t kom u n ikow ania, tj. polecenie Papieża, aby duchow ni ch rześcijań scy zw racali się do w spólnoty m u zu łm ań sk iej o raz wyznawców in nych religii w d u c h u sz a c u n k u i dialo gu 20.
Na łam a ch „L’O sservatore Rom ano” zn alazł się tak ż e te k st przem ów ienia, w którym J a n Paweł II skierow ał m iędzykulturow e p rzesłan ie do m łodzieży n a U niw ersytecie E uroazjatyckim w A stanie: „Można w skazać św iatu h a rm o n ij ne współżycie różnych narodów w w aszym k ra ju ja k o w ym ow ne św iadectw o pow ołania w szy stk ich ludzi do życia razem w pokoju, o p arty m n a w zajem nym po zn an iu i akceptacji, n a stopniow ym o d k ry w an iu i d o cen ian iu tradycji każdej społeczności. K a z a c h sta n je s t ziem ią sp o tk a n ia , w ym iany kulturow ej, poznaw a n ia tego, co nowe: ziem ią, k tó ra w zbudza w k ażdym prag n ienie now ych odkryć i uczy trak to w ać odm ienności n ie ja k o zagrożenie, lecz ja k o bogactw o”21.
16 M iłość i sp ra w ied liw o ść p o c zą tk ie m czło w ieczeń stw a , „L’O sscrv ato rc R om ano” 2001, n r 11-12, s. 14.
17 Ibidem, is Ibidem.
19 W zam ieszczonym na łam ach m iesięczn ik a tekście hom ilii udostępniono opinii publicznej po stu lat Jana Pawła II, ażeby d zięki w sp ó łp racy ch rześcijan i m uzułm anów , ludzie ży jący w zróżnicow anych sp ołecznościach etnicznych, kulturow ych i religijnych czy n ili postępy na d ro d ze spraw iedliw ości, solidarności i pokoju. W w y stą p ien iu Papieża z n alazł się m ię d zy k u ltu ro w y apel: „N iech w asza d ziałaln o ść sprzyja n aw iązy w an iu kontaktów , pojed n an iu i pokojow i m iędzy ludźm i i różnym i społecznościam i; popierajcie autentyczny dialog, który prow adzi zaw sze do u jaw nienia praw dy” - vide: O ddajcie sw oje talenty w słu żb ę dobra w spólnego, „L’O sscrvatorc R om ano” 2001, n r 11-12, s. 15.
20 P odejm ujcie z od w a g ą p ra c ę m isyjną, „L’O sscrv ato rc R om ano” 2001, n r 11-12, s. 18.
MEDIALNY OBRAZ PIELGRZYMKI NA PODSTAWIE
„TYGODNIKA POWSZECHNEGO" I „FORUM"
Przed w izytą J a n a Pawła II, k o resp on d ent „Tygodnika Pow szechnego” z Ka- rag an d y i Astany, Jęd rzej M orawiecki, p rzedstaw ił sy tuację z perspek tyw y m ieszkańców K azach stan u . P u b licy sta zwrócił uw agę n a w ypow iedź telewizyj n ą m ułły kazachskiego z Astany, k tó ry w yraził szczęście i zaszczyt z powodu przyjazdu Papieża, gdyż „on ludzi nie dzieli, a łączy, (...) przyjeżdża z m isją m i łości”. A utor relacji prasow ej przytoczył rów nież wypow iedź m ułły z K aragandy odnośnie z a m ach u w USA i talibów: „To w ypaczenie islam u (...). To zło, które n a zawsze złem pozostanie, polityką, a nie religią”. Zwrócił ta k ż e uw agę n a ekspo now anie n a b u d y n k a c h A stan y w form ie outd ooru h asła: „K azach stan otw arty n a dialog k u ltu r i cywilizacji”. K orespondent p o dk reślił szeroko kom entow ane w m ediach, pozaprotokolarne w ydarzenie z 23 w rz e śn ia 2001 ro k u n a placu M atki Ojczyzny w A stanie, ja k im było w yrażenie przez J a n a Pawła II apelu kie rowanego szczególnie do opinii światowej (bowiem wygłoszonego w języ k u a n gielskim): „Z tego m ia sta , z K azach stan u , gdzie w h a rm o n ii żyją ludzie różnych narodow ości i różnego w yzn an ia, w zyw am w szystk ich ch rześcijan i w ierzących inny ch konfesji, by b udow ali w spólnie św iat bez przemocy, św iat, k tó ry raduje się życiem, rozwija w spraw iedliw ości, w solidarności. Nie m ożem y pozwolić, by niedaw ne tragiczne w yd arzen ia pogłębiły podziały. Oby religia nie była nigdy przyczyną konfliktów! W zywam z tego p lac u t a k ch rześcijan , j a k m uzułm anów , by (...) bezcenny d a r pokoju królow ał n a ziemi. Niech ludzie całego św ia ta (...) p rac u ją dla cywilizacji m iłości, cywilizacji, w której nie m a m iejsca n a n ien a wiść, dyskrym inację, g w a łt”. N astępnie zacytow ał wypow iedź p rezy den ta Na- zarbajew a w czasie sp o tk a n ia z Papieżem: „Taka s tr a s z n a ag resja terrorystów w Ameryce, a wy je d n a k przyjechaliście, za co jeszcze ra z chcę w yrazić sw ą głęboką w dzięczność”22.
P u b licy sta „Tygodnika Pow szechnego”, J e rz y Rohoziński, przybliżył sy tu ację w A rm enii przed w izy tą Papieża. Zwrócił uwagę n a problem bezrobocia (80% populacji; 54% żyjących w ubóstw ie). Podkreślił niechęć w ładz A rm enii do religii, szczególnie urzędników M inisterstw a B ezpieczeństw a Narodowego, byłych fu nk cjo n ariu szy KGB. Z niepokojem postaw ił p y tan ie: „ Ja k n a jsta rsz y c h rześcijań sk i kraj św ia ta przyjm ie Ojca Św iętego?” Przypom niał, że w czasie w izyty J a n a Pawła II w G ruzji po powrocie z Indii w 1999 roku, konserw atyw n a część duchow ieństw a, n iec h ę tn a ekum enizm ow i zbojkotowała odwiedziny B iskup a Rzym u. A utor a rty k u łu zaznaczył również, że chrześcijaństw o o rm iań skie przejaw ia silniejsze inklinacje wobec praw osław ia23. P ublicysta zaak cento w ał problem y polityczne oraz ekum eniczne po u z y sk a n iu niepodległości przez A rm enię: „Podziałów m iędzy p a tria rc h a ta m i zlikwidować się nie udało. Schi zmy, ambicje, cezaropapizm - problemy, z k tó rym i borykać się będzie m usiało orm iań sk ie chrześcijań stw o ”24.
22 J. M oraw iecki, K azachstan ósm ego dnia, „Tygodnik P ow szechny” [online], n r 39,
Tygodnik Pow szechny - O net.pl, w w w .tygodnik.com .pl/num cr/2739/m oraw iccki.litm l, 26 czerw ca 2007. 23 J. R ohoziński, U stóp g ó ry A rarat, „Tygodnik Pow szechny” [online], n r 38,
Tygodnik Powszechny - Onct.pl, www.tygodnik.com .pl/num cr/2738/rohozinski.htm l [dostęp: 26 czerwca 2007], 24 Ibidem.
Inn y korespo n d en t z A rm enii przytoczył wypowiedź prezyd enta R oberta K oczariana z przem ów ienia pow italnego tra k tu ją c ą o zn aczeniu u n iw e rsa l nych w arto ści w przeciw staw ianiu się złu: „We w spółczesnym świecie, kiedy ludzkość je s t św iadkiem zadziw iających przejawów nienaw iści, tym cenniejsze sta ją się dla n a s w arto ści ogólnoludzkie, ta k ie j a k dobro, piękno i b ra te rs k a m i ło ść”. Słowa arm eńskiego przyw ódcy korespondow ały z h asłem pielgrzym ki25, j a k rów nież z p rzesłan iem J a n a Pawła II o potrzebie m iędzykulturow ego dzia ła n ia d la pokoju w regionie i p rzestrzeg an ia praw człowieka: „Niedawno obcho dziliście d ziesiątą rocznicę niepodległości. Był to z n am ien n y k ro k n a drodze k u spraw iedliw em u i h a rm o n ijn em u społeczeństw u, w k tó ry m w szyscy czuliby się dobrze, j a k w dom u, i cieszyli się po szanow aniem swoich słu szn y ch praw. Wszyscy, zw łaszcza odpow iedzialni za spraw y publiczne, s ą dziś pow ołani do prawdziwego zaan g ażo w an ia n a rzecz do bra w spólnego w spraw iedliw ości i soli d a rn o śc i (...). Dotyczy to ta k ż e waszego usilnego d ą ż en ia do pokoju w tym regio nie. Pokój m ożna zbudować jed y nie n a solidnych fu n d am e n ta c h wzajem nego po szanow ania, spraw iedliw ości m iędzy różnym i w spólnotam i i w w ielkoduszności ze stro n y m ożnych.” P ublicysta przytoczył m iędzykulturow e p rzesłan ie dialogu ekum enicznego, które Papież wygłosił 26 w rześn ia 2001 ro k u w k ated rze św. Grzegorza Oświeciciela w E rew anie: „W dialogu m iędzy Kościołam i (...) nie m oż n a ignorować tru d n y c h p y ta ń (...). C zas nagli (...). M usim y przepow iadać D obrą Nowinę o Zbaw ieniu m ężczyznom i kobietom n aszy ch czasów. D ośw iadczywszy duchowej p u s tk i kom un izm u i m aterializm u, człowiek w spółczesny oczekuje od n a s pewnego św iadectw a jed n o ści i wiary. Gdy podejm ujem y w ysiłek o siągnię cia pełnej jedności, czynim y to razem , w pełnym s z a c u n k u dla n aszy ch c h a ra k terystycznych tradycji i tożsam ości. Nigdy więcej chrześcijan ie przeciw ch rześci jan o m , nigdy więcej Kościół przeciw Kościołowi! Kroczmy raczej w spólnie, ram ię w ram ię, ta k , by św iat XXI w ieku i nowego tysiąclecia mógł uw ierzyć!”26.
Na tem a t m iędzykulturow ego z n aczen ia 95. podróży J a n a Paw ła II tygodnik „Forum ” zam ieścił trzykolum now y p rz e d ru k publikacji z „Le Figaro” pod z n a m ien ny m ty tu łem : „ J a n Paweł II b łag a o pokój i dialog z islam em ”, w który m podkreślono k on tek st m iędzynarodow ych i m iędzyreligijnych napięć w k o n se kwencji zam achów terro ry sty czny ch w Ameryce. Przytoczono obawy prezyden ta K a z a c h sta n u N u rs u łta n a N azarbajew a, które w yraził rok przed w izytą Bi s k u p a Rzym u wobec możliwości destabilizacji k ra ju przez islam istów - talibów i O sam y b en Ladena. W „Le Figaro” zwrócono uw agę n a przem ów ienie Papieża w stolicy K azach stan u . U znano je za „pierwszą w a ż n ą deklarację p apieża od cza s u zam achów z 11 w rz e śn ia ”. Powołano się n a inform ację rzeczn ik a Stolicy Apo stolskiej o tym , że b łagaln y apel o pokój zo stał w łączony do prog ram u papieskiej w izyty dopiero 22 w rześn ia 2001 roku, czyli ju ż w pierw szym d n iu pielgrzym ki. Na łam a ch „Le Figaro” sc h arak tery zo w an o styl m iędzykulturow ego k o m unik o w a n ia J a n a Paw ła II: „Zarówno podczas m szy n a p lacu Matki-Ojczyzny, j a k i n a Uniw ersytecie E uroazjatyckim (...) dok ładał s ta r a ń , by nie zw racać się jedynie
25 J. Strzałka, H eroiczny i ubogi, op.cit., T ygodnik Pow szechny - O nct.pl, w w w .tygodnik.com .pl/num er/2737/ lcnga.htm l>.
26 J. Strzałka, Twierdza jaskółki, op.cit., T ygodnik Pow szechny - O nct.pl, www.tygodnik.coin.pl/nunicr/2740/ strzałka. hlml>.
do katolików. Papieskie słowa, kierow ane do m ozaiki religijnej, etnicznej i k u ltu rowej K a z a c h sta n u - zw ażyw szy okoliczności m iędzynarodow e - n a ty c h m ia st n ab ierały światowego zasięgu (...). O drzu ca on jakąk olw iek ideę » świętej wojny« oraz wzywa ch rześcijan i m u zu łm an ó w do »usilnej modlitwy« z a m ia st konfron tacji (...). Papież nie rz u c a klątw, nie przepow iada ch aosu. O n mówi i pow tarza, że »chrześcijanie i m u zu łm a n ie m u szą w spólnie pracow ać dla cywilizacji m iło ści« . Papież mówi o inny m m ęstw ie niż odw aga oręża”27.
W tygodniku „Forum ” z n alazł się p onadto p rz e d ru k z „Le Figaro” obszernego fragm en tu m iędzykulturow ego apelu J a n a Pawła II o w spólną pracę wyznawców różnych religii n a d budow aniem św iata bez przemocy, rozwijającego się w sp ra wiedliwości i solidarności. Apel zaw ierał argum enty, że tragiczne w yd arzenia nie pow inny pogłębiać podziałów, a religii nie wolno używ ać do uspraw iedliw ia n ia konfliktów 28. D ostrzeżona w „Le Figaro” obecność podczas sp o tk a ń z Papie żem w K azach stan ie tra n s p a re n tó w z w ym ow nym h a słe m „otw arty dialog m ię dzy k u ltu ra m i i cyw ilizacjam i” - zdaje się w skazyw ać n a zrozum ienie istoty m iędzykulturow ego k o m u n ik o w ania o raz p rz e sła n ia 95. podróży apostolskiej J a n a Pawła II29.
W m ediach zwrócono uw agę n a przem ów ienie kazachskiego p isa rz a Abisza Kiegielbajewa, k tó ry w yraził w dzięczność Ja n o w i Pawłowi II za prow adzenie dia logu z islam em 30.
MIĘDZYKULTUROWE WYMIARY PRZESŁANIA
PAPIESKIEGO W UJĘCIU „RZECZPOSPOLITEJ"
I „GAZETY WYBORCZEJ"
O rd y n ariu sz Diecezji K aragandzkiej, J a n Paweł Lenga, n a łam ach „Rzecz pospolitej” postaw ił pytan ie: „Co przy n iosła K azachstanow i w izy ta J a n a Paw ła II?” W odpowiedzi p rzypom niał p rzesłanie Papieża dotyczące niew ykorzy sty w a n ia religii d la celów politycznych i p o szu k iw an ia pokojowych rozw iązań w napiętej sytuacji, w jak iej zn alazł się św iat po a ta k a c h terrorystycznych n a S ta n y Zjednoczone31.
J a c e k M oskw a p rzy p om n iał dyskusję, k tó rą n a łam a ch „Corriere della S era” zainicjow ał p isarz Vittorio M essori o dialogu z islam em , do którego J a n Paweł II naw oływ ał w stolicy K azach stan u , A stanie. Z o stała przyw ołana wypowiedź n a tem a t terroryzm u, k tó ry - zdaniem Papieża - je s t sprzeczny z autentycznym islam em 32. K orespondent „Rzeczpospolitej” z A stany, Piotr K ościański, z a ak c e n tow ał stanow isko B isku p a Rzym u w kw estii pow inności ch rześcijan i w iernych in nych religii względem w yzw ań nowego tysiąclecia. S ch arakteryzo w ał - kore
27 E. M aréchal, J a n P a w eł U blaga a p o k ó j i dip lo g z isla m e m , „L c Figaro” z chi. 24.09.2001 - za: „F o ru m ” 2001, n r 41, s. 6.
28 Ibidem.
29 Ibidem . S zczególne zaan g ażo w an ie kazachskich m u zu łm an ó w w uroczystości pielgrzym kow e,
a tak że przychylno opinie prasy i telew izji p o d k reślił w kom entarzu dla „ R zeczp o sp o litej” profesor Jan Z inkicw icz, p rezes Z w iązku Polaków K azachstanu - vide: E.K. C zaczkow ska, P. K osiński, Jan Paw eł II na po g ran iczu Europy i A zji, „R zeczp o sp o lita” z dn. 22 w rześn ia 2001, s. A4.
30 M. L atosicw icz, op.cit., s. 239.
31 J.P. Longa, Ja n P a w el II łą czy Z a c h ó d i Wschód, „R zeczp o sp o lita” z dn. 26 w rześn ia 2001, s. A2. 32 .1. M oskw a, Czego p a p ie ż nie m ówi, „R zeczp o sp o lita” z dn. 26 w rześnia 2001, s. A2.
sp o n du jącą z m iędzykulturow ym p rzesłan iem J a n a Pawła II - postaw ę prezy d e n ta K a z a c h sta n u , N u rs u łta n a N azarbajew a, k tó ry n a pożegnanie Papieża w yraził zapew nienie, że bezkonfliktow e w spółistnien ie n arodów i religii s ta n ie się „narodow ą ideą”33.
W korespondencji z A stan y M arcin a Wojciechowskiego przed w izy tą Papieża w K azachstan ie, „Gazeta W yborcza” zam ieściła relacje n a tem a t nastro jó w i n a staw ien ia do papieskiej w izyty przedstaw icieli społeczności m u zu łm ań skiej: „Na p y tan ie o Papieża m ężczyźni m odlący się w południe w jed n y m z a s ta ń s k ic h m e czetów u śm iech ają się od u c h a do uch a. - To wielki człowiek - mówi 20 -letni M alcsud - od tylu lat wzywa ludzi, żeby się miłowali. Byłoby g łup o tą nie w y słu chać jego głosu. Wcale nie u w a ż a m p rzy jazdu Papieża z a zagrożenie d la swojej wiary. T rzeba otw ierać się n a w szystko, co dobre. M aksudow i p o tak u ją koledzy. - Może Papież zdoła pow strzym ać wojnę w A fganistanie? - z a sta n a w ia się Ab dul R adar, K azach z Ira n u , k tó ry od k ilk u m iesięcy uczy w a s ta ń s k im meczecie isla m u ”34.
Na łam a ch „Gazety W yborczej” w yeksponow ano przesłan ie w ystąp ienia J a n a Paw ła II, które wygłosił 23 w rz e śn ia po zakończeniu m szy w A stan ie35. Ko resp o n d en t d zie n n ik a w skazał rów nież m iędzykulturow y w y m iar w y stąp ien ia n a s p o tk a n iu z in te le k tu a lista m i i politykam i K a z a c h sta n u 24 w rześn ia 2001 ro k u w A stanie. Papież pochw alił wówczas k a z a c h sk ą o tw artość i dialog oraz potw ierdził sz ac u n e k Kościoła katolickiego wobec „prawdziwego islam u, k tó ry m odli się i po trafi być solid arn y z ludźm i w potrzebie”36.
PODSUMOWANIE
W czasie podróży do K a z a c h sta n u i A rm enii w 2001 ro k u J a n Paweł II p rze k a z a ł w yraziste p rzesłan ie m iędzykulturow e, m an ifestu jąc m .in. stanow isko względem zam achów terro ry styczn ych z 11 w rześn ia owego roku. W oficjalnych w ystąpien iach , z c h a ra k te ry sty c z n ą d la M agisterium Pontificium 1978-2005 konsekw encją, propagow ał ideę dialogu m iędzykulturow ego. W inwencji reto rycznej posłużył się apelam i o wspólnotowe tra k to w a n ie rodziny ludzkiej, służbę pokojowi w im ię u n iw ersaln y ch w arto ści h um anisty czny ch: solidarności, s p ra wiedliwości, rozwoju człow ieczeństw a w postępie społecznym . Przyw ołane w
ni-33 P. K ościński, P ożegnanie w K azachstanie, „R zeczp o sp o lita” z dn. 26 w rześn ia 2001, s. A6.
34 M. W ojciechow ski, P rzy w ieź nam po kó j!, „G azeta W yborcza” z dn. 21 w rześn ia 2001, s. 12. W innym w ydaniu G W sc h ara k te ry zo w a ła stosunek kazachskich m u zułm anów do Papieża i w izy ty : „Jan Paw eł II je s t p o sta c ią dobrze z n a n ą i cen io n ą, dw a lala tem u m ieszkańcy K azachstanu uznali go za »osobow ość XX w ieku«. P ielg rzy m k a cieszy się w ielk im zain tereso w an iem , m ułłow ic (nauczyciele praw a islam skiego) w ręcz zach ę cają sw oich w sp ó łw y zn aw có w do udziału w m szy, która je s t głów nym p unktem program u. P o d k reślają, że m sza je s t św ię ty m ak tem , któ ry b ęd zie w ielk im dobrem ta k ż e d la m u zu łm an ó w ”. - vide: J. T urnau, P ie lg rzy m ka Papieża, „G azeta T elew izyjna” [dodatek do „G azety W yborczej”] z dn. 21-27 w rześn ia 2001, s. 23. Confer: M. W ojciechow ski, M u zu łm a n ie idą na m szą!, „G azeta W yborcza” z dn. 22-23 w rześnia 2001, s. 5.
35 C onfer: P apież w K azachstanie: w ołanie o pokój, „G azeta W yborcza” z dn. 24 w rześnia 2001, s. 1; M. W ojciechow ski, M odlitw a o po kó j, „G azeta W yborcza” z dn. 24 w rześn ia 2001, s. 14.
niejszym opracow aniu periodyki udokum entow ały przekaz m iędzykulturow y w w ym iarze dyplomatyczno-politycznym w izyty J a n a Pawła II w Azji Środkowej oraz stanow isko B isk u pa R zym u 1978-2005 zachęcające do dialogu ch rz e śc ijań stw a z islam em w obliczu fu n d am en talizm u religijnego i terroryzm u.
SUMMARY
The article is a contribution to studies on intercultural com m unication o f John P aul II. Research m ethod used is a qualitative analysis o f the m edia discourse connected with P o p e’s travel to K azakhstan a n d A rm enia in 2001. John P aul I I ’s intercultural m essage reception am ong authors o f m edia com m unicates has been analyzed. In the fa c e o f tragic consequences o f religious fa n a ticism a n d terrorism P o p e ’s m essage referred to a need o f dialogue between C hristianity a n d Islam. A s research m aterial p ress a n d internet publications that docum ented run a n d effects o f the 95th fo re ig n jo u rn e y o f Bishop o f Rome have been used.
KEY WORDS: John Paul II, apostolic journey to Kazakhstan and Ar menia, 95th pilgrim age o f John Paul II, intercultural communication, intercultural dialogue, m edia discourse, qualitative analysis.
