ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X II, z. 1, W ARSZA W A 1971
STANISŁAW UZIAK, JAN MORAWSKI, JÓZEF POMIAN, JERZY MELKE, ZBIGNIEW KLIMOWICZ
UTW ORY I GLEBY PYŁOW E RÓW NINY B E ŁŻY C K IEJ
Katedra G leboznaw stwa i Katedra Geologii W ydziału Biologii i Nauk o Ziemi UMCS w Lublinie
P rzed staw iona ro zp raw a stanow i pierw szy etap szczegółowych b adań pośw ięconych lessow atym utw orom W yżyny L ubelskiej oraz glebom z nich w ytw orzonym . E tap w stęp n y został ju ż zakończony, a jego w yn iki opubli kow ane [7].
Celem przed staw iony ch badań było dokładne poznanie sposobu zale gania utw orów pyłow ych n a R ów ninie Bełżyckiej, ich budow y oraz składu m echanicznego i petrograficznego, a także m orfologii gleb i ich podstaw o wych w łaściw ości chem icznych.
TEREN BADAŃ i METODYKA
B adania w ykonano w lata ch 1968-1969. B adaniam i tereno w ym i objęto obszar R ów niny B ełżyckiej, stanow iącej stosunkow o p ły tk ą w ierzchow inę o m ałych deniw elacjach, w yniesioną od ok. 150 do 240 m n. p. m. (rys. 1). B u dują ją w głów nej m ierze skały w apienne, jak opoka i m argle z górnego m a stry c h tu . K red a p o k ry ta je s t cienkim i osadam i czw artorzędu, k tó re w y k azu ją skład u tw orów pyłow ych, przew ażnie lessow atego c h a ra k te ru .
B adania tereno w e polegały n a w yk on an iu p rze k ro ju niw elacyjno-geo- logiczno-glebowego przez całą szerokość R ów niny B ełżyckiej, tj. z pół nocy na południe. P rzek ró j rozpoczyna się na k raw ęd zi lessów głębokich w pobliżu m iejscow ości M iłocin i ciągnie się przez Maszki, Podole, Bełżyce aż pod W ierzchow iska Górne, tzn. do południow ej granicy utw orów p y łow ych (łączna długość 13 350 m). Na jego trasie w ykonano 14 od kryw ek glebow ych oraz 131 w ierceń do głębokości 2,0-3,5 m. Pozwoliło to n a p rze śledzenie budow y bad an ych u tw orów i gleb oraz ich zm ienności w zależ ności od rzeźby teren u . Z ebrano rów nież bogaty m a te ria ł do opracow ania labo ratory jnego .
4 S. Uziak i in.
Rys. 1. Szkic hipsom etryczny R ówniny Bełżyckiej 1 — gra n ice reg io n u , 2 — p rzek ro je A-В , B-C i C-D
Hipsom etric map of the Bełżyce plain 1 — region border, 2 — A-В , B -C , C-D se c tio n s
W ram ach prac la b o ra to ry jn y c h w pró bk ach z w y b ran y ch profilów oznaczono skład m echem iczny, obtoczenie ziarn kw arcu, skład m in e raln y fra k c ji lekkiej i ciężkiej oraz zaw artość C a C 0 3, próchnicy, łatw o przy sw a jalnego fosforu i potasu, a także odczyn. Posługiw ano się następ u jący m i m etodam i: skład m echaniczny oznaczono m etodą areom etryczną Bouyou- cosa w m odyfikacji C asagrande i Prószyńskiego (piasek rozdzielano na si tach), C a C 0 3 — przy użyciu a p a ra tu Scheiblera, zaw artość próchnicy — m etodą T iurina, łatw o p rzy sw ajaln y fosfor i potas — m etodą Egnera w m o d yfikacji Riehm a, a odczyn — elek tro m etry czn ie w w yciągu In KC1 (elektrodą szklaną).
Obtoczenie ziarn oraz oznaczenia p etro g raficzne w ykonano we fra k c ji 0,10-0,02 mm, ti. dom inującej fra k c ji w b adanych utw orach pyłow ych. Ob toczenie ziarn k w arcu badano pod m ikroskopem , stosując pow iększenie 100-krotne (liczono ok. 500 ziarn z każdej próbki). P rz y ję to 3-stopniow ą w izualną skalę obtoczenia ziarn. We fra k c ji lekkiej oznaczono p ro cen to w y udział kw arcu, m uskow itu i skaleni, po u przednim zabarw ieniu azoty- no-kobaltan em sodu (w celu łatw iejszego o kreślenia skaleni). M inerały ciężkie w ydzielono w brom oform ie (c. wł. 2,9), a n astępnie w ykonano z nich p re p a ra ty u trw alo n e w balsam ie kanad y jsk im . A nalizy przeprow adzono p rzy użyciu m ikroskopu polaryzacyjnego na podstaw ie oznaczenia 200-300 ziarn. W yniki przedstaw iono w procen tach ilościowych.
U tw ory i gleby pyłow e Równiny Bełżyckiej 5
WYNIKI BADAŃ TERENOWYCH
P rzek ró j n iw elacy jn y (rys. 2, 3 i 4) potw ierdza w spom niane już m ałe zróżnicow anie rzeźby teren u . D eniw elacje dochodzą m ak sym alnie do ok. 36 m (od ok. 194 do 230 m n. p. m.). S padki te re n u nie p rzek raczają na ogół 3% , osiągając jed y n ie w szczególnych p rzy p ad k ach w artość 5%.
P rzek ró j geologiczny w skazuje, że u tw o ry pyłow e R ów niny Bełżyckiej są niecałkow ite, tj. zalegają na podłożu innego pochodzenia. Miąższość w a rstw pyłow ych w aha się w granicach 50-150 cm i w ynosi najczęściej ok. 100 cm. W arstw podścielających jest zawsze kilka, a m ianowicie: od k ilk u n a stu do kilkudziesięciu cen ty m etró w — w a rstw a piasku, n astępn ie glina zw ałow a z gruzem gezow ym w spągu lub zw ietrzelina gezowa i w reszcie w apień. W kładki piaszczyste nie stanow ią jednolitej w arstw y 1 w w ielu m iejscach zanikają. Rów nież w a rstw a gliny zwałowej i gezowej nie je st jednakow ej miąższości. N ajw iększą miąższość w y kazu je ona w nie k tó rych m iejscach p rze k ro ju AB i BC. Skała w apienna najgłębiej (poniżej 2 m) zalega w części środkow ej tere n u (przekrój BC), n ajpłycej (150- -200 cm) — w części południow ej (przekrój CD), część północna (przekrój AB) w y k azu je najw iększe w ah an ia (od 150 do ok. 220 cm i głębiej). N ależy podkreślić, że w glinie, a często i w piaskach spotyka się żw ir i kam ienie północnego pochodzenia (granity, piaskow ce i inne).
P rzek ró j glebow y, o brazujący m orfologię gleb, potw ierdza p raw id ło wości stw ierdzone w badaniach w stępnych. Są to z reg u ły gleby poleśne (obecnie upraw ne), o cechach gleb pseudobielicow ych. Na p rze k ro ju CD (rys. 4) i BC (rys. 3) stanow ią one przew agę. N atom iast na p rze k ro ju AB (rys. 2) dom inują gleby b ru n a tn e w tórne, tj. w ytw orzone w skutek proce sów erozyjnych. W iększe nierów ności na ty m teren ie sp rzy jały procesom zm yw nym . W n iek tó ry ch m iejscach spotkać m ożna rów nież gleby z po g rzebanym poziom em a k u m u lacy jn y m (profil 75). Zjaw isko nam y w an ia tow arzyszy obniżeniom terenow ym , a zwłaszcza zagłębieniom bezodpły wowym .
WYNIKI BADAŃ LABORATORYJNYCH
S kład m echaniczny badanych utw orów (tab. 1) w ykazuje, że należą one do pyłow ych, lessow atego c h a ra k te ru (profil 35 należy do typo w ych les sów). W y jątek stanow i p ro fil 143, leżący w strefie p e ry fe ry jn e j zasięgu pyłów. N a po dkreślenie zasługuje na ogół niew ielka dom ieszka w nich fra k c ji piasku, przew ażnie drobnego i średniego, oraz ogrom na przew aga pyłu drobnego (ponad 45%). Biorąc pod uw agę zaw artość części spław ial- nych m ożna je zaliczyć do utw orów będących na przejściu od pyłów zw ykłych do ilastych. O bserw uje się też zróżnicow anie pionow e w składzie
Rys. 4. Przekrój Bełżyce C-D
/ — n i w e l a c y j n y , I I — g eo lo gi cz ny , I I I — g l e b o w y ; 100, 105 ... 145 — p u n k t y b a d a ń ; a — u t w ó r
p y ło w y , b — p i a s e k , с — g lin a l e k k a i ś r e d n i a , d — g lin a ci ę ż k a , e — g l i n a z gezą, / — geza,
g — w a p i e ń , /? — to r f , i — p o z io m p r ó c h n i c z n y Л,, j — po zi om w y m y w a n i a A ,, к — poz iom w m y -
w a n i a В, l — sk a ł a m a c i e r z y s t a , m — w a r s t w y p o d ś c i e l a j ą c e D
Bełżyce C-D section
/ — l e v e llin g s e c t i o n , I I — geo lo g ic a l s e c tio n , I I I — p e d o lo g ic a l s e c tio n ; 100, 105 ... 145 — i n v e s t i g a
tion sites ; a — s i l t y f o r m a t i o n , b — sa n d , с — l i g h t a n d m e d i u m l o a m , d — h e a v y l o a m , e — lo a m w i t h gaiz e, / — g ai ze , g — l i m e s t o n e , h — p e a t , i — h u m u s h o r i z o n A if j — e l u v i a l h or iz on А я,
/ — n iw e la c y jn y , I I — g e o lo g ic z n y , I I I — g leb o w y ; 52, 53 ... 100 — p u n k ty badań; a — u tw ó r p y ło w y , t> — piasek , с — glina le k k a i śred nia, d — g lin a ciężk a , e — glin a z gezą, g — w ap ń , h — torf, i — poziom p róch n iczn y A u j — poziom w y m y w a n ia A3, h — poziom w m y w a n ia B,
i — poziom p rzejśc io w y n a m y ty , m — w a r s tw y p o d ściela ją ce D
Bełżyce B-C section
j — l e v e l l i n g s e c t i o n , I I — g e o l o g i c a l s e c t i o n , I I I — p e d o l o g i c a l s e c t i o n ; 52, 53 ... 100 — i n v e s t i g a t i o n s i t e s ; a — s i l t y f o r m a t i o n s , b — s a n d , с — l i g h t a n d m e d i u m l o a m , d — h e a v y l o a m , e — l o a m w i t h g a i z e , g — l i m e s t o n e , h — p e a t , i — h u m u s h o r i z o n A b j — e l u v i a l h o r i z o n A s, k, — i l l u v i a l
Rys. 2. Przekrój Bełżyce A-B
I — n iw e la c y jn y , II — g eo lo g iczn y , III — g leb o w y ; 4, 10, 15 ... 52 — p u n k ty badań; a — utw ór p y
ło w y , b — p ia sek , с — g lin a lek k a i śred n ia, d — glin a ciężk a, e — g lin a z gezą, / — geza, g — w a pień, i — poziom p róch n iczn y A u j — p oziom w y m y w a n ia A 3, k, — poziom w m y w a n ia В, l —
sk ała m a cierzy sta C, m — w a rstw y p o d ściela ją ce D
B ełżyce A-В section
I — le v e llin g se c tio n , I I — g eo lo g ica l se ctio n , I I I — p ed o lo g ica l section ; 4, 10, 15 ... 52 — in v e stig a tion site s, a — s ilty fo rm a tio n , b — sand, с — lig h t and m ed ium loam , d — h e a v y loam , e — loam w ith g a ize, / — ga ize, g — lim e sto n e, i — h u m u s h orizon A u j — e lu v ia l horizon A s, к — illu v ia l
6 S. Uziak i in. T a b e l a 1 S k ł a d m e c h a n ic z n y g l e b M e c h a n i c a l c o m p o s i tio n o f s o i l s Nr p r o f il u P ro fi le N o . P o z io m , g łę b o k o ś ć H o r iz o n , d e p t h cm ś r e d n i c a c z ą s t e k w mm - D ia m e te r o f p a r t i c l e s i, mm X. c z ą s t e k £ o f p a r t i c l e s LA i -гН О 1 la lA OJ О О Л со н о о 0,1 -0 ,0 5 lA CVJ о о о о 1 lA 28 o o i ou о о о о о о CVJ 8 о V rH i « rH о 0,1 -0 ,0 2 OJо о V •% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 P r z e k r ó j AB A-В s e c t i o n 15 A1 5 - 1 5 0 , 7 2 , 5 2 , 8 16 4 6 14 7 11 6 62 32 /вх/ 3 0 - 4 0 0 , 1 0 , 4 0 , 5 12 4 5 16 8 18 1 57 4 2 /в2/ 5 0 - 6 0 0 , 4 2 , 6 2 , 0 17 4 5 16 6 11 5 62 33 B/D 9 0 -1 0 0 1 , 7 1 2 ,6 2 1 ,7 21 23 6 2 12 36 4 4 2 0 B/D 1 0 0 -1 0 5 2 , 0 1 5 , 8 2 1 , 2 25 23 5 3 5 39 4 8 13 D1 1 2 0 -1 5 0 1 , 2 2 8 , 9 4 8 , 9 16 1 2 0 2 79 17 4 1 3 5 - 1 4 0 0 , 9 3 0 ,3 4 2 , 8 14 3 1 1 7 7 4 17 9 D3 1 6 0 -1 7 0 3 , 6 4 2 , 6 4 1 ,8 8 1 2 0 1 88 9 3 » 4 1 7 0 -1 8 0 0 , 3 4 , 0 4 , 7 37 43 2 2 7 9 8 0 11 2 5 A1 5 - 1 5 0 , 1 0 , 4 0 , 5 5 53 17 4 2 0 1 58 4 1 A3 2 5 - 3 5 0 , 1 0 , 4 0 , 5 18 4 5 18 5 13 1 63 3 6 Bl ^ 5 - 5 5 0 , 1 0 , 3 0 , 6 11 4 6 18 7 17 1 57 4 2 B2 1 1 0 -1 2 0 0 , 6 3 , 6 2 , 8 19 4 9 10 3 12 7 68 2 5 B3 1 7 0 - 1 8 0 0 , 2 1 , 3 1 , 5 13 47 19 4 14 3 60 37 С ~ 2*5 0 , 4 1 . 2 1 * 4 11 43 22 5 16 3 5 4 43 с ~ 3 , 0 0 , 3 1 , 7 2 , 0 13 4 1 21 6 16 3 54 43 с ~ 3 , 5 0 , 1 0 , 4 0 , 5 11 56 12 5 15 1 67 3 2 3 5 A1 5 - 1 5 0 0 0 14 52 19 5 10 0 66 3 4 / В ±/ 3 0 - 4 0 0 0 0 15 51 14 5 15 0 6 6 3 4 / В 2/ 6 0 - 7 0 0 0 0 20 59 9 3 9 0 79 21 C1 1 1 0 -1 2 0 0 0 0 2 0 56 11 5 8 0 76 2 4 <2 1 7 0 -1 8 0 0 , 3 0 , 3 0 , 4 17 54 16 8 4 1 7 1 28 3 6 A1 5 - 1 5 0 , 1 0 , 5 0 , 4 16 4 6 18 9 10 1 62 37 / В 1/ 5 0 —4 0 0 , 2 0 , 5 0 , 3 14 47 19 7 12 1 61 38 / В 2/ 7 0 - 8 0 0 , 2 3 , 4 3 , 4 20 47 1 4 1 11 7 67 2 6 D1 1 1 0 -1 2 0 1 3 ,2 3 9 , 9 2 9 , 9 12 1 0 0 4 83 13 4 4 1 5 0 -1 6 0 5 , 1 5 , 2 1 , 7 33 15 9 5 26 12 48 4 0 2 1 0 - 2 2 0 1 | 1 1 , 1 1 , 8 25 20 12 10 29 4 45 51 P r z e k r ó j ВС В-С s e c t i o n 53 A1 5 - 1 5 0 , 2 0 , 7 0 , 1 15 49 2 0 7 8 1 6 4 3 5 4 3 0 - 4 0 0 , 3 0 , 4 0 , 3 13 49 2 0 9 8 1 62 37 B1 5 5 - 6 5 0 , 0 0 , 0 0 , 0 16 42 15 12 15 0 58 42 Вг 1 0 0 -1 2 0 0 , 4 0 , 3 0 , 3 14 51 17 13 4 1 65 3 4 B/D 1 6 0 - 1 7 0 0 , 7 9 , 3 1 3 , 0 37 30 4 2 4 23 67 10 D1 1 7 0 - 1 8 0 2 , 0 2 5 ,3 2 5 , 7 26 10 1 2 8 53 3 6 11 1 9 0 - 2 0 0 0 , 1 0 , 6 0 , 3 21 52 11 5 10 1 73 2 6 D3 2 1 0 - 2 2 0 5 , 4 1 2 , 4 1 2 ,2 2 4 27 6 5 8 30 51 19 *1 2 3 0 - 2 4 0 9 , 6 1 5 , 0 5 , 4 21 26 9 6 8 30 47 23
Utwory i gleby pyłow e Równiny Bełżyckiej 7 c . d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 62 A1 5 - 1 5 0 , 3 0 , 3 0 , 4 13 52 19 10 5 1 65 34 /В х/ 3 0 —4 0 0 , 4 0 , 3 0 ,3 11 46 15 9 18 1 57 42 / в 2 / 7 0 - 8 0 0 , 1 0 , 5 0 , 4 13 53 17 7 9 1 66 33 / В , / 1 5 0 - 1 6 0 0 , 5 0 , 9 0 , 6 2 6 49 10 6 7 2 75 23 »1 1 6 5 -1 7 5 1 ,3 1 5 ,2 2 5 ,5 35 11 3 4 5 42 4 6 12 »2 1 9 0 -2 0 0 4 , 6 1 9 , 4 1 9 ,0 10 18 11 8 10 43 28 2 9 D3 2 2 0 - 2 3 0 2 , 7 1 0 , 0 1 0 ,3 17 29 10 9 12 23 46 3 1 75 A1 5 - 1 5 0 , 2 0 , 4 0 , 4 17 45 19 9 9 1 62 37 Ad 2 5 - 3 5 0 , 2 0 , 4 0 , 4 15 41 22 11 10 1 56 43 Ak 4 0 - 5 0 0 , 2 0 , 4 0 , 4 16 45 19 9 10 1 61 38 A k/B 7 5 - 8 5 0 , 1 0 , 4 0 , 5 17 46 22 5 9 1 63 36 В 9 0 - 1 0 0 0 , 1 0 , 4 0 , 5 16 4 1 18 7 17 1 57 42 BG 1 3 0 -1 4 0 0 , 2 0 , 8 1 . 0 25 49 11 4 9 2 7 4 2 4 D1 I 4 5 - I 5O 1 2 , 4 2 3 ,3 1 5 ,3 18 12 4 1 14 51 30 19 » 2 2 0 0 - 2 2 0 1 0 ,7 6 , 2 9 , 1 2 1 18 10 4 21 26 39 35 91 A1 5 - 1 5 0 , 3 0 , 9 0 , 8 18 47 19 6 8 2 65 33 / В х/ 3 0 - 4 0 0 , 2 0 , 3 0 , 5 15 41 19 11 13 1 56 43 / В р / 6 5 - 7 5 1 , 1 4 , 4 7 , 5 25 42 8 2 10 13 67 2 0 % 8 5 - 9 5 5 , 4 1 9 , 6 1 7 ,0 22 17 5 3 11 4 2 39 19 D2 1 2 0 - 1 3 0 1 , 8 6 , 3 5 , 9 27 16 8 6 29 1 4 43 43 1 9 0 -2 0 0 0 , 5 0 , 9 5 , 6 15 2 0 11 11 36 7 35 58 2 3 0 - 2 4 0 4 , 1 2 , 9 4 , 0 22 20 11 10 26 11 42 47 P r z e k r ó j CD c - r 1 s e c t i o n 110 A1 5 - 1 5 0 , 6 2 , 6 2 , 8 13 4 8 18 8 7 6 61 33 4 3 0 - 3 5 0 , 5 1 , 6 1 , 9 13 4 5 18 8 12 4 58 38 6 0 - 7 0 0 , 3 1 , 2 1 , 5 13 4 2 17 10 15 3 55 42 * 2 9 0 - 1 0 0 5 , 4 1 3 , 0 1 4 ,6 18 30 9 4 8 3 1 48 21 % 1 2 0 - 1 3 0 4 , 3 2 3 , 4 4 1 ,3 17 8 2 1 3 69 25 6 “ 2 1 7 0 -1 8 0 4 , 5 6 , 3 6 , 2 25 16 7 7 28 17 4 1 42 2 2 0 - 2 3 0 2 , 1 1 , 3 1 , 6 19 21 12 1 4 29 5 4 0 55 119 A1 5 - 1 5 0 , 4 1 , 7 1 , 9 16 4 9 17 8 6 4 65 3 1 A3 2 5 - 3 5 0 , 3 1 , 2 0 , 5 16 4 6 20 6 10 2 62 36 В 6 0 - 7 0 0 , 2 1 , 4 0 , 4 16 43 15 6 18 2 59 3 9 D1 1 0 0 - 1 1 0 5 , 6 2 0 , 2 2 0 ,2 2 5 15 3 3 8 46 40 14 » 2 1 2 0 - 1 3 0 9 , 1 2 4 , 1 1 5 ,8 1 8 11 3 4 15 4 9 29 22 » 2 1 7 0 - 1 8 0 1 1 ,8 2 2 , 4 1 8 ,8 15 9 5 4 14 53 24 23 2 1 0 - 2 2 0 4 , 5 6 , 4 4 , 1 16 19 10 12 28 15 35 50 1 3 0 A1 5- I 5 0 , 3 1 , 6 1 , 1 13 43 22 9 10 3 56 4 1 A3 3 0 - 4 0 0 , 2 0 , 4 0 , 4 10 45 23 9 12 1 55 4 4 * 1 6 0 - 7 0 0 , 1 0 , 4 0 , 5 10 3 9 23 13 14 1 4 9 50 B2 1 0 0 - 1 1 0 0 , 1 0 , 4 0 , 5 16 4 5 16 7 15 1 61 38 B2 1 5 0 - 1 6 0 0 , 1 0 , 8 1 ,1 2 0 5 0 13 5 10 2 7 0 28 D1 1 8 0 - 1 9 0 5 , 2 2 3 , 8 3 2 , 0 23 9 2 1 6 59 3 2 9 D2 1 9 0 - 2 0 0 0 , 3 4 , 3 6 , 4 3 5 3 9 5 2 8 11 7 4 15 >3 2 1 0 - 2 2 0 0 , 2 0 , 7 5 , 1 2 2 16 8 7 43 4 3 8 58 » 4 2 4 0 - 2 5 0 1 , 0 1 , 8 7 , 2 2 0 17 10 13 30 1 0 37 53
8 S. Uziak i in. c .d . t a b e l i 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 11 12 13 139 * 1 5 - 1 5 5 , 2 3 0 ,2 2 2 , 6 14 15 6 1 6 58 29 13 B1 2 0 - 3 0 5 , 2 2 9 ,8 2 5 , 0 17 11 6 1 5 60 26 12 B1 5 0 - 6 0 5 , 3 3 3 , 5 2 4 , 2 18 9 5 1 4 63 27 10 С 9 0 - 1 0 0 7 , 8 3 8 , 1 3 0 , 1 18 3 1 0 2 7 6 2 1 3 С 1 6 0 -1 8 0 2 , 1 4 4 , 5 4 4 , 3 7 0 0 0 2 91 7 2 с 1 8 0 -1 9 0 9 , 9 4 2 , 8 2 3 ,3 17 3 1 0 3 76 20 4 с 2 0 0 - 2 1 0 4 , 3 3 7 , 9 3 2 , 8 19 3 0 0 3 75 22 3 с 2 1 5 - 2 2 0 5 , 1 2 9 , 7 2 9 , 2 2 4 6 2 0 4 6 4 3 0 6 D1 2 3 О -2 5 О 1 , 8 1 3 , 1 1 0 ,1 2 6 3 4 7 2 6 2 5 6 0 15 D1 2 6 0 - 2 8 0 1 , 1 8 , 4 8 , 5 3 0 33 8 3 8 18 63 19 ° 2 2 8 5 - 3 0 0 6 , 6 3 8 , 8 3 3 , 6 12 1 0 0 8 79 13 8 D3 ЗОО-3 1 5 1 1 ,8 1 9 , 1 2 0 , 1 1 6 6 3 3 2 1 51 22 27 D4 3 1 5 - 3 5 5 0 , 6 1 , 9 4 , 5 23 1 4 2 0 11 2 5 7 37 56 * 5 3 5 5 - 3 6 5 1 . 2 1 , 9 7 , 9 17 16 18 1 4 2 4 11 33 56 143 A1 5 - 1 5 1 , 8 1 2 , 0 1 3 , 2 16 32 14 4 7 27 4 3 25 h 4 0 - 5 0 3 , 5 1 6 , 1 1 6 , 4 17 27 10 5 5 3 6 4 4 2 0 D 6 0 - 7 0 7 , 9 4 , 4 3 , 7 15 12 8 6 43 16 27 57
m echanicznym poszczególnych profilów (poziomy В lub (B) są wzbogacone w części spław ialne).
S topień obtoczenia ziarn k w arcu jest w badanych utw orach nieznaczny (tab. 2). D om inują ziarna kan ciaste (nie obtoczone), p rzy czym udział ich w aha się od ok. 80 do 95%. Z iarn a częściowo obtoczone w y stęp u ją w ilości k ilk u do k ilk u n astu procent, a obtoczone spotykane są tylko w n iek tó ry ch pró bkach (od 1,5%). Pom iędzy zbadanym i pro filam i nie zaznaczają się w y raźne różnice w obtoczeniu ziarn kw arcow ych. Pew ne zróżnicow anie w y stęp u je w n iek tó rych profilach tylko w rozkładzie pionow ym (prof. 62 i 110). Bardzo słabe obtoczenie ziarn może w skazyw ać na k ró tk i tra n sp o rt m ate ria łu pyłowego.
Podstaw ow ym składnikiem fra k c ji lekkiej (tab. 3) analizow anych p ro filów utw orów pyłow ych jest kw arc, którego zaw artość przekracza z re gu ły 90% ogólnej liczby m inerałów fra k c ji lekkiej. D rugim m inerałem je s t m uskow it, k tó ry w y stęp u je p rzeciętnie w ilości kilku procent. S kale nie są stosunkow o najm niej liczne i dochodzą do ok. 5%. P oró w nując fra k c ję lekką w b adanych profilach m ożna zauważyć, że w lessie typow ym (profil 35) w y stęp u je więcej skaleni i m uskow itu niż w profilach pozo stałych .
Z aw artość fra k c ji ciężkiej (tab. 4) jest w poszczególnych profilach, a także poziom ach, zm ienna. N ajw iększe jej ilości w y stę p u ją w n iek tó ry ch u tw o rach podścielających, jak w glinach i piaskach, a bardzo m ałe — w w apieniach oraz w skale lessow ej. F rak cja ciężka reprezen to w an a jest w zasadzie przez jed en zespół m ineraln y , k tó ry w y stęp u je w
poszczegól-Utwory i gleby pyłow e Równiny Bełżyckiej 9 T a b e l a 2 b f o r f o s k o p ia z i a r n k w a rc u f r a k c j i p y ło w e j / 0 , 1 - 0 , 0 2 mm/ Ł lo rp h o sc o p y o f q u a r t z g r a i n s o f s i l t y f r a c t i o n / 0 , 1 - 0 . 0 2 mm/ N r p r o f i l u P r o f i l e N o. P o z io m , g łę b o k o ś ć H o r iz o n , d e p t h cm P r o c e n to w y u d z i a ł z i a r n P e r c e n t a g e o f g r a i n s k a n c i a s t y c h s h a r p - e d g e d c z ę ś c io w o o b to c z o n y c h p a r t l y c o r r a d e d o b to c z o n y c h c o r r a d e d 3 5 A1 5 - 1 5 9 0 , 5 8 , 2 1 ,3 / В } / 3 0 - 4 0 8 5 , 5 1 5 , 4 1 , 1 / В о / 6 0 - 7 0 8 8 , 9 1 1 ,1 -1 -1 0 --1 2 0 8 5 , 9 1 5 ,2 0 , 9 1 7 0 -1 8 0 8 4 , 8 1 5 ,2 -62 A1 5 - 1 5 9 2 ,3 7 , 7 -/ в х-/ 3 0 - 4 0 9 1 . 1 8 , 9 -/ в 2 -/ 7 0 - 8 0 8 7 , 9 1 2 ,1 -/ 3 , -/ 1 5 0 -1 6 0 9 4 , 5 5 , 5 -1 6 5 --1 7 5 8 3 , 5 1 6 ,5 -D2 1 9 0 -2 0 0 9 0 , 3 9 , 7 ->3 2 2 0 - 2 3 0 8 6 , 2 1 2 , 6 1 . 2 7 5 A1 5 - 1 5 8 3 , 8 1 6 ,2 -* 2 2 5 - 3 5 8 4 , 6 1 5 , 4 -Ак 4 0 - 5 0 8 3 , 8 1 4 ,7 1 , 5 A k/B 7 5 - 8 5 8 2 , 6 1 6 ,7 0 , 7 3 9 0 - 1 0 0 8 6 ,3 1 5 ,7 -BG 1 3 0 -1 4 0 8 6 ,7 1 3 ,3 -D1 1 4 5 -1 5 0 8 1 , 5 1 7 ,8 0 , 7 >2 2 0 0 - 2 2 0 8 5 , 1 1 4 ,9 -1 -1 0 A1 5 - 1 5 8 8 , 7 1 1 .3 -A3 3 0 - 3 5 9 2 , 5 7 , 5 -B1 6 0 - 7 0 8 4 , 0 1 6 ,0 -B2 9 0 - 1 0 0 9 0 , 1 9 , 0 0 , 9 »1 1 2 0 -1 3 0 8 2 , 1 1 7 ,0 0 , 9 DP. 1 7 0 -1 8 0 8 6 , 9 1 2 ,2 0 , 9 D3 2 2 0 - 2 3 0 8 7 , 3 1 2 ,7
-nych profilach w odm ien-nych stosunkach procentow ych. G łów nym skład nikiem tego zespołu są m in erały nieprzezroczyste (opaki), g ran at, am fibol, cyrkon, ru ty l, epidot. Są to więc te sam e m inerały, któ re w y stę p u ją licz nie w różnych osadach czw artorzędow ych na obszarze całej Polski. Po chodzą one z deg radacji skał m etam orficznych i m agm ow ych, p rzyniesio nych przez lodowiec. W skazuje na to obecność dystenu, sta u ro litu i syli m anitu , ty pow ych m in erałó w skał m etam orficznych.
W p ro filu lessow ym (nr 35) zaznacza się w y raźna praw idłow ość, a m ia nowicie: w raz z głębokością zm niejsza się udział cyrkonu, a w zrasta am fi- bolu. W spągu w y stę p u je też n ajw iększa ilość biotytu. Można sądzić, że jest to zw iązane z procesem w ietrzenia. Ilość m inerałów
nieprzezroczy-10 S. Uziak i in. T a b e l a 3 S k ła d m i n e r a l n y f r a k c j i l e k k i e j c z ą s t e k p y ło w y c h / 0 , 1 - 0 , 0 2 mm/ M in e r a l c o m p o s i t i o n o f l i g h t f r a c t i o n o f s i l t y p a r t i c l e s / 0 . 1 - 0 , 0 2 mm/ N r p r o f i l u P r o f i l e N o. P o z io m g łę b o k o ś ć H o r iz o n d e p t h cm P r o c e n to w y u d z i a ł m in e r a łó w P e r c e n t a g e o f m i n e r a l s k w a rc q u a r t z s k a l e n i e f e l d s p a r s m u s k o w it m u s c o v i te 55 A1 5 - 1 5 8 8 , 9 2 , 5 8 , 6 / \ / 3 0 - 4 0 8 6 , 1 5 , 5 8 . 4 / в 2/ 6 0 - 7 0 8 5 , 6 3 , 9 1 0 , 5 C1 1 1 0 -1 2 0 8 8 , 8 3 , 8 7 , 4 С2 1 7 0 - 1 8 0 9 2 , 8 2 , 0 1 5 , 2 62 A1 5 - 1 5 9 7 , 6 0 , 3 2 , 1 / в ±/ 5 0 - 4 0 9 5 , 9 1 . 5 2 , 6 /В 2 / 7 0 - 8 0 9 4 , 5 1 . 3 4 , 2 /В 5/ 1 5 0 - 1 6 0 9 1 , 4 0 , 3 8 , 3 D1 1 6 5 - 1 7 5 9 6 , 1 0 , 8 3 , 1 D2 1 9 0 - 2 0 0 9 3 ,2 1 . 2 5 , 6 D3 2 2 0 - 2 5 0 9 4 , 1 1 . 4 4 , 5 75 A1 5 - 1 5 9 3 , 9 1 . 1 5 , 0 A2 2 5 - 5 5 9 6 , 5 o . i 3 , 4 Ak 4 0 - 5 0 9 7 , 1 0 , 6 2 , 3 A k/B 7 5 - 6 5 9 6 , 8 o , 9 2 , 3 В 9 0 - 1 0 0 9 5 , 5 2 , 1 2 , 4 BG 1 3 0 - 1 4 0 9 4 , 9 2 , 1 3 , 0 D1 1 4 5 -1 5 0 9 5 ,7 1 . 5 2 , 8 D2 2 0 0 - 2 2 0 9 2 , 5 1 . 7 5 , 8 110 A1 5 - 1 5 9 4 , 9 0 . 5 4 , 6 A3 3 0 - 3 5 9 3 , 2 0 , 8 6 , 0 * 1 6 0 - 7 0 9 4 , 0 1 . 0 5 , 0 *2 9 0 - 1 0 0 9 3 , 1 2 , 4 4 , 5 *L 1 2 0 - 1 3 0 9 5 , 1 2 , 3 2 , 6 D2 1 7 0 - 1 8 0 9 4 , 1 2 , 8 3 , 1 D3 2 2 0 - 2 3 0 9 4 , 5 1 . 9 3 , 6
stych jest w ty m p ro filu najm n iejsza (m inim um w spągu). W p ro filu 62 udział am fibolu m aleje na ogół z głębokością, a w zrasta nierów nom iern ie udział cyrkonu. W pozostałych profilach rozm ieszczenie pionow e m in e ra łów ciężkich nie w y k azu je ta k w y raźn ych praw idłow ości.
N ależy podkreślić, że ilość w ażniejszych m inerałów ciężkich (nieprze zroczyste, g ran at, am fibol, cyrkon), przed staw io na w procentach ogólnej m asy gleby, ulega identy czny m w ahaniom w poszczególnych profilach jak ogólna zaw artość m inerałów fra k c ji ciężkiej.
O btoczenie głów nych m inerałów ciężkich jest m ałe. Z reg uły p rze w ażają k ry sz ta ły nie obtoczone, zwłaszcza g ran atu . U am fibolu część ziarn
U tw ory i gleby pyłow e Równiny Bełżyckiej 11
je st częściowo obtoczona. Z iarn a cyrk o n u są obtoczone w ilości k ilk u p ro cent, a ru ty lu — n a w e t do 20%. N ależy też zaznaczyć, że ogólny stopień zw ietrzenia m inerałów ciężkich je st stosunkow o niew ielki. W śród m in e rałów odpornych, ja k cyrkon, ru ty l i tu rm alin , nie spotyka się fo rm koro zyjnych. F o rm y te zaznaczają się u części am fibolów i u bioty tu, a także u g ran atu . O btoczenie m inerałów fra k c ji ciężkiej jest w pro filach i ich poziom ach zróżnicow ane. U dział m in erałów tego sam ego g a tu n k u o róż nym stopniu obtoczenia w aha się często w tym sam ym pro filu w dużych granicach. B rak jest w yraźnej praw idłow ości w ich rozm ieszczeniu pio now ym .
Z przytoczonych w tab. 5 danych w ynika, że om aw iane gleby są bez- w ęglanow e. W ęglany w y stę p u ją jed y n ie w podścielających w apieniach oraz w skale lessow ej, zw ykle n a głębokości ok. 2 m. Odczyn gleb w gór nych poziom ach je st kw aśny, a niek ied y słabo k w aśny, w dolnych pozio m ach bardzo często w zrasta i dochodzi do obojętnego. Z aw artość p ró ch n i cy w poziom ie ak u m u la cy jn y m badanych gleb je st z reg u ły niska (ok.
1,5-2,0% ), p rzy czym ilość jej gw ałtow nie m aleje w poziom ach niżej zale gających. Także zasobność w łatw o p rzy sw aja ln y fosfor i potas na ogół nie w ykracza poza klasę złej zasobności. O dstępstw o od tej ogólnej p raw id ło wości w y k azu ją jed y n ie n iek tó re w a rstw y podścielające (zazwyczaj gliny), których zasobność w fosfor lub potas albo w oba te składniki je s t dobra.
PODSUMOWANIE
W iększość gleb w om aw ianym tere n ie należy do pseudobielicow ych (płowych). W ystępujące tu gleby b ru n a tn e są glebam i w tó rn y m i (pow stały w w y n ik u procesów erozyjnych). W ym ienione gleby są odw apnione, m niej lub bardziej zakw aszone, o m ałej zaw artości próchnicy oraz łatw o p rzy sw ajalnego fosforu i potasu. U tw o ry lessow ate w y k azu ją najczęściej śred n ią miąższość, ulegając znacznym w ahaniom . Z alegają one zw ykle n a róż nych w arstw ach podścielających, ja k piasek, gliny, gezy i w apienie w ęg la nowe, k tó ry c h miąższość i ilość jest zróżnicow ana.
Pod w zględem składu m echanicznego i m ineralnego stw ierdzono znacz ne podobieństw o zbadanych u tw o rów pyłow ych do gleb lessow ych, z w y jątk ie m u tw orów zalegających n a p ery fe ria ch zasięgów pyłów . F ra k cja lekka gleb pyłow ych składa się głów nie z kw arcu, udział in n ych m inerałów , jak m uskow itu i skaleni, je st niew ielki. We fra k c ji ciężkiej do m in ują m in e ra ły nieprzezroczyste, g ran aty , am fibole i cyrkony. Ilości fra k c ji ciężkiej są w glebach zróżnicow ane, p rzy czym n ajw ięcej ich zn a jd u je się w sk a łach podścielających. P o ró w n an ie skał lessow ych i lessow atych nastręcza duże trudności, poniew aż te ostatn ie są p ły tk ie i o b jęte w całości procesem glebotw órczym , a zatem zm ienione.
sr a ły u s z e re g o w a n o w p r z y b li ż o n e ,i k o le jn o ś c i z m n ie js z a n ia się o d p o rn o ś c i na w ie tr z e n ie м ~о tüî и, hd М t-J «*0 о 4Л tu чл • M O P И) П» 1 H- 4 Ö 4M ruÖ Hö ruw иw 4M н гоÖ ыG bdО bd >>r bd > 5*r ru!» м> ЧмÜ (Ut) мÖ 1 w \ 4M 4. ч bd ГО 4 . \ bd н> ч > M ruо о чtö ru \ to 1-\ > ь-< Д К' Pi о <о о ru ro 0 1 го 4м о 1 7 0 -1 8 0 ß ? s о 9 0 -1 0 0 СП ? -о о 4M ? 4M 4Л 4Л 1 и 4Л 2 0 0 -2 2 0 и чл 1 н 4Л о м 4M 0 1 и 4^ о оо т -о б 43 4Л 1 CD ЧЛ 0 1 4Л о tu 4Л 1 4M чл ЧЛ 1 H 4Л ru ru 0 1 ru 4M О оо г -о б т м Ф ЧП 1 м 41 чл 1 5 0 -1 6 0 4J 0 1 § 4M 0 1 g ЧЛ 1 м ЧЛ 1 7 0 -1 8 0 и 0 1 \-> ГО о СП 0 1 -о о 4M о о чл 1 м ЧП о >3 н- о Э Ct N >Г tr о о ? 8: H-о a ф и чли ruoo 4Men & 4Mru 4Mо 3 4MЧл 4M4M & ЧО чмчО -оru гоСП 4MЧЛ -оru 4Mм 4Mru 4MСП 4M0D о иоо 4Mм 4M4] 41го оэГО n i e p r z e z r o c z y s t e -о 00 00 оо h-> «F чо чО 0^ о СП ru I—1 СП 4M ЧЛ оо чО 4M Тл Tn ЧП м 4Л м Тп 41 o p aq u e 4? к Hго 1-*4? нru оо нм н00 4Mн нм 00 H*ro оэ кО ко 4M ЧЛн 4Лм 00 СП оо чл 43 оо кО мГО c y r k o n чл -о чл го о 4? "О 4л чО <r> KO 4M м 4? ЧЛ 4M оо 41 о чО 4M 4>J Tu z i r c o n чл 4M чн чл 00 4^ оо чО S ' -N3 -F ЧЛ СП 41 4^ 43 'Л ru ГО 4M 4M ГО ал '•Л 4-' r u t y l м о чл 00 Tu V ЧО Тп ОЭ 4M 00 V Тг> Ъ\ о Tu 4] чл То 4M 43 00 Т-> " j т» r u t i l e 4? -р чл 4M чл 4П н ru 4M ro H о 4M 4M 4M ru ru ru ru ГО о 1 4M H* Ч>1 t u r m a l i n чл Tu 4^ н оо чО 4M чО M 4M Ф V чО 4Л 4^ ЧО Т-> чл Tu 00 чО м о 4? t o u r m a l i n e н ru tu 1 н ru 4M н м м 4M ro 1—* ru н М О м ru н ru и н ru 1—1 го ru d y s t e n м чл чл 4D Tu to о 41 oo H H* о 4M 4) *оо 4^ Tn оо Tu 4J ОЭ 00 4) Tu 4) d i s t h e n м M н го j f ru н» н н 4* 4? H ru 4M ГО М ru и t-* н H о н 4M 4^ 4M ru s t a u r o l i t s t a u r o l i t e *-d м Tx> ЧО м м чО кО н о 4Л 00 4Л oo чО Тг> Tu 'V о Tn Tu V оо Tu 4M V 4Л о о о 1 1 о 1 о чл 1 1 1 1 1 1 1 О 1 1 чл О Тг> 1 м о 1 1 1 1 1 1 о чл о 4^ 1 s y l i m a n i t s i l l i m a n i t e ►ti s CD ct Ч О О ï CD Ч с о и о 1 1 о н ь-> и M 1 1 о Н н> н м И 4M 4= ru н ru 41 41 чл m u sk o v /it s a> h- о & чл о» н чл Тг» и о и t—1 чл 4M 43 ф ко Тп н 4M чл Tu 0Э Tu ЧЛ m u s c o v ite b V-ru H о н ł-> 4M н 1 и го M H о го И о н м о о н и о ь* н 4M t y t a n i t H- 3 Э (D a> i-j g & То 00 V н чл Tn 4M о Tu 4Л Тг> о 4>J Tu 00 о о Тп 4) 41 Tu Tn Тп 00 4? s p h e n e I—* O' CD ^ S k ła d m in e ra ln y f r a k c ji c ię ż k ie j M in e ra l c o m p o s it io n of h ea vy f r a c ti o n
U tw ory i gleby pyłow e Równiny Bełżyckiej c z ą s t e k p y ło w y c h / 0 , 1 - 0 , 0 2 mm/ o f e i l t y p a r t i c l e s /О с 1 - 0 » 02 mm/ we f r a k c j i c i ę ż k i e j i n h e a v y f r a c t i o n * F r a k a n a ta z a n a ta s e m o n a c y t m o n a z it e e p id o t e p id o te z o iz y t z o is it e s p in e l s p in n e l g r a n a t g a r n e t a m fi b o l a m p h ib o le p ir o k s e n p y ro x e n e b io ty t b io t it e c h lo r y t c h lo r it e 0) & . H 8* Й* Q cd gla u k o n it g la u c o n it e c j a c i ę ż k a H eavy f r a c t i o n fo _ _ 6 , 1 2 , 0 _ 1 5 ,6 1 0 ,9 _ 1 , 4 - 1 , 4 _ 0 ,0 7 - - 7 , 1 0 , 4 0 , 4 1 5 , 0 1 1 ,6 - 1 , 3 0 , 9 0 , 9 - 0 , 1 3 0 , 5 - 5 , 0 0 , 5 - 9 , 4 1 2 ,7 - 2 , 7 - 1 , 1 - 0 ,1 9 - - 5 , 0 1 , 1 - 1 6 ,9 1 6 ,4 0 , 6 2 , 2 1 , 7 1 ,1 - 0 ,0 3 1 . 2 - 2 , 4 1 .2 - 1 2 ,9 3 0 ,7 1 , 8 1 4 ,7 1 , 2 1 , 8 - 0 ,0 2 0 , 8 _ 5 , 5 - _ 1 7 ,5 2 0 ,0 _ 0 , 8 0 , 8 _ _ 0 , 2 6 1 , 4 - 2 , 2 0 7 - 1 8 ,1 1 5 ,9 - 0 , 7 0 , 7 - - 0 , 1 5 - 0 , 6 5 , 1 0 , 6 - 1 8 ,5 1 4 ,2 3 ,7 1 ,2 0 , 6 1 , 8 0 , 6 0 , 1 6 - - 4 , 2 2 , 1 - 2 0 , 5 1 5 ,0 0 , 5 2 , 1 - 2 , 6 - 0 , 1 5 - - 2 , 4 1 , 4 - 2 4 ,5 6 , 2 1 , 0 0 , 5 - 0 , 5 - 0 ,4 9 0 , 8 0 , 8 5 , 2 0 , 8 - 3 8 , 0 8 , 7 - 1 , 6 0 , 8 - - 0 , 3 2 - - 4 , 1 1 , 7 - 1 3 ,9 1 2 ,8 1 ,2 1 ,7 - 1 . 2 0 ,1 7 0 , 6 - 6 , 5 3 , 3 - 2 0 ,5 1 7 ,0 - 1 ,3 - 0 , 6 _ 0 , 1 2 1 , 0 - 6 , 4 2 , 0 - 1 7 ,7 1 3 ,8 - 2 , 5 - 0 , 5 - 0 ,0 3 0 , 6 - 5 , 0 1 , 1 - 2 1 ,2 1 1 ,2 - - - 1 , 1 -■ 0 ,0 9 1 . 5 - 4 , 7 0 , 5 - 1 7 ,1 1 . 5 - - - 0 , 5 - 0 , 0 5 0 , 5 - 5 , 2 2 , 1 - 1 0 ,2 1 5 , 0 - - - 1 , 6 - 0 , 1 3 1 , 1 - 5 , 6 2 , 2 - 1 0 ,0 1 2 , 4 - 2 , 0 - 1 , 1 - 0 , 1 9 - 0 , 5 5 , 1 1 , 6 - 1 2 ,5 1 5 ,5 1 , 6 1 , 0 - 1 , 6 - 0 , 5 6 - - 1 , 1 0 , 6 0 , 6 1 1 , 4 1 , 1 0 , 6 1 , 1 - 0 , 6 0 , 5 0 ,0 7 0 , 6 - 4 , 4 0 , 6 - 2 1 , 0 9 , 5 0 , 5 0 , 6 _ 1 ,3 1 , 3 0 , 0 5 0 , 7 0 , 7 6 , 6 2 , 2 - 1 6 ,8 1 0 ,9 - 0 , 7 - 0 , 7 0 , 7 0 , 0 2 0 , 5 - 2 , 5 2 , 0 - 1 0 ,7 6 , 6 0 , 5 0 , 5 0 , 5 1 , 0 - 0 , 1 0 - - 4 , 8 2 , 1 - 1 9 ,1 6 , 9 1 , 1 - - 1 , 6 - 0 ,1 3 0 , 8 - 4 , 2 1 . 5 - 1 8 , 9 1 6 , 2 0 , 4 0 , 4 0 , 4 1 , 1 - 0 , 5 9 - - 1 , 8 - - 1 1 ,5 5 , 4 0 , 6 1 , 2 - 1 , 2 - 0 , 2 6 1 , 1 - 0 , 6 0 , 6 - 7 , 3 0 , 6 0 , 6 3 , 9 - 0 , 6 - 0 , 0 5 - The m i n e r a l s h a v e b e e n o r d e r e d , i n a n a p p r o x i m a t e s u c c e s s i o n o f d e c r e a s i n g r e s i s t a n c e a g a i n s t
14 S. Uziak i in. T a b e l a 5 W ła ś c iw o ś c i c h e m ic z n e g l e b C h e m ic a l p r o p e r t i e s o f s o i l s N r p r o f i li». P r o f i l e No. P o z io m , g łę b o k o ś ć H o r iz o n , d e p t h cm CaCO^ % pH w l n KCl pH i n 1 N KCl P r ó c h n i c a Humus % P r z y s w a j a l n e w mg/ 1 0 0 g g le b y A v a i l a b l e , i n mg/1 0 0 g o f s o i l P 2 ° 5 1 ^ 0 1 2 3 4 5 6 7 p r z e k r ó j AB - A-В s e c t i o n 15 A1 5 - 1 5 0 6 , 5 1 , 6 6 1 5 ,8 1 0 ,1 / В д / 3 0 - 4 0 0 4 , 8 0 ,4 7 5 , 8 5 , 8 / в 2/ 5 0 - 6 0 0 5 , 1 0 , 2 0 5 , 8 4 , 7 B/D 9 0 - 1 0 0 0 5 , 1 0 ,0 8 2 , 8 3 , 0 B/D 1 0 0 -1 0 5 0 5 , 3 - 5 , 2 7 , 8 D1 1 2 0 -1 3 0 0 5 , 5 - 1 , 1 7 , 4 D2 1 3 5 - 1 4 0 0 5 , 5 - 3 , 0 2 1 , 0 D5 1 6 0 -1 7 0 0 5 , 7 - 1 , 1 5 , 6 D4 1 7 0 -1 8 0 0 5 , 4 - 3 , 2 1 1 , 5 25 A1 5 - 1 5 0 4 , 9 1 ,9 3 2 , 2 2 , 5 A5 2 5 - 3 5 0 4 , 2 0 ,3 6 5 , 0 2 , 8 A 4 5 - 5 5 0 4 , 2 0 , 3 0 8 , 6 5-,4. B2 1 1 0 -1 2 0 0 4 , 4 0 ,1 3 5 , 3 4 , 0 B5 1 7 0 -1 8 0 0 4 , 8 - 4 , 1 4 , 4 С 2 , 5 2 , 9 6 , 8 - 6 , 0 5 , 8 С ~ 3 , 0 2 , 7 6 , 9 - 6 , 4 1 2 ,2 с - 3 , 5 6 , 1 - 1 , 9 6 , 0 55 A1 5 - 1 5 0 5 , 5 1 ,6 8 4 ,9 5 , 2 /В х/ 3 0 - 4 0 0 4 , 5 0 ,2 1 1 1 , 5 7 , 8 / в 2/ 6 0 - 7 0 0 4 , 6 0 , 1 5 5 , 1 5 , 0 C1 1 1 0 -1 2 0 0 5 , 0 0 ,0 7 2 , 5 3 , 8 С2 1 7 0 -1 8 0 1 0 , 4 6 , 7 - 7 , 0 4 , 5 5 6 A1 5 - 1 5 0 5 , 6 1 , 6 4 1 6 ,3 8 , 4 /В х/ 3 0 - 4 0 0 4 , 7 0 ,3 3 7 , 2 5 , 4 /В р / 7 0 - 8 0 0 4 , 3 0 , 1 5 5 , 0 5 , 6 D1 1 1 0 - 1 2 0 0 4 , 9 - 1 , 6 2 , 3 » 2 1 5 0 - 1 6 0 0 5 , 0 - 1 , 7 7 , 8 »3 2 1 0 - 2 2 0 3 0 , 9 6 , 9 4 , 2 1 2 , 5 p r z e k r ó j ВС - В-С s e c t i o n 55 A1 5 - 1 5 0 6 , 1 1 ,7 6 1 4 , 2 6 , 6 A3 3 0 - 4 0 0 4 , 7 0 ,2 5 4 , 8 3 , 8 B1 5 5 - 6 5 0 4 , 5 0 ,2 1 8 , 4 7 , 0 B2 1 0 0 -1 2 0 0 4 , 4 0 ,1 5 5 , 9 5 , 2 B/D 1 6 0 - 1 7 0 0 4 , 6 - 2 , 3 2 , 8 D1 1 7 0 - 1 8 0 0 4 , 6 - 2 , 3 5 , 9 I 9 O -2 OO 0 4 , 8 - 3 , 5 5 , 6 D3 2 1 0 - 2 2 0 3 , 7 6 , 7 - 1 3 , 4 1 3 , 0 4 2 3 0 - 2 4 0 1 7 , 5 6 , 8 " 9 , 0 7 , 1
U tw ory i gleby pyłow e Równiny Bełżyckiej 15 c.d. tabeli 5 1 2 3 4 5 6 7 62 A1 5 - 1 5 0 5 , 6 1 , 9 6 2 , 9 4 , 7 / в . , / 3 0 - 4 0 0 4 , 5 0 , 3 1 6 , 3 7 , 3 /В 2 / 7 0 - 8 0 0 4 , 7 0 , 1 8 4 , 4 5 , 2 /В 3 / 1 5 0 - 1 6 0 0 5 , 1 - 5 , 3 5 , 4 » 1 1 6 5 - 1 7 5 0 6 , 4 - 3 , 7 8 , 5 »2 1 9 0 - 2 0 0 0 6 , 4 - 0 , 8 4 , 5 D3 2 2 0 - 2 3 0 0 5 , 9 - 0 , 7 4 , 7 7 5 A1 5 - 1 5 0 4 , 9 2 , 2 5 1 , 4 3 , 6 Ad 2 5 - 3 5 0 3 , 9 1 ,1 9 1 , 9 2 , 8 Ak 4 0 - 5 0 0 4 , 9 2 , 1 2 1 , 9 2 , 7 Ak/B 7 5 - 8 5 0 4 , 1 0 , 3 5 0 , 8 3 , 3 В 9 0 - 1 0 0 0 3 , 9 0 ,2 2 0 , 6 8 , 7 BG 1 3 0 - 1 4 0 0 4 , 3 - 2 , 0 6 , 1 D1 1 4 5 - 1 5 0 0 4 , 6 - 0 , 7 6 , 5 ^2 2 0 0 - 2 2 0 0 , 7 - - 2 1 , 5 2 0 , 5 91 A1 5 - 1 5 0 4 , 5 1 ,5 1 1 , 7 5 , 4 /в2/ 3 0 - 4 0 0 4 , 3 0 , 2 8 4 , 6 8 , 0 / В р / 6 5 - 7 5 0 4 , 2 0 , 1 0 4 , 4 5 , 2 D1 8 5 - 9 5 0 4 , 2 0 , 0 8 2 , 7 6 , 3 D2 1 2 0 - 1 3 0 0 3 , 7 - 0 , 4 1 3 , 0 »2 1 9 0 - 2 0 0 0 4 , 1 - 0 , 7 1 9 , 1 D3 2 3 0 - 2 4 0 0 4 , 0 — 0 , 8 1 7 , 4 p r z e k r ó j CD C-D s e c t i o n 1 1 0 A1 5 - 1 5 0 4 , 2 1 , 7 0 1 , 4 4 , 7 3 0 - 3 5 0 4 , 5 0 , 5 3 2 , 8 4 , 9 Bi 6 0 - 7 0 0 4 , 4 0 , 3 4 4 , 2 7 , 0 B2 9 0 - 1 0 0 0 4 , 5 0 , 1 3 5 , 1 6 , 6 D1 1 2 0 - 1 3 0 0 4 , 1 - 2 , 8 4 , 4 D2 1 7 0 - 1 8 0 0 4 , 4 - 4 , 7 1 3 , 0 2 2 0 - 2 3 0 2 8 , 2 6 , 8 - 4 , 0 1 4 , 5 119 A1 5 - 1 5 0 4 , 8 1 ,8 0 3 , 0 3 , 8 2 5 - 3 5 0 4 , 9 0 , 3 4 2 , 9 3 , 0 в 6 0 - 7 0 0 4 , 5 0 , 1 8 3 , 3 7 , 8 D1 1 0 0 - 1 1 0 0 4 , 4 0 ,0 7 3 , 6 6 , 1 » 2 I 2 O - I 3 O 0 5 , 4 - 4 , 2 9 , 9 “ 2 1 7 0 - 1 8 0 2 , 3 6 , 7 - 1 1 ,2 1 3 , 0 » 3 2 1 0 - 2 2 0 2 7 , 0 6 , 8 - 2 , 8 1 5 , 2 130 * 1 5 - 1 5 0 4 , 7 1 .9 1 З Д 5 , 0 A3 3 0 - 4 0 0 4 , 2 0 ,4 1 7 , 3 4 , 4 B1 6 0 - 7 0 0 3 , 9 0 ,2 3 1 0 , 6 1 1 , 2 B2 1 0 0 - 1 1 0 0 4 , 2 0 ,1 3 6 , 4 8 , 9 B2 1 5 0 - 1 6 0 0 4 , 2 - 5 , 3 8 , 0 D1 1 8 0 - 1 9 0 0 4 , 4 - 2 , 8 3 , 5 D2 I 9 O -2 OO 0 4 , 5 - 3 , 6 4 , 8 D3 2 1 0 - 2 2 0 1 . 5 6 , 6 - 4 4 , 1 2 8 , 0 » 4 2 4 0 - 2 5 0 4 6 , 1 6 , 9 - 3 , 0 1 4 , 7
16 S. Uziak i in. c . ć - t a b e l i 5 1 2 0 4 5 6 7 1 3 9 A 1 5 - 1 5 0 4 , 3 1 , 4 2 9 , 4 4 , 2 Б 1 2 0 - 5 0 0 4 , 1 0 , 1 8 1 1 , 7 3 , 2
BÎ
5 0 - 6 0 0 4 , 1 0 , 1 1 1 0 , 0 2 , 3 С 9 0 - 1 0 0 0 4 , 3 0 , 0 4 5 , 5 1 , 8 С 1 6 0 - 1 8 0 0 4 , 9 - 2 , 3 2 , 1 С 1 8 0 - 1 9 0 0 4 , 6 - 3 , 4 2 , 8 с 2 0 0 - 2 1 0 G 4 , 9 - 5 , 4 j 9 , 9 с 2 1 5 - 2 2 0 0 4 , 3 - 8 , 2 1 3 , 3 ; D 1 2 5 О - 2 5 О 0 4 , 3 - 2 0 , 2 6 , 0 j D i 2 6 0 - 2 8 0 0 4 , 4 - 1 3 , 2 7 , 3 ; » 2 2 8 5 - 3 0 0 0 4 , 6 - 6 , 6 6 , e i D 3 3 O O - 5 1 5 0 5 , 6 - 4 3 , 1 2 3 . , 5 j j < 3 1 5 - 3 5 5 1 6 , 2 ! 6 , 8 - 6 , 2 3 0 , 2 1 Ь 3 5 5 - 3 6 5 5 7 , 3 7 , 0 - 2 , 4 1 6 , 5 j 1 4 5 A 1 5 - 1 5 0 5 , 0 1 , 5 5 4 , 5 4 , 6 ! А -j 4 0 - 5 0 0 4 , 2 0 , 1 5 1 , 9 2 , 6 D 6 0 - 7 0 0 I 4 , 6 0 , 5 8 0 , 6 ! i i o , < v ; .. . iZbliżony skład m echaniczny i m in eraln y może w skazyw ać na tak ie samo źródło alim entacji oraz podobny sposób pow staw ania, tj. z m a te ria łu różnorodnego, a więc najpraw dopodobniej w przew adze północnego. M ały stopień obtoczenia praw ie w szystkich m inerałów fra k c ji lekkiej i ciężkiej w skazuje na bliski tra n sp o rt i może rów nież sugerow ać, że m ateriałem w yjściow ym do pow stania utw orów pyłow ych m ogły być osady m ore nowe. Podobnego zdania jest J a h n [4, 5], k tó ry wiąże skład m in e raln y lessów z m ateriałem północnym . Cechy n iek tó ry ch profilów (budowa) zba danych gleb lessow atych w skazu ją n a osadzanie się m ate ria łu w środow i sku w odnym . Byłoby to zgodne z sugestią D o b r z a ń s k i e g o [2, 3] i innych [1] na tem a t p ły tk ich u tw orów pyłow ych, a także częściowo z h i potezą M a l i c k i e g o [6], dotyczącą lessów.
LITERATURA
[II B o r o w i e c J., N a k o n i e c z n y S.: Charakterystyka płytkich utw orów le s- sopodobnych w lewobrzeżnym dorzeczu środkowego Wieprza. Ann. UMCS Sec B r t. 20, 7, Lublin 1968.
[2] D o b r z a ń s k i B., Z a w a d z k i S.: Gleby Zakładu N aukow o-D ośw iadczalne- go Felin. Ann. UMCS Sec E, t. 6, 7, Lublin 1952.
[3] D o b r z a ń s k i B.: A study of the soils formed from shallow pseudoless in the Lublin Upland. Ann. UMCS Sec B, t. 15, 1, Lublin 196?.
[4] J a h n A.: Less, jego pochodzenie i związek z klimatem epoki lodowej. Acjtm geol. poi., t. 3, 1950.
[5] J a h n A.: Wyżyna Lubelska. Inst. Geogr. PAN, Warszawa 1956.
[6J M a l i c k i A.: Geneza i rozmieszczenie lessów w środkowej i w schodniej P olsce. Ann. UMCS Sec B, t. 4, 8, Lublin 1950.
I7j U z i a k S., P o m i a n J.: W stępne badania utworów lessow atych Wyżyny' Lubelskiej i gleb z nich wytworzonych. Ann. UMCS Sec E. t. 22, 6, Lublin 1968).
Utwory i gleby pyłow e Równiny Bełżyckiej 17 С. У ЗЯ К , Я. М О РАВСКИ , Ю. ПОМЯН, E. МЕЛЬКЕ, 3 . КЛИМОВИЧ ПЫЛЕВАТЫЕ ОБРАЗОВАНИЯ И ПОЧВЫ БЕЛЖ ИЦКОЙ РАВНИНЫ К а ф е д р а П оч вов еден ия и К а ф е д р а Геологии Ф акультет Б иологии и Н аук о Зем л е У ниверситета им. М арии К ю р и -С кл одовской , Люблин Р е з ю м е Настоящий труд является первым этапом детального изучения лёссовидных образований и почв сформировавшихся на Люблинской Возвышенности. Во время полевых исследований сделан нивелировочно-геолого-почвенный поперечный разрез Белжицкой Равнины (рис. 2, 3, 4). Результаты лабораторных исследований относительно минералогического состава и некоторых ф изических и химических свойств (таб. 1-5) приводят к следующим обобщениям. Испытанные почвы принадлежат к псевдоподзолистым и вторичным бурым. Они не содерж ат карбонатов, менее или более кислые, с невысоким содержанием гумуса и легко усвояемого ф осф ора и калия. Лёссовидные почвы по большей части имеют среднюю мощность. Залегают на различных подстилающих породах (пески, моренные глины, гезы и известняки), мощность которых весьма д и ф ф е ренцирована. В отношении механического и минералогического состава установлено замет ное сходство пылеватых образований с лёссовыми почвами, за исключением образований залегающ их на рубеж е отложения пыли. Леглая фракция испы танных почв слагается в главном из кварца, другие минералы (мусковит, полевой шпат) составляют лишь небольшой процент. В тяж елой фракции доми нируют опаковые минералы, граниты, амфиболы и цирконы. Количества тяж е лой фракции дифференцированы, при чем наибольше содержится их в подсти лающих породах. Сходимость механического и минералогического состава говорит в пользу одинакового источника алиментации и подобного способа формирования, т.е. из материала с преобладанием северного. Невысокая степень обточенности почти всех минералов легкой и тяж елой фракции указывает на небольшую отдален ность транспортировки и тож е может внушать, что исходным материалом для пылеватых образований могли бы послужить моренные отложения.
S. UZIAK , J. MORAWSKI, J. POM IAN, J. MELKE, Z. KLIMOWICZ
SILTY FORMATIONS AND SOILS OF THE BEŁŻYCE PLAIN
D ep a rtm e n t of Soil S cien ce, D ep a rtm e n t of G eology M. C u rie-S k ło d o w sk a U n iv e r sity in L u b lin
S u m m a r y
The paper is the first part of detailed studies concerning loess-lik e formations and soils, formed from them in the Lublin Upland. During the field investigations a levelling and geological-pedological section w as made through the w hole w idth of
18 S. Uziak i in.
the Pc:; y ce plain (Figs. 2, 3, 4). The results of laboratory investigations concerning mineral composition and s .me physical and chem ical properties (Tables 1-5) can be summarized as follows:
The soils investigated belong to pseudopodzolic and secondary (artificial) brown soils. They are carbonate-free, more or less acidified, w ith low humus and easily available phosphorus and potassium content. L oess-lik e soils are mainly of medium thickness. They are underlain by different form ations (sands, boulder loams, gaizes and lim estones), of different amount and thickness.
A close sim ilarity w ith regard to m echanical and m ineral composition of silty formations w ith loess soils, except the form ations lying on margins of extension of silt was found. Light fraction of the soils investigated is composed m ainly of quartz; other m inerals (muscovite, feldspars) constitute a low per cent. In heavy fractions opaque minerals, garnets, am phiboles and zircones, predominate. The heavy fraction amounts are different, the highest ones are contained in underlying rocks.
Approxim ate m echanical and m ineral com position m ight indicate the same alim entation source and sim ilar w ay of formation, i.e. from northern m aterial which prevails. A low corrasion degree of almost all the m inerals of light and heavy fraction might indicate a near transport as w ell as suggest that initial m aterial for silty formations could be moraine deposits.
Wpłynęło do PTG w maj u 1970 r.
D oc. dr S ta n isła w Uziak K atedra G leb o zn a w stw a UMCS L ublin, A k ad em icka 19
