Opactwo Świętokrzyskie
Ochrona Zabytków 16/1 (60), 57-59
Opactwo
skie
je s t im p reg n a cja d rew n a oraz k o n serw a cja m a lo w id e ł (P racow n ia M alarska PKZ w W arszaw ie).
P race a rch itek to n icz n e ob ejm u ją m. in. założen ie ponad strop am i b elk o w a n y m i stro p ó w o g n io trw a ły ch , w ią żą cy ch k o n stru k cy jn e m u ry bu d yn k u , n o w ą w ięźb ę d a ch ow ą i p rzy w ró cen ie p ie r w o tn e g o k ąta n a ch y len ia p o ła ci dachu, p rzyw rócen ie g an k u d rew n ia n eg o w d zied ziń cu , o d m u ro w a n ie łu k ó w ok ien g o ty ck ich w b u d yn k u m ie sz k a ln y m i k ap licy. O kna k a p licy p osiad ały, jak stw ierd zon o, k a m ien n e podziały.
O p racow an ie h isto ry czn e p r zy g o to w a ła m gr Z. K ry g iero w a , a k tu a ln y p rojekt a rch itek to n icz n y o p r a c o w a ł inż. W. B ald (PKZ Łódź). W czasie w y k o n y w a n y c h prac o b iek t je s t pod sta ły m nadzorem h isto ry k a sztu k i, d o k u m en tu ją ceg o prace i odk rycia. Z am ek je s t sied zib ą M uzeum R e g io n a ln eg o — od d ziału M uzeum Sztu k i w Ł odzi. _ W. P.-T.
S w ię to k r z y -
D ecy zja p rzek azan ia części b u d y n k ó w k la szto ru św . K rzyża na Ł yścu W yd zia ło w i O chrony P rzy ro d y M in isterstw a L eśn ictw a sp ra w iła , że przed p rzy stą p ie n iem do a d a p ta cji w ła d z e k o n serw a to rsk ie p o d jęły a k cję w szech stro n n eg o p rze a n a liz o w a n ia cen n eg o zesp o łu a rch itek ton iczn ego. W ym agała te g o b ogata a m ało zn an a p rzeszło ść zab ytk u , sięg a ją ca od okresu p rzed ch rześcija ń sk ieg o poprzez śred n io w ie c z e i czasy n o w o ż y tn e aż do k oń ca X V III w iek u , w k tórym w z n ie sio n y zo sta ł is tn ie ją c y o b ecn ie k o śció ł — osta tn ia z w ie lk ic h in w e sty c ji. S p ecy ficzn a rola ob iek tu , p o ło żo n eg o w cen tru m su ro w ej przyrod y Ś w ię to k r z y sk ie g o P ark u N arod o w ego, a b ęd ą ceg o je d n o cześn ie ży w y m ośrod k iem tu r y s ty k i i m iejscem o rg a n izu ją cej się p la có w k i p o lsk iej te le w iz ji — n a stręcza ła szereg p rob lem ów k o n serw a to r sk ich i zm u sza ła do sp recy zo w a n ia ch arak teru jak i, z p u n k tu w id z e n ia k o n se r w a to rsk ieg o , n a leża ło b y m u nadać. U sy tu o w a n ie k o m p lek su b u d y n k ó w na jed n ym z n a jw y ższy ch sz c z y tó w Ł ysogór n a rzu ciło im rolę d om in an ty nad okolicą, lecz m a sy w n a b ryła d a w n eg o op actw a p o zb a w io n a została w ok resie p ierw szej w o jn y św ia to w e j a k cen tu w e r ty k a ln e g o jak im b yła w ieża.P o liczn y ch d y sk u sja c h o p racow an e z o sta ły w y ty czn e, p o stu lu ją ce rek o n stru k cję w ie ż y , do której za ch o w a ł się p om iar i szereg fo to g ra fii, zaś dla całości zesp ołu u tr z y m a n ie d o ty ch cza so w eg o su ro w eg o ch arakteru, do k tó reg o d o sto so w a n e być p o w in n y w y m o g i tu r y s ty k i (sk rom n y p a w ilo n ga stro n o m iczn y , zak az p a rk o w a n ia sa m o ch o d ó w w o b ręb ie m u ró w o ta cza ją cy ch klasztor, p rzesu n ięcie g łó w n eg o c ię żaru n o c le g ó w tu r y sty c z n y c h do sch ro n isk a na górze Ś w ię te j K a ta rzy n y itp.).
S p raw a u lo k o w a n ia na Ł yścu te le w iz y jn e j sta c ji p rzek aźn ik ow ej zo sta ła uznana za zd ecy d o w a n ie n iek o rzy stn ą dla zab ytk u : w y m o g i w sp ó łc z e sn o śc i n a rzu ciły je d n a k k o n ieczn o ść u stę p stw a — w b ieżą cy m roku w y k o n a n o w y k o p y fu n d a m en to w e pod m a szt te le w iz ji, lo k o w a n y na zachód od k lasztoru.
D la sp orząd zen ia za ró w n o p rojek tu za g o sp od arow an ia p rzestrzen n ego otoczen ia o p a c tw a jak i ad a p ta cji b u d y n k ó w (p rojek tan t inż. J. G ontarczyk, P K Z W arszaw a) k o n ieczn e b y ło u p rzed n ie p rzep ro w a d zen ie bad ań arch eo lo g iczn y ch (pod k ieru n k iem dr J. G ą sso w sk ieg o , IH K M — p race trw a ją od 1958 r.) oraz arch itek to n iczn y ch (inż. inż. H. i Z. Z ię tk ie w ic z o w ie , PK Z W arszaw a — 1958 r.). W y n ik i prac b a d a w czy ch z e sta w io n e z m a teria ła m i h isto ry czn y m i (opr. M. S u lim iersk a -L a u b e, PK Z W arszaw a) p o z w o liły n a ro z w a r stw ie n ie ch ro n o lo g iczn e m u rów , u ja w n ia ją c p o sz c z e g ó ln e eta p y b u d o w y : fr a g m e n t g o ty ck ieg o m u ru nad półn ocn ą ścian ą rom ań sk ie g o k o ścio ła , g o ty ck ą część cla u stru m oraz w różn ych okresach na p rzestrzen i X V II w ie k u w z n ie sio n e b arok ow e p artie zach od n ich sk rzy d eł k lasztoru , fo rm u ją cy c h d zied zin iec o tw a rty . B arok ow a przebudow a, dla u jed n o licen ia w sz y stk ic h e le w a c ji, zn iszczy ła p ie r w o tn e okna o stro łu k o w e. Ich ob ram ien ia k a m ien n e odkryte zo sta ły w p ierw szy ch la ta ch po d rugiej w o jn ie św ia to w e j (inż. O lędzki). W spom n ia n e w y ż e j p race arch eo lo g iczn e i a rch itek to n icz n e u sta liły p oziom rom ań sk i i g o ty c k i w k ru żg a n k a ch i w iry d a rzu . O d k ryciem o szerszy m za sięg u sta ło się s tw ie r d zen ie, iż w a ł k a m ien n y , o ta c z a ją c y sz c z y t góry, je s t d ziełem ręk i lu d zk iej z okresu p rzed ch rześcija ń sk ieg o i p o w ią z a n ie g o ze sło w ia ń sk im k u ltem pogań sk im . J ed n o cz e śn ie w a ł w y z n a c z y ł zak res teren u za b y tk o w eg o na Ł yścu, p o d leg a ją cy ochronie
O becnie, po zeb ra n iu m a teria łu h isto ry czn eg o i op racow an iu p ro jek tu ad ap ta cji — w c z ę śc i zach od n iej rozpocząć się m ają roboty b u d o w la n e. Z ab ezp ieczen ie przez p o ło żen ie n o w e g o dachu jak rów n ież ty n k i na ele w a c ja c h w y k o n a n e zo sta ły w la ta c h u b ieg ły ch . M. S .- L .
R yc. 10. Ś w ię ty K rzyż, zach od n ia część k la szto ru w tra k cie prac k on serw a to rsk ich
(fot. P K Z — K. K o w alsk a)
R yc. 11. Ś w ię ty K rzyż, szczy t fa sa d y kościoła. W id oczn e u b y tk i k a m ien ia rk i
Ryc. 12. Święty Krzyż, ogólny widok zespołu architektonicznego (fot. PAN Instytut Sztuki) Ryc. 13. W arszawa — Łazienki, Biały Domek, widok ogólny przed przystąpieniem do prac konserw atorskich
