"Die Ausbreitung der abendländischen Stadt im östlichen Mitteleuropa", Heinz Stoob, "Zeitchrift für Ostforschung", T. X, 1961, z. 1, s. 25-84 : [recenzja]

R

E

C

E

N

Z

J

E

H e in z S t o o b, D ie A u s b r e itu n g d e r a b e n d lä n d is c h e n S ta d t im ö s tlic h e n M itte le u r o p a . U n te r s u c h u n g e n z u e in e r K a r te n fo lg e i m A tla s ö s t li c h e s M itte le u r o p a , „Z eitch arift f ü r O s tf o r s c h u n g ” t. X , 1961, zesz. ü1, s. 25— 84.

1. B a d a n ia n a d p o c z ą tk a m i i ro z w o je m m i a s t w E u r o p ie f e u d a ln e j s ą je d n y m z w a ż n ie js z y c h p r o b le m ó w w e w s p ó łc z e s n e j m e d lie w isty c e z a c h o d n ie j. C e c h u je je w y r a ź n y p r y m a t p o s z u k iw a ń ź ró d ło w y c h w s to s u n k u d o d y s k u s ji o g ó ln ie js z y c h d o ty c z ą c y c h d e f in ic ji i f u n k c j i o w o c z e sn y c h m ia s t. B io rą c p o d u w a g ę o g ra n ic z o n e r e z u l t a t y w c z e ś n ie js z y c h d y s p u t w te j d z ie d z in ie , n ie m o ż n a s ię d z iw ić , że w s p ó ł­ c z e śn i b a d a c z e u z n a ją p r y m a t d o c ie k a ń a n a lity c z n y c h p rz e d r o z w a ż a n ia m i o g ó l­ n y m i. R e z u lta ty ty c h (badań, p r z e p r o w a d z o n y c h n a w e t ty lk o so n d a ż o w o , w p o w a ż ­ n e j m ie r z e p o tw ie r d z a ją s łu s z n o ś ć ta k ie g o p o s tę p o w a n ia , p o k a z u ją c w y ra ź n ie , że p ro c e s p o w s ta w a n ia m ia s t w E u ro p ie n ie ty lk o w s c h o d n ie j *, lecz r ó w n ie ż z a c h o d ­ n ie j b y ł ma w ie lu o b s z a r a c h s ła b o r o z p o z n a n y 2. Z r e s z tą r e z u l ta t y o s ta tn ic h b a d a ń , j a k i d y s k u s ja z a p o c z ą tk o w a n a o p u b lik o w a n ie m p r a c y E. E n n e n 3 p o b u d z a ją o s ta tn io z w ła sz c z a h is to r y k ó w n ie m ie c k ic h do s t a w i a n ia n o w y c h p o s tu la tó w i f o r ­ m u ło w a n ia w s tę p n y c h u o g ó ln i e ń 4. C ało ść t e j p r o b le m a ty k i w y m a g a ła b y sz e rsz e g o p r z e d s ta w ie n ia i p r z e d y s k u to w a n ia ró w n ie ż p rz e z h is to r y k ó w m i a s t w s ło w ia ń s k ie j 1 W z a k r e s i e s p o p u l a r y z o w a n i a d o r o b k u n a u k i s ł o w i a ń s k i e j w k r ę g a c h n a u k i n i e m i e c k i e j p o d s t a w o w ą r o l ę o d e g r a ł H . L u d a t, V o r s t u f e n u n d E n t s t e h u n g d e s S t ä d t e w e s e n s i n O s t e u r o p a s K ö l n - B r a u n s f e l d 1954 o r a z w i n n y c h w y p o w i e d z i a c h . 2 P o r . t u z w ła s z c z a p u b l i k a c j e z b io r o w e p o ś w i ę c o n e p o w s t a n i u m ia s t w E u r o p ie , a z w ła ­ s z c z a S t ä d t e w e s e n u n d B ü r g e r t u m . G e d ä c h t n i s s c h r i f t f ü r F r i t z R ö r ig , L ü b e c k 1953, s z c z e g ó ł o w e o m ó w i e n i e L . T h . M a e s, „ Z e i t s c h r i f t f ü r R e c h t s g e s c h i c h t e ” , G A t. L X X I I , 1955, s. 264—279; S t u d i e n z u d e n A n f ä n g e n d e s e u r o p ä i s c h e n S t ä d t e w e s e n s , V o r t r ä g e u n d F o r s c h u n g e n t. IV , L i n d a u u . K o n s t a n z 1958; L a c i t t â n e l V a l t o m e d i o e v o , V I S e t t i m c t n a d i s t u d i o d e l C e n t r o I t a - l i a n o d i s t u d i s u l l ’a l t o m e d i o e v o , S p o l e t o 1961. P o r . t e ż t. V t e g o ż w y d a w n i c t w a : C a r a t t e r i d e l s e c o lo V I I i n O c c i d e n t e , S p o l e t o 1960 o r a z t. V I I I : M o n e t a e s c a m b i n e l V a l t o m e d i o e v o , S p o l e t o 1962. Z o b . t e ż t r z y t o m o w e w y d a w n i c t w o p o ś w i ę c o n e p r o b l e m o m r o z w o j u m i a s t w s k a l i ś w i a t o w e j , w k t ó r y m t e m a t y k a ś r e d n i o w i e c z a e u r o p e j s k i e g o j e s t b o g a t o r e p r e z e n t o w a n a : L a v i l l e , I I n s t i t u t i o n s a d m i n i s t r a t i v e s e t j u d i c a i r e s , R e c u e i l s d e l a S o c i é t é J . B o d i n t. V I, B r u x e l l e s 1954; I I I n s t i t u t i o n s é c o n o m i q u e s e t s o c ia l e s , R e c u e i l s t. V I I , B r u x e l l e s 1955; I I I D r o i t p r i v é e , R e c u e i l s t. V I I I , B r u x e l l e s 1957. C z ę ś c i I —I I z o s t a ł y w s p o s ó b i n t e r e s u j ą c y o m ó w i o n e p r z e z C. H a a s e w „ V i e r t e l j a h r s c h r i f t f. S o z ia l u . W i r t s c h a f t s g e s c h i c h t e ” t. X L i r , 1955, S. 255—260. 3 E. E n n e n , F r ü h g e s c h i c h t e d e r e u r o p ä i s c h e n S t a d t , B o n n 1953. 4 Z o b . T h . M a y e r , Z u r G e s c h i c h t e d e r S t a d t i m f r ü h e n M i t t e l a l t e r , „ S c h w e i t z e r i s c h e Z e i t s c h r i f t f ü r G e s c h i c h t e ” t. IV , 1954, n r 1, s. 125—32; W . S c h l e s i n g e r , Z u r F r ü h g e ­ s c h i c h t e d e r e u r o p ä i s c h e n S t a d t , „ W e s t f ä l i s c h e F o r s c h u n g e n ” t. V II, 1953—1954, p r z e d r u k w z b i o r z e B e i t r ä g e z u r d e u t s c h e n V e r f a s s u n g s g e s c h i c h t e d e s M i t t e l a l t e r s t. I I , G ö t t i n g e n 1963, s> 68—91; t e n ż e , ü b e r e u r o p ä i s c h e S t ä d t e l a n d s c h a f t e n d e r F r ü h z e i t , „ B l ä t t e r f ü r d e u t s c h e L a n d e s g e s c h i c h t e ” t. X C I I I , 1957, s. 15—42, p r z e d r u k w c y t o w a n y m z b i o r z e t. I I , s. 42^-67; E . E n n e n , A u f g a b e n d e r l a n d s c h a f t l i c h e n d e u t s c h e n S t ä d t e f o r s c h u n g a u s e u r o p ä i s c h e n S i c h t , „ B l ä t t e r f ü r d e u t s c h e * L a n d e s g e s c h i c h t e ” t. X C I I I , 1957, s. 1—14. P o r . t e ż z n a m i e n n ą w y p o w i e d ź t e j ż e ś w i a d c z ą c ą o r e w i z j i w c z e ś n i e j s z y c h p o g l ą d ó w , n a k o n f e r e n c j i p o ś w i ę c o n e j p o c z ą t k o m m i a s t p o l s k i c h , d r u k o w a n ą w t o m i e L ’a r t i s a n a t e t la v i e u r b a i n e d a n s la P o l o g n e m é d i é v a l e , W a r s z a w a 1962, s. 521 n . D y s k u s j a r o z p o c z ę t a w n a u c e n i e m i e c k i e j p o s i a d a s z e r s z e t ł o z m i a n y s t a n o w i s k a w n a u c e z a c h o d n i e j , z w ła s z c z a f r a n c u s k i e j , i d ą c e j p o d w i e l o m a w z g l ę ­ d a m i j e s z c z e d a l e j , j a k t o m o ż n a w y w n i o s k o w a ć z d y s k u s j i ń a d w ó c h k o n f e r e n c j a c h p o ś w i ę ­ c o n y c h p o c z ą t k o m m i a s t w P o l s c e w P a r y ż u i H a d z e w 1958 r . ( L e s o r i g i n e s d e s v i l l e s p o l o n a i s e s . R e c u e i l d e t r a v a u x , P a r i s 1961) o r a z w W a r s z a w i e w 1960 r. (L ’a r t i s a n a t e t la v i e u r b a i n e d a n s la P o l o g n e m é d i é v a l e ) . Z w y p o w i e d z i n i e m i e c k i c h n a u w a g ę z a s ł u g u j e t e ż g ło s C . H a a s e , U n t e r s u c h u n g e n z u r f r ü h e n G e s c h i c h t e d e r e u r o p ä i s c h e n S t a d t , „ V i e r t e l j a h r s c h r i f t f ü r S o z ia l u n d W i r t s c h a f t g e s c h i c h t e ” t. X L V I , 1959, z e s z . 3, s. 374—398 ( o m ó w i e n i e t o m u z b i o r o ­ w e g o S t u d i e n z u d e n A n f ä n g e n , o p . c it.) .

668 R E C E N Z J E części E u ro p y , k tó r z y m o g lib y w n ie ś ć n ie je d n o u z u p e łn ie n ie , k o r y g u ją c je d n o c z e ś ­ n ie część w ła s n y c h z a ło ż e ń i p o g lą d ó w . S p r a w a t a je d n a k z n a c z n ie p r z e r a s ta r a m y re c e n z ji. 2. D la te g o te ż w ty m m ie js c u o g ra n ic z ę s ię je d y n ie do z w ró c e n ia u w a g i n a z n a c z e n ie p r a c n a d w ie lk im i a tla s a m i h is to ry c z n y m i d la ro z w o ju p r o b le m a ty k i b a ­ d a ń n a d u r b a n iz a c ją ś re d n io w ie c z n e j E u ro p y . P r z y g o to w a n ie n a jb a r d z ie j u p ro s z ­ czonego n a w e t k a rto g r a f ic z n e g o u ję c ia ro z w o ju m i a s t w y m a g a s p r e c y z o w a n ia p o ­ g lą d u n ie ty lk o n a s p o s ó b p r z e d s ta w ie n ia , le c z ta k ż e n a g r a n ic e m a t e r i a ł u n im o b ję te g o . Z a d a n ie to z m u s z a d o p o s ta w ie n ia p y ta n i a d o ty c z ą c e g o is to ty m ia s t, w y ­ o d r ę b n ie n ia ró ż n y c h ic h ty p ó w i p r ó b y ic h c h ro n o lo g iz a c ji. S tą d ju ż k r o k z a le ­ d w ie do ro z w a ż a ń o g ó ln y c h p o p a r ty c h m a t e r i a łe m a n a lity c z n y m , ty m w a r to ś c io w ­ sz y m , im le p ie j ro z p o z n a n e z o s ta ły d o ty c h c z a s d z ie je m i a s t d a n e g o te r y to r iu m . W te j s y t u a c ji p r z y g o to w a n ie m a p y m i a s t m o ż e s t a ć s ię p u n k te m w y jś c ia do s t u ­ d ió w p o s ia d a ją c y c h s z e r s z e z n a c z e n ie o d sa m e g o u ję c ia k a r to g ra fic z n e g o . P r z y ­ k ła d e m b a d a ń teg o ty p u s ą s tu d ia C. H a a s e s ta n o w ią c e ro z w in ię c ie p r a c y z w ią ­ z a n e j z p rz y g o to w a n ie m k a rto g ra fic z n e g o u ję c ia ro z w o ju m i a s t w a tl a s i e h is to ­ ry c z n y m W e s t f a l i i 5. R ó w n ie ż p rz y g o to w a n ie (w a tl a s i e z ie m ś ro d k o w o w s c h o d n ie j E u ro p y w y d a n y m p rz e z z e sp ó ł u c z o n y c h z w ią z a n y c h z O s tfo r s c h u n g ) m a p ro z w o ­ j u m ia s t, o p ra c o w a n y c h p rz e z H . S t o o; b a i H. W'e>c z e r к ę 0 d a ło a s u m p t p ie r w s z e m u z n ic h d o o p u b lik o w a n ia s t u d iu m w y m ie n io n e g o w n a g łó w k u tè g o o m ó w ie n ia . J e s t ono in t e r e s u j ą c e d la p o ls k ie g o h is to r y k a n ie ty lk o ze w z g lę d u n a o g ó ln y c h a r a k te r , lecz ta k ż e z te j p rz y c z y n y , że p o ję c ie ö s tlic h e s M itte le u r o p a s t a ­ n o w i o g ó ln ą n a z w ę k a m u f lu j ą c ą te r e n y z a c h o d n io s ło w ia ń s k ie i b a łty c k ie , k tó r y c h g ro s s ta n o w ią z ie m ie P o ls k i i C z e c h o sło w a c ji.

D ą ż e n ie m a u to r ó w ty c h ż e m a p b y ło o b ję c ie c a ło ś c i z a s ię g u p r a w a n ie m ie c k ie ­ go w m ia s t a c h z w y ją tk i e m P ó łw y s p u B a łk a ń s k ie g o , s t ą d te n d e n c ja d o r o z s z e rz e ­ n ia u ję c ia k a rto g ra fic z n e g o p o z a r a m y te r y to r i a ln e w y z n a c z o n e d la a tla s u , m . in. p rz e z p r ó b ę o b ję c ia cało ści W ę g ie r z S ie d m io g ro d e m i k r a j ó w n a d b a łty c k ic h . W o m a w ia n y c h u ję c ia c h n a p ie r w s z y p la n z o s ta ł w y d o b y ty p r o b le m p o w s ta w a n ia m ia s t z a k ła d a n y c h w k o le jn y c h e p o k a c h h is to ry c z n y c h . N a m a p a c h H . S to o b a ί II. W e c z e rk i s t a n o w i on n ie m a l że je d y n ą tr e ś ć p r z e d s ta w ia n ą . R o z w o ju m ia s t d a w n ie j is tn ie ją c y c h , a ta k ż e p r z e m ia n ic h w ie lk o ś c i m a p y te n ie n o tu ją . T a k ie u ję c ie , ja -к. n a le ż y są d z ić , p o d y k to w a n e z o sta ło p r a k t y c z n y m i w z g lę d a m i, p ro c e s p o w s ta w a n ia j e s t n a jł a tw ie js z y d o k a r to g r a f ic z n e g o p r z e d s ta w ie n ia . N a to m ia s t z o b ra z o w a n ie p rz e m ia n m i a s t is tn ie ją c y c h o d d a w n a je s t m e to d y c z n ie b ez p o r ó w ­ n a n ia tr u d n ie js z e i w y m a g a g łęb szeg o ro z p o z n a n ia dziejów ’' i f u n k c j i p o sz c z e g ó l­ n y c h m ia s t. P o s t u la t t e n d la ś r e d n io w ie c z a n ie z a le ż n ie od p r a c o c h ło n n o ś c i je s t m o ż liw y do s p e łn ie n ia je d y n ie w w y p a d k u o g ra n ic z o n e j lic z b y m ia s t, p o s i a d a ją ­ c y c h d o b rz e z a c h o w a n e a r c h iw a lia . U ję c ia k a r t o g r a f i c z n e i z w ią z a n e z n im i s tu d ia n ie p ro w a d z ą w ię c d o s tw o r z e n ia p e łn e g o o b r a z u ro z w o ju m ia s t, le c z p r z e d s ta w ia j ą je w k rz y w y m z w ie r c ia d le n o w y c h lo k a c ji, k tó r y c h lic z b a w p o sz c z e g ó ln y c h e p o ­ k a c h z a le ż y n ie ty lk o o d in t e n s y w n o ś c i p ro c e s ó w u r b a n iz a c y jn y c h le c z ta k ż e od s t a n u d o ty c h c z a so w e g o roizwoiju s ie c i m ie js k ie j. D la te g o w o k r e s ie ś r e d n io w ie c z n e g o n a s ile n ia p ro c e s u lo k a c ji m i a s t ic h lic z ­ 5 c. H a a s e , S t a d t b e g r i f f u n d S t a d t e n s t e h u n g s s c h i c h t e n i n W e s t f a l e n, ,,W e s t f ä l i s c h e F o r ­ s c h u n g e n ” t. V II, 1958, s. 16—32, p o r . t e ż m o j e o m ó w i e n i e „ K w a r t a l n i k H K M ” t. V I I I , I960, n r 3, s. 403—5; t e n ż e , D i e E n t s t e h u n g d e r W e s t f ä l i s c h e n S t ä d t e , M ü n s t e r - A s c h e n d o r f 1960, p r a c a z n a n a m i z d y s k u s y j n e g o s z k i c u K . A . H ö m b e r g a , Z u r E r f o r s c h u n g d e s w e s t f ä l i s c h e n S t ä d t e w e s e n s i m H o c h m i t t e l a l t e r , „ W e s t f ä l i s c h e F o r s c h u n g e n ” t. X IV , 1961, s. 8 n n . „ 6 A t l a s Ö s t lic h e s M i t t e l e u r o p a , h r s g . v o n M . K r a u s , E. M e y e n , H. M o r t e n s e n , H. S c h i e n g e r , B i e l e f e l d 1959—1961. Z o b . u w a g i o c h a r a k t e r z e t e g o w y d a w n i c t w a S t. H e r b ­ s t a i M. K i e ł c z e w s k i e j , U n n o u v e l o u v r a g e a l l e m a n d a u s e r v i c e d u r e v i s î o n î s m e , „ C a h i e r s P o l o g n e - A l l e m a g n e ” t . I I I , 1961, n r 2 (9), s. 49—65.

b a i ro z m ie s z c z e n ie s to s u n k o w o d u ż o m ó w i o p r z e b ie g u u r b a n iz a c ji. N a to m ia s t w p ó ź n ie js z e j epoce p r z e d s ta w ia b a r d z ie j m a r g in e s o w o z ja w is k a , j a k p o w s ta w a ­ n ie z g n iły c h m ia s te c z e k f e u d a ln y c h n a s ła b o z u r b a n iz o w a n y c h o b rz e ż a c h g łó w n y c h s k u p is k o s a d n ic z y c h (np. w P o ls c e oibszar n a p łn . o d K a m ie n n e j w X V I—X V II w .). Ilu s tr o w a ć te ż m o ż e z ja w is k a is to tn e , j a k p o w s ta w a n ie n o w y c h m i a s t i z a g łę b i p rz e m y s ło w y c h w d o b ie p o w s ta n ia i ro z w o ju p r z e m y s łu k a p ita lis ty c z n e g o (np. g ó rn o ś lą s k i o k r ę g p rz e m y s ło w y w X I X w .).

T ru d n o ś ć tę w p o w a ż n y m s to p n iu o g ra n ic z y ł w w y p a d k u W e s tfa lii C. H a a se , p o k a z u ją c n a ogół p rz e k o n y w a ją c o , ja k k a ż d e m u w y o d rę b n io n e m u p rz e z e ń o k r e ­ s o w i p o w s ta w a n ia m i a s t o d p o w ia d a d o m in u ją c y w d a n e j e p o c e ty p p o w s ta ją c y c h o sie d li' m ie js k ic h . A le o b e r w a c je te , p rz e p r o w a d z o n e n a s to s u n k o w o n ie w ie lk im i m a ło z ró ż n ic o w a n y m te r e n ie , w y m a g a ły w n ik liw y c h s tu d ió w n a d m i a s t a m i r ó ż ­ n y c h ty p ó w . W w y p a d k u te r e n ó w ro z le g ły c h , ró ż n o r o d n y c h i n ie r ó w n o m ie r n ie o p r a c o w a ­ n y c h , k tó r e o b e jm u ją m a p y H . S to o b a i H . W e c z e rk i, p o d ję c ie teg o r o d z a j u p ró b y n ie r o k u j e p o w o d z e n ia . A u to r te ż z n ie j m ilc z ą c o r e z y g n u je , s z k ic u ją c je d y n ie g łó w n y k ie r u n e k p r z e m ia n . J u ż s a m f a k t r o z m ia r ó w o p ra c o w y w a n y c h te r e n ó w cz y n i s tu d ia C. H a a s e g o i H . S to o b a w ła ś c iw ie n ie p o r ó w n y w a ln y m i7. J e ż e li d o d a ć d o te g o s ła b s z y sitan o p r a c o w a n ia te r e n ó w z a e h o d n io s ło w ia ń s k ic h od W e s tfa lii i z a ­ d a w n io n e k o n tr o w e r s je n a u k i n ie m ie c k ie j z n a u k ą s ło w ia ń s k ą , w k tó r y c h a r g u ­ m e n ty rz e c z o w e s ą s ia d u ją z e m o c jo n a ln y m i, s y t u a c ja u le g n ie d o d a tk o w e m u s k o m ­ p lik o w a n iu . T u te ż z a p e w n e s z u k a ć w y p a d n ie p rz y c z y n , d la k tó r y c h w n a u c e n ie ­ m ie c k ie j O s tfo r s c h u n g o d d a w n a j e s t b e z p o r ó w n a n ia m n ie j tw ó rc z y n iż W e s t- fo r s c h u n g n a p o lu b a d a ń m i a s t ś re d n io w ie c z n y c h . O d b ic ie te g o s t a n u z n a le ź ć m o ż ­ n a ró w n ie ż i w ty m , że w p rz e c iw ie ń s tw ie do C. H a a s e H. S to o b n ie w y s u w a w ła ś ­ c iw ie p o w a ż n ie js z y c h p ro p o z y c ji w z a k re s ie ro z p o z n a n ia m i a s t i ic h d z ie jó w . B ez d y s k u s ji p r z y jm u je , że r o z w a ż a n y p rz e z e ń ty p m ia s ta , to w y łą c z n ie ty p z a c h o d n i, tz n . g m in a m i e js k a n a p r a w i e n ie m ie c k im i z p u n k tu s tw ie r d z a , że ro z w a ż a n e m i a ­ s t a s ą w y łą c z n ie n ie m ie c k im i lu b n a p r a w ie n ie m ie c k im . T o z a ło ż e n ie w y z n a c z a n ie ty lk o d o ln ą (X III w .), lecz ta k ż e g ó rn ą g ra n ic ę c h ro n o lo g ic z n ą , k tó r ą a u t o r k ł a ­ d z ie n a r o k u 1800. N a p rz e ło m ie X V II I i X I X w . pojęcie· p r a w a n ie m ie c k ie g o n a ro z p a tr y w a n y m te r y to r i u m s tr a c iło o stateczn ie· z n a c z e n ie . J e d n a k te g o ty p u r o z ­ w ią z a n ie , n a w e t o p a k o w a n e w b a r d z ie j z d a w a ło b y s ię s t r a w n ą e ty k ie tę , w k tó r e j p o ję c ie d e u ts c h e czy d e u ts c h r e c h tlic h e S tä d te z o sta ło z a s tą p io n e o k re ś le n ie m a b e n d lä n d is c h e , m o ż e w y w o ła ć w ą tp liw o ś c i n ie ty lk o w ś ró d p r z e d s ta w ic ie li n a u k i s ło w ia ń s k ie j, lecz ta k ż e n ie m ie c k ie j. M ia n o w ic ie w r e c e n z ji o g ło szo n ej n a ła m a c h „ R h e in is c h e V ie r t e l j a h r s b l ä t t e r ” U r s u la L etw a I d, a u to r k a m o n o g r a f ii L w ó w k a Ś lą s k ie g o s, a w ię c m ia s ta , k tó r e m u p r z y p a d ła w a ż k a r o l a w k s z ta łto w a n iu się p o ­ c z ą tk ó w p r a w a n ie m ie c k ie g o w P o ls c e , w y r a z iła w ą tp liw o ś c i czy s łu s z n ie a u to r z y p o s tą p ili c a łk o w ic ie n e g liż u ją c n a s w y c h m a p a c h p r z e d lo k a c y jn e o ś r o d k i m ie js k ie 9. W ą tp liw o ś c i te w y w o ła ły r e p lik ę z e s t r o n y H. S t o o b a 10. R e p lik a d y s k u s ji n ie z a ­

7 B l a t t 59, D ie A u s b r e i t u n g d e r a b e n d l ä n d i s c h e n S t a d t i m ö s t l i c h e n M i t t e l e u r o p a b i s 1300, 1:2 000 000; B l a t t 60, D i e A u s b r e i t u n g d e r a b e n d l ä n d i s c h e n S t a d t i m ö s t l i c h e n M i t t e l e u r o p a , 1301—1450, 1:2 000 000; B l a t t 61, D ie A u s b r e i t u n g d e r a b e n d l ä n d i s c h e n S t a d t i m ö s t l i c h e n M i t t e l ­ e u r o p a 1:3 000 000. W z w i ą z k u z p r z y g o t o w y w a n i e m m a p H . S t o o b o p r a c o w a ł p r o b l e m o w ą r o z p r a w ę K a r t o g r a p h i s c h e M ö g l i c h k e i t e n z u r D a r s t e l l u n g d e r S t ä d t e e n s t e h u n g i n M i t t e l ­ e u r o p a b e s o n d e r s z w i s c h e n 1450 u n d 1800, „ H i s t o r i s c h e R a u m f o r s c h u n g ” t. I, 1956, s. 21—76. P o r . t e g o ż M i n d e r s t ä d t e . F o r m e n d e r S t ä d t e n e n t s t e h u n g i m S p ä t m i t t e l a l t e r , „ V i e r t e l j a h r s c h r i f t f ü r S o z ia l u n d W i r t s c h a f t g e s c h i c h t e ” t. X L V I , 1959, z e s z . 1, s. 1—28.

8 u.

1

670 R E C E N Z J E

k o ń c z y ła , g d y ż r e d a k c j a d o łą c z y ła do n ie j o d p o w ie d ź re c e n z e n tk i is to tn ą , bo z m ie ­ r z a j ą c ą d o p o w ię k s z e n ia lis ty p y ta ń i w ą tp liw o ś c i z w ią z a n y c h z p r z e m ia n ą o ś r o d ­ k ó w w c z e sn o m ie -je k ie h (B u r g s tä d te , j a k to s u g e r u je H . S c h i e i n g e r ) w ś r e d n io ­ w ie c z n e g m in y m ie js k ie n ie ty lk o n a S łow iańs-zczyźnie, le c z ta k ż e w N ie m c z e c h 11 W y d a je się, że d o p o w s ta n ia o m a w ia n e g o a r t y k u ł u w n ie m a ły m s to p n iu p rz y c z y ­ n ił a się t a w ła ś n ie r e c e n z ja i p o le m ik a . Z n a m ie n n e w k a ż d y m b ą d ź r a z ie je s t, że n ie z o s ta ł o n o p u b lik o w a n y r a z e m z in n y m i s t u d ia m i p o w s ta ły m i n a m a r g in e s ie a t l a s u 12 i z n a c z n a je g o ozęść p o ś w ię c o n a z o s ta ła p o ś r e d n ie j, a ta k ż e b e z p o ś r e d ­ n ie j p o le m ic e z s u g e s tia m i U. L e w a łd , choć u w a g i je j ty lk o r a z je d e n w ca łe j ro z p r a w ie a u to r p o w o łu je (s. 49).

3, O k o lic z n o ś c i p o w s ta n ia r o z p r a w y s p r z y ja ły s z c z e g ó ln ie o s tr e m u p r z e c i w s ta ­ w ie n iu m i a s t a „ z a c h o d n ie g o ” p r z e d lo k a c y jn y m o ś r o d k o m m ie js k im i s t a ły s ię p r z y ­ czy n ą, że te m u w ła ś n ie p r z e c iw s ta w ie n iu s to s u n k o w o n a jw ię c e j m ie js c a a u to r p o ­ ś w ię c a . J a k s ię d o w ia d u je m y z d a ls z y c h p a r t ii jeg o w y w o d ó w , p o s t u lu j e o n p r z e p r o ­ w a d z e n ie c h a r a k t e r y s t y k i m i a s ta w e d łu g 5 p o d s ta w o w y c h k r y t e r ió w (s. 70 n.). W śró d n ic h g o s p o d a r k a w y m ie n io n a z o s ta ła n a o s t a tn i m m ie js c u , p o p rz e d z o n a b e z p o ś r e d n io p r z e z to p o g r a fię , n a to m ia s t p ra w o i u s t r ó j z o s ta ły w y lic z o n e o so b n o , p o p rz e d z o n e je d y n ie p r z e z te r m in o lo g ię . Co w ię c e j, w s z y s tk ie t e k r y t e r i a m u s z ą s ię z d a n ie m a u to r a m ie ś c ić w p r z y j ę ty m b e z d y s k u s ji p o ję c iu m i a s t a z a c h o d n ie g o (s. 71, p o r. te ż s. 78).

C zy rz e c z y w iś c ie b e z d y s k u s ji? Z n a c z n a część r o z p r a w y (s. 29—52) p o ś w ię c o ­ n a z o s ta ła u z a s a d n ie n iu te z y , że k a r to g r a f o w a n ie p o w s ta n ia n a js ta r s z y c h o ś r o d ­ k ó w m i e js k ic h z a c h o d n ie j E u r o p y j e s t m e to d y c z n ie sz c z e g ó ln ie u tr u d n io n e ze w z g lę d u n a e w o lu c y jn y p ro c e s ic h p o w s ta w a n ia , a w w y p a d k u o ś r o d k ó w s ło w ia ń s k ic h p o d o b n a p r ó b a p r o w a d z iła do m e to d y c z n ie b łę d n y c h w n io sk ó w . P o d s ta w ą teg o r o ­ z u m o w a n ia je s t p o d z ia ł lu d n o ś c i o ś r o d k ó w w c z e s n o m ie js k ic h n a p a s y w n ą i a k t y w ­ n ą , p r z y czym z a a k ty w n ą u w a ż a a u to r je d y n ie k u p c ó w (z p o w o ła n ie m n a М а х а W e b e r a o ra z H . P i r e n n e ’ a i je g o u czn ió w ). K u p c ó w ro d z im y c h z aś w o ś r o d ­ k a c h s ło w ia ń s k ic h b y ło b r a k , n ie w y łą c z a ją c m i a s t z a c h o d n io p o m o rs k ic h . D o ­ c h o d z i do w n io s k u , że w h a n d lu -brali u d z ia ł ty lk o o b cy , m ie js c o w i s ta n o w ili p a ­ s y w n ą m a s ę . R o z u m o w a n ie to , w s p a r t e d o d a tk o w o tw ie r d z e n ie m o b r a k u w o ln y c h rz e m ie ś ln ik ó w , w ła ś n ie w ś w ie tle ż y w o tó w O tto n a B a m b e rs k ie g o m o ż n a b y z a ­ k w e s tio n o w a ć , n a co ju ż -zw racał u w a g ę K . T y m i e n i e c k i . A u to r s p r a w ę tę ro z w a ż a p rz e d e w s z y s tk im n a p r z y k ła d z ie S z c z e c in a (s.· 40— 50) p o w o łu ją c w ie lo ­ k r o tn ie t e k s t y b io g r a fó w O tto n a B a m b e rs k ie g o , k tó r z y -n ie je d n o k ro tn ie p o d k r e ś ­ la li, z g o d n ie z r e s z tą ze ź ró d ła m i o śc ie n n y m i, o z w ła sz c z a d u ń s k im i, że t a „ p a s y w ­ n a ” lu d n o ś ć tr-u d n iła s ię k o r s a r s tw e m i h a n d le m . Co w ię c e j, w ś w ie tle ż y w o tó w O tto n a B a m b e rs k ie g o z a ję c ia t e n ie b y ły d la m ie s z k a ń c ó w o w y c h m i a s t czy m ś w y ją tk o w y m , le c z r a c z e j ty p o w y m . W p ra w d z ie n a jw ię c e j u w a g i im p o ś w ię c a n a j ­ p ó ź n ie js z y ż y w o t H e rb o rd a , a le ró ż n ic e w z a s o b ie w ia d o m o ś c i d o ty c z ą c y c h s p r a w g o s p o d a rc z y c h w p o sz c z e g ó ln y c h v ita e w z n a c z n e j m ie r z e s ą z w ią z a n e z o d m ie n ­ n y m k rę g ie m z a in te r e s o w a ń a u to r ó w i d o ty c z ą n ie ty lk o o p is u m i s j i p o m o r s k ie j le c z ta k ż e in n y c h o k re s ó w ż y c ia p rz e d s ię b io rc z e g o b i s k u p a 1S. T r u d n o w ię c n a d n im i p rz e jś ć do p o r z ą d k u je d y n ie w o p a r c iu o d a w n ą te z ę h is to r io g r a f ii n ie m ie c k ie j o g n u ś n o ś c i -Słow ian p r z e c iw s ta w ia n e j g e r m a ń s k ie j z a p o b ie g liw o śc i. J a k ż e ż i n a ­ czej o d s w y c h u c z o n y c h n a s tę p c ó w o c e n ia li S ło w ia n X I I - w ie c z n i pisarze-, ta k ż e N ie m c y . C zy o c e n ia li? r a c z e j -chyba p rz e k a z y w a li rz e c z y w id z ia n e i z a s ły s z a n e w sp ó łc z e ś n ie .

11 U . L e w a ł d , A n t w o r t , t a m ż e , s. 204—206.

12 „ Z e i t s c h r i f t f ü r O s t f o r s c h u n g ” t. IX , 1960, z e s z . 2/3 o r a z z e s z . 4.

13 O ż y w o t a c h z o b . o g ó l n i e K . L i m a n , S t a n b a d a ń n a d ż y w o t a m i ś w . O t t o n a z B a m

I t a k u E b b o n a -(lib. II, cap. 15) c z y ta m y : p lu r im i a u te m I u l in e n s i u m p ro n e ­ g o tia tio n e su a tr a n s m a r i o b i e r a n t u . Z a ś o p rz y b y c iu d o K ololbrzega H e r b o r d w te n s p o s ó b r e l a c jo n u j e (lib. II , cap . 39): I n d e C o lo b r e g a m p e r v e n im u s , q u a e s u p e r litu s m a r is s ita e s t. S e d q u ia c iv e s illiu s p e n e o m n e s in s ti to r u m m o r e ad e x te r a s in s u la s n e g o c ia n d i ca u sa n a v ig a v e r a n t, il li q u i d o m i r e p e r ti s u n t a b s e n ti­ b u s s u is c o n c iv ib u s n ic h il se n o v i a g g re s su ro s d i c e b a n t 15.

W w y p a d k u Kołobrz-e-ga ro z w ó j h a n d lu m ie js c o w e j lu d n o ś c i j e s t z ro z u m ia ły ze w z g lę d u n a is tn ie n ie m ie js c o w y c h s a lin , d o b rz e ju ż z n a n y c h s to k ilk a d z ie s ią t l a t w c z e ś n ie j m e rs e b u rs k ie m -u b is k u p o w i T h i e t m a r o w i le. N ie co in n e g o ja k r o z ­ w ó j h a n d lu i p o d ró ż e m o rsk ie- s p o w o d o w a ły , że — j a k n a s o ty m in f o r m u j e H e r b o r d (lib. II , cap. 40) — O tto n q u a m p lu r im o s in v e n i t b a p tis a n d o s , q u i g e n e r a li b a p tis m o p r iu s in te r e s s e n o n p o te r a n t eo q u o d i n e x te r is p a r tib u s p e r e g r in a ti, n e g o tia su a e x e r c e r e n t, q u o r u m p r o fe c ta C lo d o n a e , I u lin a e , S te tti n a e m a x im a e r a t c o p ia 17.

T a k ż e r o z w a ż a n ia o to p o g r a fii S z c z e c in a , m a j ą c e w y k a z a ć s ła b o ś ć o s a d y s ło ­ w ia ń s k ie j w s to s u n k u d o o s ie d la n ie m ie c k ie g o , n ie w y p a d ły p rz e k o n y w a ją c o . A u to r n ie u w z g lę d n ia w y n ik ó w -badań w y k o p a lis k o w y c h , p r z e d s ta w ia ją c y c h to z a g a d n ie ­ n ie n a p e w n y c h o d c in k a c h in a c z e j. T a m zaś, g d zie b r a k d a n y c h a rc h e o lo g ic z n y c h , d o k u m e n ta c ja je s t, j a k w sk a iz u ją d o ś w ia d c z e n ia h is to r io g r a f ii p o ls k ie j, o g lę d n ie m ó w ią c , d o ść ilu z o ry c z n a . B a d a n ia w y k o p a lis k o w e w S z c z e c in ie , zwlasz-cza- n a R y n ­ k u W a rz y w n y m , d o s ta r c z a j ą b a r d z o i-n stru k ity w n y ch w ia d o m o ś c i d o ty c z ą c y c h z m ia ­ n y c h a r a k t e r u z a m o ż n o śc i i f u n k c j i g o s p o d a rc z o -s p o łe c z n y c h ta m te js z y c h m ie s z ­ k a ń c ó w 18. Ic h i n t e r p r e t a c j a p r z e p r o w a d z a n a n a s z e r s z y m tle p o ró w n a w c z y m m o ­ g ła b y d o s ta rc z y ć c e n n y c h u-staleń m e r y to r y c z n y c h i m e to d y c z n y c h . A le w m ie js c u ty m n a tr a f i a m y n a d a ls z ą , ty m r a z e m u k r y t ą , n ie k o n s e k w e n c ję a u to r a , s k o ro w y ­ ch o d z i on z z a ło ż e n ia , że m a t e r i a ł y a rc h e o lo g ic z n e n ic n ie w n o s z ą do p o z n a n ia z ja w is k u s tr o jo w y c h (za H . J a h n k ü h n e m ) .

N a le ż y a lb o z ła g o d z ić osą-d w a r to ś c i źró-de-ł m a t e r i a ln y c h u ła t w i a ją c y p o le m ik ę z h is to r io g r a f ią s ło w ia ń s k ą a lb o z re z y g n o w a ć z w y w o d u d o ty c z ą c e g o to p o g r a f ii S z c z e c in a . P r z y k ła d ó w p o d o b n ie d y s k u s y jn y c h u ję ć m o ż n a b y p rz y to c z y ć w ię c e j. N a le ż y do n ic h ta k ż e s p r a w a w o ln e g o i n-iew olnego rz e m io s ła . N ie ty lk o w k r a j a c h s ło w ia ń s k ic h le c z ta k ż e w N ie m c z e c h · X —X I w . r o z w ią z a n ie je j n a s u w a z n a c z n e tr u d n o ś c i. B r a k k o m u n w o ś r o d k a c h s ło w ia ń s k ic h w y n i k a ł n ie ty le z z a s a d n ic z e j o d ­ m ie n n o ś c i u s t r o ju s p o łe c z n e g o S ło w ia n w s to s u n k u d o G e rm a n ó w , co j e s t ro z p o w ­ s z e c h n io n ą te z ą w s p ó łc z e s n e j h is to r io g r a f ii zachodndoniem ieckie-j (np. M . H e i l ­ m a n n ), ile ze sła b s z e g o ic h z a a w a n s o w a n ia w ro z w o ju s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y m . W rz e c z y w is to ś c i ró ż n ic e s ą p o w ię k s z a n e w o b e c te n d e n c ji do. p r z e c e n ia n ia ro li ty c h ż e o r g a n iz a c ji u G e rm a n ó w , z w ła s z c z a w s c h o d n ic h (Sasi).

N ie ś w ia d c z y to b y n a jm n ie j , że o ś r o d k i m ie js k ie S ło w ia n w d o b ie p r z e d lo k a c y j- n e j b y ły r ó w n ie ro z w in ię te , jaik m i a s t a u S a só w . G d y b y t a k b y ło , p ra w o n ie m ie c ­ k ie nie- m o g ło b y o d e g ra ć t a k znaczne-j r o li w p ro c e s ie u r b a n iz a c ji.

O ś ro d k i g ro d o w o -m ie js k ie — a u to r u ż y w a tu n e o lo g iz m u G o r o d s ta d t d la o d ró ż ­ n ie n ia od m i a s t a — b y ły e ta p e m w ro z w o ju m i a s t a ; a g m in a m i e js k a n ie n a r o d z iła s ię też i u S a só w , o d -k tó ry ch j ą S ło w ia n ie p r z e ję li, le c z ta k ż e p o w s ta ła w w y n ik u s to p ie n ia s ię e le m e n tó w r o d z im e j e w o lu c ji i re c e p c ji, n a t u r a l n i e w o d m ie n n y c h p r o p o r c ja c h n iż u S ło w ia n . U c h w y c e n ie o d m ie n n o ś c i d r ó g je j ro z w o ju b y ło b y

14 M P H I I , s. 47. 15 T a m ż e , s. 98. ie C h r o n i c o n T h i e t m a r l , lib . IV , c a p . 45, w y d . M . Z . J e d l i c k i e g o , P o z n a ń 1953, s. 209, w z w i ą z k u z u s t a n o w i e n i e m b i s k u p s t w a w r . 1000, m ó w i o s a ls a e C h o l b e r g e n s l s a e c c le s la e . 17 M P H II, s. 98. i s L . L e c i e j e w i c z , P o c z ą t k i n a d m o r s k i c h m i a s t n a P o m o r z u Z a c h o d n i m , W r o c ł a w - W a r s z a w a 1962, s. 170 n n ., 204—216.

672 R E C E N Z J E w ty m w y p a d k u b a r d z ie j tw ó rc z e o d ja ło w e g o o b e c n ie fo r m u ło w a n ia p r z e c i w s ta w ­ n y c h p o g lą d ó w h is to r io g r a f ii n ie m ie c k ie j i s ło w ia ń s k ie j. P r z e p r o w a d z o n y p rz e z H . S to o b a w y w ó d m a , ja k ju ż w ie m y , o k re ś lo n y cel. Z d a n ie m a u t o r a u z a s a d n ia k o ­ n ie c z n o ść c a łk o w ite j r e z y g n a c ji z p rz e d s ta w ia n ia n a m a p a c h ro z w o ju m i a s t s ł o w i a ń ­ s k ic h o ś r o d k ó w g r o d o w o -m ie js k ic h . A u to r m o ty w u je to o b a w ą p rz e d p o w s ta n ie m p o m ie s z a n ia p o ję ć . R o z u m o w a n ie to je d n a k m o ż n a o d w ró c ić i z a p y ta ć ,- c z y p o m ija ­ n ie ty c h o ś ro d k ó w g ro d o w o -m ie js k ic h n ie p ro w a d z i· d o co n a jm n ie j r ó w n ie b łę d n e g o s k o ja r z e n ia , że g m in a n ie m ie c k a — w z g lę d n ie n a p r a w ie n ie m ie c k im — p o w s ta ł a w m ie js c u p o z b a w io n y m o s a d y o c h a r a k te r z e m ie js k im . A ta k ą p rz e c ie ż b y ła z a ­ r ó w n o ju ż X -w ie c z n a P r a g a 19, ja k i w s p ó łc z e s n y W o lin 20. Ic h u m ie s z c z e n ie w c ią ­ g u ro z w o jo w y m z m ie rz a ją c y m do p o w s ta n ia ś r e d n io w ie c z n e j g m in y m ie js k ie j n ie b u d z iło b y te ż w ą tp liw o ś c i, g d y b y z n a jd o w a ły się o n e n ie n a z ie m ia c h s ło w ia ń s k ic h iecz u S a só w . 4. O ile u w a g i d o ty c z ą c e s to s u n k u p r z e d lo k a c y jn y c h o ś r o d k ó w . m ie js k ic h do m ia s t i m ia s te c z e k n a p r a w ie n ie m ie c k im b u d z ą s y g n a liz o w a n e w y ż e j w ą tp liw o ś c i, 0 ty le r o z w a ż a n ia d o ty c z ą c e r o z w o ju lo k a c ji m ia s t, z a s łu g u ją n a u w a g ę . W p ra w d z ie 1 tu m o ż n a z n a le ź ć n ie je d n o u c h y b ie n ie , a le 1 s ą o n e t r u d n e do u n ik n ię c ia p r z y r o z ­ p a tr y w a n i u t a k o b sz e rn e g o g e o g ra fic z n ie i p ro b le m o w o z a g a d n ie n ia , n ie w a r to w ię c im tu u w a g i p o ś w ię c a ć , p o z a je d n ą m o ż e w ą tp liw o ś c ią , że lo k a c je z o k r e s u 1450— 1800 s ą zebranie o w ie le m n ie j k o m p le tn ie n iż z c z a só w w c z e ś n ie js z y c h , co częścio w o z n a le ź ć m o ż e u s p r a w ie d liw ie n ie w g o rs z y m s ta n ie o p ra c o w a n ia te j e p o k i.

O g ó ln ą lic z b ę m i a s t n a p r a w ie n ie m ie c k im w g ra n ic a c h te r y to r i u m o b ję te g o a tla s e m n a w s c h ó d od lin ii R o sto k , P o c z d a m , P lz e ń , Pafesau, a le b e z S ie d m io g ro d u i k r a j ó w b a łty c k ic h , s z a c u je a u t o r n a o k. 2000. W s z e r s z y c h z a ś g r a n ic a c h n a w s c h ó d o d lin ii w y z n a c z o n e j p rz e z k o m o r y c e ln e k a p i t u l a r z a z T h io n v ille· (805 r.), tz n . Brunśiw dk, M a g d e b u rg , E r f u r t, R e g e n s b u rg , w y n o s i z d a n ie m aiu to ra ok. 3500. Z d e ­ c y d o w a n a w ię k s z o ś ć m i a s t p o s ia d a m e t r y k ę w c z e s n ą X III-w d 'eczn ą ze sz c z e g ó ln y m n a s ile n ie m u s c h y łk u s tu le c ia (p o r. d ia g r a m I po s. 72), choć n a t u r a l n i e is tn i e ją ró ż n ic e r e g io n a ln e d o s trz e g a n e p rz e z a u to r a i p rz e z e ń p o d k r e ś la n e . D la te g o te ż p i e r w ­ sza m a p a w a tla s ie o b r a z u je w y łą c z n ie z a ło ż e n ia X I I I w . (z w y o d r ę b n ie n ie m o k r e ­ só w ido 1230,, 1250 i 1280)1, d r u g a o b e jm u je laita 1300— 1450. N ie w s z ę d z ie d a t a l o k a ­ c ji j e s t m o ż liw a do u s ta le n ia , n ie w sz ę d z ie p o s ia d a o n a is to tn e z n a c z e n ie w r o z ­ w o ju m ia s ta — w ó w c z a s a u t o r p o s tu lu je tw o rz e n ie ła ń c u c h a d a t p r z e d s t a w i a j ą ­ cy c h e ta p y ro z w o ju m ia s ta i w y b o r u n a ic h p o d s ta w ie o k r e s u n a jis to tn ie js z y c h p rz e m ia n . K w e s tia k la s y f ik a c ji m i a s t o m ó w io n a z o s ta ła p r z e d e w s z y s tk im p rz e z p r y m a t w ie lk o ś c i ic h o b s z a r u w h e k ta r a c h , p r z y czy m za d u ż e a u t o r p r o p o n u je o k r e ś la ć m i a s t a p o w y ż e j 40 h a , ś r e d n ie 40—15 h a , m a łe 15— 5 h a i m a łe m ia s te c z k a (Z v ie r g stä d teri) n iż e j 5 h a p o w ie rz c h n i i(s. 55 n n .). K r y te r iu m to p o s ia d a je g o z d a ­ n ie m z n a c z e n ie d la o k r e s u p o w s ta w a n ia i w c z e sn e g o ro z w o ju m ia s ta , a le w ię k s z e m i a s t a n ie je d n o k r o tn ie ro z s z e rz a ły sw e te r y to r i u m .

W ięk szo ść d u ż y c h m i a s t z o s ta ła lo k o w a n a p rz e d ro k ie m 1250, ty lk o n ie lic z n e p ó ź n ie j, n a to m ia s t w d r u g ie j p o ło w ie X I I I w ie k u p o w s ta ją p rz e d e w s z y s tk im m i a ­ s t a ś r e d n ie . W s tu le c iu ty m s ą o n e o;k. 10 ra z y lic z n ie js z e o d d u ż y c h . A le n a jlic z - n le s z ą g ru p ę , bo ок. 9/Γ0 m i a s t lo k o w a n y c h p rz e d ro k ie m 1300 s ta n o w ią m a łe . W te j k a te g o r ii m i a s t o b s e r w u je m y te ż p r z y p a d k i u p a d k u ż y c ia m ie js k ie g o i p r z e j ś ­ cie do ż y c ia w ie js k ie g o . 'P o w ie rz c h n ia s łu ż y a u to r o w i d o o rie n ta c y jn e g o s z a c u n k u lic z b y lu d n o ś c i, p r z y c z y m ja k o p r z e c ię tn ą p r z y j m u j e 100 o só b n a h a ze w z g lę d u 19 W y n i k a t o n i e d w u z n a c z n i e z r e l a c j i I b r a h i m a i b n J a k u b a , z o b . w y d . T . K o w a l ­ s k i e g o , M P H n o v a s e r i e s , t. I, K r a k ó w 1946, s. 48—49. so C h r o n i c o n T h i e t m a r i , lib . V I, c a p . 33 (24), w y d . M. Z. J e d l i c k i e g o , s. 361—3; I b r a ­ h i m i b n J a k u b , op . c i t ., s. 50; A d a m i B r e m e n s i s G e s ta H a m a b u r g e n s i s e c c le s ie p o n t i f i c u m , z w ła s z c z a lib . I I , c a p . 22, w y d . B . S c h m e i d l e r , M G H S S i n u s u m s c h o l a r u m , H a n n o v e r 1917, s. 79 n .

n a lu ź n ie js z y n iż n a z a c h o d z ie c h a r a k t e r z a b u d o w y — n a z a c h o d z ie a n a lo g ic z n ie j e s t p rz y jm o w a n e o k . 1'50 o só b n a h a. D o d a jm y tu je d n a k , ż e H . A m m a n n t a k ­ że d la m ia s t z a c h o d n ic h p r z y j m u je o s tro ż n ie js z y s z a c u n e k 100 o só b n a 1 h a ai.

G d y b y śm y c h c ie li z a k o ń c z y ć te n p r z e g lą d o g ó ln ą k o n k lu z ją , je d e n w n io s e k n a s u w a się t u n ie o d p a r c ie . N ie ła tw o je s t p o k o n a ć z a d a w n io n e u p rz e d z e n ia , n a w e t p r z y d ą ż n o śc i do ic h e lim in a c ji. N ie m n ie j w ła ś n ie p o p rz e z ic h s to p n io w ą e lim in a c ję w ie d z ie d ro g a d o p o z n a n ia k s z ta łto w a n ia s ię m i a s t ś r e d n io w ie c z n y c h w E u ro p ie z a a lp e js k ie j, a z w ła sz c z a n a je j te r e n a c h n ie g d y ś b a r b a r z y ń s k ic h , w c h o d z ą c y c h w s ta r o ż y tn o ś c i w s k ł a d o b s z a r u o k re ś la n e g o o g ó ln ie p rz e z R z y m ia n m ia n e m G e r ­ m a n ia L ib e r a . N o w e p e r s p e k ty w y b a d a ń w te j d z ie d z in ie p o k a z a ł o s ta tn io W. S c h l e s i n g e r w sw y c h w n ik liw y c h i p e łn y c h rożm acfau s t u d ia c h a n a li ty c z ­ n y c h 22. Milmo d u ż y c h ró ż n ic m ię d z y p r z e m ia n a m i u r b a n iz a c y jn y m i n a te r e n a c h g e r ­ m a ń s k ic h i s ło w ia ń s k ic h w y s tę p u j ą te ż p e w n e p o d o b ie ń s tw a , s ta w i a ją c e o b y d w a te o b s z a r y w o p o z y c ji d o te r e n ó w p r o w in c jo n a ln o - r z y m s k ic h . S ie d z e n ie z a ró w n o a n a lo g ii, j a k i k o n tr a s tó w w te j d z ie d z in ie w in n o s ta ć się w n a jb liż s z y c h la t a c h g łó w n y m z a d a n ie m b a d a c z y p o c z ą tk ó w m i a s t w te j części E u ro p y . O d ic h b o w ie m ro z p o z n a n ia w z n a c z n e j m ie r z e z a le ż e ć b ę d z ie o c e n a s p o r n y c h p ro b le m ó w s t a n o ­ w ią c y c h p r z e d m io t w y ż e j s f o r m u ło w a n y c h u w a g p o le m ic z n y c h . T a d e u s z L a li k D z ie je U n iw e r s y te tu J a g ie llo ń s k ie g o 1364— 1764 t. I, p r a c a z b io ro ­ w a p o d r e d a k c j ą K a z im ie rz a L e p s z e g o , K r a k ó w 1964, U n iw e r s y te t J a g ie llo ń s k i, W y d a w n ic tw a J u b ile u s z o w e t. X X I, s. 501.

G d y w r o k u 1900 U n iw e r s y te t J a g ie llo ń s k i o b c h o d z ił p ię ć s e tle c ie sw e g o o d n o ­ w ie n ia , z le c ił n a p is a n ie s w o ic h d z ie jó w K a z im ie rz o w i M o r a w s k i e m u , k tó ­ re g o s y n te ty c z n e p ió ro p o d o ła ło o k o lic z n o śc io w e m u z a d a n iu p rz e d s ta w ie n ia po p o l­ s k u i p o f r a n c u s k u w ie k ó w ś r e d n ic h i c z a só w O d ro d z e n ia n a u n iw e r s y te c ie , acz n a d w ie lu s p r a w a m i p rz e m k n ę ło się , a in n e p o ru s z y ło w s p o s ó b d o m a g a ją c y się b a rd z ie j w n ik liw y c h s tu d ió w . J a k o ż p r z e z l a t s z e ś ć d z ie s ią t s t u d ia ta k ie p o d e jm o ­ w a n o za s p r a w ą A. B i r k e n m a j e r a , H . В а г у с z a, k tó r y t u w y k r o ił so b ie n ie w ą tp liw ą p a rs l e o n i s 1, J. D ą b r o w s k i e g o , J. F i j a ł k a , L. H a j d u k i e- w i c z a , A. K a r f o o w i a k a , S. K o t a , Z. K o z ł o w s k i e j - B u d k o w e j , B. K ü r b i s ô w n y , K. M i c h a l s k i e g o , J. P t a ś n i k a , S. Ś w i e ż a w - s к i e g o, A. V e t u 1 a n i' e g o, ż e b y w y m ie n ić n a jb a r d z ie j z a s łu ż o n y c h w b a ­ d a n iu s ta r s z y c h d z ie jó w te g o U n iw e r s y te tu . W ię k sz o ść z ty c h n a z w is k p r z y p a d a n a o s ta tn ie d z ie s ię c io le c ia , k ie d y o ż y w iły s ię z a in te r e s o w a n ia h is to r i ą u c z e ln i k r a ­ k o w s k ie j ta k ż e p o z a je j m u r a m i. B o d ź c e m b y ły n ie ty le n o w e m a t e r i a ły , ile — n o w e - p y ta n ia . D o ty c z y ły on e p rz e d e w s z y s tk im tr e ś c i n a u c z a n ia i ro z w o ju p o g lą ­ d ó w n a u k o w y c h , p o s ta w y id e o lo g ic z n e j, m e to d p r a c y . i b io g r a f ii m is tr z ó w k r a k o w ­ sk ic h . P y ta n i a t a s k ie r o w a ły b a d a c z y p o n o w n ie d o ź ró d e ł, g d zie o k a z a ły się z a s o ­ b y n ie ru s z o n e , j a k n p . te k s t y filo z o fic z n e s z k o ły k r a k o w s k ie j. N ie m a ło te ż p r z y ­ b y ło o b s e r w a c ji i u w a g d o ty c z ą c y c h s tr o n y o rg a n iz a c y jn e j i in s ty tu c jo n a ln e j ży c ia u n iw e rs y te c k ie g o , choć tu n ie z a d o w a la ją c y s t a n w y d a n ia A lb u m S tu d io s o ­ ru m , z e s p r a w ą je g o in d e k s u n a czele, s ta n o w i p o w a ż n ą n a d a l p rz e s z k o d ę ź ró d ło -21 H . A m m a n n , V o m S t ä d t e w e s e n S p a n i e n s и . W e s t f r a n k r e i c h s i m M i t t e l a l t e r . S t u d i e n z u d e n A n f ä n g e n d e s e u r o p ä i s c h e n S t ä d t e w e s e n s , V o r t r ä g e u n d F o r s c h u n g e n t. IV , L i n d a u u . K o n s t a n z 1958, s. 144. 22 w. S c h l e s i n g e r , B e i t r ä g e z u r d e u t s c h e n V e r f a s s u n g s g e s c h i c h t e d e s M i t t e l a l t e r s t. I I , G ö t t i n g e n 1963. i P o r . o s t a t n i o j e g o A l m a M a t e r J a g e l l o n i c a . S t u d i a i s z k i c e z p r z e s z ł o ś c i U n i w e r s y t e t u K r a k o w s k i e g o , K r a k ó w 1958.