Nowogrodzka Judyta

1

SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — ...

... j ...

. ^ . d ...o ... 3 5 5 . i r . l m

1/1. Relacja v K - c) ^{^ £•} j

I/2. Dokum enty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora

I/3. Inne materiały dokum entacyjne dotyczące osoby relatora —

II. Materiały uzupełniające relację -—

/ 111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora —

III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.—

III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945)—

III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. — III/5 - inne...

IV. Korespondencja

V. Nazwiskowe karty informacyjne

VI. Fotografie

2

3

{ * * n T K P P " f I NOWOGRÓDZKA Judyta (19087-1943), przedwojenna ezłonkini Partii Komunistycznej,

LrfLr” A^Yvuyn ^ A .J organizatorka oddziałów partyzanckich w getcie białostockim,1 zginęła tam w czasie powstania *-f. ■ ■ ^ , 6 $ ^

[ U k t oLj v [)Crt<ru^ 2-yd.f

Judyta Nowogródzka urodziła się ok. 1908/w warszawskie}[rodzinie inteligenckiej, r■t-ł'VŁ<y>-+w . . . . .

Ukończyła gimnazjum Kaleckiej, aktywnie działając w ZMS, aktywistka KZMP. (j^złonkini KPP.

W czasie wojny mieszkała w Białymstoku w domu przy ul -Jurowieckiej. Członkini zorganizowanej w 1942 Organizacji Antyfaszystowskiej. Z ramienia kierującego Organizacją Komitetu Antyfaszystowskiego, koordynowała pracę organizacji młodzieżowej, utworzonej równolegle do kół dla dorosłych. Organizowała grupy bojowe w getcie. Niektórym z nich udało się wyjść z getta i utworzyć oddziały partyzanckie. W kwietniu 1943 wyszła z getta grupa zmobilizowana przez Judytę, została jednak napadnięta i rozbita pod w sią Lipowy Most i musiała powrócić do getta. Mimo niepowodzenia Judyta przygotowywała dalsze wyprawy do lasu i niebawem wyruszyła kolejna dobrze uzbrojona grupa 30 ludzi, której udało się przedostać do lasu.

Po wybuchu powstania w getcie białostockim 16 VIII 1943 Judyta była komendantką swojej grupy bojowej liczącej ok. 40 mężczyzn i kobiet nieźle uzbrojonych. Brali m.in. udział w odparciu ataku Niemców na ogród Judenratu. Udało im się przeżyć bombardowanie tego ogrodu przez Niemców i podjęli dalszą walkę. Broniąc się próbowali przedostać się wraz z innymi ocalałymi przez rozwalony parkan gettowy do lasu. Niestety próba nie powiodła się, poległo wtedy ok. 70 bojowców. W czasie walki, Judyta chora na serce, dostała ostrego ataku serca. Pomimo ciężkiej choroby zorganizowała nową grupę bojowców, która w nocy 19 sierpnia podjęła ponowną próbę szturmowania parkanu i przedostania się do lasu, która jednak również się nie udała; w tej walce Judyta prawdopodobnie zginęła.

Judyta Nowogródzka Postanowieniem Prezydenta RP Nr 436/48 z 7 III 1949 została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, na wniosek Wojewódzkiego Komitetu Żydowskiego w Białymstoku z 5 VIII 1948, z uzasadnieniem:

Członek Komitetu Antyfaszystowskiego w Białymstoku, organizatorka grup bojowych. Śmierć poniosła w walce z Niemcami w ghetcie białostockim. Wśród powstańców i członków Ruchu Oporu w ghetcie białostockim była ona uważana za jedną z najwybitniejszych bojowców.

Jedna grupa powstańców w lasach białostockich była nazwana je j imieniem. W związku z 5-ą rocznicą w ghetcie białostockim zgłaszamy wniosek dla uczczenia pam ięci bojowców

4

odznaczyć pośmiertnie bohaterski czyn poległej w nierównej walce z niemieckimi mordercami.

Mąż Judyty, Maniek Nowogródzki, działacz komunistyczny, stracony w czasie wojny przez Niemców. Brat? Henryk Nowogródzki był w getcie warszawskim policjantem, po wojnie adwokat w Warszawie, zmarł.

Ewentualne uzupełnienia znajdą się w t. IV Słownika VM Kobiet.

APAK, T. 3557/WSK (tamże materiały Yivo Institute For Jewish Research, Nowy Jork - 9-cio stronicowy tekst hebrajski tłumaczony przez M. Friedmana w 2003 r.); BKiOKPRP, Pośmiertny wniosek odznaczeniowy Nowogródzkiej J.;

Mark B., Ruch oporu w Getcie Białostockim, s. 108, 123, 208, 242, 245, 248-249, 259-260;

http://www.gabrielesimoncini.it/Publications/Docs/List%20KPP.rtf

5

,o^ v e .c . r t n - t Z ^ i j \ ^ |VI

\ ^ 1 > ; ^ H ł,

J-0>

NOWOGRÓDZKA Judyta (19087-1943), przed wojną członkini KPP, od 1942 członkini Organizacji Antyfaszystowskiej, organizatorka grup bojowych w getcie białostockim, potem oddziału partyzanckiego; zginęła w czasie powstania w getcie białostockim

Judyta (Jehudyta) Nowogródzka urodziła się ok. 1908 w Warszawie w żydowskiej rodzinie inteligenckiej. Ukończyłajtamż^ gimnazjum Kaleckiej, aktywnie działając w ZM SjH

jiktywistka KZMPj ^złonkini KPP. ^' j~Ą j

W czasie wojny mieszkała w Białymstoku w domu przy ul. Jurowieckiej. Członkini zorganizowanej w 1942 Organizacji Antyfaszystowskiej. Z ramienia kierującego Organizacją

Komitetu Antyfaszystowskiego.] koordynowała pracę organizacji młodzieżowej, utworzonej j ~ (Pj Równolegle do kół dla dorosłych! Organizowała grupy bojowe w getcie. Niektórym z nich

udało się wyjść z getta i utworzyć oddziały partyzanckie. W kwietniu 1943 wyszła z getta grupa zmobilizowana przez Judytę, została jednak napadnięta i rozbita pod w sią Lipowy Most \

^ i musiała powrócićj do getta. Mimo niepowodzenia Judyta przygotowywała dalsze iwyprawy| j-|

|de-4as^ i niebawem wyruszyła kolejna dobrze uzbrojona grupa 30 ludzi, której udało się H ~ ^ ^ przedostać do lasu.

Po wybuchu powstania w getcie białostockim 1 ó VIII 1943 Judyta była komendantką swojej grupy bojowej liczącej ok. 40 mężczyzn i kobiet nieźle uzbrojonych. Brali m.in. udział w odparciu ataku Niemców na ogród Judenratu. Udało im się przeżyć bombardowanie tego ogrodu^>Fzez Niemców) i podjęli dalszą walkę. Broniąc się próbowali przedostać się wraz z innymi ocalałymi przez rozwalony parkan gettowy do lasu. Niestety próba nie powiodła się,

poległo wtedy ok. 70 jbojowcówf. W czasie walki, Judyta chora na serce, dostała ostrego a ta k u H ^ ^ H tM ^ serca. Pomimo ciężkiej choroby zorganizowała nową grupę bojowców, która w nocy 19

sierpnia podjęła ponowną próbę szturmowania parkanu i przedostania się do lasu, która jednak również się nie udała; w tej walce Judyta prawdopodobnie zginęła.

Judyta Nowogródzka Postanowieniem Prezydenta RP Nr 436/48 z 7 III 1949 została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, na wniosek Wojewódzkiego Komitetu Żydowskiego w Białymstoku z 5 VIII 1948, z uzasadnieniem:

Członek Komitetu Antyfaszystowskiego w Białymstoku, organizatorka grup bojowych. Śmierć poniosła w walce z Niemcami w ghetcie białostockim. Wśród powstańców i członków Ruchu Oporu w ghetcie białostockim była ona uważana za jedną z najwybitniejszych bojowców.

Jedna grupa powstańców w łasach białostockich była nazwana je j imieniem. W związku z 5-ą rocznicą w ghetcie białostockim zgłaszamy wniosek dla uczczenia pam ięci bojowców i

6

7

odznaczyć pośmiertnie bohaterski czyn poległej w nierównej walce z niemieckimi mordercami.

Mąż Judyty, Maniek Nowogródzki, działacz komunistyczny, stracony w czasie wojny k f przez Niemców. Brat? Henryk Nowogródzki był w gefcie warszawskim policjantem, po

wojnie adwokat w Warszawie, zmarł.

Ewentualne uzupełnienia znajdą się w t. IV Słownika VM Kobiet.

APAK, T. 3557/WSK (tamże materiały Yivo Institute For Jewish Research, Nowy Jork - 9-cio stronicowy tekst hebrajski tłumaczony przez M. Friedmana w 2003); BKiOKPRP, Pośmiertny wniosek odznaczeniowy Nowogródzkiej J.;

Mark B., Ruch oporu w Getcie Białostockim, s. 108, 123, 208, 242, 245, 248-249, 259-260;

http://www.gabrielesimoncini.it/Publications/Docs/List%20KPP.rtf

8

9

^ ĄCO M W niosek o nadanie odznaczenia

YirtutiMilitari,

(W y m ien ić ro d z a j od zn aczen ia)

Z a zasługą (określić ogólnie rodzaj z a s ł u g i ) ® K o r o l . t e _ t A n t y f a s ZJ__S t O W s k i 6 g 0 „ Z 8. S i 8 o k u p a c j i w B i a ł y m s t o k u , oi’gani z at o r k a g r u p bo j o w y c h . S m i e r c p o n i o s ł a w w al ce .ż Niemcami"'w g h e t c i c b i a ł o s t o c k i m . ..

1. N azw isko i imię N o w o g r o d z k a ... J u d y t a ... pseudo ...

2. N azw iska z poprzednich m ałżeństw i rodow e... ... ...

3. Imiona ro d z ic ó w ....-... :...‘... ...

4. M iejsce i dokładna dała u ro d z e n ia ...

5. Adres

6. Z aw ód wyuczony ...

7. O b ecn ie zajm o w ane stanowisko ...

8. M iejsce pracy ... ...

9. Stanowisko w organizacjach społecznych

10. N aro d o w o ść ... 11. Przynależność państwowa 12. Przynależność partyjna ...-...

13. U d ział w walkach z N iem cam i (gdzie i kiedy) ...

14. Jak długo służył w arm ii polskiej i innych armiach

15. C zy był ranny (kiedy i gdzie) ...

16. Posiadane odznaczenia:

i rodzaj odznaczenia i klasa (podać kto nadał, data nadania i za jakq zasługę)

...

-dni” ...OJr.Ą . ... . 194 r, ... O A '... ...

U W A G A : W szystkie ru b ry k i wniosku należy w yp ełn ić czyteln ie i o ile m ożności pism em maszynowyn

10

kan d yd ata)...J lsrM ....p .a .w .a i.& :iia .a rc...i... c.z 1 ank.ow. ..Ruch.11...O..p..o.r.u....w....gh..e.t.c i e b l.a lo s .t o c k im b y ł a ona uważana za j e d n a z n a j w y b i t n i e j s z y c h bojowcow. J e d n a grupa now.stan.cow....w.. l.as.a.ah...b.ialo.&tacki.ah...byl.a...n.azwan.a... jej....im ieniem ,

W zw iązku z 5 - a r o o z n i c a w g h e t c i e b i a ł o s t o c k i m z g ła s z a m y w n io sek d i a - r i ę z o z e n i a - p a n i e e i - bojowoow -odznaczyc p o s m i o r tni.o. b o h a t e r s k i czyn

" - o o l e g le j e vr n ie r ó w n e j w a lc e z n ie m ie c k im i m o rd e rc a m i.

17. U z a s a d n ie n ie wniosku (p o d a ć s z c z e g ó ło w o czyny, okres p ra cy, wzgl. d z ia ła ln o ś ć — w y ró ż n ia jq c e

18. Kto przedstaw ia do odznaczenia (podać w ładzę, instytucję, org. społ.)

Wojewódzki Komitet Żydowski

<2XU B i a ł y s t o k , d n ia 5. 8. 194-8 /f ó : . .... Lewin...s... ~

(Miejsce i dala) / V U (Podpis: Naziuisko i imię)

• P r z e w o d n i c z ą c y

Pipcięć t\0 ‘.Jj. j (* % . « !* /

(Slanomlsko)

W ład za , instytucja, organizacja opiniujqca:

W niosek W o j. Kom. O d zn a c ze ń wzgl. w ładzy centralnej:

'flS)

(N azw iska

i j*' Podpisy:

i imionn, .stnn©fi\isto)

11

12

u L ^ L \ a 3 3 c 6

/p y ,•[. Warszawa, dnia 1 grudnia 2002 r,

L ) ^ ' ' \ ’ ?^ u - ^

---- v< ?..*•'» 7't-2

Szanowna i Droga Pani Profesor!

Przeprowadziłam wywiad w sprawie Nowogródzkiej - YM* Otóż w Warszawie żyje wdowa po adwokackie Henryku Nowogródzkim . Przeprowadziłam z nia rozmowę. Otóż rodzina Nowogródzkich z Białegostoku nie mi&a kontaktu z rodziną w Warszawie. Według

otrzymanych informacji nikt z rodziny białostoskiej nie mieszka w Polsce i najprawdopodobniej n®kt nie ocalał z wojny.

Przeprowadziłam wywiad w Białymstoku i tam również nie ma nikogo z rodziny Sk s Nowogródzkich. Przykre to, ale wątpię

by można było zebrać jakieś wiadomości o Judycie Nowogródzkiej.

Wracam do poszukiwań Daszkiewiczowej. Przesyłam wycinek z Naszego Dziennika "Komunikat" IPN z Gdyni w związku z

poszukiwaniem rodziny Daszkiewiczów. Moje poszukiwania w ^adzie Adwokackiej akt znanego przed wojną adwokata Dazskiewicza - też nie dały żadnego rezultatu. Może w IPN-ie w Gdyni otrzymasz jakieś wiadomości.

1 załącznik. a , * ,

- U a>-Ku / u e c u * ' ’ i d o j ) * * !

A l la f a & e Ą

KOMUNIKAT

Iddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku

rowadzi śledztwo (sygn. akt S 76/02/Zk) w sprawie zamordowania przez żołnierzy Ar- nii Czerwonej we wrześniu 1939 r. w okolicach jeziora Narocz na Wileńszczyźnie oby- /ateli polskich - w szczególności małżonków Rogińskich i dwojga ich dzieci, Gabrieli kirmuntowej (z domu Chłnnnwskiei. córki Lidii Daszkiewicz], emerytowanego ppłk. WP idama Sielickiego, byłego dowódcy 14. Dywizjonu Artylerii Konnej, żony i córki ww.

Osoby posiadające informacje o zdarzeniach będących przedmiotem niniejszego lostępowania proszone są o kontakt listowny z Oddziałową Komisją Ścigania .brodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku.

Adres:

Instytut Pamięci Narodowej - Oddziałow a Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku — z siedzibą w Gdyni

ul. Witomińska 1 9 ,8 1 -3 1 1 Gdynia 13

u

--- O riginal M e s s a g e --- From : R yszard N eum ann To: FA PA K

Sent: T uesday, F ebruary 25, 2003 10:42 PM

Subject: M eldungen und B erichte aus dem G eheim en

Wiesbaden, 25.02.03 Szanowna Pani Katarzyno!

Mam tylko jed n ą uwagę dla p. prof. Zawackiej, otrzymałem pocztą jeszcze kilka dodatkowych nazwisk. Otóż udało mi się znaleźć tyklo jedną wzmiankę dotyczącą dotyczącą Judyty Nowogródzkiej, mianowicie na liście członków KPP. Niżej podaję internetowe źródło.

http://www.gabrielesimoncini.it/Publications/Docs/List%20KPP.rtf COMMUNIST PARTY OF POLAND (KPRP - KPP) 1918-1938 List of Members

Nowogródzka Judyta

Serdeczne pozdrowienia Ryszard Neumann

14

FAPAK

W

Od: F A P A K < fa p a k @ w p .p l>

Do: Ryszard Neumann < ry s z a rd .neumann@freenet.de>

Wysłano: 6 marca 2003 15:54 Temat: list od prof. E. Zawackiej

S t ro n a 1 z 1

Drogi Panie R yszardzie,

D ziękuję za m iły list i za cen n ą inform ację o J. N ow ogródzkiej. Proszę o przyw iezienie kom putera, bardzo się przyda.

D ziękuję za tę propozycję.

Serdeczne pozdrow ienia Elżbieta Zaw acka

15

16

17

18

8..Nowogrodzka Jehudyta

długoletni* członek Partii Komunistycznej.Zorganizowała w getcie oddział partyzancki nazwany jej imieniem.Fosyłała do lasu zorgani­

zowane grupy/uzbrojone/. W tym czasie, poszczególne grupy połączyły się- w jeden oddział walczący.

Przyłączyła się do ogólnej orgamizacji bojowej. Zginęła w getcie białostockim w czasie tamtejszego powstania*

/wg oprać, z Izraela t.II s.732-3/

19

20

&*ISowogrodzka Jehudyta

długoletni! członek Partii K o m u n i s t y c z n e j .Zorganizowała w getcie oddział partyzancki nazwany jej imieniem.Fosyłała do lasu zorgani­

zowane grupy/uzbrojone/. W tym czasi® poszczególne grupy połączyły się w jeden oddział walczący*

Przyłączyła się do ogólnej orgamizacji bojoweg;. Zginęła w getci białostockim w czasie tamtejszego powstania*

/ w g oprać, z Izraela t.II s.7 3 2 - 3 /

*7 — Af,

21

22

23

24